كۇيشى ءبىلال ىسقاقوۆتىڭ ءۇش پەرنەسى

ءبىز ءسوز ەتكەن ءۇش ەڭبەك ءبىلال ىسقاقوۆتىڭ شىعارماشىلىق بولمىسىنىڭ ءۇش پەرنەسىندەي. كۇيشى - جاي عانا ونەر يەسى ەمەس، ول ۇلتتىڭ ءۇنىن، ۋاقىتتىڭ تىنىسىن، حالىقتىڭ جان-دۇنيەسىن جەتكىزۋشى رۋحاني دانەكەر. قازاق قوعامىندا كۇيشى - سوزبەن ايتىلماعان سەزىمدى، تاريحپەن جازىلماعان شىندىقتى جۇرەكتەن شىققان ۇنمەن جەتكىزگەن تۇلعا. كۇي - ەلدىڭ مۇڭىن دا، قۋانىشىن دا، كۇرەسىن دە كۇيتاباققا ەمەس، كوڭىلگە جازاتىن دۇنيە بولسا، كۇيشى - سول ءۇندى جەتكىزۋشى، ۇرپاقتان- ۇرپاققا اماناتتاۋشى. سوندىقتان كۇيشى ءارقاشان حالىقتىڭ رۋحاني تىرەگى، زامانىنىڭ شەجىرەشىسى، ءۇنسىز جىرشىسى سانالعان.

سول ءداستۇردىڭ جالعاستىعىن جالعىز ۇنمەن ەمەس، تۇتاس بولمىسپەن ارقالاعان تۇلعالاردىڭ ءبىرى - كۇيشى ءبىلال ىسقاقوۆ. ونىڭ شىعارماشىلىعى - كۇيدىڭ تابيعي ءۇنىن، ىشكى تەرەڭدىگىن، فيلوسوفيالىق استارىن بۇگىنگى تىڭداۋشىعا جەتكىزۋدىڭ جارقىن ۇلگىسى. ول - تەك ورىنداۋشى ەمەس، وي ايتۋشى، جۇرەكپەن سەزىنۋشى، كۇي تىلىمەن سويلەيتىن مادەنيەت قايراتكەرى. ءبىلال ىسقاقوۆتىڭ ونەر جولىنا ۇڭىلگەن سايىن، ونىڭ ءاربىر شىعارماسى - جەكە ءبىر كەزەڭ، ءاربىر كۇيى - ىشكى الەمنىڭ ءۇنى، ال ءۇش ءىرى ەڭبەگى - كۇيشى تۇلعاسىنىڭ ءۇش پەرنەسىندەي كورىنەدى. وسى ماقالادا ءبىز ءبىلال ىسقاقوۆ شىعارماشىلىعىنىڭ نەگىزگى ءۇش ەڭبەگىن قاراستىرامىز.

«سالتانات» كۇيلەر جيناعى

جيناق كۇيشى تولەگەن مومبەكوۆتىڭ شىعارماشىلىعىنا ارنالعان. بۇل ەڭبەك توكەڭنىڭ كوزى تىرىسىندە جارىققا شىققان. ءبىلال ىسقاقوۆ توكەڭنىڭ شاكىرتى اتانىپ، جانىندا ءجۇرىپ، اۆتورلىق كۇيلەرىن تەك ۇيرەنىپ قانا قويماي، حاتقا دا ءتۇسىرىپ وتىرعان. 1995 -جىلى ول بارلىق شىعارمانى توپتاستىرىپ، جەكە جيناق رەتىندە باسپادان شىعارادى.

