كۇندى جەك كورۋ - اڭگىمە
وتكەن جىلدىڭ كۇزىندە دە ءدال بۇگىنگىدەي سەزىم بيلەپ... بەكبايدىڭ ولگىسى كەلگەن. ءيا ولگىسى... مىنا جۇرت ماقتاپ، راحات كورىپ... باقىتتىمىز دەسىپ، ءماز- مايرام بولعان دۇنيەدەن ءبىرجولا بەزىنىپ، كورگىسى كەلمەي... الگىندەي شەشىمگە بەل بۋعانى بار-دىسەبەبى جەتىپ، اسىپ جاتىر ەدى.
سول كۇنى اقىلداسىپ العانداي بۇعان قارىز بەرگەن ەكى بىردەي جەرلەسى جەلدىباي مەن ءبولىس قاتار كەلىپ الاشاقتارىن سۇراسا بولار ما؟ جونە بەرە سالاتىنداي شاماسى بولسا ءبىر ءسارى... بىرىنشىسىنىكى ەكى مىڭ دوللار... ال ەكىنشىسىنىكى جەتى ءجۇز... ونىكى دە دوللار. ءوزى سول كۇنى جەتى اي بويى ەمەكسىپ كەلگەن جۇمىسىنان ءبىرجولا ايرىلىپ، ەندى بولماسا قايعىدان قان قۇسارداي حالدە بولىپ ورتاسى ءتۇسىپ كەتكەن تەمىر كەرەۋەتتە دوڭبەكشىپ جاتقان جانعا... قارىزىن ەسكە الۋدىڭ ءوزى قانداي قاسىرەت، باقىتسىزدىق ەكەنىن بۇرىن-سوڭدى بىرەۋدەن قارىز الىپ كورگەندەر تۇگىلى، قارىز بەرىپ جۇرگەندەردىڭ ءوزى دە ءتۇسىنىپ قالار.
جانە الگى جەرلەستەرىنىڭ مۇنى ايەلى مەن بالاسىنىڭ كوزىنشە قالاي جەردەن الىپ، جەرگە سالعانىن كورسەڭىز... ايتەۋىر بۇل ءىس قۇدايدىڭ سۇيگەن پەندەسىنە سىيلار تاۋقىمەتى ەمەس ەدى. ءبىراق ادام اتالىپ جۇرگەن باقىتسىز پەندەلەر باسىنا تۇسكەندە بارىنە دە كونە بەرەدى ەكەن عوي. بەكباي دا كوندى...
الگى قارىز بەرگەن جەرلەستەرى كەيدە جارىسا، كەيدە كەزەك سويلەپ، جەر-جەبىرىنە جەتە ۇرىسقاندا دا... سوسىن ەكەۋى دە مايدا سويلەپ، ءىشى باۋىرىنا كىرىپ، جەرلەستىكتەرىن، ءتىپتى تۋىستىقتارىن ايتىپ ەلجىرەگەندە دە... (جەلدىباي قۋ كوزىنە جاس الىپ تا جىبەردى-اۋ سوندا... ەكى مىڭ دوللار دەگەن پالە كىسىنى جىلاتۋعا دا جارايدى ەكەن عوي) بۇل ءمىز باقپاي تۇردى. باياعىدا مۇعالىم ساباق سۇراعاندا وسىلاي بەزەرىپ تۇراتىنى بار ەدى.. سول تاجىريبەسى پايداعا اسا كەتكەنى..
الگى ەكەۋى «تىم بولماسا اۋەلى بىرەۋىمىزدەن قۇتىلا تۇرشى.. تاعىسىن-تاعى كورە جاتارسىڭ» دەگەندەي مايموڭكەلەپ، الداۋسىراتىپ سويلەگەندە دە بەكباي بەزەرگەن قالپىنان تانبادى.
ءتىپتى بولماعان سوڭ جەلدىباي مەن ءبولىس زاڭعا جۇگىنەتىندەرىن ايتىپ قورقىتتى دا. اڭگىمە بۇلاي ويىسقان كەزدە، الگىندە عانا ماموڭكەلەي سويلەپ، جۇمساق ايتىپ، تۋىس بولعانسىپ وتىرعان سابازدار قىزمەتتەرىنىڭ جوعارىلىعىن، زاڭ سالاسىندا تانىستارىنىڭ كوپتىگىن ءبىلدىرىپ، داۋىستارى قاتايىپ، زىركىلدەپ جۇزدەرى دە كوزدەرى دە سۋىپ، كەتتى.
بەكباي سوندا دا بەزەرگەن قالپىنان تانبادى. ويتكەنى ونىڭ ءبارى ءبىر ايتا قويار ءۋاجى دە جوق ەدى. كەشكە نان بولا ما، بولماي ما، نان كەشكە جەتكەن كۇندە تاڭەرتەڭگە نە قالادى دەپ وتىرعان باتىرىڭىز ءبىرى ەكى مىڭ، ەكىنشىسى جەتى ءجۇز دوللارىن ايتىپ وتىرعاندارعا نە دەي الادى؟
جوقشىلىق دەگەن ءيتىڭنىڭ دە كىسى بەتىنە كون بولىپ جابىسىپ الار ءبىر بالەسى بار-اۋ، شاماسى. ەكى ساعاتتان ارتىق ارباۋلارىنان ەشتەڭە شىقپاي، سالدارى سۋعا كەتىپ، وزدەرى بەرگەن قارىزىن قايتىپ الا الماي جۇرگەن كىسىلەردەن كورى، العاندارىن بەرە الماي جۇرگەندەرگە ۇساپ شىعىپ بارا جاتقان جەلدىباي مەن ءبولىس بوساعادا تۇرىپ - قوش ەندى... ايتەۋىر ءبىر بەرەرسىڭ.. الدىمەن ءوزىڭ امان ءجۇرشى - دەگەندە دە مۇنىڭ بەزەرىپ تۇرعانى-اي. مۇنىڭ ورنىنا ولارمەن ايەلى زيپا قوشتاستى. ەسىكتى دە زيپا جاۋىپ الدى.
سونان سوڭ زيپا مەن ەكەۋىنىڭ اراسىنداعى شايقاس باستالىپ كەتكەن. نامىسىن تۋراپ، جىگەرىن ۇنتاپ جىبەرەردەي، ءار ءسوزى پىشاقتىڭ جۇزىندەي جارقىلداپ تۇر.
سوندا اينالايىن ۇلانى عانا مۇنى اياپ ءۇنسىز ءمونتيىپ تۇردى-اۋ. ايەلى الىستان ۇرىسقاندى مىسە تۇتپاي، جاقىنداپ كەلىپ ونسىزدا تاقتايلارى سىقىرلاپ تۇرعان ەدەندى تەۋىپ-تەۋىپ جىبەرىپ زىركىلدەگەندە اينالايىن ۇلانى جۇگىرىپ كەلىپ مۇنىڭ وڭ اياعىنان ۇستاپ، سۇيەنىپ تۇرعانى... شەشەسىنىڭ تۇرىنەن شوشىنعانى ما ەكەن، الدە «قيىن قىستاۋ ساتتە مەن كوكەم جاعىندامىن» دەگەنى مە ەدى؟
قالاي ويلاسا دا سول كۇنى بەكبايدىڭ جۇرەگىن ەزىپ جىبەرگەن بالاسىنىڭ وسى ارەكەتى بولدى... شيدەي ارىق ساۋساقتارىمەن مۇنىڭ ساۋىس-ساۋىس شالبارىنىڭ شالعايىنان ۇستاپ تۇرعان ءساتى بار ما-ا... وسى ءبىر سۋرەت ەسىنە تۇسە قالسا ءالى كۇنگە دەيىن ءىشى قان جالاپ، ەڭسەسى ءتۇسىپ جۇرە بەرەدى.
