كولسايدان 3-5 جىلدا ايىرىلىپ قالۋىمىز مۇمكىن - ماماندار
الماتى. KAZINFORM - كولساي مەملەكەتتىك ۇلتتىق تابيعي پاركىنە بىلتىر 400 مىڭعا جۋىق تۋريست بارعان. كەيىنگى 5 جىلدا وندا باراتىن ساياحاتشىلار سانىنىڭ كۇرت ارتۋى - كولساي مەن قايىڭدى كولدەرىنە جانە وعان جاقىن ماڭداعى تابيعاتقا كەرى اسەر ەتۋى مۇمكىن بە؟ بۇل سۇراقتى Kazinform جاۋاپتى ۆەدومستۆو وكىلدەرى، ساراپشىلار جانە ەكولوگتارعا قويىپ كوردى.
تاۋلار اراسىنداعى بۇل كورىكتى ايماققا باراتىن دەمالۋشىلاردىڭ سانى جىل سايىن ارتىپ كەلەدى.
«كولساي كولدەرى» مەملەكەتتىك ۇلتتىق تابيعي پاركىنىڭ مالىمەتىنشە، مۇندا 2019-جىلى – 87662، 2020-جىلى – 83153، 2021-جىلى – 160520، 2022-جىلى – 210269، 2023-جىلى - 244733 تۋريست كەلگەن. بىلتىر ۇلتتىق پارك اۋماعىنا 395386 ادام دەمالىسقا بارعان.
ىشكى تۋريستەر عانا ەمەس، شەتەلدىك ساياحاتشىلار اراسىندا دا سۇرانىسقا يە بولعان تۋريستىك ورىنعا كەلەتىن ادامداردىڭ تىم تەز كوبەيۋى وندا ەكولوگيالىق ماسەلەلەردىڭ ورشۋىنە اسەر ەتىپ جاتقانى ءسوزسىز. بۇل تۋرالى لاۋازىمدى تۇلعالار دا، قوعام بەلسەندىلەرى دە ءجيى ايتىپ كەلەدى.
مىسالى 2023-جىلى ءماجىلىس قابىرعاسىندا دەپۋتات دانيار قاسقاراۋوۆ كولساي كولدەرى اۋماعىنداعى باستى ماسەلەلەردى اتاپ وتكەن ەدى.
- كولدىڭ اينالاسىندا بوس جەر جوق. اينالانىڭ بارىنە شامامەن ءۇش جۇزدەي كيىز ءۇي مەن تاماقتانۋ شاتىرلارى تىگىلگەن. ەشقايسىندا دارەتحانا قويىلماعان. تاۋلى ايماقتا كارىز جۇيەسى بولماعاندىقتان شايىندى سۋ جەرگە ءسىڭىپ جاتىر. سەپتيك، اسسەنيزاتور دەگەن اتىمەن جوق. وسىنىڭ سالدارىنان تۇمسا تابيعاتتىڭ ەكولوگياسى بۇزىلىپ جاتىر. ءتۇتىنى بۋداقتاعان كولىكتەر دە كولدىڭ باسىنا دەيىن بارادى. سوندىقتان كولسايدا ءتيىستى شەكتەۋ ەنگىزبەسەك، ەندى 5-6 جىلدا ەلىمىزدەگى ەڭ كورىكتى جەردەن ايىرىلىپ قالامىز، - دەدى ول.
ماجىلىستە بۇل ماسەلە كوتەرىلگەن ۋاقىتتان بەرى كولسايعا باراتىن ادامداردىڭ، ۇلتتىق پارك اۋماعىندا جۇمىس ىستەيتىن كومپانيالاردىڭ قاراسى كوبەيمەسە، ازايعان جوق.
Kazinform ساۋالىنا جاۋاپ بەرگەن ەكولوگيا جانە تابيعي رەسۋرستار مينيسترلىگى دە ايتىلعان ورىندارعا جۇكتەمەنىڭ كوبەيگەنىن مويىنداپ وتىر.
