كۇيشى داۋلەتكەرەيدىڭ ماسكەۋ مەن پەتەربورعا ساپارى
استانا. KAZINFORM - كۇيشىلىك ونەردە جاڭا باعىت قالىپتاستىراتىن، سان عاسىر وتسە دە تاريح ساحناسىنان ويىپ تۇرىپ ورنىن العان تۇلعالار كوپ ەمەس.
ءار عاسىردا ءبىر قولدىڭ ساۋساعىمەن عانا سانارلىق ونەرپاز عانا بولادى. وسىنداي كۇيشىلەردىڭ ءبىرى - داۋلەتكەرەي شىعاي ۇلى. كۇيشىنىڭ ءومىرى مەن شىعارماشىلىعى جايلى كوپتەگەن ماقالا جازىلدى. قايتالاۋدىڭ كەرەگى جوق. دەسە دە، ءومىرىنىڭ ءبىر ءساتى كوپ ايتىلمايدى، جازىلمايدى. ول - ماسكەۋ مەن پەتەربورعا ساپارى. ءسوزسىز، ەل اراسىندا بۇل ساپار تۋرالى ءبىرشاما اڭىز اڭگىمە ساقتالعان. ءبىز بولساق، بۇل جازبامىزدى ناقتى دەرەككە سۇيەنىپ جازىپ كورمەكپىز. ال دەرەككوز رەتىندە ۇزاق جىل كونسەرۆاتوريا كافەدراسىن باسقارعان پەتر اراۆيننىڭ 1983 -جىلعى داۋلەتكەرەيگە ارنالعان مونوگرافياسىن الدىق.
1859 -جىل. الەكساندر كاتەنين ەسىمدى ورىنبوردىڭ جاڭا گۋبەرناتورى قازاق باسشىلارىنىڭ كوڭىلىن تاۋىپ، وزىنە دەگەن ىقىلاستى جاقسارتۋ ءۇشىن ولاردى يمپەريانىڭ استاناسىنا اپارماقشى بولادى. بۇل ويىن پەتەربورداعى باسشىلارمەن اقىلداسىپ، ونعا جۋىق رۋباسشىسىن ساپارلاتۋعا كەلىسىم الادى. كەلىسىمگە سايكەس، بىرنەشە ايماقتان ادامدار ىرىكتەلدى. ىشكى وردادان نوعاي بيلەۋشىسى ەدىگە سۇيىنىشقاليەۆ پەن داۋلەتكەرەي شىعاي ۇلى بەكىتىلدى.
بۇل جارلىق شىققاندا داۋلەتكەرەي بوكەي ورداسىندا جوق ەدى. باسقا دا سۇلتاندارمەن بىرگە، جاڭگىر حاننىڭ قىزى حاديشانىڭ تويىنا كەتكەن بولاتىن. حاديشانىڭ ۇزاتىلعان جەرى - قازىرگى باشقۇرتستان استاناسى ۋفا قالاسىنان 200 شاقىرىمداي جەردەگى بەلەبەي قونىسى، اتاقتى تيەۆكەليەۆ اۋلەتى. وسى تويدان قايتار جولىندا ورىنبورعا ازىن-اۋلاق ايالداعان كەزدە، داۋلەتكەرەيگە پەتەربورعا شاقىرۋ قاعازى تابىستالىپتى.
سونىمەن 1859 -جىلدىڭ 4-تامىزىندا دەلەگاتسيا جولعا شىعادى ەكەن. جول-جوسپارى كەلەسىدەي: ورىنبور - سامارا - سيمبيرسك - ارزاماس - نيجني نوۆگورود - ۆلاديمير - ماسكەۋ - پەتەربور. ءبارى دە ۋاقىتىمەن جوسپارلانىپ قويعان. قاي جەردە، قانشا ۋاقىت ايالدايتىنى دا بەكىتىلگەن.
