ۋكرايناعا قاتىستى ءبىتىم جوسپارىنىڭ جەنيەۆا نۇسقاسى كىمگە ءتيىمدى
استانا. KAZINFORM - ا ق ش، ەۋروپا جانە ۋكراينا دەلەگاتسيالارىنىڭ جەنيەۆاداعى جاڭا بەيبىتشىلىك جوسپارى جونىندەگى كەلىسسوزى 23 -قاراشادا اياقتالعانىمەن جاۋاپتان سۇراق كوپ بولىپ تۇر. اسىرەسە امەريكالىق تاراپ ۇسىنعان جوبانىڭ 28 تارماعىنا جەنيەۆا كەلىسسوزى قانداي وزگەرىس ەنگىزگەنى بەيمالىم قالىپ وتىر.
ا ق ش- تىڭ قىسىمى كۇتكەن ناتيجەنى بەرە مە؟
رەسەي پرەزيدەنتى ۆلاديمير پۋتيننىڭ وكىلى كيريلل دميتريەۆ ا ق ش پرەزيدەنتى دونالد ترامپتىڭ وكىلى ستيۆ ۋيتكوففپەن بىرگە وسى جوسپار اۆتورلارىنىڭ ءبىرى دەپ اتالدى. بۇل قۇجاتتى ماسكەۋ قابىلداماسا، ۆاشينگتوننىڭ كەلەسى قادامى قانداي بولماق؟
28 تارماقتان تۇراتىن بەيبىت رەتتەۋ جوباسىنىڭ پايدا بولۋ فاكتىسىن دە، ا ق ش-تىڭ ۋكرايناعا ول جوبانى 27 -قاراشاعا دەيىن قابىلداۋ كەرەكتىگى تۋرالى تالاپ قويۋىن دا، ءسوزسىز، بەيبىتشىلىكتى ماجبۇرلەۋ فورماتىنداعى قىسىم ساياساتى دەپ قاراستىرۋعا بولادى. ال قازان ايىندا د. ترامپ رەسەيدىڭ «روسنەفت» جانە «لۋكويل» كومپانيالارىنا قارسى وتە اۋىر سانكسيالار ەنگىزگەن. ەندى قىسىم ۋكرايناعا ءتۇسىپ وتىر.
ۋكراينا پرەزيدەنتى ۆلاديمير زەلەنسكي 21-قاراشادا شۇعىل ۇندەۋ جاساپ، «ۋكراينا قيىن تاڭداۋعا تاپ كەلۋى مۇمكىن» ەكەنىن ايتتى. تاياقتىڭ ءبىر ۇشىندا 28 تارماقتى جوبا بولسا، ەكىنشى ۇشىندا وتە قيىن قىستى وتكەرۋ، ودان كەيىنگى قاۋىپتەر» تۇرعانىن مالىمدەدى. ول ا ق ش ۇسىنىسىنان باس تارتۋ نەگىزگى قولداۋدان ايىراتىنىن تۇسپالداعانمەن، شەگەلەپ تە ايتپادى.
جوسپار كىمنەن شىقتى؟
ترامپقا بۇل جوسپاردىڭ اياسىندا پىكىرتالاس بولعانى قاجەت ەمەس ەدى. ويتكەنى پىكىرتالاس باستالا قالسا، قيسىنعا سىيىمدى قارسى ۋاجدەر مەن تۇيتكىلدى سۇراقتار قارشا بورايتىنىن جاقسى ءتۇسىندى. سوندىقتان ۋكراينا پرەزيدەنتىنە شارتتاردى قابىلداتۋ ءۇشىن «اتتى اسكەردى» پايدالانىپ باقتى.
ءبىراق كيەۆ ەۋرووداق ەلدەرىنىڭ قولداۋىمەن ەگجەي-تەگجەيلى تالقىلاۋ تاكتيكاسىن العا تارتىپ، ونىڭ اياعى جەنيەۆا كەلىسسوزىنە ۇلاستى.
قۇجات قانداي جاعدايدا پايدا بولدى؟ ب ا ق- تاعى مالىمەتتەرگە سۇيەنسەك، ونى ۋيتكوفف، دميتريەۆ جانە ترامپتىڭ كۇيەۋ بالاسى دجارەد كۋشنەر جازعان. امەريكا تاراپىنان قاتىسقان ەكى اۆتور دا ترامپقا وتە جاقىن ادامدار. دەگەنمەن جوسپاردى ازىرلەۋگە ا ق ش مەملەكەتتىك دەپارتامەنتى قاتىستى ما، الدە سوڭعى كەزەڭدە قوسىلدى ما، سول ماڭىزدى بولىپ تۇر.