سودان قايدان ويىنا ورالا كەتكەنىن ءبىر اللا ءبىلسىن... ايتەۋىر بالكونعا قاراي ۇمتىلدى. نيەتى بىردەن قارعىپ كەتۋ بولدى. «بەسىنشى قابات دەگەنىڭىزدە ءبىراز جەر عوي. ءوزىم دە سونىمەن ءبىرجاقتى بولارمىن» دەپ ويلاعان ىشىنەن. بالكونعا ءوتىپ، ەندى ەرنەۋىنەن تومەنگە ەڭكەيە بەرگەنى سول ەدى (نەگە ەڭكەيگەنى دە تۇسىنىكسىز: الدە ولەتىن، شالقامنان ءتۇسىپ، جايراپ جاتار جەرىمدى اۋەلى كورىپ الايىنشى دەدى مە ەكەن) اينالايىن، ۇلانىنىڭ ىشتەن "كو-كە-ە!" دەگەن داۋىسىن ەستىگەنى. سول داۋىستى ەستي سالا ىشكە قاراي قايتا بۇرىلسا، بالاسىنىڭ شيدەي ساۋساقتارى بالكون ەسىگىنىڭ اينەگىن سيپالاپ تۇر. كوزىندە جاس مونشاقتارى. بالكوندارىنىڭ ەسىگى قاتتى جابىلعاندا... بالا تۇگىلى ەرەسەك ادام دا اشا الماستاي كەرى كەتكەن ءبىر مىنەزى بولاتىن. سوندا بالاسى بالكونعا وتە الماعانىنا جىلادى ما، الدە مۇنىڭ شىن ولىمگە بەت بۇرعانىن اڭدادى ما، بۇل-داعى جۇمباق ەدى. امال جوق بەكباي ەسىكتى قاتتى يتەرىپ بالكون ەسىگىن اشىپ بالاسىن سىرتقا شىعاردى. سونداعى اينالايىن ۇلانىنىڭ سولقىلداپ ءۇنسىز جىلاپ تۇرىپ، شيدەي ساۋساقتارىمەن مۇنىڭ بەتىن سيپاپ، سوسىن موينىنان تاس قىپ قۇشاقتاعانى شە؟ ءاي، سوندا اينالايىن ۇلان بىردەڭە سەزدى-اۋ.. سەزدى دەيدى... ءتىپتى ول ءبىلدى-اۋ.
سول كۇنى اسپان دا ءار جەرىنەن تەسىلىپ كەتكەندەي سىلپىلداپ كۇنى بويى جاۋعان. اۋا دا ىزعارلى ەدى. بالكوندا اسپان دا، ۇلان دا، بەكباي دا جىلاپ تۇردى. جانە ءبىرىن-ءبىرى جۇباتپادى دا. سودان سالدەن سوڭ اينالايىن ۇلاننىڭ دەنەسى دىرىلدەپ توڭا باستاعان سوڭ، بۇل امالسىز ىشكە كىرگەن. سونداعى ۇلاننىڭ دەنەسىنىڭ دىرىلدەۋى شىن توڭۋى ما ەدى، الدە اكەسىنىڭ نيەتىنەن قاتتى شوشىپ، قورقۋى ما ەدى، بۇل دا بەكباي ءۇشىن جۇمباق بولىپ قالدى.
بالاسى ءۇشىن وسىلاي جانى ەلجىرەپ جۇرسە-داعى ول نەگىزگى ويىنان قايتقان جوق-تى.
ورتاسى ءتۇسىپ كەتكەن تەمىر كەرەۋەتتە قۇشاقتاپ جاتىپ، بالاسىنىڭ بويىن جىلىتقان سوڭ (ايتەۋىر دەنەسىنىڭ ءدىرىلى باسىلۋىن وسىلاي جورىعان) ورنىنان قايتا تۇردى. بۇل كەزدە ءتۇننىڭ ءبىرۋاعى بولىپ قالعان. بىرق-بىرق سويلەپ زيپا دا بولمەسىنە كىردى. جاي كىرگەن جوق، ەسىگىن سارت ەتكىزىپ قاتتى جاپتى. سىلدىر ەتىپ كىلتى دە سالىندى. دەمەك ول تاڭعا دەيىن ەسىكتى قايتىپ اشپاق ەمەس...
بەكباي «ال ەندى ولەمىن» دەگەن وقىس شەشىمى بولعانىمەن ءدال قالاي... نەمەن ءولۋدى شىنتۋايتتاپ ويلاستىرماعان دا ەكەن. ماسەلەن اتىلىپ ءولۋ تۋرالى ويىنا كىرىپ تە شىققان جوق، ويتكەنى ۇيىندە مىلتىق تا، پيستولەت تە جوق بولاتىن. ال وزىنە-ءوزى پىشاق سالۋدى دا ويلاي قويۋى ەكىتالاي ەدى... ەكىتالاي بولاتىن سەبەبى ۇيلەرىندە وتپەيتىن جالعىز پىشاقتارى بولاتىن دا، كەيدە سول پىشاقتى قايراتىپ الۋعا كوشەگە الا شىقسا-داعى نان، تۇز، قانت، ايران سياقتى قاجەت تاعامداردى ساتىپ العان كەزدە پىشاق قايراۋعا كەرەكتى تەڭگە قالتاسىندا قالماي قويۋشى ەدى. نە بولماسا قالا قويعان تەڭگەنىڭ دە ەندى نەگە قاجەتتىگى شەشىلىپ تۇراتىن.
وسى سەبەپتى پىشاقتارى دا كىسى ولتىرۋگە جارامايتىن بولىپ شىقتى. ال ەندى «مەن وسى وتپەيتىن پىشاقپەن ولەمىن» - دەپ وڭمەندەگەن كۇندە مۇنىڭ ءوزى ناعىز ازاپتى ءولىم... بولماسا سوڭىندا قايتىپ ءتىرىلىپ كەتەتىن ءولىم بولماسا قايتسىن...
دەگەنمەن، بەكباي پىشاعىن قولىنا ۇستاپ كوردى. پىشاقتىڭ قايراۋدى قاجەت ەتىپ تۇرعانى سونداي... ءۇي يەسى ونىڭ ءجۇزى جاعىن بارماعىنىڭ باسىمەن ۇزاق سيپاپ بارىپ ازەر اڭدادى.
بالكوندى قايتىپ ەسىنە الماعان سەبەبى - «بەسىنشى قاباتتان سەكىرگەن كۇندە بىردەن ءولىپ كەتۋىم قيىن ءىس، مۇگەدەك بولىپ قانا قالارمىن. ءسويتىپ قور بولارمىن» - دەپ شەشكەندىگىنەن ەدى. ويتكەنى بۇل بەكباي بۇرناعى جىلى ءۇش اي قۇرىلىستا ۋاقىتشا ىستەپ جۇرگەندە، التىنشى قاباتتان قۇلاپ تا امان قالدى ەمەس پە؟ ءتىپتى سوندا ءبىر جەرىنە زاقىم كەلسە دە ءبىر ءسارى... ءدىن-امان. بىرگە ىستەپ جۇرگەندەردىڭ ءوزى تاڭ تاماشا قالدى. "سەنى ولتىرە الماي اللانىڭ ءوزى دە شارشايتىن شىعار-اۋ» - دەپ ازىلدەگەندەر دە بولدى.
