كورەيانى ءۇش وليگارح قۇتقارىپ قالدى

استانا. قازاقپارات - بۇل قازاقستاندىق وليگارحتارعا ۇلگى بولسا ءجون. قازاقستاندىق وليگارحتار، كومپانيالار مەن قورلار «قازاقستان حالقىنا» قورىنا 2022 -جىلدان بەرى جالپى سوماسى 242,6 ميلليارد تەڭگە اۋدارىپتى.

2024 -جىلعى 1- مامىرداعى جاعداي بويىنشا «قازاقستان حالقىنا» قورى 116 ميلليارد 567 ميلليون تەڭگەنى قايىرىمدىلىق باعدارلامالارى مەن جوبالارى شىعىنداپ ۇلگەرگەن. ارينە، ونىڭ قانداي باعدارلاما مەن جوبالار ەكەنى، ميللياردتاردى كىمدەردىڭ يەلەنگەنى باسقا ماسەلە.

جالپى العاندا، بۇگىندە قور بەكىتكەن قايىرىمدىلىق باعدارلامالار مەن جوبالاردىڭ جالپى قۇنى 199 ميلليارد 876 ميلليون تەڭگەنى قۇرايدى. ياعني، اۋدارىلعان قاراجات تاۋسىلۋعا تايادى. بەكىتىلگەن باعدارلامالار مەن جوبالارعا ءتيىستى اقشاسى تولەنسە، 43 ميللياردتاي عانا قارجى قالادى.

قالاي بولعاندا، «قازاقستان حالقىنا» قورىنىڭ ءرولى ناقتى جوبالارمەن شەكتەۋلى، ول قازاقستاندى بىردە ءبىر داعدارىستان قۇتقارا المايدى.

وسى ورايدا بىزگە «تاڭ سامال ەلى» ۇلگى بولا الادى. وندا ءۇش وليگارح - Samsung ،Hyundai مەن Lotte بۇكىل ەلدى قايىرشىلىق قۇردىمىنان سۇيرەپ الىپ شىقتى.

شەتەلدىك Forbes جۋرنالى ءبىر قىزىقتى دەرەككە نازار اۋدارتادى. رەسپۋبليكانىڭ «ەكونوميكالىق عاجايىبىن» تۋدىرعان وڭتۇستىك كورەيالىق ءۇش الپاۋىتتىڭ نەگىزىن قالاۋشى تۇلعالاردىڭ بىردە ءبىرى ەل استاناسى - سەۋلدە تۋماعان. بىردە ءبىرىنىڭ جوعارعى ءبىلىمى جوق. ولار كەدەي، شارۋا وتباسىندا وسكەن.

ءۇش ۇلى تۇلعانىڭ ءومىربايانى وتانىنىڭ تاريحىنا ۇقساس. وڭتۇستىك كورەيا دا كەدەيشىلىكتە ءومىر ءسۇردى، ءبىراق رەكوردتىق مەرزىمدە اگرارلىق ارتتا قالعان ەلدەن دامىعان، تەحنولوگيالىق مەملەكەتكە اينالىپ شىعا كەلدى.

«ءبىز بۇگىندە قىزىعا قارايتىن، ءزاۋلىم عيماراتتارى اسپانعا مويىنسۇنعان، زاماناۋي اۆتوموبيلدەر وندىرەتىن، تەمىرجولدارىمەن ۇشقىر پويىزدار جۇيتكىگەن، كينو ونىمدەرى مەن ك- پوپى بۇكىل الەمگە تانىلعان كورەيا شىنىندا تاياۋدا عانا پايدا بولدى. ول قازىرگى كەزدە كوزى ءتىرى كورەيالىقتاردىڭ اعا بۋىنىنىڭ كوز الدىندا ءوستى. 1960- جىلدارى وڭتۇستىك كورەيا ارتتا قالعان اگرارلىق ەل بولاتىن. ول جان باسىنا شاققانداعى تابىسى جونىنەن ازيانىڭ بارلىق ەلىنە، ءتىپتى شري-لانكاعا جول بەردى»، - دەيدى سەۋلدەگى كۋنمين ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى، قوس كورەيا تۋرالى كىتاپتاردىڭ اۆتورى، كورەيتانۋشى اندرەي لانكوۆ.

سوندا بۇل ەل بۇل تىعىرىقتان قالاي قۇتىلعان؟ ساراپشىنىڭ ايتۋىنشا، مەملەكەت ءوز قولىمەن ۇلتتىق وليگارحتاردى ءوسىردى. ولار قايىر-قايتارىمى رەتىندە ەلدى كوتەردى.