ۆەدومستۆو جاۋابىنا سايكەس، رەكرەاتسيالىق جۇكتەمەنى ازايتۋ ماقساتىندا ۇلتتىق پاركتىڭ كولساي، قايىڭدى دەمالىس ايماقتارىنان بولەك تۋريستىك مارشرۋتتارعا ادام تارتۋ ءۇشىن تۋريستىك فيرمالارمەن بىرلەسكەن جۇمىس ءجۇرىپ جاتىر.
اتاپ ايتقاندا، 2024-جىلى «تاڭبالى تاس»، «العاباس اۋىلى - سۋىقتوعاي شاتقالى» ەكى جاڭا تۋريستىك مارشرۋتى اشىلعان.
سونداي-اق ق ر تۋريستىك سالاسىن دامىتۋدىڭ 2023-2029-جىلدارعا ارنالعان تۇجىرىمداماسىن ىسكە اسىرۋ شەڭبەرىندە 2023-جىلى الماتى وبلىسى تۋريزم باسقارماسىنىڭ قارجىسىنا ەرەكشە قورعالاتىن تابيعي اۋماقتاردا تۋريستىك سوقپاقتاردى دامىتۋ جوباسى جۇزەگە اسقان.
- جوباعا ۇلتتىق پاركتىڭ كولساي جانە قايىڭدى كولدەرى، ساتى سايلارىنداعى تۋريستىك سوقپاقتارى ەندى. وبلىستىق تۋريزم باسقارماسىنان 120 ميلليون تەڭگە قاراجات ءبولىنىپ، تومەنگى كولساي كولىنىڭ جوعارعى كورۋ الاڭىنان باستاپ كولدىڭ وڭ جاق جاعالاۋىنانن 700 مەتر جاياۋ جۇرگىنشىلەر جولى سالىندى. ارنايى جاسالعان سوقپاق جولدار ەكوجۇيەگە زيان كەلتىرمەۋ ماقساتىندا اعاش جابىندىسىمەن جاسالدى. قايىڭدى كولى تۋريستىك مارشرۋتىنا جاياۋ جۇرگىنشىلەرگە ارنالعان 450 مەتر تەمىر باسپالداقتى جول سالىندى، - دەپ حابارلادى مينيسترلىكتەن.
«كولساي كولدەرى» مەملەكەتتىك ۇلتتىق تابيعي پاركىنىڭ مالىمەتىنشە، ەكولوگيالىق اعارتۋ جۇمىسى ءۇشىن ۇلتتىق پاركتىڭ ارنايى ەسەپشوتى ەسەبىنەن 34 اقپاراتتىق تاقتا، 410 دانا جول سىلتەمەسى جاسالىپ، تۋريستىك سوقپاقتار مەن مارشرۋت بويىنا ورناتىلعان.
ودان بولەك 16 قوقىس كونتەينەرى، 40 ۋرنا الىنعان. قايىڭدى باقىلاۋ وتكىزۋ توسپاسىنا 1,3 ميلليون تەڭگەگە ەلەكتروندى شلاگباۋم قويىلعان.
ينۆەستورلار ەسەبىنەن تومەنگى كولساي كولىنە 4 دانا سەرگەك، 4 دانا بەينەباقىلاۋ كامەراسى جانە Wi-Fi ورناتىلعان.
قازىرگى ۋاقىتتا ساياباق اۋماعىندا «جاسىل دامۋ» باعدارلاماسىنىڭ پيلوتتىق جوباسى جۇزەگە اسىپ جاتىر.
