ەكى بالانى قاتار سۇندەتتەگەندە جاسالاتىن ىرىم بار ما؟
قازاقتا شىلدەحانادان كەيىنگى اتاۋلى تويدىڭ ءبىرى - سۇندەت توي. حالىق ەجەلدەن بۇل قۋانىشقا ەرەكشە كوڭىل بولەدى. سۇندەتتەلگەن بالانى اتقا وتىرعىزىپ، كورىمدىگىنە مال اتاپ وتىرادى. بۇل سالت-داستۇردە ەكى بالانى قاتار سۇندەتكە وتىرعىزۋ دا ءجيى كەزدەسەدى. الايدا مۇنداي كەزدە قانداي ءجون-جورالعى جاساۋ كەرەگىن بىلمەيتىن ادامدار ءجيى كەزدەسەدى. وسىعان بايلانىستى ماسساگەت ءتىلشىسى سۇندەتكە وتىرعىزۋدىڭ ءمان-ماعىناسىن بولات بوپاي ۇلىنان سۇرادى.
بالانى نە ءۇشىن سۇندەتكە وتىرعىزادى؟
ەتنوگراف بولات بوپاي ۇلىنىڭ ايتۋىنشا، كەيبىر قوعامداردا سۇندەتتەۋ تازالىقتى ساقتاۋ ءۇشىن جاسالادى. ول بۇل كوزقاراس يسلام جانە يۋدايزم دىندەرىندە دە كەزدەسەتىنىن ايتادى. ال يسلام جانە يۋدايزم دىندەرىندە سۇندەتتەۋ - ءدىني مىندەت، ازاماتتىق پارىز.
«يسلامدا سۇندەتتەۋ مۇحاممەد پايعامباردىڭ سۇننەتى دەپ مويىندالعان. سۇندەتكە وتىرماعان ەر ادام تولىققاندى مۇسىلمان بولا المايدى دەپ قارايدى. جالپى تۇركى حالىقتارىندا سۇندەتتەۋ ەر بالا بويىنداعى ەرجەتۋدىڭ بەلگىسى جانە قوعامداعى مارتەبەسىن كورسەتۋ ءۇشىن جاسالادى دەپ قاراعان. وعان قوسا، سۇندەتتەۋ تازالىقتى ساقتاۋعا كومەكتەسەدى. كەيبىر مەديتسينالىق زەرتتەۋلەر سۇندەتتەلگەن ەر ادامداردا بەلگىلى ءبىر ينفەكسيالار مەن اۋرۋلاردىڭ از كەزدەسەتىنىن نە مۇلدە جوق ەكەنىن كورسەتكەن. سونىمەن قاتار سۇندەتتەۋ جىنىستىق جولمەن بەرىلەتىن ينفەكسيالار مەن باسقا دا اۋرۋلاردىڭ الدىن الۋعا كومەكتەسەتىنىن، بۇگىنگى دامىعان زاماناۋي مەديتسينالىق زەرتتەۋلەر دە تولىق دالەلدەپ وتىر»، - دەپ ءتۇسىندىردى مامان.
بالانى قانشا جاستا سۇندەتتەۋ كەرەك؟
قازاق داستۇرىندە سۇندەتتەۋ بالانىڭ دەنساۋلىعى مەن دايىندىق دەڭگەيىنە بايلانىستى كوبىنەسە 3، 5، 7 جاس شاماسىندا وتكىزىلەدى. كەيبىر جاعدايلاردا بالانىڭ جاعدايىنا قاراي باسقا جاستا دا جاسالۋى مۇمكىن.
سۇندەت ءراسىمنىڭ ءوتۋ جولى
بالانى سۇندەتكە وتىرعىزباس بۇرىن ارنايى دايىندىق جۇمىستارى جۇرگىزىلەدى. بۇل كەزدە بالانىڭ پسيحولوگيالىق دايىندىعى، دەنساۋلىق جاعدايى ەسكەرىلەدى.
بالانى ارنايى دايىندالعان دارىگەر نەمەسە مولدا سۇندەتتەيدى. بۇل ءراسىمدى وتكىزۋ بارىسىندا مەديتسينالىق قۇرال-جابدىقتار قولدانىلادى.