اسىعا-اسىعا 16-تامىز كۇنى توپ ەتىپ، ماسكەۋگە دە جەتكەن ەكەن. ماسكەۋدى كورۋ مەرزىمى - ءبىر اپتا. سول كەزدەگى قۇجاتتارعا سايكەس، داۋلەتكەرەي باستاعان توپ گرەنادەر كورپۋسىنىڭ اسكەري شەرۋىن تاماشالاعان. بۇل جەردە داۋلەتكەرەي وزىنە تاڭسىق ۇرمەلى اسپاپتار وركەسترىنىڭ مۋزىكاسىن تىڭدايدى. دومبىرا، قوبىز، سىبىزعى ۇنىنە عانا ۇيرەنگەن ادامنىڭ ۇرمەلى اسپاپتاردىڭ سالتاناتتى دىبىسىنا تاڭعالعانى انىق.
ءسوز باسىندا ايتىلعان گۋبەرناتور كاتەنينگە جەتكەن حاتتا ماسكەۋ كۇندەرى تۋرالى تولىق باياندالعان.
«قازاقتارعا ماسكەۋدىڭ كەرەمەتىن تولىققاندى كورسەتۋ ءۇشىن جەرگىلىكتى بيلىك ارناۋلى كومەكشى تاعايىندادى. ولارعا تىگىن فابريكاسىن، پارفيۋمەريا، گۋچكوۆ وتباسىنىڭ كىلەم توقۋ ءوندىرىسىن، سۋحاريەۆ مۇناراسىنداعى باسسەيندى، نيكولايەۆ تەمىرجول ستانساسىنداعى ۆاگوندار مەن تەلەگرافتى كورسەتتىك. سونىمەن قاتار ەكى رەت ۇلكەن تەاترعا جانە ءبىر رەت ورتالىق باقتاعى جالپى قالالىق ساۋىق-سايرانعا قاتىستى. قازاقتاردىڭ تاڭدانىسىندا شەك بولمادى. اسىرەسە، فابريكالار مەن تەلەگرافقا اسا قىزىقتى. جانە قايتا-قايتا سۇراپ، تۇسىرۋگە تىرىستى».
داۋلەتكەرەي جايلى تولىق زەرتتەۋ جاساعان پەتر اراۆين، وسى ۋاقىتتا ۇلكەن تەاتردا قانداي سپەكتاكل قويىلعانىن دا تاۋىپ العان ەكەن. ونىڭ جازۋىنشا، دەلەگاتسيا قويىلىمداردى تامىزدىڭ 17 جانە 18-كۇندەرى عانا كورە العان. اتالعان ايدىڭ باسقا كۇندەرى تەاتردا ەشتەڭە وتكىزىلمەگەن ەكەن. 17-كۇنى يتاليالىق سەزار پۋنيدىڭ «قاراقشى قىزى كاتارينا» بالەتى، ال 18-كۇنى ۆەرديدىڭ «تراۆياتا» وپەراسى كورسەتىلىپتى. ال 20-تامىز كۇنى «ەرميتاجدىڭ» جازعى باعىندا ىشەكتى اسپاپتار وركەسترىنىڭ ورىنداۋىندا يوگانن باتيست شتراۋس، يوزەف لاننەر، دانيەل وبەر، كارل رايسيگەر سەكىلدى تانىمال كومپوزيتورلاردىڭ شىعارمالارىن تىڭداعان.
