كونە مەن جاڭانى ۇشتاستىرعان انتاليا
استانا. قازاقپارات - بايقاعانىمىز، انتاليا كونە مەن جاڭانى، ەسكى مەن ءزاماناۋيدى ءساتتى ۇشتاستىرا بىلگەن ەكەن. سان عاسىرلىق تاريحى بار تاستاردىڭ جانىندا كوممەرتسيالىق نىساندار ءوزارا ۇيلەسىمدى.
وتكەن اپتادا تۇركيانىڭ انتاليا قالاسىنا ساپارلاپ قايتتىم. ءبىر اپتاعا جەتەر-جەتپەس ۋاقىتتىڭ كوبى جەرگىلىكتى اقدەنيز ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ قالاشىعىندا ءوتتى. بۇل شاھارعا جولىمىز كۇندە تۇسە بەرمەيتىنى بەلگىلى. سوندىقتان ۇيگە قايتار كۇننەن ءبىر كۇن بۇرىن شارۋامىزدى اياقتاپ، قالانى كورىپ شىعۋعا نيەتتەندىك. وسى كورگەنىمىزدى Aikyn.kz وقىرمانىمەن دە ءبولىسۋدى ءجون سانادىق.
«انتاليا» ءسوزىنىڭ ءتۇپ-توركىنى ەرتەدە بولسا كەرەك. قالانى ب. ز. د. 150 -جىلى اتتالوس ەسىمدى پاتشا قۇرىپ، سونىڭ ەسىمىمەن اتالىپ كەتكەن دەيدى. جىلدار ءوتىپ، عاسىرلار جىلجىپ سوعىستىڭ سان ءتۇرىن كورگەن بۇگىنگى تۇركيا جەرىنە XIII عاسىردىڭ باسىندا ورتا ازيادان سەلجۇكتەر بارىپ، اتوي سالعان ەكەن. وسى كەزدە «اتتاليا» اتاۋى «اداليا» دەپ وزگەرىپ، بۇگىنگى اتاۋى قالىپتاسقان دەگەن اڭىز بار. ەكى عاسىرداي ءتۇرلى تۇركى تايپالارىنىڭ قولىندا بولىپ، XV عاسىردا تولىقتاي وسمان يمپەرياسىنىڭ قاراماعىنا وتەدى.
انتاليا - دەمالۋعا ارنالعان قالا. قىسى-جازى تۋريستەردىڭ لەگى تولاستامايدى. ءبىز بارعان جەلتوقسان ايىنىڭ ەكىنشى اپتاسىنىڭ وزىندە شەتەلدىك تۋريستەر تولىپ ءجۇر. اۋا تەمپەراتۋراسى شامامەن 15+ گرادۋس. تۇرىكتەردىڭ وزدەرى «قازىرگى اۋا رايى وتە سۋىق» دەپ نالىسا، ءبىز ءۇشىن كادىمگى قوڭىر كۇز. بۇلت اراسىنان كۇن كورىنسە ءتىپتى ىسىپ كەتەدى.
جەلتوقساندا تەڭىز سۋى سالقىن بولعان سوڭ جاعاجايدا ادامنىڭ قاراسى از. سۋعا ءتۇسىپ جاتقان ءتىپتى ەشكىم جوق. (سۋىن قايدام، جاعاسىن ءوزىمىزدىڭ الاكولگە ۇقساتتىق). كوكجيەككە ۇلاسقان كوك تەڭىزدەن باسقا كوزگە ىلىنەر ەشتەڭە كورىنبەيدى.
شامامان ەكى شاقىرىم جاياۋلاتقان سوڭ، كەمەلەر ايلاعىنا دا جەتەسىز. جول بويى پالمالار جايقالىپ، ماندارين ءپىسىپ ءوسىپ تۇر. ايلاققا جەتكەندە جۇزدەگەن كەمەگە كوز تۇسەدى. تاڭداعان كەمەڭىزگە وتىرىپ (ارينە اقىلى)، اقدەنيزدى (اق تەڭىزدى) شارلاپ شىعۋعا مۇمكىندىگىڭىز بار. حالىقارالىق اتاۋى بار جەرورتا تەڭىزىن وزدەرى سولاي اتايدى.
دەم الامىن دەگەن ادامعا دۇنيەنىڭ بار قىزىعى وسى ماڭعا ادەيى جيناستىرىلعانداي. ويىن-ساۋىققا قىزىققان ادام دا، ەلدەن جىراق كەتىپ، ءوز-وزىمەن عانا قالامىن دەگەن ادام دا قاجەتىن تابادى.