The Financial Times گازەتىنىڭ حابارلاۋىنشا، مەملەكەتتىك حاتشى ماركو رۋبيو جەنيەۆاعا ساپارى قارساڭىندا سەناتورلارمەن كەزدەسىپ، جوسپاردى ۋيتكوفقا رەسەيلىكتەر تابىستاعانىن، ا ق ش ونى ۋكرايناعا كورسەتكەنىن ايتقان. مۇنى ماقالا اۆتورى رەسپۋبليكاشىل سەناتور مايك راۋندس پەن تاۋەلسىز سەناتور انگۋس كينگكە سىلتەمە جاساپ ءمالىم ەتتى. وسىدان كەيىن رۋبيو X جەلىسىندە «بەيبىت ۇسىنىستى ا ق ش ازىرلەگەنى» جانە «كەلىسسوزدىڭ بەرىك نەگىزى رەتىندە ۇسىنىلىپ وتىرعانىن»، شارت ءماتىنى ەكى تاراپتىڭ دا ۇسىنىسى نەگىزىندە تۇزىلگەنىن جازدى.
تۋراسىن ايتقاندا رۋبيو سەناتورلاردىڭ سوزىنە دە، قۇجاتتىڭ ماتىنىنە دە جاۋاپتى ەمەستىگىن اشىپ ايتتى. مۇنى ول سەناتورلارمەن اراداعى اڭگىمەنىڭ تاراپ كەتۋىنە سانالى تۇردە جول بەرگەن دەپ باعالاۋعا دا بولادى. بۇل بولجام راستالسا، جوسپاردى ازىرلەۋگە مەملەكەتتىك دەپارتامەنت قاتىسپاعان بولىپ شىعادى.
جەنيەۆا جيىنى نە بەردى؟
جەنيەۆاداعى كەلىسسوز بارىسىندا كەلىسىم جوباسى وزگەرىستەرگە ۇشىرادى. ونىڭ قورىتىندىسى بويىنشا «تاراپتار بەيبىتشىلىك جونىندەگى جاڭارتىلعان جانە پىسىقتالعان نەگىزدەمەلىك قۇجات ازىرلەدى». مۇنداعى تيەك ءسوز - «جاڭارتىلعان» قۇجات.
جوسپاردى قابىلداتۋ باعىتىنداعى قادامدار بيۋروكراتيالىق رەڭك الىپ، ۋكراينانىڭ عانا ەمەس، ەۋروپانىڭ ۇستانىمى دا ەسەپكە الىندى. فرانسيا پرەزيدەنتى ەممانۋەل ماكرون «ا ق ش- قا بۇل قاقتىعىستى شەشۋ ءۇشىن ەۋروپالىقتاردى تارتۋ دا قاجەت» ەكەنىن ايتتى. بۇل ەۋروپانىڭ اتالعان ءبىتىم جوسپارىنىڭ پايدا بولۋ تاريحىنا نارازى ەكەنىن كورسەتىپ بەرگەندەي.
ارينە، جەنيەۆاداعى كەلىسسوز قۇجاتتىڭ باستاپقى ماتىنىنە وتە ۇلكەن وزگەرىستەر ەنگىزىلگەنىن بىلدىرەدى. اتاپ ايتقاندا، ۋكراينا ارمياسىنىڭ سانى مەن زاپوروجە اتوم ەلەكتر ستانسياسىن پايدالانۋ ماسەلەسىنە تۇزەتۋلەر ەنگىزىلگەنگە ۇقسايدى. سونىمەن بىرگە، دونەسك وبلىسىنىڭ ۋكراينانىڭ باقىلاۋىندا قالعان اۋماقتارىن بەرۋ تۋرالى ەڭ سەزىمتال ماسەلە، سونداي-اق ونىڭ ناتو- عا كىرمەۋ تۋرالى ۋاعدانى كونستيتۋتسيا ارقىلى بەكىتۋ سياقتى ماسەلەلەر ترامپ پەن زەلەنسكي اراسىنداعى بەتپە-بەت كەزدەسۋدە تالقىلاناتىن بولدى. 24 -قاراشادا تاراعان اقپاراتتا جوسپاردىڭ 28 تارماعىنان 19-ى عانا قالعانى ايتىلىپ قالدى. ترامپقا وسىنىڭ ءبارىن سالماقتاپ، رەسەيمەن تاعى ءبىر پىسىقتاپ الۋ ءۇشىن ۋاقىت كەرەك بولاتىنى داۋسىز.
ءارى قاراي نە بولادى؟
جەنيەۆادا جاسالعان تۇزەتۋلەردى رەسەيمەن پىسىقتاۋ قاجەت بولاتىنى انىق. پۋتين 21 -قاراشاداعى قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ وتىرىسىندا جوسپاردىڭ باستاپقى رەداكسياسىن «تۇپكىلىكتى ءبىتىم كەلىسىمىنىڭ نەگىزى بولۋى مۇمكىن» دەپ باعالاعان دەدى. ول رەداكسياعا جەنيەۆا تۇزەتۋ ەنگىزگەنىن ەسكەرسەك، دوپ قايتادان رەسەي تاراپىندا قالىپ وتىر. 24 -قاراشادا پۋتيننىڭ كومەكشىسى يۋري ۋشاكوۆ ماسكەۋ جوسپاردىڭ جەنيەۆادا كۇزەلگەن نۇسقاسىن كونسترۋكتيۆتى ەمەس جانە جارامسىز دەپ سانايتىنىن مالىمدەدى. سونداي-اق، ول «رەسەي تەك ا ق ش- تان العان اقپاراتقا سەنەتىنىن» اتاپ ءوتتى. بۇل تۇسپالداردىڭ ءبارى ماسكەۋ ەۋروپا كۇزەگەن رەداكسيانى ماقۇلداۋعا دايىن ەمەس ەكەنىن اڭعارتادى.