بۇل ەڭبەكتى جەكە-دارا دەپ اتاۋىمىزدىڭ وزىندىك سەبەبى بار. ويتكەنى ءبىزدىڭ قوعامدا ايتۋلى مادەنيەت قايراتكەرىنىڭ ەڭبەگى تىرىسىندە باعالانىپ، شىعارماشىلىق ناتيجەسى تولىق كورسەتىلەتىن جاعدايلار وتە سيرەك. كوبىنە تۇلعالار ومىردەن وتكەننەن كەيىن عانا «دارا تۇلعا» اتانادى. ال ءبىلال اعامىزدىڭ «سالتانات» كۇيلەر جيناعى - تولەگەن مومبەكوۆ ءوزى كورىپ، قۋانىپ، العىسىن ايتىپ كەتكەن نوتالار جيناعى. (توكەڭ 1997 -جىلى دۇنيەدەن وتكەن)

تولەگەن مومبەكوۆتىڭ كۇيلەرىن تولىق جيناقتاپ، دەربەس كىتاپ ەتىپ جارىققا شىعارعان العاشقى ادام ءبىلال ىسقاقوۆ بولدى. بۇعان دەيىن مومبەكوۆتىڭ ورىنداۋىنداعى كۇيتاباقتار شىققانى بەلگىلى، كەيبىر شىعارمالارى باسقا اۆتورلار قۇراستىرعان جيناقتارعا ەنگەنىمەن، ونىڭ بارلىق كۇيى جەكە كىتاپ رەتىندە توپتاستىرىلىپ، ءبىر ارناعا تۇسپەگەن ەدى. وسى تۇرعىدان العاندا، 1995 -جىلى «ونەر» باسپاسىنان جارىق كورگەن «سالتانات» جيناعى - تولەگەن مومبەكوۆتىڭ 32 كۇيىن تولىق قامتىعان تۇڭعىش ەڭبەك رەتىندە ايرىقشا مانگە يە.

بۇل جيناق - تەك نوتاعا تۇسىرىلگەن كۇي مۇراسى عانا ەمەس، ۇلتتىق مۋزىكا مادەنيەتىندەگى ءداستۇرلى ونەردى جۇيەلى تۇردە ناسيحاتتاۋعا ارنالعان ىرگەلى دە كلاسسيكالىق ەڭبەك. ۋاقىت وتە كەلە بۇل كىتاپ قازاق حالقىنىڭ مادەني قۇندىلىعىنا، ءداستۇرلى مۋزىكالىق مۇراسىنا اينالدى دەۋگە تولىق نەگىز بار.

ءبىلال ىسقاقوۆ بۇل ەڭبەگىندە تولەگەن مومبەكوۆتىڭ كۇيلەرىن نوتاعا تۇسىرۋمەن عانا شەكتەلمەي، ءار شىعارمانىڭ كوركەمدىك، ستيلدىك، ورىنداۋشىلىق ەرەكشەلىكتەرىن تەرەڭ تالداپ كورسەتەدى. ماسەلەن، ول: «تولەگەن كۇيلەرىنىڭ باستى قاسيەتى - قاعىس ادىسىندە. اسىرەسە، سۇق ساۋساقتىڭ ىشكى جاعىمەن ەكى ىشەكتى بىرىنەن سوڭ ءبىرىن جوعارى قاراي تىزبەكتەي قاعۋ ءتاسىلى ەرەكشە. كومپوزيتور وسى ءادىستى شەبەر قولدانا وتىرىپ، جاڭا يىرىمدەر مەن نازىك ۇندەستىكتەر تۋدىرعان»، - دەپ كۇي تابيعاتىن تەوريالىق ءارى تاجىريبەلىك تۇرعىدان اشا تۇسەدى. وسى ارقىلى جيناق تولەگەن مومبەكوۆ مۇراسىن بولاشاق ۇرپاققا جەتكىزۋدىڭ ماڭىزدى ارناسىنا اينالدى.