ەندىگى ءۇمىتى اسىلىپ ءولۋ ەدى.
وڭتايلى ءجىپ ىزدەپ اسحانانى، بالاسى جاتاتىن بولمەنى ءتىنتىپ جۇرگەندە (ارينە، ايەلى جاتقان بولمەگە كىرۋگە باتىلى جەتپەدى) تاپقانى قۇلاشتاي ەسكى ءجىپ بولدى. ونىڭ ءوزى بۇل ۇيگە قاي زاماندا، نەمەن ىلەسىپ، نە بۋىلىپ كەلگەنىن ءبىر اللا ءبىلسىن... ايتەۋىر تىم ەسكىلىگىنەن شوشىپ ەدى، شوشيتىنداي-اق بولدى؛ قۇلاشتاپ ولشەيمىن دەپ قاتتى سوزا بەرگەندە-اق الگى ءجىپ بىرت ەتىپ ءدال ورتا تۇسىنان ءۇزىلىپ كەتسە بولار ما؟... ۋىسىنا جيناپ، جەرگە ءبىر-اق ۇرىپ، ءبىراۋىق تابانىمەن باسىپ تۇرعاندا، جىپكە اشۋلانعانى، الدە وزىنە اشۋلانعانى دا بەيماعلۇم ەدى. ول وسىلاي ەدەندە شۋدالانىپ جاتقان ءجىپتى تابانىمەن مىجىپ تۇرىپ تاعى ءبىر بايقاعانى؛ بۇل قانشا سالماققا ۇزىلمەيتىن ءجىپ تابا قويعاندا دا، ءۇيدىڭ توبەسىندە بەكبايدى كوتەرەردەي بىردە-ءبىر ىلگەك، بايلاۋ اعاش، تەمىر سياقتى ەشتەڭەنىڭ جوقتىعى ەدى.
ءولىم ماسەلەسى امالسىز ەرتەڭگە قالدىرىلدى. ارينە، شەشىمىنىڭ كەيىنگە شەگەرىلۋىنە ول رەنجىدى دە... ءبىراق باسقالاي امالى دا قالماعان-دى. سۇلەسوق ءجۇرىپ جارىقتاردى ءوشىردى دە، كيىمشەڭ كۇيدە بالاسىنىڭ جانىنا قيسايدى. ەكى-ءۇش رەت اۋىر كۇرسىندى. ءبىراق جانىن جەگەن ۋايىمنان شارشاۋى باسىم شىعىپ - تەز ۇيىقتاپ كەتتى. ازدان سوڭ ءتىپتى قورىلعا دا باستى.
ەرتەڭىنە ۇيلەرىنىڭ استىنداعى دۇكەننەن ادام تۇگىلى ۇشاقتى اسىپ قويساڭدا ۇزىلمەيتىن مىقتى ءجىپ اكەلىپ، ەندى توبەدەن ونى بايلايتىن، الدە ىلەتىن جەر قاراستىرىپ جۇرگەندە جۋان دەگەن دوسىنىڭ كەلە قالعانى. ءوزى كوڭىلدى.
بەكباي-اۋ، جۇمىس-س.. جۇمىس تابىلدى عوي! - دەدى بىردەن ەنتىگىپ تۇرىپ. سونان سوڭ كوكتەمدە بۇلارعا ساياجاي ءۇيىن سالدىرماق بولىپ، ءبىراق جەمە-جەمگە كەلگەندە اينىپ كەتكەن سارى شال ساراي، گاراج، اسحانا سالدىرۋ ءۇشىن بۇگىن ءوزى ىزدەپ كەلگەنىن ايتتى. جانە كۇن سۋىماي تۇرىپ تەزىرەك بىتىرۋلەرىن ءوتىنىپتى. ءوزى جاز بويى ساياجايىن سالعان جىگىتتەرگە وكپەلى كورىنەدى. ءتىپتى جۋاننىڭ ايتىسىنا قاراعاندا اقىلارىن دا تولىق بەرمەي، قۋىپ جىبەرگەن بە، نەمەنە...
جۇمىسسىز جاندارعا جۇمىس تابۋدان اسقان قۋانىش بولا ما؟ ءجىپ... ءولىم ماسەلەسى... ءبارى دە ۇمىت قالدى. بەكباي اسىعىس-ۇسىگىس كيىنىپ جۋاننىڭ سوڭىنا ەرىپ، سىرتقا شىقتى دا، بىردەن سارى شالدىڭ ساياجايىنا تارتتى.
سارى شال بۇلاردى ارقا-جارقا قارسى الدى.
ءۇيدى دە وزدەرىڭە سالدىرۋىم كەرەك ەدى. الدانىپ قالدىم. سايتان ازعىردى... - دەپ، ءوزىن دە، ساياجاي ءۇيىن سالعان جىگىتتەردى دە سىباپ جاتتى... سىباپ جاتتى... ساعىنىسىپ كورىسكەن ەجەلگى دوستاي اۋزىندا ءبىر دامىل جوق. سويلەپ ءجۇرىپ بۇلار سالاتىن ساراي، گاراج، اسحانالاردىڭ ورنىن سىزىپ بەردى. سويلەپ ءجۇرىپ پودۆالىندا جيناۋلى تۇرعان قۇرىلىس ماتەريالدارىن كورسەتتى.
سودان ەكى جىگىت بەل شەشىپ، سول ساتتە-اق كىرىسىپ كەتپەك بولىپ ەدى.
جو-جوق... ولاي ەتۋگە بولمايدى. الدىمەن مەن سەندەردى سىيلاۋىم كەرەك - دەپ داستارقان جايدى. ءدام، ىشىمدىكتەرىنىڭ ءتۇرى بولەك. شەتەلدىك اراق، شەتەلدىك كونياك... توڭازىعان ەت، وۆوشش، ءارتۇرلى جەمىستەر.. ارينە، سارالا قازىلار ەكىباستان... باستالار تويدان كەلگەن سىباعا ما، الدە بىتكەن تويدان كەلگەن سارقىت پا... ءبىلۋ قيىن. ايتەۋىر ءبىر كەڭ... مول داستارقان...
بەكباي ءجىپتى دە، ءولىم جايىن دا ءبىرجولا ۇمىتىپ ەندى داستارقانعا ۇمتىلدى. جۋان بولسا دا جەتى جىل قاتار بولعان جۇتتان ازەر امان قالعان جانداي... داستارقانداعى تاعامدارعا جاۋداي ءتيىپ، جاپىرىپ بارادى. بەكباي دا ودان قارا ءۇزىپ، قالىسار ەمەس.
...ونىڭ بۇل جولعى دايىندىعى دا، تاۋەكەلىنىڭ بەرىكتىگى دە ەداۋىر-تىن.
ەڭ باستىسى سوڭعى ءبىر جىل ىشىندە ءومىردىڭ جۋىق ارادا وزگەرمەيتىنىنە كوزى جەتتى. بالكىم ءومىر جاقسى ءبىر باعىتقا (ءال-اۋقات جايى دا، ارينە) بەت بۇرا قويعان كۇندە دە، ءبارى ءبىر بەكباي ءوزىنىڭ ەندى وڭباس، وڭعارىلماس اۋەلگى (كەدەيلىك) باعىتىندا ماڭگى قالىپ كەتە بەرەرىنە كۇمانى جوق ەدى. سوڭعى ءبىر جىلدان بەرى قارىزى كوبەيمەسە، ازايعان جوق. جەلدىباي مەن ءبولىس ءبىر جىل ىشىندە قانشا رەت تەلەفون سوققانى دا ەسىندە جوق. وزدەرى كەلىپ، وزدەرى تەلەفون سوقسا دا اينالايىن ەكەن عوي، ايەلدەرى كەلەتىندى شىعاردى... ايەلدەرى تەلەفون سوعاتىندى شىعاردى...