قازاق حالقىندا سۇندەتتەۋ ءراسىمى ۇلكەن «سۇندەت توي» رەتىندە وتكىزىلەدى. بۇل تويعا تۋىس، دوس جانە كورشى، اعايىن شاقىرىلادى. سۇندەت تويدا بالاعا اق باتا جانە قىمبات سىيلىقتار بەرىلەدى، ونىڭ ىشىندە كيىم-كەشەك، ويىنشىق جانە اقشا بار. بۇل بالانىڭ قۋانىشىنا قۋانىش قوسىپ، ءراسىمنىڭ ماڭىزدىلىعىن ارتتىرادى.
ەكى بالانى قاتار سۇندەتتەگەندە جاسالاتىن ىرىم بار ما؟
ءار ءداستۇردىڭ تۇبىندە ءبىر قۇپيا تىلسىم بار. سوندىقتان ەكى بالانى قاتار سۇندەتتەگەندە ەرەكشە ىرىم-تىيىمنىڭ قولدانىلاتىنى دا تاڭعالارلىق جايت ەمەس. ەتنوگرافتىڭ سوزىنشە، مۇنداي ىرىم-تىيىمنىڭ بىرنەشە ءتۇرى بار.
«توقتىنىڭ تەرىسىن جابۋ»
ەكى بالانى قاتار سۇندەتتەگەندە ولاردىڭ ۇستىنە جاڭا سويىلعان توقتىنىڭ تەرىسىن جاباتىن ىرىم بار. تەرى جىلى بولعاندىقتان، دەنساۋلىققا پايدالى سانالعان، ءارى مالدىڭ قۇتى بالالارعا وتەدى دەپ سەنگەن.
«كەلىسىم شارتىن بەكىتۋ»
ەگەر ەكى بالانىڭ ءبىرى بوتەن ءۇيدىڭ بالاسى بولسا، وندا ەكى جاق ءبىر-بىرىنە ارنايى سىيلىقتار (ات، شاپان) بەرەدى. بۇل ءداستۇر «امانشىلىق كەپىلى» رەتىندە ورىندالادى.
«باسەكەدەن ساقتانۋ»
ەكى بالانى قاتار سۇندەتتەگەندە بالالاردىڭ اراسىندا باسەكەلەستىك تۋىنداماۋى ءۇشىن ەرەكشە تىلەكتەر ايتىلىپ، ولاردىڭ ءبىر-بىرىنە تىرەك بولاتىنىنا سەنىم بىلدىرىلگەن.
«قاپشىق قۋىرشاقتىڭ ءىشىن شوپكە تولتىرىپ، بالانىڭ جانىنا جاتقىزعان»
ەرتەدە ءبىر ءۇيدىڭ ەكى بالاسىن قاتار سۇندەتتەۋ كەزىندە قاپشىق قۋىرشاقتىڭ ءىشىن شوپكە تولتىرىپ، بالانىڭ جانىنا جاتقىزعان. ويتكەنى ءبىر ءۇيدىڭ ەكى بالاسىن بىردەي سۇندەتتەۋگە بولمايدى. ايتپەسە، بىرەۋى اۋىرسىنىپ، ۇزاقتاۋ جاتىپ قالادى دەگەن نانىم-سەنىم بار. قۋىرشاق جاتقىزۋىنىڭ سەبەبى - ءىبىلىستىڭ اسكەرى ەكى بىردەي قۋانىشتى اتا-اناسىنان قىزعانىپ، بىرەۋىن الىپ كەتپەككە جەتىپ كەلەدى ەكەن. سول كەزدە شەتتە جاتقان ءۇشىنشى بالانى الىپ كەتەدى-ءمىس. ءۇشىنشى بوپ جاتقان ءشوپ پىسپەلەنگەن قۋىرشاق قاپشىق بولعاندىقتان، اۋىرتپالىق قاپشىققا ءتۇسىپ، ەكى بالا اۋىرتپالىقتان قۇتىلادى دەگەن ىرىمعا سەنگەن.
«بۇل ىرىمدار حالىقتىڭ بالا دەنساۋلىعى مەن بولاشاعىنا بەي-جاي قارامايتىنىن كورسەتەدى، ءارى قاۋىمداستىق بىرلىگىن نىعايتۋدىڭ كورىنىسى»، - دەدى بولات بوپاي ۇلى.