تاتتىمبەت اتىنداعى سىنىپ

ءبىلال كۇيشىنىڭ ەكىنشى وراسان زور ەڭبەگى تاتتىمبەت اتىنداعى سىنىپتى اشقانى دەپ بىلەمىز. ارينە، ول سىنىپتى ءبىز كورمەسەك تە، سىرتىنان ەستىپ، تامسانىپ جۇردىك. كوللەدج وقىپ جۇرگەنىمىزدە، دەمالىسقا كەلگەن كونسەرۆاتوريا ستۋدەنتتەرى اڭگىمە اراسىندا “تاتتىمبەت سىنىبىندا بارمىن” دەپ ماقتانىشپەن ايتاتىن. البەتتە، بۇل وتاۋ ىشىنە وتاۋ تىگۋ ەمەس. تەك بەلگىلى ءبىر كۇي مەكتەبىن زەرتتەۋگە ارنالعان ۇمتىلىس بولعان ەكەن.

2014 -جىلى ونەرتانۋشى جارقىن شاكارىمگە ىلەسىپ، ماسكەۋ قالاسىنا ءىسساپارعا بارعانبىز. ول - باسشى، ءبىز - قوسشى. ءبىر اپتاعا جۋىق ۋاقىتتا كوپ اڭگىمەنىڭ باسى شالىنادى عوي. ءبىزدىڭ ايتىپ وتىرعان تاتتىمبەت سىنىبى جايلى دا توقتاپ وتتىك. سول كەزدە:

- بىزدە كۇيدىڭ تاعدىرىنا بەيجاي قاراۋعا بولمايدى. ول توكپە بولسىن، شەرتپە كۇيلەر بولسىن. بۇل - تەك ورىنداۋشىلىق مەكتەپ ەمەس، تۇتاس ۇلتتىڭ نازىك بولمىسى، ىشكى الەمى مەن تەرەڭ فيلوسوفياسى. مەن كەزىندە قۇرمانعازى اتىنداعى كونسەرۆاتوريادا ءۋالي بەكەنوۆ سالىپ كەتكەن شەرتپە كۇيدىڭ نەگىزىن جالعاستىرۋ، ونى جاڭاشا دامىتىپ، كەڭ ورىسكە شىعارۋ قاجەتتىگىن ويلاپ جۇرەتىنمىن. 2000 -جىلدارى بولسا كەرەك، كونسەرۆاتوريا قابىرعاسىنان ارنايى تاتتىمبەت اتىنداعى شەرتپە كۇي سىنىبى اشىلعاندا بىركىسىدەي قۋاندىق. بۇل - جاي عانا ورتالىق ەمەس، بۇل - ونەرگە ادال، كۇيگە عاشىق جانداردىڭ باس قوسار شاڭىراعى دەپ بىلەمىن.

بۇل باستامانىڭ ومىرگە كەلۋىنە مەتسەناتتىق قولداۋ ءبىلدىرىپ، ماتەريالدىق نەگىزىن قالىپتاستىرعان - ەلگە بەلگىلى تۇلعا، ازاماتتىق ۇستانىمى بيىك امانگەلدى ەرمەگيايەۆ اعامىز ەدى. ونىڭ قولداۋىنىڭ ارقاسىندا شەرتپە كۇيگە بەيىمى بار تالانتتى جاستاردى ارنايى ىرىكتەدىك، سول سىنىپتا تەرەڭدەتىلگەن باعىتتا وقىتا باستادى. ول تەك دومبىرا ساباعى ەمەس، ول مادەني، ەستەتيكالىق، تاريحي دۇنيەتانىمدى كەڭەيتەتىن ورتا بولدى. كۇيلەردىڭ شىعۋ تاريحىنان باستاپ، قاعىس ەرەكشەلىكتەرىنە دەيىن زەرتتەپ، نوتالىق جۇيەگە ءتۇسىرىپ، ءتىپتى ەل ىشىنەن كۇيشىلەردى ارنايى شاقىرتىپ، تاجىريبە الماسىپ وتىرعان. بۇل - زاماناۋي اكادەميالىق ءبىلىم مەن ءداستۇرلى مەكتەپتىڭ توعىسقان شىنايى ورتاسى.

