كوممۋنالدىق تاريفتەر: باعانىڭ ءوسۋى مەن ونىڭ الەۋمەتتىك سالدارى
استانا. KAZINFORM - بيىل قازاقستاندا كوممۋنالدىق قىزمەت تاريفتەرى رەكوردتىق قارقىنمەن ءوستى. قاراپايىم وتباسى اي سايىنعى كىرىسىنىڭ %15- 20 ىن وسى تولەمدەرگە جۇمساۋعا ءماجبۇر، بۇل الەۋمەتتىك قىسىمدى كۇشەيتىپ، بيۋدجەتكە اۋىرتپالىق سالادى. Kazinform اناليتيكالىق شولۋشىسى تاريفتەردىڭ ءوسۋ سەبەپتەرى مەن الەۋمەتتىك سالدارىن، ساراپشىلار پىكىرى مەن حالىقارالىق تاجىريبەنى تالداپ كوردى.
تاريفتىڭ ءوسۋ سەبەبى قانداي؟
سوڭعى ايلاردا ەلىمىزدە كوممۋنالدىق قىزمەت تاريفتەرى ايتارلىقتاي ءوستى. ۇلتتىق ستاتيستيكا بيۋروسىنىڭ مالىمەتىنە سايكەس، 2025 -جىلعى ماۋسىمدا ينفلياتسيا %11,8 عا جەتىپ، مامىرداعى %11,3 دان جوعارى بولدى. باعانىڭ وسىنداي قارقىنمەن ءوسۋى اسىرەسە وتباسىلىق بيۋدجەتكە اۋىر سالماق ءتۇسىرىپ وتىر. ستاتيستيكاعا سۇيەنسەك، ءبىر جىل ىشىندە ەڭ قىمباتتاعان قىزمەت- سۋىق سۋ. ونىڭ باعاسى %96,1 عا، ياعني ەكى ەسەگە جۋىق ارتقان. جىلۋ %19,2، گاز %15,5، ىستىق سۋ %15,5، ەلەكتر ەنەرگياسى %11,3، ال تۇرعىن ءۇيدى كۇتىپ- ۇستاۋ قۇنى %11,9 عا وسكەن.
ورتاشا ەسەپپەن قازاقستاندىقتار ءۇشىن كوممۋنالدىق قىزمەت باعاسى مىناداي: سۋىق سۋ - 1 تەكشە مەتر ءۇشىن 173 تەڭگە، سۋ بۇرۋ (كاناليزاتسيا) - 109 تەڭگە، جىلۋ تاريفى - 1 گيگاكالورياعا 6150 تەڭگە، ىستىق سۋ - 475 تەڭگە/م³، ال ەلەكتر ەنەرگياسى تۇتىنۋ كولەمىنە قاراي 2300-دەن 4000 تەڭگەگە دەيىن. تاراتۋشى جەلىلەر ارقىلى كەلەتىن گازدىڭ باعاسى 34,5 تەڭگە.
وسى تۇرعىدا ءبىز ەنەرگەتيكا مينيسترلىگىنەن تاريفتەردىڭ قالىپتاسۋىنا قاتىستى ساۋال جولدادىق. رەسمي جاۋاپقا سايكەس، تاريفتەردىڭ وسۋىنە بىرنەشە فاكتور اسەر ەتەدى.
«سوڭعى جىلدارى وتىن مەن ماتەريالدار قۇنى، جوندەۋ جۇمىستارى مەن جالاقى شىعىندارى ۇنەمى ءوسىپ كەلەدى. الايدا تاريفتەر ۇزاق ۋاقىت بويى وزگەرىسسىز قالىپ، بۇل سالاداعى كاسىپورىنداردىڭ قارجىلىق تۇراقتىلىعىن السىرەتتى. تاريفتەردى كەزەڭ- كەزەڭىمەن تۇزەتۋ ەنەرگەتيكا ينفراقۇرىلىمىن جاڭعىرتۋ مەن اپاتتاردىڭ الدىن الۋ ءۇشىن قاجەت»، - دەپ ءتۇسىندىردى ەنەرگەتيكا ۆيتسە- ءمينيسترى ءىلياس باقىتجان.
