كىتاپ الەمىنىڭ قىزىقتارى
ادامزات اقىل-ويىنىڭ كوركەم جەمىسى بولىپ سانالاتىن كىتاپ ەشقاشان ءوز قۇندىلىعىن جوعالتقان ەمەس. باسپا كىتاپتىڭ تاريحى گۋتەنبەرگ قاريا شىعارعان 42 بەتتىك «ىنجىلدەن» باستالادى دەسە دە، قازاق كىتابىنىڭ تاريحىن كونە رۋنا جازبالارى مەن ورحون-ەنيسەي ماڭىنان تابىلعان تاس ەسكەرتكىشتەردەن تاراتۋعا بولار.
اقپاراتتىق تەحنولوگيالار قانشالىقتى دامىپ، كىتاپتىڭ ورنىن ىعىستىرىپ جاتقانىمەن، كوز مايىڭدى تاۋىسىپ، كىتاپتى جاتا-جاستانا وقۋدىڭ راقاتى ءبىر بولەك. الايدا كۇندەلىكتى قولدانىستا جۇرگەن كىتاپتىڭ وزىندىك قىزىقتارى بار ەكەنىنە كوڭىل بولە بەرمەيمىز. ەندەشە، كىتاپ الەمىنە ساياحات جاساپ كورسەك...
رەكورد جاساعان كىتاپتار الەمدە ءوزىنىڭ ەڭ ۇلكەن كولەمىمەن تاڭعالدىرىپ، رەكوردتار تىزىمىنە ەنگەن كىتاپتار بار. 1976 - جىلى ا ق ش-تىڭ دەنۆەر قالاسىندا شىعارىلعان 300 بەتتىك «سۋپەركىتاپ» گيننەسكە «ەڭ ۇلكەن كىتاپ» رەتىندە ەنگەن بولاتىن. بيىكتىگى 3 مەترگە جۋىقتايتىن بۇل الىپتىڭ سالماعى 252،6 كەلىگە تەڭ.
سونداي-اق رەكوردتار كىتابىنا ەنگەن تاعى بىر كىتاپ - بيىكتىگى 180 سانتيمەترلىك «Magnificent Maps: Power, Propaganda and Art» كىتاپ-كارتاسى. 37 كارتا جيناقتالعان بۇل اتلاستى 1660- جىلدارى سول كەزدەگى اعىلشىن كورولى كارل ІІ-گە ارناپ شىعارعان ەكەن. نەگىزىندە، بۇل اتلاس رەكوردتار كىتابىنا ءوزىنىڭ ۇلكەن كولەمى بويىنشا ەنگىزىلگەنىمەن، ول تانىمدىق-اقپاراتتىق تۇرعىسىنان دا وتە قۇندى. ويتكەنى بۇل كىتاپ-كارتا ارقىلى سول زاماننىڭ تاريحىن زەردەلەۋگە بولادى.
ەندى بەرىگە كەلسەك، سولتۇستىكتەگى كورشىمىزدىڭ باسپاگەرلەرى كولەمى شاعىن بولمەنىڭ اۋماعىنا تەڭ بولاتىن، 6х3 مەترلىك كىتاپ شىعارعان. 2004- جىلى «كىشكەنتايلارعا ارنالعان ەڭ ۇلكەن كىتاپ» دەگەن اتپەن «ين» باسپاسىنان جارىق كورگەن بۇل تۋىندىنىڭ سالماعىن بالا تۇرماق، ەرەسەك ادام دا كوتەرە المايدى. شامامەن جارتى توننا بولاتىن الىپ كىتاپ - بار-جوعى 4-اق بەت. ورىستىڭ بالالار اقىندارىنىڭ 12 ولەڭى جيناقتالعان بۇل تۋىندى بۇگىندە تەك كورمەگە قويۋعا جاراپ تۇر.
ال ەڭ كىشكەنتاي كىتاپ رەتىندە رەكوردتار كىتابىنا ەنگەن - ماسساچۋسەتس تەحنولوگيالىق ينستيتۋتى شىعارعان «نوۆىي زاۆەت» پەن انتون چەحوۆتىڭ «حامەلونى». العاشقىسىنىڭ كولەمى 5 х5 م م قۇراسا، «حامەلەوننىڭ» بيىكتىگى مەن ەنى - 0,9х09 م م. 2001-2002 - جىلى جارىق كورگەن بۇل كىتاپتى وقۋ وڭايعا سوقپاسى انىق. الايدا بۇگىندە نانوتەحنولوگيانىڭ دامۋىنىڭ ارقاسىندا ودان دا كىشكەنتاي كىتاپتار جاسالىپ جاتىر. ماسەلەن، سيمون فرازەر ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ نانوتەحنولوگتارى «Teeny Ted from Turnip Town» اتتى باسىلىم شىعارعان. كولەمى 0،07 х 0،1 م م تۇراتىن كىتاپشانى تەك قانا ەلەكتروندى ميكروسكوپ ارقىلى وقۋعا بولادى.