- ماقساتى - ەرەكشە قورعالاتىن تابيعي اۋماقتا تازالىقتى ساقتاۋ، ادامداردىڭ تابيعاتقا دەگەن قارىم- قاتىناسىن وزگەرتۋ. تومەنگى كولساي كولىنە قاتتى تۇرمىستىق قالدىقتاردى ىرىكتەپ جيناۋعا ارنالعان 2 دانا فاندومات، 14 دانا كۇل-قوقىس جينايتىن ۇلكەن كونتەينەر، 10 دانا باننەر، 3 دانا ءارتۇرلى قوقىس سالاتىن جاشىك ورناتىلدى جانە 120 مىڭ دانا بيوىدىرايتىن پاكەت بەرىلدى. كەلگەن دەمالۋشىلار بەلگىلەنگەن جولمەن ءجۇرىپ ءوتۋ ءۇشىن ارنايى 9 مارشرۋتتىڭ وفلاين كارتاسى جاسالدى. مەردىگەر كومپانيا تومەنگى كولساي كولىنە سۋاستى تازالىق جۇمىسىن جۇرگىزدى. ونىڭ ناتيجەسىندە 30 قاپ تۇرمىستىق قالدىق، اينەك جانە پلاستيك بوتەلكە، دىمقىل مايلىق، اليۋميني بانكىلەر جينالدى، - دەلىنگەن ۇلتتىق تابيعي پارك جاۋابىندا.
كولسايعا كەلەتىن ادامدار قالاي كوبەيدى؟
تاجىريبەشىل ەكولوگتار قاۋىمداستىعىنىڭ ءتورايىمى لاۋرا ماليكوۆانىڭ ايتۋىنشا، الەمدە ۋربانيزاتسيا دەڭگەيىنىڭ وسۋىنە بايلانىستى ەكولوگيالىق تۋريزمگە سۇرانىس ارتقان. كولسايعا كەلەتىندەردىڭ كوبەيۋىن وسى ۇردىسپەن بايلانىستىرۋعا بولادى.
- تابيعاتتا اسىرەسە قالا تۇرعىندارى دەمالعىسى كەلەدى. سوندىقتان كولساي كولدەرىنە، شىعىس قازاقستان، ماڭعىستاۋ وبلىسىنداعى تابيعي ورىندارعا سۇرانىستىڭ ءوسۋى - بۇكىل الەمدە ءجۇرىپ جاتقان تەندەنتسيانىڭ كورىنىسى، - دەپ ءتۇسىندىردى ول.
سونداي-اق لاۋرا ماليكوۆا سارقىلىپ جاتقان مۇناي-كەن رەسۋرستارىن ەسكەرە كەلە تۋريزم ەلىمىزدىڭ نەگىزگى تابىس كوزدەرىنىڭ بىرىنە اينالۋى مۇمكىن ەكەنىن اتاپ ءوتتى.
ءول ۇشىن تابيعي ورىنداردا قاجەتتى ينفراقۇرىلىم - اجەتحانا، ورىندىقتار، سوقپاق جولدار بولۋى قاجەت.
ايتۋىنشا، ەكولوگيالىق تۋريزم ۇعىمىنىڭ تۇسىنىكتەمەسىن زاڭنامالىق اكتىلەردە كورسەتىپ، تۋريزممەن اينالىساتىن بارشا سۋبەكتىلەرگە تۇسىندىرگەن ءجون.
- وسى ارقىلى ءبىز تابيعي ورىنداردا ءتۋريزمدى دامىتىپ، ونىڭ تابيعاتقا كەرى اسەرىن ازايتا الامىز، - دەدى ول.
وعان قوسا، ەكولوگ ۇلتتىق تابيعي پاركتەردەگى كورىكتى ورىنداردىڭ قاسىندا اعاشتاردى شاۋىپ، جاڭادان قوناق ءۇي سالۋعا قارسى ەكەنىن ايتتى.
ءال قازىر جۇمىس ىستەپ جاتقان قوناق ءۇي جانە وزگە دە نىساندارعا مەملەكەتتىك قاداعالاۋدى كۇشەيتۋ قاجەت.