مينيسترلىك حابارلاعانداي، 2025 -جىلعى 1-اقپاندا ءبىرىڭعاي ساتىپ الۋشى ءۇشىن شەكتى تاريفتەر وزگەرتىلگەننەن كەيىن ەلەكتر ەنەرگياسىنىڭ باعاسى ورتا ەسەپپەن 2 تەڭگەگە/ك ۆت·ساع وسكەن. ال 1-تامىزداعى تۇزەتۋ 0,4 تەڭگەگە قوسىمشا قىمباتتاتتى. بۇل شارالار ەلەكتر ستانتسيالارىنىڭ جابدىقتارىن جاڭارتۋ مەن اپاتتاردىڭ الدىن الۋعا باعىتتالعان. ناتيجەسىندە، 2024 -جىلدىڭ قورىتىندىسى بويىنشا بۇرىن «قىزىل توزۋ ايماعىندا» بولعان 19 جىلۋ ەلەكتر ورتالىعىنىڭ 9 ى بۇل ساناتتان شىقتى.
«ەنەرگيا ءوندىرۋشى ۇيىمداردىڭ شەكتى تاريفتەرى وتىن باعاسىنىڭ وزگەرۋى، ينفراقۇرىلىمدىق شىعىندار جانە ينۆەستيسيالىق باعدارلامالار ەسكەرىلە وتىرىپ بەلگىلەنەدى. سوڭعى ايلاردا ەنەرگيا ءوندىرۋشى كاسىپورىنداردىڭ شىعىندارى ارتتى، بۇل تۇپكى تۇتىنۋشىعا جەتەتىن باعاعا تىكەلەي اسەر ەتتى»، - دەپ ءتۇسىندىردى ۆەدومستۆو وكىلدەرى.
ساراپشىلار نە دەيدى؟
ەكونوميست راسۋل رىسمامبەتوۆ تاريفتەردىڭ ءوسۋىن نارىقتىق مەحانيزم تۇرعىسىنان تۇسىندىرەدى. ونىڭ ايتۋىنشا، باعانىڭ جوعارىلاۋى تىكەلەي «كوتەرىلۋ» ەمەس، مەملەكەت سۋبسيديالاردى ازايتىپ، تاريفتەردى نارىق شارتتارىنا بەيىمدەۋدەن تۋىنداعان.
«كوممۋنالدىق قىزمەتتەردى وندىرەتىن ەلەكتر، سۋ، گاز، مۇناي جانە جانارماي سالالارىنداعى جۇمىسشىلار دا ەڭبەكاقىنى كوتەرۋدى قاجەت ەتەدى. ەگەر تاريفتەردى تومەن ۇستاپ، سۋبسيديالاردى ساقتاي بەرسە، بۇل نارىقتىق ەكونوميكاعا قايشى كەلەدى. تاريفتەردى بوساتۋ ارقىلى مەملەكەت ينۆەستيسيا تارتۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. بۇل قارجى سۋمەن، گازبەن، ەلەكتر ەنەرگياسىمەن قامتاماسىز ەتۋ ساپاسىن جاقسارتۋعا جانە ينفراقۇرىلىمدى جاڭارتۋعا جۇمسالادى»، - دەيدى رىسمامبەتوۆ.
ەكونوميست ماقسات حالىق بولسا، تاريفتەردىڭ قىمباتتاۋىن ۇزاق جىلدار بويى جاسالماعان رەفورمانىڭ سالدارى دەپ باعالايدى.
«تاريفتەر ونداعان جىلدار بويى تومەن دەڭگەيدە ۇستالىپ كەلگەن. بۇل باستاپقىدا حالىق ءۇشىن ءتيىمدى بولعانىمەن، كەيىن ينفراقۇرىلىمنىڭ توزۋىنا جانە كەيبىر اپاتتىق جاعدايلارعا الىپ كەلدى. ەگەر ۇكىمەت ون جىل بويى تاريفتەردى بىرتىندەپ ءوسىرىپ وتىرسا، قازىرگىدەي كۇرت قىمباتتاۋ بولماس ەدى»، - دەيدى ول.