ءسوز باسىندا جازدىق، انتاليا كۋرورتتىق ايماق بولعانىمەن، تاريحى تەرەڭگە كەتەدى. سول ەرتەدەن قالعان جادىگەرلەر كوپ-اق. مىسالى، ادريان قاقپاسى دەگەن ەسكەرتكىشكە نازار سالايىق.
سالىنعان ۋاقىتى 130-جىل (ءيا، قاتە كەتپەدى، ءبىر ءجۇز وتىزىنشى جىل، ياعني ەكىنشى عاسىردىڭ ءۇشىنشى ون جىلدىعى). سول كەزدەگى ريم يمپەراتورى ادريان اتتالياعا قوناق بولىپ كەلگەندە، قارسى الۋ ءۇشىن ادەيى سالعان دەيدى. ارحەولوگتاردىڭ جازۋى بويىنشا، قاقپانىڭ وسىنداي ساپالى قالپىندا ساقتالۋىنىڭ ءبىر سىرى بار. وتكەن عاسىردىڭ ورتاسىنا دەيىن ادريان قاقپاسى قالانىڭ جالپى قورعان- قاقپاسىنىڭ ىشىندە قالىپ، كوپ وزگەرىسكە ۇشىراماعان ەكەن. تەك قازبا جۇمىستارى ناتيجەسىندە تابىلىپ، بۇگىندە انتاليانىڭ كورىكتى مەكەندەرىنىڭ بىرىنە اينالا ءبىلدى.
بۇل قالاعا سولتۇستىكتەن كەلگەندەرگە ارنالعان قاقپا. تەڭىز جاقتان (ياعني وڭتۇستىكتەن) كەلگەندەر دە بيىك دۋالدارعا تىرەلەدى. قازىرگى ۋاقىتتا دۋالداردىڭ اراسىنان نەبىر جول سالىپ العان ەكەن. ەرتەرەكتە تەك مىناداي ساتىلارمەن عانا جوعارى كوتەرىلۋگە مۇمكىندىك بولعان.
بايقاعانىمىز، انتاليا كونە مەن جاڭانى، ەسكى مەن زاماناۋيدى ءساتتى ۇشتاستىرا بىلگەن ەكەن. سان عاسىرلىق تاريحى بار تاستاردىڭ جانىندا كوممەرتسيالىق نىساندار ءوزارا ۇيلەسىمدى. بۇل سايكەستىك پە، قالا جوسپارى سولاي جاسالعان با، ونى بىلمەدىك. تەك كوزگە انىق كورىنىپ تۇرعانى - سول.
كوزبەن كورگەن، سونداعى بىلگەندەردەن ەستىگەن ءبىر قىزىقتى اڭگىمەنى جازا وتىرايىق. انتاليانىڭ كوز تارتار ەسكەرتكىشتەردىڭ ءبىرى - «ساعات مۇناراسى». بۇل ساعاتتى ⅩⅩ عاسىردىڭ باسىندا وسمان يمپەرياسى سوڭعى سۇلتاندارىنىڭ ءبىرى ابدۋلحاميتكە نەمىس پاتشاسى سىيعا تارتسا كەرەك. كەيىن 40-جىلدارى انتاليادا دۇلەي داۋىل بولىپ، كۇمبەزىن ۇشىرىپ اكەتكەن دەيدى. تەك 2022 -جىلى عانا قالا اكىمشىلىگى مۇنارانىڭ كۇمبەزىن ورناتىپ، قايتا قالپىنا كەلتىرگەن ەكەن.
قۇرمەتتى وقىرمان، بۇل شاعىن جازبامىز وسىمەن ءتامام. ارينە، كورگەنىمىزدەن كورمەگەنىمىز كوپ. مىسالى، انتاليانىڭ اتاقتى ارحەولوگيا مۇراجايىنا كىرە الماي كەتسەك (ءبىز بارعان ۋاقىتتا جابىق بولدى)، كوپشىگىلى اڭىز رەتىندە ايتىپ جۇرەتىن انتاليا سارقىراماسىنا دا جەتە المادىق. سونىمەن قاتار جامبىل اتىنداعى ساياباققا، بيىل عانا سول جەرگە ورنالاستىرعان دومبىرا ەسكەرتكىشىنە بارىپ كورۋدى دە كەلەسى ءبىر ساپارعا قالدىردىق.
رۇستەم نۇركەنوۆ، استانا - انتاليا - استانا
«ايقىن» گازەتى