«ساياسي قايراتكەرلەردىڭ ءبىرى ايتقانداي، كەز كەلگەن قاتەلىكتىڭ فاميلياسى بار. سول سياقتى كەز كەلگەن تابىستىڭ دا ارتىندا ناقتى ادام تۇر. بۇل كارىستىڭ ەكونوميكالىق عاجايىبىنا دا قاتىستى: ناقتى تۇلعالاردىڭ سىڭىرگەن ەڭبەگى ارقاسىندا رەسپۋبليكا ءۇشىنشى الەمنىڭ دامۋدا كەنجە قالعان قايىرشى ەلىنەن وركەندەگەن، باي، زاماناۋي مەملەكەتكە اينالدى. بۇل سەرپىننىڭ قوزعاۋشى كۇشى - كوپ بەيىندى، سانسالالى وتباسىلىق كونسەرندەر بولدى، ولاردى «چەبول» دەپ اتايدى. سونىڭ ىشىندە ەڭ قۋاتتىسى، ەڭ ماڭىزدىسى – وڭتۇستىك كورەيالىق ونەركاسىپتىڭ ءۇش الىبىن قۇرۋشىلار بولدى. اڭگىمە Hyundai نەگىزىن قالاۋشى چون چۋ-يەن، Samsung نەگىزىن قالاۋشى لي پيەن-چحول، Lotte نەگىزىن قالاۋشى سين كيەك-حو تۋرالى»، - دەدى كورەيتانۋشى عالىم.

«تاڭ سامال ەلى» وليگارحتارىنىڭ (چەبولداردىڭ نەگىزىن قالاۋشىلاردىڭ) ءبارى دەرلىك 1910-1922 -جىلدارى دۇنيەگە كەلگەن. ولاردىڭ بالالىق جانە جاس ءوسپىرىم شاعى كورەيا تۇبەگى جاپونيانىڭ كولونياسى بولعان زاماندا ءوتتى. «كۇنشىعىس ەلى» جاپ-جاقسى وتار بولدى: ءوز كىتابىندا عالىمنىڭ جازۋىنشا، جاپوندار كورەيادا ونەركاسىپتى، زاۋىت-كاسىپورىنداردى بەلسەندى تۇرعىزىپ، دامىتتى.

الايدا بارلىق جاڭا كاسىپورىندار ەلدىڭ سولتۇستىك بولىگىندە تۇرعىزىلعان. ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستان كەيىن، 1945 -جىلى ول ءوڭىردى كەڭەس وداعى باسىپ الىپ، وتارلاپ، پحەنيان قالاسىن استانا ەتىپ، «كورەي حالىق دەموكراتيالىق رەسپۋبليكاسى» اتتى كۆازيرەسپۋبليكانى قۇردى.

بۇل جاپونداردان تاۋەلسىزدىك العان جاس كورەي رەسپۋبليكاسىنا جويقىن سوققى بولدى. ونىڭ ۇستىنە ەلدە قالعان بۇكىل ونەركاسىپ جاپوندىق كومپانيالاردىڭ يەلىگىندە ەدى. كارىستىڭ ۇلتتىق كاپيتالى نەگىزىنەن جەڭىل، توقىما ونەركاسىبىمەن، ساۋدا، قىزمەت كورسەتۋ سالالارىمەن شەكتەلدى.

قازاقستاننان ايىرماشىلىعى سول، وڭتۇستىك كورەيادا جەتەكشى چەبولداردىڭ بىردە ءبىرىن بيلىكتەگى نەمەسە ونىمەن امپەي-جامپەيى ءبىر، ىسكەرلىك ەليتانىڭ جوعارعى ەشەلونىنا كىرەتىن تۇلعالار قۇرماعان.

وتارلاۋ زامانىنان بەرى شالقىپ بايىعان، قازىنا مەن جەر يەلەنۋشى ەليتا وكىلدەرىنىڭ بىردە ءبىرى 1945 -جىلدان كەيىن ابجىلدىك پەن پىسىقتىق تانىتپادى، ەلدىڭ وركەندەۋىنە سەرپىن بەرەتىن جوبالارعا باستاماشى بولمادى. ناتيجەسىندە، ولاردى جاڭا بيزنەس ەليتا جول جيەگىنە، كەيىنگى قاتارلارعا ىعىستىردى. كورەيانىڭ العاشقى «بيزنەس مارشالدارىنىڭ» اراسىندا كەدەي، شارۋا وتباسىلاردان شىققان ادام كوپ.