سونىمەن قاتار، ەكونوميست تاريفتەردىڭ ءوسۋى مەن حالىق تابىسى اراسىنداعى الشاقتىقتى ايتارلىقتاي كەڭەيتەتىنىن كورسەتەدى. سوڭعى جىلدارى ينفلياتسيا كەمىندە 10 پايىزدى قۇراپ، پاندەميا كەزىندە 20 پايىزدان اسقان، ال حالىق تابىسى ورتا ەسەپپەن تەك 4- 5 پايىز عانا ارتقان. بۇل جاعداي كەدەيشىلىكتىڭ تەرەڭدەۋىنە جانە الەۋمەتتىك شيەلەنىستىڭ كۇشەيۋىنە سەبەپ بولۋى مۇمكىن.
حالىققا تۇسەتىن قىسىمدى ازايتۋ ءۇشىن ساراپشى ۇكىمەتكە ينفلياتسيانىڭ تۇپكى سەبەپتەرىنە نازار اۋدارۋدى ۇسىنادى: اۋىل شارۋاشىلىعىن قولداۋ، ينفراقۇرىلىمدى جاڭارتۋ، لوگيستيكانى جەتىلدىرۋ، ارتىق دەلدالداردى قىسقارتۋ جانە قويما جۇيەسىن دامىتۋ.
«حالىققا تاريفتەردىڭ ءوسۋى ءبىر قىسىم بولسا، ەكىنشىسى - جانار- جاعارمايدىڭ قىمباتتاۋى، ءۇشىنشىسى - سالىقتاردىڭ ارتۋى. ەگەر بۇل جالعاسا بەرسە، تەڭگە قۇنسىزدانا بەرەدى»، - دەپ قورىتىندىلادى ول.
كەلەر جىلى تاريفتەر قالاي وسەدى؟
وتكەن اپتادا ۇلتتىق ەكونوميكا مينيسترلىگىنىڭ تابيعي مونوپوليالاردى رەتتەۋ كوميتەتىنىڭ ءتوراعاسى تيمۋر قوسىمبايەۆ 2026 -جىلى قازاقستاندا كوممۋنالدىق قىزمەت تاريفتەرى ورتا ەسەپپەن 20- 30 پايىزعا قىمباتتايتىنىن مالىمدەدى. مينيستر تاريفتەردىڭ كۇرت وسۋىنە جول بەرمەۋ ءۇشىن ۇلتتىق جوبا اياسىندا ارنايى تەجەۋ تەتىگى ەنگىزىلگەنىن مالىمدەدى. بۇل مەحانيزم مەملەكەتتىك سۋبسيديالار ارقىلى جۇزەگە اسادى.
ينفراقۇرىلىمدى جاڭعىرتۋعا باعىتتالعان ينۆەستيسيالار ەكىنشى دەڭگەيلى بانكتەر، «بايتەرەك» حولدينگى، قازاقستاننىڭ دامۋ بانكى (ق د ب)، سونداي-اق بيۋدجەت پەن حالىقارالىق قارجى ۇيىمدارىنىڭ نەسيەلەرى ارقىلى قارجىلاندىرىلادى. ال نەگىزگى قارىز بەن پايىزدىق مولشەرلەمەنىڭ ءبىر بولىگى تاريفكە قوسىلادى. ۇكىمەت تاريفتەردىڭ شەكتەن تىس ءوسۋىنىڭ الدىن الۋ ماقساتىندا پايىزدىق مولشەرلەمەنىڭ قالعان بولىگىن رەسپۋبليكالىق بيۋدجەت ەسەبىنەن سۋبسيديالايدى. ناتيجەسىندە نەسيە بويىنشا 10 پايىز سىياقى تاريف قۇرامىنا كىرەدى، ال قالعانى - سۋبسيديا ارقىلى جابىلادى.