شەرتپە كۇي - نازىكتىكتىڭ ءتىلى. ول سەزىممەن ورىندالادى، جۇرەكپەن جەتكىزىلەدى. سوندىقتان وسى سىنىپ ارقىلى ءبىلال ىسقاقوۆ كۇيدىڭ فورماسىن ەمەس، ماعىناسىن جەتكىزۋدى كوزدەدى دەپ بىلەمىن. مەنىڭ ارمانىم - بۇل سىنىپتىڭ بولاشاقتا جاي عانا وقىتۋ الاڭى ەمەس، عىلىمي- زەرتتەۋ ورتالىعىنا اينالسا ەكەن. مۇندا شەرتپە كۇيدىڭ تاريحى، ايماقتىق ەرەكشەلىكتەرى، ورىنداۋشىلىق ستيلدەرى جۇيەلەنىپ، تەوريالىق تۇرعىدان تەرەڭ زەردەلەنسە ەكەن دەيمىن. ويتكەنى بۇل - قازاقتىڭ كونە كودى. ول كودتى وقي الساق، ءوزىمىزدى، وتكەنىمىزدى، ءتىپتى بولاشاعىمىزدى تەرەڭىرەك ۇعامىز، - دەپ اعىنان جارىلعان ەدى جارقىن شاكارىم.

ءبىر وكىنىشتىسى، بۇگىندە تاتتىمبەت اتىنداعى سىنىپ ءوز جۇمىسىن توقتاتقان ەكەن. دەسە دە، ءالى دە جىلدار بويى قالىپتاسقان تاجىريبە ارقاسىندا بۇل يگى ءىس قايتا جاندانادى دەپ سەنەمىز.

ارقا كۇيشىلىك مەكتەبىنىڭ جيناعى

ءبىلال ىسقاقوۆتىڭ «تاتتىمبەت جانە ارقا كۇيلەرى» اتتى جيناعى - قازاقتىڭ شەرتپە كۇي ءداستۇرىن جۇيەلى تۇردە زەردەلەگەن، عىلىمي- تەوريالىق جانە ورىنداۋشىلىق تۇرعىدان سالماقتى ەڭبەك. بۇل جيناقتا تاتتىمبەت قازانعاپ ۇلىنىڭ شىعارماشىلىعى نەگىزىندە ارقا كۇي مەكتەبىنىڭ ءستيلى، كوركەمدىك ەرەكشەلىگى، قۇرىلىمدىق سيپاتتارى مەن ورىنداۋشىلىق مانەرى تەرەڭ تالدانعان. اۆتور جيناقتا تاتتىمبەت كۇيلەرىنىڭ ءاربىر اۋەندىك ءيىرىمىن، قاعىس تاسىلدەرىن، ىرعاقتىق جانە فورمالىق قۇرىلىمىن جان- جاقتى سيپاتتاي وتىرىپ، ونى تەك نوتاعا ءتۇسىرىپ قانا قويماي، فيلوسوفيالىق تۇرعىدان دا پايىمدايدى.

ەڭبەكتىڭ ەرەكشەلىگى - ءبىلال ىسقاقوۆتىڭ ورىنداۋشىلىق تاجىريبەسى مەن عىلىمي- زەرتتەۋلەرىنىڭ توعىسۋىنان تۋعان مازمۇندى ءارى جاندى تۋىندى بولۋىندا. ول جيناقتا تەك تاتتىمبەت كۇيلەرىن ەمەس، ارقا ءوڭىرىنىڭ باسقا دا شەرتپە كۇي شەبەرلەرىنىڭ شىعارماسىن قامتىپ، ستيلدىك ساباقتاستىق پەن ءداستۇر جالعاستىعى ماسەلەسىن دە كوتەرەدى.

جيناقتا قامتىلعان شىعارمالاردىڭ نوتاعا ءتۇسىرىلۋى دە - قازىرگى مۋزىكالىق ءبىلىم بەرۋ سالاسى ءۇشىن اسا قۇندى رەسۋرس. اۆتور نوتا جازباسىن كۇي قۇرىلىمىنا ساي يكەمدەپ، ورىنداۋشىلىق تاسىلدەر مەن دىبىستىق نيۋانستاردى ناقتىلاپ بەرەدى. بۇل جيناق تەك كاسىبي مۋزىكانتتارعا ەمەس، كۇيدى تانۋعا، ۇعىنۋعا ۇمتىلعان جالپى وقىرمانعا دا تۇسىنىكتى ءارى تارتىمدى.