ەڭ، ەڭ، ەڭ...
تەك سالماعى نەمەسە كولەمى جاعىنان ەمەس، تومى مەن تارالىمىنىڭ كوپتىگى جاعىنان تاڭعالدىرعان كىتاپتار دا بار. مىسالعا، 1968-1972 - جىلدار ارالىعىندا جارىق كورگەن بريتانيا پارلامەنتى قۇجاتتارىنىڭ جيناعى 1112 تومدى قۇراعان. ونىڭ تولىق جيناعىنىڭ سالماعى 3،3 توننادان اسىپ جىعىلادى، ەگەر بارلىعىن وقىپ شىققىڭىز كەلسە، 6 جىلىڭىزدى سارپ ەتۋىڭىز كەرەك...
*دۇنيەجۇزىندە ەڭ كوپ تارالىممەن شىققان اگاتا كريستيدىڭ روماندارى. ونىڭ 78 كىتابى الەم بويىنشا 44 تىلگە اۋدارىلدى، جالپى تارالىمى 2 ميللياردقا جۋىق.
*الەمدە اۋكسيون ارقىلى ميلليونداعان دوللارعا ساتىلعان كىتاپتار دا بار. ماسەلەن، 1994- جىلى «سوبتيس» اۋكسيونىندا لەوناردو دا ۆينچيدىڭ «لەيچەستەر كودەكسى» اتتى قولجازباسى 30،8 ميلليون دوللارعا وتكەن. ونى الەمدەگى ەڭ باي ادامداردىڭ ءبىرى بيلل گەيتس ساتىپ العان...
*ەڭ ۇلكەن سوزدىك پەن ەنسيكلوپەديا جاعىنان 1854- جىلدان باستان جارىق كورگەن «نەمىس سوزدىگى» مەن 1935 - جىلدان باسىلاتىن «امبەباپ ەۋرو-امەريكالىق سۋرەتتى ەنسيكلوپەدياسىنىڭ» الدىن ورايتىن باسىلىم شىققان جوق. ياكوب پەن ۆيلگەلم گريممدەر باستاعان سوزدىك 1971 - جىلى اياقتالىپ، 33 تومدى قۇراپتى. بۇل ەڭ ۇزاق باسىلعان باسىلىم رەتىندە دە تاريحتا قالاتىن شىعار. ال ەنسيكلوپەديا جىل سايىن تولىقتىرىپ وتىرىلادى، ونىڭ تومدارى بۇگىندە 100 دەن اسىپ كەتكەن.
كىتاپ تۋرالى ءسوز قوزعاعاننان كەيىن، وتاندىق كىتاپ شىعارۋ ىسىنە توقتالا كەتپەسە بولماس. ارينە، ءبىزدىڭ باسپاگەرلەردە الىپ باسىلىم شىعارۋعا دەگەن قۇمارلىق جوق. انا تىلىمىزدەگى باسپا كىتاپتىڭ تاريحى دا بەرتىننەن باستالادى. قازاق تىلىندەگى ەڭ العاشقى كىتاپ - 1807 - جىلى قازان قالاسىندا باسىلىپ شىققان «سەيفۇل-مالىك» قيسساسى.
جالپى، 1917 - جىلعا دەيىن قازاق تىلىندە جەتى جۇزگە جۋىق كىتاپ باسىلىپ شىققان ەكەن. كەڭەس ۇكىمەتى كەزىندە باسپا ءىسى مەملەكەت قامقورلىعىندا بولىپ، ەلدە تانىمال اقىن-جازۋشىلاردىڭ شىعارمالارىنىڭ تارالىمى ءجۇز مىڭداعان داناعا جەتكەن. بۇگىنگى تاڭدا ۇلتتىق مەملەكەتتىك كىتاپ پالاتاسىنىڭ مالىمەتتەرى بويىنشا، ەلىمىزدە 315 باسپا مەن كىتاپ شىعارۋ ىسىمەن اينالىساتىن مەكەمە تىركەلىپتى. ولاردىڭ 208-ءى الماتىدا شوعىرلانعان. الايدا باسپالار شىعارىپ جاتقان كىتاپتاردىڭ تارالىمى تىم تومەن.