«The Telegraph» گازەتى مەن «Reuters» اگەنتتىگى جاريالاعان مالىمەتتەرگە سۇيەنسەك، باستاپقى رەداكسيادا ۋكراينا ارمياسىنىڭ سانىن 600 مىڭ اسكەرمەن شەكتەۋ ۇسىنىلسا، جەنيەۆا رەداكسياسىندا 800 مىڭ دەپ كورسەتىلگەن. ال 2022 -جىلعى ستامبۋل كەلىسسوزىندە رەسەي ۋكراينا اسكەرىن 85 مىڭ اداممەن شەكتەۋدى ۇسىنعان بولاتىن.
ەۋروپالىقتار ۋكراينانىڭ ناتو- عا كىرۋ تۋرالى تارماعىنا دا وزگەرىستەر ەنگىزگەن سياقتى. ەۋروپالىقتار رەسەيدىڭ بۇعاتتالعان اكتيۆتەرىن پايدالانۋ تۋرالى تەزيسكە دە شۇيلىككەن سىڭايلى. ولار بۇل اكتيۆتەر رەسەي ۋكرايناعا كەلتىرگەن شىعىندى وتەپ بىتكەنشە، بۇعاتتان بوساتىلماۋ كەرەك دەگەن ۇستانىمدا. ماسكەۋدى سانكسيادان بوساتۋ ماسەلەسىن دە ءار باعىت بويىنشا اسىقپاي تالقىلاۋ كەرەكتىگىن العا تارتقان. ال باستاپقى جوسپاردا سانكسيالاردى الىپ تاستاۋ ماسەلەسى ءسوزسىز تارماق رەتىندە كورسەتىلگەن.
العاشقى رەداكسيادا ورىس ءتىلىنىڭ مارتەبەسى مەن ماسكەۋ پاتريارحاتىنىڭ ۋكراينانىڭ ءدىن قاۋىمداستىعىنا ىقپالىن قايتارۋ تۋرالى ايتىلسا، ەۋروپالىق رەداكسيادا ۋكراينانىڭ ءدىني يدەولوگيادا ەركىن بولۋ كەرەكتىگى ايتىلعان.
ەۋروپالىقتار دونەتسك وبلىسىنىڭ يەسىز قالعان سلاۆيانسك، كراماتورسك قالالارىن رەسەيگە بەرۋ يدەياسىنىڭ ورنىنا وتە ماڭىزدى تارماق ۇسىندى. ول ۇسىنىس - اۋماق تۋرالى كەلىسسوز مايدان سىزىعىنان باستالۋ كەرەك. بۇل ەۋروپا مەن ۋكراينانىڭ، ا ق ش- تىڭ ايگىلى ۇستانىمىن قايتالايتىن تەزيس.
ۋكراينادا سايلاۋ وتكىزۋ تۋرالى ەرەجە دە جۇمسارتىلعان. باستاپقى جوسپاردا 100 كۇن دەگەن ناقتى مەرزىم ايتىلسا، تۇزەتىلگەن رەداكسيادا بەيبىت كەلىسىمگە قول قويىلعاننان كەيىن مۇمكىندىگىنشە تەزىرەك وتكىزىلۋى كەرەك» دەگەن جولدار قوسىلدى.
بىتىمگە بەتبۇرىس
مۇنىڭ ءبارى 100 پايىز ءدال اقپارات ەمەس ەكەنى تۇسىنىكتى. ءبىراق ب ا ق- تاعى مالىمەتتەر كەلىسسوز ءبىرشاما كۇردەلەنگەنىن كورسەتەدى. ەڭ باستىسى، تاراپتار باستاپقى قاتاڭ پوزيتسيالارىن ءبىرشاما جۇمسارتا باستادى. ءبىراق قاي جەرگە دەيىن جۇمسارتاتىنى بەيمالىم. قىسقارتىپ ايتقاندا، كادىمگىدەي ساۋدالاسۋ بولىپ جاتىر.
ارينە، ترامپتىڭ كۇتپەگەن شەشىمدەر مەن ارەكەتتەرگە بەيىم ەكەنىن ۇمىتپاۋ كەرەك. دەگەنمەن مۇنداي ءتاسىل تۇبىندە ۇستانىمداردىڭ جاقىنداسۋىنا اكەلۋى مۇمكىن.
ەسكە سالساق، ءبىر كۇن بۇرىن تۇركيا پرەزيدەنتى رەجەپ تاييپ ەردوعان رەسەي مەن ۋكراينا اراسىنداعى تىكەلەي بايلانىستاردى جەڭىلدەتەتىن بارلىق باستامالارعا كومەك كورسەتۋگە دايىن ەكەنىن مالىمدەگەن ەدى.
اۆتور
ەسىمجان ناقتىباي