- الماتى وبلىسىنداعى تابيعي ورىنداردا اجەتحانادان شىققان سۋدى توگىپ جاتقان بىرنەشە بەينەجازبا تارادى. ياعني، قوناقۇيدەن شىققان سۋدى تازالاماي توككەن، ودان جاعىمسىز ءيىس شىققان. وسىنداي جاعداي بولماس ءۇشىن مەملەكەتتىك قاداعالاۋدى كۇشەيتۋ قاجەت. مۇنداي مەكەمەلەر جوبالاۋ قۇجاتتارىندا ارنايى ءموبيلدى قۇرىلعىلاردى قولدانۋ ارقىلى ونداي سۋدى ورنىندا تازالاۋ، قالدىقتاردى ۋاقتىلى شىعارۋ كەرەك. جۇرگىزبەگەن جاعدايدا ونداي نىساندارعا اكىمشىلىك قۇقىق بۇزۋ كودەكسىمەن شارا قولدانىلۋى ءتيىس. سول ارقىلى ءبىز تابيعاتقا زيان كەلتىرمەي دەمالا الامىز، - دەدى ەكولوگ.
ەكولوگيا جانە تابيعي رەسۋرستار مينيسترلىگىنىڭ جاۋابىنا سۇيەنسەك، ۇلتتىق پارك اۋماعىندا كاسىپ جۇرگىزۋ ءۇشىن ارنايى مەكەمە تاراپىنان جەر ۋچاسكەسىن پايدالانۋعا بەرۋ ءۇشىن تەكسەرىس اكتىسى جاسالىپ، شەكتەۋلى شارۋاشىلىق جانە تۋريستىك رەكرەاتسيالىق ايماقتان جەر ۋچاسكەسى بەرىلەدى.
بەرىلگەن جەر ۋچاسكەسىن پايدالانۋشىلاردىڭ جۇمىسى ۇلتتىق پارك تاراپىنان ۇنەمى قاداعالانىپ وتىرادى. قويىلعان تالاپتاردى دۇرىس ورىندالماعان جاعدايدا كەلىسىمشارت بۇزىلادى.
تۇمسا تابيعاتتى قالاي ساقتايمىز؟
اگەنتتىك تىلشىسىمەن تىلدەسكەن Eco Network جوباسىنىڭ جەتەكشىسى، ەكولوگ ەۆگەنيي مۇحامەدجانوۆ ينفراقۇرىلىمدى دامىتۋمەن قاتار كولساي اۋماعىندا قاتاڭ شەكتەۋلەر ەنگىزىلۋى كەرەك ەكەنىن ايتتى.
- كوپتەگەن مەملەكەتتەردە مۇنداي ماسەلەلەردىڭ شەشىمى الدەقاشان ويلاستىرىلعان، ەشتەڭەنى ويدان شىعارۋدىڭ قاجەتى جوق. الەمدەگى ۇزدىك تاجىريبەلەردى قولدانساق سول جەتكىلىكتى. الدىمەن ۇلتتىق تابيعي پارك اۋماعىندا ءبىر رەتتىك قۇرالداردىڭ ءبارىن، مەيلى ول قاعاز نە پلاستيك بولسىن - قولدانۋعا تىيىم سالۋ كەرەك. ولاردى اكەلۋگە، قولدانۋعا، ساتۋعا، ءدامحانالاردا پايدالانۋعا بولمايدى. وسىلايشا، قالدىق، قوقىس جينالۋىنىڭ الدىن الۋعا بولادى جانە ەرتەڭ ونى تازارتۋ ءۇشىن اۋرەلەنىپ جۇرمەيمىز. ياعني، ادام وزىمەن بىرگە تاماق اكەلگىسى كەلسە، وندا اس-اۋقاتىن ءوزىنىڭ كۇندەلىكتى ىدىسىنا سالىپ اكەلسىن. سوندا ونى تاستاماي الىپ كەتەدى. ساتىلاتىن نارسەنى بىرنەشە رەت قولدانىلاتىن ىدىسقا سالىپ بەرسىن. دەمالۋشىلار قوسىمشا 2-3 مىڭ تەڭگە قالدىرادى دا، اقشاسىن الۋ ءۇشىن قايتىپ كەلەدى نەمەسە سول ىدىستى وزىمەن بىرگە الىپ كەتەدى. تالاي ەلدە وسىنداي قاتاڭ ءتارتىپ بار. بىزگە دە تابيعي ساياباقتار، سۋ قويمالارى ءۇشىن وسى ەرەجەلەردى زاڭنامامەن بەكىتۋ كەرەك. بۇل سونشالىقتى قيىن ەمەس، - دەيدى ول.