قوعامداعى الاڭداۋشىلىقتى ەسكەرە وتىرىپ، بيلىك تاريفتەردىڭ ءوسۋ قارقىنىن شەكتەۋ تۋرالى شەشىم قابىلدادى. شىلدە ايىندا 2025 -جىلى كوممۋنالدىق قىزمەت تاريفتەرىنىڭ جالپى ءوسۋى 15- 20 پايىزدان اسپايتىنى جاريالاندى. باستاپقىدا جوسپارلانعان 35- 50 پايىز ءوسىم تومەندەتىلىپ، جەڭىلدەتىلگەن ەدى. سونىمەن قاتار، 2025 -جىلدىڭ IV توقسانىندا جاڭا تاريفتەردىڭ ءوسۋى كۇتىلمەيدى.
كوممۋنالدىق قىزمەتكە قاي بانكتە تولەگەن ءتيىمدى؟
كوممۋنالدىق قىزمەت تاريفتەرىنىڭ قىمباتتاۋىن ەسكەرە وتىرىپ، قازاقستاندىقتار قالتاعا تۇسەتىن سالماقتى ازايتۋ جولدارىن دا قاراستىرىپ وتىر. قاي بانك كارتاسىمەن نەمەسە قوسىمشاسى ارقىلى كوممۋنالدىق تولەمدەردى تولەگەن ءتيىمدى دەگەن سۇراقتى زەردەلەپ، بانكتەر جايلى اقپاراتتى شولىپ شىقتىق. بۇگىندە ForteBank كارتالارىمەن كوممۋنالدىق قىزمەتتەردى تولەۋ تيىمدىرەك بولىپ وتىر: «تولەمدەر» بولىمىندە بەرىلگەن «كوممۋنالدىق قىزمەتتەر» جانە «تەلەفون، ينتەرنەت جانە ت ۆ» ساناتتارى بويىنشا تولەم جاساعانى ءۇشىن 10 پايىز مولشەرىندە بونۋس بەرىلەدى.
باسقا ءىرى بانكتەردە بونۋستار قاراپايىم: بانك سەنتركرەديتتە 1 پايىز، Halyk Bank-تە 0,5 پايىز، ال كەيدە ارنايى شارتتارعا تاۋەلدى. مىسالى: Bereke Bank - كەشبەك 1 پايىز، ءبىراق دەپوزيتتەگى قاراجات كوپ بولسا، مولشەرى كوبەيۋى مۇمكىن. Freedom Bank - كەشبەك 1 پايىزدان باستالادى جانە ورتاشا ايلىق قالدىققا بايلانىستى كوبەيەدى، ءبىراق بونۋستىق باعدارلاما قور نارىسىنداعى اكسيالارعا بايلانعان ۆاليۋتامەن جۇمىس ىستەيدى. Bank RBK - 2 پايىز كەشبەك، تەك SARQYT باعدارلاماسىنا قاتىسقاندا جانە كارتادا ≥75000 تەڭگە قالدىق بولعان جاعدايدا بەرىلەدى. كەيبىر ءىرى بانكتەر كوممۋنالدىق قىزمەت اقىسىن تولەگەنى ءۇشىن بونۋستار بەرمەيدى.
الەم ەلدەرىندە كوممۋنالدىق قىزمەت تاريفتەرى قانداي؟
كوممۋنالدىق قىزمەت تاريفتەرى ءار ەلدە ءارتۇرلى دەڭگەيدە قالىپتاسقان. دۇنيەجۇزىلىك رەيتينگتەرگە سۇيەنسەك، ەڭ قىمبات كوممۋنالدىق قىزمەتتەر ەۋروپانىڭ دامىعان ەلدەرىندە بايقالادى. مىسالى، گەرمانيا، دانيا جانە شۆەتسيا سياقتى ەلدەردە ءبىر ءۇي شارۋاشىلىعى ءۇشىن جىلىنا ورتا ەسەپپەن بىرنەشە مىڭ دوللار جۇمسالادى. بۇل تاريفتەردىڭ جوعارى بولۋى، نەگىزىنەن، ساپالى ينفراقۇرىلىمعا، جاڭارتىلعان ەنەرگيا كوزدەرىنە جانە ەكولوگيالىق ستاندارتتارعا بايلانىستى. ال ازيا مەن افريكا ەلدەرىندە كوممۋنالدىق قىزمەتتەردىڭ قۇنى سالىستىرمالى تۇردە تومەندەۋ. بۇل جەردە تاريفتەر حالىق تابىسىنا قاراعاندا قولجەتىمدى بولىپ ەسەپتەلەدى، الايدا ينفراقۇرىلىم ەسكىرگەندىكتەن، قىزمەت ساپاسى كەيدە ناشارلاۋ بولۋى مۇمكىن. مىسالى، ەلەكتر ەنەرگياسىنىڭ ءۇزىلۋى، سۋ قىسىمىنىڭ تومەندىگى نەمەسە جىلۋ جۇيەسىنىڭ تولىق جۇمىس ىستەمەۋى سەكىلدى ماسەلەلەر كەزدەسەدى.