ارينە، ەركەكتىڭ قارىز داۋلاۋى مەن ايەلدىڭ قارىز داۋلاۋىندا ايىرماشىلىق بار. مۇنى دا بۇرىن بىرەۋگە قارىز بەرىپ، ياكي بىرەۋگە قارىزدانىپ كورگەندەر عانا بىلەدى. ەركەك بايعۇس قانشا زىركىلدەپ، مايموڭكەلەپ، الداپ، ماقتاپ سويلەسە-داعى ەركەك قوي... اقىر اياعىندا ەشتەڭە شىقپاسىنا كوزى جەتكەن سوڭ-اق ىڭق-مىڭق ەتىپ كەتە بارادى. ءتىپتى دۇڭك ەتىپ، الدە شاڭق ەتىپ بىردەڭە دەگەندە دە ەشتەڭە ءبۇلىنىپ كەتپەيدى. ال ايەلدەر... و-و-و... ولار-ر...
كىرگەننەن سۇرلانىپ، سۇرقيا كەكەسىنمەن جىميىپ كەلەدى-اۋ. جۇلىسارداي الدە الىسارداي جۇلقىنىپ، باستارى قاقشاڭداپ... تورىڭە اياعىن شەشپەي اتتاپ، ودراڭداپ، تويتاڭداپ جۇرەتىندەرىن قايتەرسىڭ... تىلدەرى شە؟ كەكەتسە دە، تيىسە سويلەسە دە، داۋىستارىن ادەيى كوتەرسە دە...
ءبىز ءتىل... ەگەۋ ءتىل... پىشاق ءتىل... بالتا ءتىل... دەگەن تىلدەردى ەسىتىپ بىلگەندەر دە، ءالى ەسىتي الماي شەرمەندە بولىپ جۇرگەندەر دە بار شىعار-اۋ... ءدۇنيانىڭ جۇزىندە. سول «ەسىتي دە، كورە دە الماي جۇرگەندەر» بەكبايمەن الدە بەكبايدىڭ ايەلى زيپامەن ءبىر كۇنگە، تىم بولماسا ءسۇت پىسىرىم مەزگىلگە ۋاقىت تاۋىپ (ءبىراق ءسۇت پىسىرىم مەزگىل دەگەنىڭىز ەكى جاقتىڭ دا ايىزىن قاندىرىپ جارىتپايدى-اۋ، ءسىرا) كەلىپ بۇلارمەن سىرلاسسا عوي شىركىن...
وكىنىشكە قاراي، جەلدىبايدىڭ دا ءبولىستىڭ دا ايەلى سونشا بەتباق بولار ما؟
الدە قارىزىن الا الماي جۇرگەن ايەلدەردىڭ ءبارى دە ءوز-وزدەرىنەن بەتباق بولىپ شىعا كەلە مە؟ بەكبايدىڭ بۇلاي ويلايتىنى زيپا الگى ايەلدەردىڭ الدىندا مومىنسىپ... اۋزىنان ءسوزى تۇسكەنسىپ... بەرەكەسى قاشقانسىپ تۇرعانىمەن... جەلدىباي مەن ءبولىستىڭ ايەلدەرى شىعىپ كەتكەن بويدا-اق بۇعان ءتيىسىپ ءبىر بەرگەندە... قۇداي ساقتاسىن الگى ۇيدەن شىعىپ كەتكەن ەكى ايەل دە مۇنىڭ شاڭىنا ىلەسە الماي قالار ەدى. اتتەڭ قارىز العان جاننىڭ ايەلى بوپ قانا سورلاپ قالعانداي... ال قارىز بەرگەن... قارىز بەرۋگە شاماسى جەتەتىن بايشىكەش بىرەۋدىڭ ايەلى بولدى بار ما؟ استاپىراللا-ا!
بەكباي ءوز ايەلىنەن ءوزى شوشىپ ءجۇردى. كەيدە وسى جاسىنا دەيىن ەشكىمگە قارىز بەرمەگەنىنە ماقتانىش تا ەتەتىن. ەگەر-ياكي قارىز بەرىپ... ونى قايتارىپ الا الماي جۇرسە بار ما... مىنا زيپاعا تەڭ كەلەر دۇنيە جۇزىندە بىردە-ءبىر بەتپاق ايەل بولماس ەدى. قۇداي بىلەدى، تاپ سولاي بولار-اۋ.
كەدەيلىگىنىڭ شەكتەن اسقاندىعى ەمەي نەمەنە... ايەلىنىڭ جالعىز اعاسى قايتىس بولىپ، سوعان دا بارا الماي قالدى عوي.
قولداعى تەڭگەلەرىن ارى ساناپ، بەرى ساناعاندا ايەلى مەن بالاسىنىڭ، بارىپ قايتۋىنا دا تاقىل-تۇقىل بولدى ەمەس پە؟ ونىڭ ۇستىنە ەركەك اتىمەن بۇل بارسا، قايعى يەلەرىنە ۇسىنار قوماقتى قارجىسى تاعى بولۋى كەرەك.
قارىز ىزدەپ ولاي جۇگىردى، بىلاي جۇگىردى. ماڭايىنا جولاتار بىرەۋى جوق. جولاتاردا ەدى-اۋ بايعۇستار، بۇلاردىڭ تەڭ-تۇستارىنىڭ كوبى وزدەرىندەي بارلى-جوقتى، كۇندەلىكتى اس-اۋقاتتارىن ازەر تاۋىپ جۇرگەن پاقىرلار عوي.
ادام ساسقاندا ۇيات-اياتتى دا جيناپ قويادى ەكەن. «بۇرىنعى بەرە الماي جۇرگەنىمە قوسىپ قايىرار ەدىم» - دەپ جەلدىباي مەن ءبولىستىڭ دا بوساعاسىنان اتتادى ەمەس پە؟ سونداعى جەلدىبايدىڭ ايەلىنىڭ بۇعان سايتان كورگەندەي تاڭدانىپ قاراپ، زارلەنىپ ايتقان سوزدەرىن تىڭداساڭ..،
- ءاي، تالاي ۇياتسىزدى كورىپ ەم... ەكى مىڭ دوللارىن تاۋىپ بەرە الماي ءجۇرىپ، تاعى بەس ءجۇز دوللار سۇراپ كەلگەن بەتسىزدى كورگەن جوق-ەم.. سورلى-اۋ، ەكى جارىم مىڭ دوللاردان سەن تۇگىلى.. ءۇرىم بۇتاعىڭ قۇتىلا الار ما ەكەن ءوزى؟ بايدان باي تۋىپ، قايىرشىدان قايىرشى تۋىپ جاتقان زاماندا سەنىڭ ىلگەرگى ۇمىتىڭە جول بولسىن؟
ءبولىستىڭ ايەلى ودان دا اسىپ ءتۇستى. - ءۇي-جايىڭدى، ايەل-بالاڭدى وزىڭمەن قوسا... زاڭ جولىمەن قاتتاپ السام... جەتى ءجۇز دوللار بولاسىڭدار ما ءوزى؟ الدە بولمايسىڭدار ما؟ ءاي، ەكى ءجۇز دوللاردان اسپاسسىڭدار-اۋ - دەگەندە بەكباي ونىڭ ۇيىنەن قاشىپ شىققانداي بولدى.