لي پيەن-چحول (Samsung نەگىزىن قالاۋشى) 1910 -جىلى تۋعان، جاپونيادا ءبىلىم العان، ءبىراق ۆاسەدا ۋنيۆەرسيتەتىن بىتىرمەي، ورتا جولدا ەلىنە قايتادى. 1938 -جىلى لي پيەن-چحول تۋعان جەرى تەگۋ قالاسىندا كەيىن اتى الەمگە ءماشھۇر بولعان Samsung (삼성/三星) فيرماسىن اشتى. كومپانيانىڭ «سامسون» (اعىلشىن ترانسكريپتسياسىمەن سامسۋنگ دەپ اعات اتاپ ءجۇرمىز) اتاۋى حانمۋن تىلىندە (بايىرعى قىتاي ءتىلىنىڭ كورەيشە اتاۋى) «ءۇش جۇلدىز» دەگەندى بىلدىرەدى. ءبىر قىزىعى، باستاپقى كەزدە Samsung ۇن، الما جانە كەپتىرىلگەن بالىق ساتۋمەن اينالىسقان.

ال، 1915 -جىلى كەدەي وتباسىدا ءومىر ەسىگىن اشقان چون چۋ-يەن (Hyundai نەگىزىن قالاۋشى) وليگارحتىق ءومىرىن ۇرلىقتان باستايدى. اكەسىنىڭ سيىردى ساتۋدان تاپقان، سول كەزدە قوماقتى سانالعان 80 ۆون سوماسىن جىمقىرىپ، باقىتىن تابۋ ءۇشىن سەۋلگە تايىپ تۇرادى.

سودان بولاشاق اۆتوموبيلدىك ماگنات الدىمەن جۇك ءتۇسىرۋشى جانە باسقا دا قارا جۇمىستاردى اتقارادى. دەگەنمەن، جۇمىس بەرۋشىگە قىزمەت ەتۋدى مىسە تۇتپاي، 1942-جىلى ءتول بيزنەسىن - اۆتوكولىك جوندەيتىن شەبەرحاناسىن اشتى. ول ونى Hyundai (현대/現代) اتادى. «حيەندە» (حيۋنداي دەپ قاتە ايتىپ ءجۇرمىز) تاعى دا حانمۋن تىلىندە «قازىرگى زامان» دەگەندى بىلدىرەدى. Hyundai نەگىزىن قالاۋشىسىنىڭ باستاۋىش ءبىلىمى عانا بولعان، ونىڭ دا قولاقپانداي ديپلومى جوق.

«ءۇش الىپتىڭ» ءبىرى سين كيەك-حو (Lotte نەگىزىن قالاۋشى) 1922 -جىلى تاقىر كەدەي شارۋا وتباسىندا تۋعان. زووتەحنيك ماماندىعىن يگەرگەن ول مال كۇتىمىنە ءومىرىن سارپ ەتۋ تاعدىرىنا قاناعاتتانباي، قىرقىنشى جىلدارى جاپونياعا ساپارلادى. سوندا ۆاسەدا ۋنيۆەرسيتەتىنە ءوز بەتىنشە ءتۇسىپ، ونەركاسىپتىك حيميا مامانى بولىپ شىعادى. كورەيالىق ميگرانتتاردىڭ كوپشىلىگى سياقتى سين كيەك-حو اتىن جاپونشاعا وزگەرتىپ، سيگەميتسۋ تاكەو اتاندى جانە جاپوندىق ارۋعا ۇيلەندى.

1947 -جىلى لي پيەن-چحول بيلىككە، ياعني شەشىم قابىلداۋ ورتالىعىنا جاقىن بولۋ ءۇشىن شتاب-پاتەرىن سەۋلگە كوشىردى. ول كەزدە تەك سەۋلدە عانا ءىرى كاپيتال اينالاتىن. كەلەسى جىلى لي حالىقارالىق ساۋدامەن اينالىسا باستادى جانە ءبىرىنشى ميلليون دوللارىن دا كونتسەرن جاھاندىق نارىقتاعى ساۋدا-ساتتىقتان تاپتى. Samsung حالىقارالىق نارىقتا سۇرانىسقا يە جانە مول تابىس اكەلەتىن كەز كەلگەن تاۋاردى - كەپتىرىلگەن كالماردى، مەتال سىنىقتارىن، قانت، تىڭايتقىش جانە باسقاسىن وتكىزدى، جەتكىزدى. ءسويتىپ، 1960 -جىلى ءارتۇرلى سالاعا ماماندانعان 16 كومپانيادان تۇراتىن Samsung - وڭتۇستىك كورەياداعى اسا ءىرى چەبولعا اينالىپ شىعا كەلدى.