«تاتتىمبەت جانە ارقا كۇيلەرى» جيناعى - ءبىلال ىسقاقوۆتىڭ كۇي ونەرىنە دەگەن شەكسىز ادالدىعىنىڭ، زەرتتەۋشىلىك تەرەڭدىگىنىڭ جانە پەداگوگيكالىق بىلىكتىلىگىنىڭ ايقىن كورىنىسى. بۇل ەڭبەك ارقىلى ارقا شەرتپە كۇي مەكتەبىنىڭ عانا ەمەس، سونىمەن قاتار ءداستۇرلى قازاق مۋزىكاسىنىڭ مازمۇنى دا اشىلا تۇسەدى. سوندىقتان اتالمىش جيناق ۇلتتىق مۋزىكا مادەنيەتىن زەرتتەۋدەگى اسا باعالى، ىرگەلى باسىلىمداردىڭ ءبىرى رەتىندە باعالاۋعا ابدەن لايىق.

كۇيشى ءبىلال ىسقاقوۆ - شەرتپە كۇي ونەرىنىڭ جالعاستىرۋشىسى عانا ەمەس، ونى زەرتتەپ، زەردەلەپ، جۇيەلەپ، ۇرپاققا جەتكىزۋشى تۇلعا. ءبىز ءسوز ەتكەن ءۇش ەڭبەك ءبىلال ىسقاقوۆتىڭ شىعارماشىلىق بولمىسىنىڭ ءۇش پەرنەسىندەي. ءار پەرنە - ءبىر رۋحاني كەڭىستىك، ءبىر مادەني ساپار دەپ بىلەمىز. ول كۇيدى تەك شەرتكەن جوق، ءتۇسىندى، ءتۇيسىندى، جۇيەلەدى. وسى ەڭبەكتەرى ارقىلى كۇي نوتا مەن دىبىستان قۇرالعان مۋزىكا عانا ەمەس، ۇلتتىڭ ىشكى جان دۇنيەسىن، جۇرەك تەربەلىسىن جەتكىزەتىن تىلسىم ءتىل ەكەنىن دالەلدەدى.

كۇيشىگە ءتان ۇنسىزدىك پەن تەرەڭدىك ءبىلال ىسقاقوۆ شىعارماشىلىعىندا دا ۇندەسىپ جاتىر. ونىڭ جولى - ونەردىڭ جولى. ول جول - ءالى دە جالعاسىپ كەلە جاتقان رۋحاني ساپار. بىزگە كەرەگى - سوعان قۇلاق ءتۇرۋ، سونى باعالاۋ، سونى جالعاستىرۋ.

وسى كۇندەرى كۇيشى ءبىلال ىسقاقوۆتىڭ 70 جاسقا تولعانىنا وراي ءىس-شارالار ءوتىپ جاتىر. بۇل مەرەيلى جاس - ونىڭ بۇكىل سانالى عۇمىرىن كۇيگە، ونەرگە، ۇلتتىڭ رۋحاني بولمىسىنا ارناعان جولىنىڭ ءبىر بەلەسى. وسى ورايدا ۇلت رۋحانياتىنا سىڭىرگەن ەڭبەگى ءۇشىن شىنايى العىس ايتىپ، قاجىماس قايرات، شىعارماشىلىق شابىت، زور دەنساۋلىق تىلەيمىز. ۇلتتىق كۇي ونەرىنىڭ التىن ارقاۋىن جالعاعان ءبىلال اعامىزدىڭ ءالى دە الار اسۋى، ارتار ءۇمىتى، بەرەر تاعىلىمى مول دەپ سەنەمىز.

رۇستەم نۇركەنوۆ، كۇي زەرتتەۋشىسى

aikyn.kz