ءسويتىپ ايەلىنىڭ قولىنا ۇستاتار ارتىق اقشاسى دا بولماي «نەدە بولسا بارىپ كەلشى... سوسىن كورەرمىز» دەگەن جۇباتۋلارمەن بالاسى مەن ەكەۋىن پويىزعا سالىپ جىبەردى-اۋ ايتەۋىر. سول ساتتە «قول جۇمىس تابىلسا... ايەلىم مەن بالام ورالعانشا ازىن-اۋلاق بولسا دا قاراجات جيناسام» - دەپ دامەلەنگەن. ءبىراق ول دامەسى ادىرا قالدى. سەيفۋللين كوشەسىنە بارىپ كۇنۇزاق وتىرادى دا... كەشكىسىن قايتىپ كەلەدى. جۇمىسسىز ادامنىڭ كەيدە كۇنى بويى جۇمىس ىستەگەننەن بەتەر شارشايتىنى بولادى. بالكىم ۋايىمنىڭ... ىشتەي تاۋسىلۋدىڭ اسەرىنەن دە شىعار. كەشكىسىن كەشەدەن قالعان... بۇرسىگۇننەن قالعان... نانمەن شايدى ۇزاق ىشەدى دە توسەگىنە قيسايادى. سول قيسايعانى ۇيقىعا ۇلاسادى. تەلەديدارلارى بۇزىلىپ تۇرعالى قاشان... كەي-كەيدە عانا راديونىڭ قۇلاعىن اشىپ ءان-كۇي تىڭداپ وتىراتىنى بار.
بۇگىن تاڭەرتەڭ ول ايەلىنەن «ەرتەڭگى "قازاقستان" پويىزىنان كۇتىپ ال» - دەگەن جەدەلحات الدى. بەكبايدىڭ ءىشىن الەم-جالەم ەتكەن دە وسى تەلەگرامما ەدى. ەكى جەتى ىشىندە تاپقان كوك تيىنى جوق. پىسىرىپ جەپ، قۋىرىپ جەپ ايەلى كەتكەلى ازىن-اۋلاق ەت، كارتوپتى دا ءبىتىردى... قانت پەن شاي دا تاقىل-تۇقىل... ءۇيدىڭ پاتەر اقىسى... جىلۋ اقىسى... سۋ اقىسى... گاز اقىسى... تەلەفون اقىسى... دەگەن كوپ اقىلاردىڭ دا قاعازدارى قانشا ايدان بەرى جينالىپ جاتقانى اناۋ. ايەلى مەن بالاسىن شىعارىپ سالعاندا قالتاسىندا قالعان ەكى ءجۇز تەڭگە جول اقىمەن... نان الۋمەن-اق بىتكەلى قاشان...
ول بۇل جولى بەسىنشى قاباتتان سەكىرۋدى دە، اتىلىپ نەمەسە اسىلىپ ءولۋدى دە ويلاعان جوق. ءوزى ونشاقتى جىلدان بەرى بىلەتىن، كەيدە بىرىگىپ، كەيدە بولەك ءارتۇرلى جالدامالى جۇمىستار ىستەيتىن بورىكباس دەيتىن جىگىت وسىدان ەكى اي بۇرىن قازا بولعاندا «كادىمگى بالىق كونسەرۆىسىنەن ۋلانىپتى، جانە اينالاسى بىرەر ساعاتتىڭ ىشىندە جان ءتاسىلىم ەتىپتى» دەگەن اڭگىمەنى ەستىپ ەلەڭ ەتە قالعان. ەلەڭ ەتە قالعاندىعى عوي وزگەلەرمەن بىرگە كوڭىل ايتا بارىپ وتىرىپ مارقۇمنىڭ ايەلىنەن بوركىباستىڭ قالاي ولگەندىگى جايلى ەسى كەتە سۇرادى.
- سوندا كوپ قينالدى ما؟
- جوق، ءتىپتى دە قينالمادى. بۇك ءتۇسىپ بىردەن جاتتى دا قالدى.
- ىڭىرسىدى ما؟
-ءتىپتى ىڭىرسىعان دا ءۇنىن ەستىمەدىم.
- ويپىرماي-ا... ءولىمنىڭ وسىنداي جەڭىل تۇرىمەن اتتانعانى قانداي باقىتتىلىق.
بەكباي وسىلاي دەگەن كەزدە مارقۇمنىڭ ءايەلى بۇعان بۇرىلىپ قارادى.
- جوع-ا... ەندى ۋلانىپ، ولگەلى جاتقان جان قالايشا قينالماسىن. مارقۇمنىڭ سابىرلىلىعىن... توزىمدىلىگىن... ءبىزدى ابىرجىتقىسى كەلمەگەن مەيىرىمىن ايتامىن-داعى...
- ە، باسە-ە...
وسى اڭگىمەدەن كەيىن-اق بەكبايدىڭ ويىنان بالىق كونسەرۆىسى... تۋرالى وي شىققان ەمەس. «ە، قينالسام سول بار ەكەن عوي» - دەپ كوڭىلىنە الدانىش ەتكەندەي بولدى ما، نەمەنە...
بورىكباستىڭ ۋلانعانى قاي كونسەرۆى ەكەنىن دە مارقۇمنىڭ ايەلىنەن سۇراپ الدى. سۇراپ العانى سول قىلىشتاي ۇزىن شاباقتىڭ سۋرەتى جاپسىرىلگان الگى كونسەرۆىنى ىشتەي تۇستەپ تە قويدى. سودان سوڭ ول كونسەرۆىنى ءۇيىنىڭ استىنداعى دۇكەننەن دە كورىپ، كوڭىلىن دەمدەدى.
ءبىراق ول تاپ جۋىق ارادا سول قىلىشتاي ۇزىن شاباقتىڭ سۋرەتى جاپسىرىلعان كونسەرۆىنى قاجەت ەتە قويارمىن دەپ جۇرگەن جوق ەدى. ءبارىن وزگەرتكەن ايەلىنىڭ تەلەگرامماسى بولدى... ءتىپتى تەلەگراممادا دا تۇرعان نە بار ءتايىرى... ماسەلە تاعى دا مۇنىڭ جوقشىلىقتان بەتى كۇيۋىندە... كەدەيلىكتەن جەرگە قاراۋىندا بولىپ تۇرعان جوق پا؟ تاڭەرتەڭگىلىك ساعات التىدا كەلەتىن "قازاقستان" پويىزىنا شىعۋى ءۇشىن دە مۇنىڭ قالتاسىندا ءتورت ءجۇز تەڭگە تۇرۋى كەرەك بولدى ەمەس پە؟ ويتكەنى ساعات التىعا دەيىن قالادا كوپشىلىك كولىكتەرى جۇرمەيدى. ال تاكسيگە الدە جەكە كولىكتەرگە قول كوتەرگەندە... سول ءتورت جۇزىڭىزگە اۋەلى كەلىسسە... ال، قايتار جول شە؟ ۇيگە كەلگەن سوڭ دا ايەلى تۇرىپ «ءبىز كەتكەلى نە تاپتىڭ؟» - دەگەندە قانداي ءۋاج ايتۋى كەرەك؟
جو-جوق... ول وسىنىڭ ءبارىن ءتىپتى ويلاعىسى دا كەلگەن جوق. ودان ءارى اللانىڭ ءبىر كەرەمەت دارەمەتىمەن جاعدايىم وڭالىپ كەتەر-اۋ، دەپ تە دامەلەنبەدى... بەكباي «ەرتەڭ ايەلىم اۋىلدان كەلەتىن ەدى اقشا اكەلمەكشى. سوعان دەيىن مىڭ تەڭگە قارىز بەرە تۇراسىزدار ما؟ ەرتەڭگە دەيىن..»- دەپ ءۇش كورشىسىنەن قارىز سۇراعاندا، قارسى ەسىك كورشىسى عانا ۇيالعانداي بولىپ... «ەرتەڭگە دەيىن بولسا جارايدى... بەس ءجۇز تەڭگە بەرەيىن» - دەدى. بەكبايدىڭ ەسەبىنىڭ ءوزى دە وسى شامالاس ەدى. ءتىپتى ول "ءۇش كورشىم دە ات توندارىن الا قاشپاسا»، دەپ تە ۋايىمداعان.