1947 -جىلى چون چۋ- يەن دە سەۋلدە Hyundai Civil Industries كومپانياسىن قۇرىپ، قۇرىلىس جۇمىستارىن ورىندادى. ونىڭ اعاسى اعىلشىن ءتىلىن جاقسى بىلگەن، سونىڭ كومەگىمەن چون چۋ-يەن كول-كوسىر اقشانى اياماي تولەگەن امەريكالىق اسكەريلەردىڭ تاپسىرىسىنا قول جەتكىزدى. وسىلايشا، Hyundai Construction كورەياداعى ەڭ ءىرى قۇرىلىس كومپانياسىنا اينالدى. سوعىس جىلدارى جارىلعان يندوگيە كوپىرىن قايتا تۇرعىزۋ سياقتى ءىرى، ىلكىمدى جوبالاردى ابىرويمەن ىسكە اسىرۋى ارقاسىندا ول بيلىكتىڭ نازارىنا ىلىگىپ، مەملەكەتتىك قولداۋعا قول جەتكىزدى.

ءدال وسى كەزدە سين كيەك-حو ءوز تابىسىنىڭ تاريحىن سوعىستان كەيىنگى جاپونيادا قالادى. جاتپاي-تىنباي ەڭبەك ەتىپ، جالىقپاي ىزدەنەتىن دارىندى حيميك جىگىت تەحنيكالىق مايدان سابىن جاساۋ تەحنولوگياسىن ويلاپ تاپتى. سوعىس اياقتالعان سوڭ مۇنداي مايدىڭ جاپوندىق قويمالارداعى قورى وراسان زور بولاتىن. سابىن ارقاسىندا سين كيەك-حو ميلليون دوللارىن تاپتى. وسى قاراجاتىن تاماق ونەركاسىبىنە ينۆەستيتسيالاپ، ساعىزدىڭ، تاتتىلەردىڭ، شوكولادتىڭ ءوندىرىسىن جولعا قويدى. ول كەزدە جاپونيادا باتىس الەمى ءسان بولعاندىقتان، فيرماسىن دا باتىسشالاپ، Lotte («لوتتە») اتادى. گيەتە رومانىندا پەريزات لوتتەگە دەگەن ماحابباتى ءۇشىن جاس ۆەرتەر جانىن قيعانى ءمالىم.

60- جىلدارى سين كيەك-حو (جاپونشا ەسىمى سيگەميتسۋ تاكەو) جاپونيا نارىعىن تاماق ونىمدەرىمەن جاۋلاپ الىپ، تاريحي وتانىنا نازار اۋداردى.

بۇل كەزدە كورەيا تۇبەگىندەگى سوعىس جانە باتىس پەن ك س ر و- نىڭ ەلدى ەكى جارۋى ونسىز دا قاۋساپ تۇرعان مەملەكەتتىڭ ەكونوميكاسىنا الاپات سوققى بەرگەن ەدى. 1961 -جىلدىڭ كوكتەمىندە اسكەري توڭكەرىس ناتيجەسىندە سەۋلدەگى بيلىككە گەنەرال پاك چون-حي كەلدى. ول ەكونوميكالىق دامىتۋدى - كورەيانىڭ ەڭ ماڭىزدى ساياسي مىندەتى دەپ جاريالادى.

گەنەرالدىڭ بايلامىنشا، جەرى تابيعي رەسۋرستاردان جۇرداي وڭتۇستىك كورەيا حالىقارالىق نارىققا تەك جوعارى ساپالى، ءبىراق ارزان ونەركاسىپتىك ءونىم ساتسا عانا جەتىستىككە جەتەدى. سونىمەن بىرگە، پاك چون-حي جاھاندىق نارىقتى تەك ءىرى كومپانيالار عانا يگەرە الادى دەپ شەشتى. الەمدىك دارەجەدەگى الپاۋىت كومپانيالار كورەيادا جوققا ءتان ەدى. سوندىقتان رەسپۋبليكا ليدەرى ولاردى قولدان جاساۋعا ۇيعاردى.