سونىمەن قاتار ەۆگەنيي مۇحامەدجانوۆ كولساي سىندى ەرەكشە مارتەبەسى بار تابيعي اۋماقتا تىم شۋلى، جان-جانۋارلارعا كەرى اسەرى بولاتىن ويىن-ساۋىق تۇرلەرىن جۇرگىزۋگە قارسى ەكەنىن اتاپ ءوتتى.
ونىڭ ايتۋىنشا، سكۋتەر، كۆادروتسيكل جانە وزگە دە قاتتى داۋىس شىعاراتىن قۇرالدارعا تىيىم سالىنۋى ءتيىس. ءبىرىنشى كەزەكتە، ەكوجۇيەگە قولايلى جاعداي جاساعان ءجون.
ال تانىمال ەكولوگ لاۋرا ماليكوۆانىڭ پىكىرىنشە، كولساي كولدەرى سىندى تابيعي ورىنداردا تۋريستەر توبىنىڭ قورشاعان ورتاعا زيانى بولماۋىن گيدتەر قاداعالاۋى كەرەك.
- لەك-لەك بولىپ كەلگەن ادامداردىڭ ۇلتتىق تابيعي پارك اۋماعىنداعى قىزىل كىتاپقا ەنگەن وسىمدىكتەر مەن جانۋارلارعا زيانى جوق ەمەس. مىسالى كەي تۋريستەر كولونكا اكەلىپ، قاتتى مۋزىكا قوسىپ قويسا، ارينە كەرى اسەرى بولادى. سوندىقتان گيدتەر وزىنە جۇكتەلگەن مىندەتتى ورىنداپ، ەرەكشە قورعالاتىن ايماقتار تۋرالى زاڭنىڭ تالاپتارىن ورىنداۋى كەرەك جانە تۋريستەردى وزدەرىن بارىنشا ادەپتى ۇستاۋعا ۇندەۋى ءتيىس، - دەدى ول.
تابيعي پارك جانىنداعى اۋىلداردىڭ جاعدايى
تۋريزم سالاسىنىڭ ساراپشىسى، Kat’n’Go جوباسىنىڭ جەتەكشىسى اناتولي ساۆيچيەۆ ەكولوگتاردىڭ پىكىرىنە قوسىلادى. ول دا كولساي اۋماعىندا قاتاڭ شەكتەۋلەر بولعانىن قولدايدى.
- 100 مىڭ ادامعا ەسەپتەلگەن ستاديوندى الايىق، ونىڭ ينفراقۇرىلىمىنا زيان كەلتىرمەستەن الاڭعا 200 مىڭ ادامدى سىيدىرۋ مۇمكىن ەمەس. سوندىقتان شەكتەۋلەر قاتاڭ بولۋى ءتيىس، - دەدى ول.
سونىمەن قاتار ول ۇلتتىق تابيعي پارك ماڭىنداعى اۋىلداردىڭ جاي-كۇيىنە دە توقتالىپ ءوتتى.
- كولسايعا كەلەتىن ادام اعىمىنا بايلانىستى «تاياقتىڭ ەكى ۇشى بار» دەپ ايتا الامىن. ءبىر جاعىنان ساتى اۋىلىندا جول، بايلانىس، سۋ قۇبىرى، ماۋسىمدىق جۇمىس پايدا بولدى، جاعداي جاقسارعانداي كورىنەدى. ءبىراق ەكونوميكالىق مۇددەگە بايلانىستى جەرگىلىكتى تۇرعىندار اراسىندا ءجيى كەلىسپەۋشىلىكتەر مەن قاقتىعىستار تۋىندايدى، اسىرەسە كولىك جانە جىلقى جالعا بەرۋ قىزمەتىمەن اينالىساتىندار اراسىندا. ەكولوگيا دا زارداپ شەگىپ جاتىر - بۇل كوزگە بىردەن تۇسەدى. ەگەر جول بويىنداعى اۋىلدار تۋرالى ايتساق، وندا كولىك قوزعالىسى ارتقانى بولماسا، ايتارلىقتاي وزگەرىس جوق. اۋىلدار دامىپ، كوركەيىپ كەتكەن جوق، ەكونوميكا العا جىلجىمادى، - دەدى ول.