...ول ساتۋشى قىزدان: - ارزان بالىق كونسەرۆىسى بار ما؟ - دەپ سۇراعاندا وزىنە كەرەك كونسەرۆىنىڭ ەڭ ارزانى ەكەنىن، ارزان بولاتىنى ساۋدادا كوپ تۇرىپ قالعان سەبەبىن دە ءبىلىپ العان. الگى بورىكباس مارقۇم دا سول ارزانىن ىزدەيمىن دەپ اجالىنا تاپ بولعان عوي.
ساتۋشى قىز سورەدەگى قىلىشتاي ۇزىن شاباقتىڭ سۋرەتى جاپسىرىلعان كونسەرۆىگە قول سوزا بەرىپ اۋەلى بۇعان مۇسىركەپ قارادى. ارينە، بەكبايدىڭ ۇستىندەگى كيىمدەرى-داعى سونداي جۇدەۋ ەدى. ونىڭ ۇستىنە جوق جىتىك جاننىڭ ءوڭى دە قايبىر وڭدى كورىنسىن. اينانىڭ بەكبايدى، بەكبايدىڭ اينانى كورمەي كەتكەنىنە نە زامان... كەدەيلىگىن بەتىنە باسىپ تۇرعان قىزدىڭ وسى ءبىر نازارىنان ول جاسىپ قانا قويماي قورىندى دا. ءبىراق ءسويتىپ ىڭعايسىزدانىپ تۇرىپ-اق وپ-وڭاي ايلا تاپتى.
-ءبىر جولداسىم قاباعان ءيتىن اتۋعا قيماي، ۋلاندىرىپ ولتىرسەم دەپ...
ساتۋشى قىزدىڭ الگىندە عانا مۇنى مۇسىركەگەن ءجۇزى وپ-وڭاي وزگەرىپ قۋلانا قالدى. جانە ەندى كۇلىمسىرەي سويلەدى.
- ونداي ىسكە بۇدان دا ارزانىن تابامىز عوي.
- ا-اا...
بۇل اڭقيىپ تۇرعاندا قىز ىشكى بولمەدەن قىلىشتاي ۇزىن شاباقتىڭ سۋرەتى جاپسىرىلعان تاعى ءبىر كونسەرۆىنى اكەلىپ الدىنا قويا بەردى.
كوپ تۇرىپ قالعاندىعى كونسەرۆىنىڭ قاڭىلتىرىنان ءبىلىنىپ تۇرعان جوق. قايتا زاۋىتتان الگىندە عانا شىققانداي بولىپ جالت-جۇلت ەتەدى.
-ءيت ءول-لتىرۋ-ۋگە-ە... وسىنىڭ تاعى بىرەۋىن السام...
- بىرەۋىنىڭ ءوزى دە سەسپەي قاتىرادى - دەدى قىز بەتى بۇلك ەتپەستەن.
بەكباي ەندى كەكەسىندى كۇلكى تابىن قىزدىڭ جۇزىنەن عانا ەمەس، كوزىنەن دە اڭدادى. قىزدىڭ وسى ساتتەگى سۇرقيا ءجۇزى «جەپ كورسەڭىز ءوزىڭىز دە تۇياق سەرىپپەي كەتەر ەدىڭىز» دەپ تۇرعانداي ەدى.
ءبارى ءبىر بەكباي ءوز-وزىنەن ساسقالاقتاپ تۇرىپ-اق «وسى ىسىمدە شالالىق بولماسا ەكەن، ايتەۋىر»- دەگەندەي تاقىستىق تانىتتى.
- ا-اا.. سوندا-ا ءيت-ت..
-ءيت تۇگىلى بۇل كونسەرۆى ادامدى دا مۇرتتاي ۇشىرۋى مۇمكىن. ويتكەنى ساقتالۋ مەرزىمىنەن بەس جىل اسىپ كەتكەن! بىلە تۇرا كونسەرۆىنى كەرى قايتارا الماۋ سەبەبىمىز، سول فيرمانىڭ باستىعى وتە بەدەلدى كىسى بولىپ تۇرعان جوق پا؟ - دەدى ساتۋشى قىز ەندى كونسەرۆىنىڭ ابدەن بۇزىلعاندىعىنا مۇنى قالايدا سەندىرگىسى كەلگەن جانداي ەكىلەنە سويلەپ.
بەكباي ەندى عانا يلانا باستاعانداي كونسەرۆىگە قولىن سوزدى.
- سوڭعى ەكى ايدىڭ ىشىندە وسى كونسەرۆىدەن قالادا ءۇش ادام ۋلانىپ ءولدى، ەكەۋى ۇزاق ەمدەلىپ ازەر امان قالدى. ءبىراق ءبىز ولاردى مويىنداماي وتىرمىز. مويىندامايمىز دا...
ساتۋشى قىزدىڭ ءجۇزى بۇل تۇستا كادىمگىدەي كوكبەتتەنىپ العان ەدى.
- ا-اا.. مىقتى-ى ە-ەكەن-ا-اۋ-ۋ... سوندا-ا قانشا تۇرادى؟
- ەلۋ تەڭگە.
بەكباي ەندى قالتاسىنان ەرنەۋلەرى قاجالعان ەسكى ءاميانىن شىعاردى.
ول بالىق كونسەرۆى مەن جۇرەك جالعاۋ ءۇشىن ايران مەن نانىن كوتەرىپ ۇيگە كەلگەن سوڭ ارتىلعان ءۇش ءجۇز تەڭگەنى ستول ۇستىنە قويدى. بۇل ايەلى مەن بالاسىنا قالدىرعانى ەدى. «وسىعان ەكەۋىڭ ريزا بولارسىڭدار»- دەگەن سياقتى حات جازۋدى دا ەسىنە الىپ تۇردى دا... اينىدى. اينيىن دا دەگەن جوق، ۇيدەن قالامساپ تا تابا المادى. «كەدەيلىك شىن ىقىلاسىمەن بۇرىلىپ كەلگەندە وسىلاي بولادى ەكەن-اۋ» دەپ ويلادى ول. ال كورشىلەرىنەن قالام، قاعاز سۇراپ ءجۇرۋدى ارتىق سانادى.
...نان قوسىپ ايران ءىشىپ العان سوڭ ءبىراۋىق كوشە بەت تەرەزەسىنەن سىرتقا قارادى.
ماشينالار اعىلىپ جاتتى. «اعىلىپ جاتقان ماشينالار ەمەس... ءومىر عوي» دەپ ويلادى ول ءبىر ءسات تىرشىلىك اعىسىنا قىزىققانداي بولىپ. ماشينا ءمىنۋ بالا كەزدەن ارمانى ەدى... سول ارمانىنا وتىز بەسكە كەلگەنشە جەتە الماعانىنا ءبىر ءسات قامىقتى... قورلاندى. سونان سوڭ ماشينالار اعىلىپ جاتقان كوشەدەن تەرىس اينالىپ كەتتى.