ناتيجەسىندە، ەلدەگى چەبولداردىڭ نەگىزىن قالاۋشى بيزنەسمەندەر جاپپاي «وليگارحقا» اينالدى. سەبەبى، ولاردىڭ ءبارىن گەنەرال پاك چون-حي شەتەلدە جانە شەتەلدىك ينۆەستورلارمەن كەزدەسۋدە ادەيى «وليگارح» دەپ اتايتىن بولدى.

ءادىل باسشى ەلدىڭ قازىناسى عوي، پاك چون-حي ەسكى ەليتاداعى بايلاردى، ءوز اينالاسىنداعىلاردى ەمەس، بىلىكتىلىگى مەن پىسىقتىعىن ءىس جۇزىندە دالەلدەي العان كومپانيا باسشىلارىن حالىقارالىق نارىققا ىلگەرىلەتتى، كوتەرمەلەدى. بۇل ساياساتى ءوزىن اقتاپ، ەل ۇتتى.

مەملەكەتتىڭ، ديپلوماتيالىق وكىلدىكتەردىڭ جان-جاقتى قولداۋىمەن دۇنيەجۇزىلىك نارىققا قول جەتكىزگەن Samsung, Hyundai, Lotte وڭتۇستىك كورەيانىڭ داڭقىن شىعاردى، ەلگە ينۆەستيتسيالار ارىندى تۇردە تاسقىندادى. ەكونوميكا قارقىندى دامىپ، جاڭا جۇمىس ورىندارى كوپتەپ اشىلىپ، حالىق بايىدى. شەتەلدىك ءىرى كاپيتالمەن بىرگە وزىق تەحنولوگيالار پايدا بولدى.

2023 -جىلعى جاعداي بويىنشا Samsung Electronics Co. Ltd. نارىقتىق كاپيتاليزاتسياسى 395 ميلليارد 226 ميلليون دوللارعا باعالانادى.

Hyundai بولسا 97 ميلليارد دوللار تۇرادى. وزگە كاسىپورىندارىن قوسپاعاندا، Lotte- ءنىڭ نارىقتىق كاپيتاليزاتسياسى 2,3 ميلليارد دوللار بولدى.

ءۇش الپاۋىت كورەياعا قوناقۇي، ساۋدا، ويىن-ساۋىق سەكتورىنان باستاپ، جىلجىمايتىن مۇلىك، تاماق، وڭدەۋ، اۋىر ونەركاسىپتەرىن، ەلەكترونيكا، مۇناي حيمياسى، ءتىپتى اسكەري تەحنيكا ءوندىرىسىن جولعا قويۋعا جاردەمدەستى.

مىسالى، 2024 -جىلعى ناۋرىزدا ءبىر عانا Hyundai Motor Group وڭتۇستىك كورەيا ەكونوميكاسىنا 2026 -جىلعا دەيىن 50,6 ميلليارد دوللار ينۆەستيتسيا قۇياتىنىن، جەرگىلىكتى ماماندارعا 80 مىڭ جاڭا جۇمىس ورنىن قۇراتىنىن جاريالادى.

كورەيا ليدەرى پاك چون- حيدىڭ وليگارحتاردى قولدان ءوسىرۋ ارقىلى ەكونوميكالىق عاجايىپ جاساۋ ساياساتى ءوزىن اقتادى جانە كۇتكەندەگىدەن دە عالامات ناتيجە اكەلدى. «تاڭ سامال ەلى» ەكونوميكانىڭ ءوسۋ قارقىنى بويىنشا بىرنەشە ونجىلدىقتار بويى الەمدىك رەكوردتاردى ۇستاپ تۇردى جانە 1990- جىلدارعا قاراي جاھاندىق دامىعان ونەركاسىپتىك دەرجاۆاعا اينالدى.

2014 -جىلى پرەزيدەنت قازاقستاندىق بەس كومپانيانى 2020 -جىلى «الەمدىك ءىرى 500 كومپانيانىڭ» قاتارىنا قوسۋ مىندەتىن قويعان بولاتىن. ون جىل وتسە دە، ول جوسپار ورىندالمادى. ەندەشە قازاقستان وڭتۇستىك كورەيانىڭ مول تاجىريبەسىن تەرەڭىرەك زەرتتەپ، كەرەكتىسىن السا، ءجون. بيزنەستە «قارادان شىعىپ حان بولعان» تۇلعالار قازاق بالاسىن دا شابىتتاندىرسا، يگى.

جانات ارداق

https://inbusiness.kz/kz