بىزدىڭشە، داۋلەتكەرەي وپەرا-سيمفونيا مۋزىكاسىن تىڭداپ، كوكەيىنە كوپ دۇنيە ءتۇيىپ الدى. مىسالى، كۇيشىنىڭ «جىگەر» مەن «توپان» كۇيلەرى وسى ساپاردان كەيىن دۇنيەگە كەلگەنى انىق. ارينە، اتالعان كۇيلەردىڭ شىعۋ تاريحى ءتۇرلى ايتىلا بەرەر. ءبىراق سكريپكا مەن فلەيتا، ۆيولونچەل مەن فاگوت قوسىندىسىن ەستىگەن ونەرپازدىڭ دۇنيەتانىمى وزگەرەدى. ول ءوز جانىنان شىققان كۇيلەرگە دە اسەر ەتەدى. بۇرىنعى قالىپتى ىرعاق پەن دالا ەركىندىگىنىڭ ورنىنا، قوس ىشەككە بايلانعان قايعى كەلگەندەي... بۇل اسىرەسە «جىگەر» كۇيىنەن انىق بايقالادى.
24-تامىز كۇنى قازاق دەلەگاتسياسى پويىزبەن پەتەربورعا كەلەدى. كەلەسى 15 كۇن ىشىندە ولار ونەر وردالارى مەن ءوندىرىس وشاقتارىن ارالاعان ەكەن. اتاپ ايتقاندا، «ەرميتاج»، «اقشا سارايى»، تەحنولوگيا ينستيتۋتى، قارۋ-جاراق قويماسى، بوتانيكا ساياباعى، ورتالىق كىتاپحانا جانە شىنى زاۋىتى بولعان. اراۆيننىڭ پايىمداۋىنشا، دەلەگاتسيانىڭ ۋاقىتى جەتكىلىكتى بولعاندىقتان، وزىنە كەرەكتى مالىمەتتى الاڭسىز ىزدەپ، كوكەيلەرىنە تۇيگەن.
8-قىركۇيەك كۇنى داۋلەتكەرەي باستاعان توپ رەسەي يمپەراتورى ەكىنشى الەكساندردىڭ تاقمۇراگەرى، ساريەۆيچ نيكولايدىڭ كامەلەتتىك جاسقا تولۋىنا وراي ۇيىمداستىرىلعان ءىس-شاراعا قاتىسادى. ءىس-شارا بالعا (ياعني بيگە) ۇلاسىپ، بارلىق شاقىرىلعان قوناقتار كوڭىل كوتەرگەن ەكەن. قوناق قازاقتار ءۇشىن بۇل دا ءبىر تاڭسىق ءارى تاماشا دۇنيە بولعانى انىق.
وسى كۇنى جانە كەلەسى كۇنى بۇكىل پەتەربوردا توي بولىپ، كوشە ويىن-ساۋىققا اينالعان. وسى كەزدە داۋلەتكەرەي تەك ساراي ونەرىن عانا ەمەس، دالا ورىستارى، قاراپايىم شارۋالاردىڭ دا ونەرىن تاماشالاي العان. جانىنا سەرىكتەرىن الىپ، سول كەزدەگى «مارسوۆو پولە» اتانعان ورتالىق الاڭدا الاڭسىز حالىق مۋزىكاسىن تىڭداعان كورىنەدى. شامامەن وسى ۋاقىتتا ا. مۋرەنكوۆ ەسىمدى فوتوگراف قازاق دەلەگاتسياسىن فوتوعا ءتۇسىرىپ العان ەكەن. داۋلەتكەرەي سول سۋرەتتە ۇستىڭگى قاتاردىڭ سول جاعىندا تۇر.
ويىن-ساۋىق اياقتالادى. ءبارى تارقاي باستايدى. قازاق ءبي-سۇلتاندارى دا ەلگە قايتۋعا قامدانادى. وسىلايشا، جاڭا ەل مەن جەر كورگەن داۋلەتكەرەي شىعاي ۇلى كەلگەن ىزىمەن ۇيگە قايتادى. قازان ايىنىڭ باسىندا ورىنبورعا جەتەدى. ازداپ دەمالىپ، ايدىڭ سوڭىندا بوكەي ورداسىنا ات باسىن تىرەيدى.
رۇستەم نۇركەنوۆ،
كۇي زەرتتەۋشىسى، كۇيشى
aikyn.kz