كوركەم ادەبيەتتىڭ ءجۇز مىڭداعان دانامەن باسپا بەتىن كورۋى وتكەن زاماندا قالعانداي. ويتكەنى جارىق كورگەن ءبىر كىتاپتىڭ تارالىمى 2000- 5000 دانانىڭ ارالىعىندا عانا. كەزىندە «ەڭ وقىمىستى» ەلدەردىڭ قاتارىنان تابىلاتىن قازاقستاندا بۇگىنگى كۇنى جان باسىنا شاققانداعى كورسەتكىش 1 كىتاپتان از - 0،98-گە تەڭ بولىپ تۇر. ت م ەلدەرىمەن سالىستىرار بولساق، ەڭ جوعارعى كورسەتكىش رەسەي فەدەراسياسىندا - 4،28، بەلارۋسسيادا - 3،63، ءازىربايجاندا - 2،68.
مۇنداي مالىمەتتى ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ-دا وتكەن «وتاندىق جانە شەتەلدىك كىتاپ شىعارۋ، كىتاپ تاراتۋ جانە كىتاپتانۋ ىستەرىنىڭ تەورياسى مەن تاجىريبەلەرى: ماسەلەلەر، ىزدەنىستەر، شەشىمدەر» اتتى حالىقارالىق عىلىمي-پراكتيكالىق كونفەرەنسيادا كىتاپ پالاتاسى «باسپاءسوز ستاتيستيكاسى، كىتاپ جانە وقۋ سوسيولوگياسى» ءبولىمىنىڭ باسشىسى اقمارال بالتاش قىزى ايتقان ەدى. ياعني وتاندىق سۇرانىستى سىرتتان كەلگەن كىتاپتار جاۋىپ جاتىر. وعان قالاداعى كىتاپ دۇكەندەرىنىڭ سورەلەرىندە قىزىلدى-جاسىلدى بەزەندىرىلگەن باسپا ونىمدەرىنىڭ سامساپ تۇرۋى دالەل.
دەرەك پەن دايەك
- الەمدە شىعارىلعان ەڭ كىشكەنتاي 12 كىتاپتىڭ باسىن قوسقاندا، بارلىعى ءبىر اس قاسىققا سىيىپ كەتەدى ەكەن. ولاردىڭ ىشىندە «قۇراننىڭ» كىشكەنتاي باسىلىمى، اعىلشىن ءتىلىنىڭ سوزدىگى، فرانسيانىڭ اتا زاڭى بار...
- تاعى ءبىر قىزىق كىتاپ - «مەديسينا ونەرىنىڭ جالعىز جانە وتە تەرەڭ قۇپيالارى» دەپ اتالادى. ول گوللانديالىق اتاقتى دارىگەر گەرمان بۋرحاۆەنىڭ زاتتارىنىڭ ىشىنەن، ول ومىردەن وتكەننەن كەيىن تابىلعان. بۇل 100 بەتتىك كىتاپ اۋكسيوندا 10 مىڭ دوللارعا ساتىلعان. كىتاپتى اشىپ قاراسا، بۇكىل بەتتەرى تاپ-تازا، تەك تيتۋلدىق بەتىندە «باسىڭدى سۋىقتا، اياعىڭدى جىلىدا ۇستا، سوندا ەڭ جاقسى دارىگەردى كەدەيگە اينالدىراسىڭ» دەگەن جازۋ بولعان.
- كىتاپ ۇرلايتىن ەڭ بەلگىلى بيبليوكلەپتومان ستيۆەن بۋلمبەرگ بولعان كورىنەدى. ول ءوز ومىرىندە 268 كىتاپحاناعا ۇرلىققا ءتۇسىپ، 23 مىڭنان اسا سيرەك كەزدەسەتىن كىتاپ ۇرلاعان. قۇنى 20 ميلليون دوللاردان اساتىن كىتاپحاناسىن تولىقتىرۋ ءۇشىن بلۋمبەرگ كىتاپ ۇرلاۋدا ءتۇرلى قيتۇرقى ادىستەردى قولدانعان.
- ەگەر بۇگىنگى كۇنگە تولىق جەتەتىن بولسا، ەڭ ۇلكەن ەنسيكلوپەديا - ۇلكەن قىتاي ەنسيكلوپەدياسى بولار ەدى. جالپى كولەمى 11095 تومدى قۇراعان بۇل كىتاپتىڭ تەك 400 تومى ساقتالىپتى.
- كىتاپ وقىعان كەزدە ادامنىڭ ەكى كوزى ءارتۇرلى ارىپتەرگە قاراپ تۇرادى.
- ال ريو-دە جانەيرو قالاسىنىڭ 400 جىلدىق مەرەيتويىنا وراي كىتاپتى تات باسپايتىن بولاتتان باسىپ شىعارعان. ونىڭ سالماعى 3 تونناعا جەتەدى.
ءۇمىتجان باكەلەكوۆا
«ايقىن». 2013