اناتولي ساۆيچيەۆ قازىردەن باستاپ ناقتى ءىس-شارالار قابىلداپ، شەكتەۋ جۇيەسىن ەنگىزبەسە، كولسايدان الداعى 3-5 جىلدا ايىرىلىپ قالۋىمىز مۇمكىن دەپ بولجايدى.
كولسايدا قىزىل كىتاپقا ەنگەن قانشا جانۋار بار؟
ەكولوگيا جانە تابيعي رەسۋرستار مينيسترلىگىنىڭ مالىمەتىنە سايكەس، «كولساي كولدەرى» تابيعي پاركى اۋماعىندا بىرنەشە باعىتتا عىلىمي زەرتتەۋ جۇمىسى جۇرگىزىلەدى.
كولساي اۋماعىنداعى قۇبىلىستار مەن پروتسەستەردى باقىلاۋ جانە تابيعات جىلناماسى كىتابىن جۇرگىزۋ؛
پاركتەگى وسىمدىكتەردىڭ قازىرگى جاعدايى، سيرەك كەزدەسەتىن، جويىلۋ قاۋپى بار ەتالوندى جانە باعالى تۇرلەرگە مونيتورينگ جۇرگىزۋ؛
تەريوفاۋنانىڭ قازىرگى جاعدايى، سۇتقورەكتىلەردىڭ سيرەك، جويىلىپ كەتۋ قاۋپى بار جانە ينديكاتورلىق تۇرلەرىنە ەكولوگيالىق مونيتورينگ جۇرگىزۋ؛
ونداعى ومىرتقاسىز جانۋارلار فاۋناسىنىڭ قازىرگى جاعدايى؛
قۇستاردىڭ سيرەك كەزدەسەتىن، جويىلىپ بارا جاتقان جانە ينديكاتورلىق تۇرلەرىنىڭ ديناميكاسى.
ۆەدومستۆو جاۋابىندا عىلىمي-زەرتتەۋ جۇمىستارىنىڭ ناتيجەسىندە جاڭا دەرەكتەر تابىلاتىنى ايتىلعان.
مىسالى، پارك قۇرىلعاندا قىزىل كىتاپقا ەنگەن وسىمدىكتەر سانى - 12 بولسا، بۇگىنگى تاڭدا – 19 عا جەتكەن. قۇستار بويىنشا - 12 بولسا، بۇگىنگى تاڭدا 14 ءتۇرى انىقتالعان.
- تۋريزم مەن ينفراقۇرىلىمنىڭ دامۋىمەن پاركتەگى انتروپوگەندىك جۇكتەمە ءوستى. تومەنگى كولساي كولىندەگى جول-سوقپاق جەلىسىنە اعاش توسەمدەردىڭ قويىلۋى جانە ات ۇستىندە سەرۋەندەۋگە تىيىم سالۋ - وسىمدىك جامىلعىسى قۇرامىنىڭ وزگەرۋىنە وڭ اسەر ەتكەن، - دەپ ءتۇسىندىردى عىلىمي زەرتتەۋ ناتيجەسىن مينيسترلىكتەن.
ەسكە سالايىق، بىلتىر الماتى وبلىسىنىڭ اكىمى مارات سۇلتانعازيەۆ كولساي كولدەرىنە بەنزينمەن جۇرەتىن كولىكتەر كىرگىزىلمەيتىنىن ايتقان ەدى.
بۇعان دەيىن قايىڭدىعا جول، كولسايعا قاتىنايتىن ەلەكتروموبيلدەر جانە تۇراق بويىنشا جوبالار قالاي جۇزەگە اسىپ جاتقانىن جازعانبىز.
اۆتور دوسبول اتاجان