سالىستىرمالى تالداۋ كورسەتكەندەي، تاريفتەر تەك قىزمەت قۇنىمەن عانا ەمەس، سونىمەن قاتار ەلدىڭ ەكونوميكالىق دەڭگەيىمەن، ينفراقۇرىلىم جاڭارتىلۋىمەن جانە مەملەكەتتىك قولداۋمەن دە بايلانىستى. دامىعان ەلدەردە تاريف جوعارى بولعانىمەن، حالىق تابىسىنا شاققاندا قارجىلىق اۋىرتپالىق جەڭىل، ال دامۋشى ەلدەردە تاريف تومەن بولسا دا، كەيبىر وتباسىلار ءۇشىن بۇل ۇلكەن قارجىلىق قىسىم تۋدىرادى. قازاقستانداعى جاعدايدى سالىستىرمالى تۇردە قاراستىرساق، سوڭعى جىلدارى تاريفتەردىڭ ءوسۋ قارقىنى حالىق اراسىندا الاڭداۋشىلىق تۋعىزىپ وتىر. ورتاشا كوممۋنالدىق تولەمدەر 15- 30 پايىز وسەدى دەپ جوسپارلانىپ، سۋبسيديالار ارقىلى الەۋمەتتىك قولداۋ كورسەتىلۋدە. بۇل جۇيە دامىعان ەلدەر تاجىريبەسىنە ۇقساس، ءبىراق حالىق تابىسىنا سايكەس بەيىمدەلگەن ەكونوميكالىق مەحانيزم رەتىندە قاراستىرىلىپ وتىر.
دەگەنمەن، الەۋمەتتىك جەلىلەردە ادامدار ءالى دە الاڭداۋلى. كوپشىلىگى باعا كوتەرگەنىمەن، قىزمەت ساپاسى جاقسارمايدى دەپ ەسەپتەيدى. مىسالى، كەيبىر وڭىرلەردە سۋ قىسىمى تومەن، ەلەكتر جارىعى ءجيى ءوشىپ تۇرادى، ال جىلۋ جۇيەسى جەتكىلىكسىز دەگەن شاعىمدار بار. دەگەنمەن ۇكىمەت كوممۋنالدىق سەكتوردى رەفورمالاۋدى ماڭىزدى ءارى ۇزاق مەرزىمدى شارا دەپ سانايدى. نەگىزگى ماقسات - 2029 -جىلعا دەيىن ينفراقۇرىلىمنىڭ توزۋىن 20 پايىزعا تومەندەتۋ.
ماماندار جەلىلەردىڭ جۇكتەمەسى ارتقان جانە قۋاتتار ەسكىرگەندىكتەن، ينفراقۇرىلىمدى جاڭارتۋدى كەيىنگە قالدىرۋ مۇمكىن ەمەستىگىن ايتادى. ءسويتىپ، تاريفتەردىڭ ءوسۋى تۇرعىندارعا قىسىم بولسا دا، جۇيەنى جاڭارتۋ مەن ساپالى قىزمەت كورسەتۋ - بولاشاق ءۇشىن قاجەتتى قادام بولىپ وتىر.
اۆتور
ۆەنەرا جولامان قىزى