...تەرىس بەت جاقتاعى تەرەزەدەن سىرتقا ءۇڭىلىپ ەدى. بالاسىن ويناتقان اتكەنشەكتەر... سىرعاناقتار كوزىنە ءتۇستى. ول ءبىر ءسات اتكەنشەك تەۋىپ، سىرعاناپ ءماز بولىپ جۇرگەن بالالاردى ايادى. «ازىرگە اتكەنشەك تەۋىپ، سىرعاناپ ءماز بولا تۇرارسىڭدار-اۋ... سونان سوڭ باستالار تاعدىرلارىڭدى ايتساڭشى» - دەپ مۇسىركەدى ولاردى. ءبىراق ءوزىن-ءوزى مۇسىركەگەن جوق. ءوز تاعدىرى وسىلاي بولۋى... ءبىتۋى ءتيىس سياقتى. تەك قاراڭعى ءتۇسۋىن - سوسىن قىلىشتاي ۇزىن شاباقتىڭ سۋرەتى جاپسىرىلعان كونسەرۆىنى اشۋدى عانا ويلادى. نەگە ەكەنى - بەكبايعا ايتەۋىر بالىقتى تۇندە جەپ - تۇندە ءولۋى ءتيىس سياقتى ەدى.
اقىرى سۇپ-سۋىق بولىپ ءتۇن دە كەلدى (سۋىقتىعىنان بۇرىن وسى ءتۇن تىم قورقىنىشتى دا ەدى). ءۇي-ءىشىن ءارى-بەرى كەزىپ جۇرگەن بەكباي كەنەت ەسىنە وقىس بىردەڭە تۇسە كەتكەندەي قىلىشتاي ۇزىن شاباقتىڭ سۋرەتى جاپسىرىلعان كونسەرۆىنى ۇستەل ۇستىنە اكەلدى. قولىنا وتپەيتىن پىشاعىن الىپ ءجۇزىن بارماعىنىڭ باسىمەن ءارى-بەرى سيپاپ، كۇندىز قايراتىپ اكەلىپ قويماعانىنا وكىندى. نەگە ەكەنى... ول ايتەۋىر ءوزىنىڭ سوڭىندا ايەلى مەن بالاسى قۋانار ءبىر ءىس بولۋىن قالادى. ولار ۇيگە كىرىپ كەلگەندە ءۇش ءجۇز تەڭگە مەن قايرالعان پىشاق جاتسا دا بۇعان ريزا بولاتىنداي.
كونسەرۆى اشىلعان بويدا ول اۋەلى قىلىشتاي ۇزىن شاباقتاردى مۇرنىنىڭ استىنا كوتەرىپ اكەلىپ (ەڭكەيىپ، مۇرنىن تومەندەتسە دە بولار ەدى عوي)، يىسكەدى. جامان يىس سەزبەگەن سوڭ بىرەۋىن الىپ اۋىزىنا سالدى. سوندايلىق ءبىر جارامسىز ءدام دە بايقالمادى. كەرمەكتەۋ سەكىلدى مە، اشقىلتىم سەكىلدى مە، ايتەۋىر ءبىر ءدامى بار. ءبىراق ونىسى دا كىسى شوشىرلىقتاي ەمەس. سونان سوڭ ەكىنشىسىن، ءۇشىنشىسىن جەدى. ءتىپتى قوماعايلانىپ كەتتى دە، اقىرى ول كونسەرۆىدەگى قىلىشتاي ۇزىن شاباقتاردى تۇگەل جەپ، باسىنا كوتەرىپ ەرىن ىعالدارداي بولماشى سۋىن دا ءىشىپ بارىپ، ءبىر-اق تىندى. ءوزىن شوشىتقانداي ازىرگە ەشتەڭە بايقاعان جوق. كادىمگى كونسەرۆىلەنگەن شاباق. «ويپىرماي، الگى ساتۋشى قىز شاتاسىپ ماعان ءتاۋىر كونسەرۆىسىن بەرىپ جىبەرمەسىن»- دەپ تە ويلادى. ۋلانباق تۇگىلى، ىشىنە ەل قونىپ كادىمگىدەي توعايىپ قالدى. سالدەن سوڭ ءتىپتى ىڭىلداپ ءان سالعىسى كەلدى مە-اۋ نەمەنە-ە... ءبىراق ول ءوزىن ونداي بەيباستاقتىققا جىبەرمەدى. «ولەتىن كىسى ءان سالۋشى ما ەدى؟» دەپ ويلادى ىشتەي ءوزىنىڭ وقىس كوڭىلدەنۋىنەن شوشىنىپ...
بولمەلەردى ارالاپ ءارلى-بەرلى ءجۇردى. تاعى دا جول جاق تەرەزەدەن اعىلىپ جاتقان ماشينالارعا، تەرىس جاق بەتتەگى تەرەزەدەن بالاسى وينايتىن اتكەنشەكتەر مەن سىرعاناققا كوز سالدى. ولەتىن ادامعا ءومىر سۋىق كورىنە مە، الدە ولەتىن ادامنىڭ ءوزى ومىردەن سۋىنىپ كەتە مە قالاي-قالاي... ايتەۋىر بارىنە دە جاراتپاي قارادى. ءبارى دە الدامشى- بولماشى بىردەڭەلەر. «زىرقىرايسىڭدار-اۋ... زىرقىراپ-زىرقىراپ سەندەر دە سوسىن بىتەسىڭدەر... (ول بۇل ويدى الگى زىرقىراپ بارا جاتقان ماشينالارعا ايتتى ما، الدە ىشىندە وتىرعان ادامدارعا ايتتى ما... انىعىن ءوزى دە بىلمەۋشى ەدى) بىتپەي قايتۋشى ەدىڭدەر»- دەدى ول اعىپ ءوتىپ جاتقان ماشينالارعا كوزىن ءسۇزىپ تۇرىپ. قاراڭعى تۇسسە-داعى ۇيلەرىنە قايتپاي تەرىس بەتتەگى اۋلادا اتكەنشەك تەۋىپ، سىرعاناپ شات-شادىمان كۇيدە جۇرگەن بالالارعا دا جاراتپاي قارادى. «كۇلەسىڭدەر-اۋ بالاقايلارىم. كۇلەرسىڭدەر-كۇلەرسىڭدەر... سوسىن». ول بالالارعا «سەندەر دە سوسىن بىتەسىڭدەر... ولەسىڭدەر» دەپ ايتا المادى. وعان باسىنداعى ويى بارسا دا، اۋزى بارمادى.
سوسىن ءوز-وزىنەن ءۇيدىڭ توبەسىنە قاراپ ماڭگىرىپ تۇرىپ «ويپىرماي ادامنىڭ ويى جاۋىز... اۋزى سابىرلى ءارى ۇياتتىلاۋ بولادى ەكەن-اۋ»- دەپ ويلادى، ويدا جوقتا جاڭالىق اشقانداي بولىپ. جەگەن شاباقتاردىڭ ازىرگە اسەرى بايقالمايدى. ءبىراۋىق ءىشىن سيپاپ تۇرىپ: «مەنىڭ وسى ءىشىم ۋدىڭ ءوزىن ۋلاپ جىبەردى مە دەپ قورقامىن. ەرەگىسكەندە سول كونسەرۆىنىڭ ەكەۋىن نەگە المادىم»- دەپ ويلادى. ءبىراق وسى ويدى تويا ءتۇسۋى ءۇشىن، الدە تەزىرەك ۋلانۋى ءۇشىن ويلاپ تۇرعانىن ءوزى دە تولىق ايىرعان جوق.
ءبىر كەزدە ەسىنەدى. اۋەلدە سول ەسىنەۋىن دە الگى جەگەن بالىعىنىڭ اسەرى بولار دەپ دامەلەنگەندىكتەن جارىقتاردى ءوشىرىپ، ەندى توسەگىنە كيىمشەڭ قيسايدى. كيىمشەڭ قيسايعان سەبەبى: تۇندە ولاي-بۇلاي بولا قالىپ، دارىگەرلەر كەلىپ جۇرسە، جالاڭاش جارقىراپ جاتپايىن دەگەن سىپايىلىعى-تىن.
ارينە بىردەن ۇيىقتاپ كەتە العان جوق. ايەلى مەن بالاسىن ويلادى. «اينالايىن ۇلانىم اڭىراپ جىلايتىن بولدى-اۋ» دەپ جۇرەگى ەلجىرەدى. جۇرەگى ەلجىرەگەن ساتتە كوزىنە جاس كەلىپ، مۇرنىنا سۋ جينالدى. ايەلىن جىلاعان كۇيىندە ەلەستەتە المادى. نەگە ەكەنى... ول «اقىرى ولگەن ەكەنسىڭ عوي... وسىلاي بىزدەن قۇتىلىپ كەتتىم دەشى»- دەپ بەدىرەيىپ قالاتىنداي كورىندى.
نەگە ەكەنى... ايەلىن ويلاعان ساتتە ەسىنە قايرالماي قالعان پىشاق ءتۇستى. «ويپىرماي سول ءىستى تىندىرا الماي كەتكەنىم»- دەپ ويلادى ءوزىن سوندايلىق كىنالى سەزىنىپ. «تىم بولماسا پىشاقتى دا قايراتىپ كەتپەگەنى دەپ ۇرساتىن بولدى-اۋ».
بەكباي ويمەن جاتىپ ۇيىقتاپ كەتەمىن دەپ ويلاعان جوق-تى. «ماعان بۇگىن ۇيىقتاۋ قايدا؟... الگى جەگەن بالىق جايىنا جاتار دەيمىسىڭ... ءىشىمدى ءبۇرىپ، شىبىن جانىمدى شىرقىراتار... سول كەزدە قايتا ورنىمنان تۇرىپ، بولمەلەردى ارالاپ بەزىپ كەتەرمىن»- دەپ ويلاعان.
...ءبىر ساتتە باسى اينالعانداي بولدى. سوسىن باسى عانا ەمەس بولمە... ءۇي اينالىپ تۇرعانداي بولدى دا، ورنىنان تۇرىپ تەرەزەدەن سىرتقا قارادى. ەندى قالا اينالىپ تۇرعانداي كورىندى. ءبىر عاجابى قالادا بىردە-ءبىر جارىق جوق، اۋامەن الدەقايدا اعىپ بارا جاتقانداي جانە قالامەن بىرگە ءوزى دە اعىپ بارا جاتقانداي...
«الدە مەن وسى ءولىپ قالدىم با؟»- دەپ ويلادى بەكباي ىشتەي. «ەگەر ولگەن دەگەن وسى بولسا... راسىندا دەنەسى جەپ-جەڭىل... جو-جوق ءالى ولمەگەن شىعارمىن. ولەتىن جان از دا بولسا قينالسا كەرەك قوي... ايتپاقشى الگى قىلىشتاي ۇزىن شاباعىمىزدىڭ ءىشىمدى ءبۇرىپ، اۋىرتاتىنى قايدا؟»
ول ورنىنان تۇرىپ جارىق جاقپاق بولىپ ەدى... جارىق جوق. ارينە قالادا جارىق جوق بولعان سوڭ، ۇيدە دە جارىقتىڭ جوقتىعى ونى اسا تاڭداندىرمادى. بولمەلەردى ارالادى. جارىق بولماسا بولمەلەر دە سۋىق كورىنەدى ەكەن. ءوز ۇيىنەن ءوزى ۇرىككەندەي ءبىر سەزىم بويىن بيلەپ الدى. ونىڭ ۇستىنە ءوزىنىڭ ءدال قازىر ءولى ءيا ءتىرى ادام ەكەنىنە دە تولىق سەنىمدى ەمەس ەدى. ويتكەنى ءتىرى كەزىندەگىدەي اياعىن ەدەنگە نىق باسپايدى، ءوز سالماعىن دا تولىق سەزىنبەيدى، بەينە جەلىپ... الدە ۇشىپ جۇرگەندەي ءبىر حال. كەنەت ول «قارسى ەسىك كورشىمە تەلەفونداپ كورەيىنشى... ءبىراق توقسىز تەلەفون دا ىستەمەيدى ەكەن-اۋ... ايتپاقشى سوتوۆىي...»- دەپ شاتاسقان كىسىدەي شاتپاق ويلارمەن ءوز بولمەسىندە ۇنەمى توققا تىعۋلى تۇراتىن قالتا تەلەفونىنا ۇمتىلدى.
بۇل تەلەفوندى قايىن جۇرتى تاياۋدا بالاسىنىڭ تۋعان كۇنىنە سىيلاعان. «جيەنىمىز ساعان تارتىپ كەدەي بولماي، قالتا تەلەفونمەن سويلەسىپ جۇرەتىن باي - كوممەرسانت بولسىن... دەدىك»- دەپ مۇنى ولار سول سىيلىقتارىمەن دە جىعىپ كەتكەن. ۇنەمى توققا تىعۋلى تۇرعانىمەن ونىمەن ەشكىم سويلەسىپ تە جاتقان جوق. ويتكەنى ءار سويلەسۋى قىرۋار تەڭگە ەكەنىن ەستىگەن. «ويباي قايدا ءجۇرسىڭ مىناداي جۇمىستىڭ رەتى بولىپ جاتىر»- دەپ ءبىر-اق رەت قانا سەيفۋلليننىڭ بويىندا بىرگە وتىرىپ سىرلاساتىن دوستارى تەلەفون سوقتى. وندا دا الگى جۇمىسشى ىزدەپ جۇرگەن قوجايىننىڭ ەسەبىنەن. ارينە ول ساتتە قالتا تەلەفونىنىڭ اقىرى ءبىر شىرىلداعانىنا دا ءماز بولعان بەكباي ايەلى مەن بالاسىنىڭ كوزىنشە ماردىمسىپ... وزىنشە بولمەلەردى ارالاپ ءجۇرىپ سويلەسكەن. ءتىپتى ۇزاق سويلەسۋگە تىرىسقان.
ول ءۇش ادامنىڭ قالتا تەلەفوندارىنىڭ ءنومىرىن جاتقا بىلەتىن. سەبەبى - ولاردىڭ تەلەفوندارىنا سونشالىق قىزىعۋمەن بىرگە تانىس-بىلىستەرىنىڭ ىشىندەگى قالتافونى بارلاردىڭ دا سولار عانا بولۋىنان ەدى. ءبىراق ولارعا تەلەفونداعان ەمەس. ارينە سەبەبى تۇسىنىكتى.
- كورشىسى تەلەفونىن كوتەردى.
-قالەكە-اۋ، مىناۋ نە بولىپ جاتىر ءوزى؟ (كورشىسىنىڭ اتى قالاقباي ەدى).
- ويباي-اۋ، ەستىمەدىڭ بە، جەر ءوز وسىنەن اۋىپ كەتتى عوي.
- بەكباي وعان «قايدان ەستىدىڭ؟» دەي المادى. ويتكەنى كورشىسىنىڭ تىڭدامايتىنى دا، ەستىمەيتىنى دە جوق، تۇرىك قۇلاق بىرەۋ ەدى. مۇنداي ماسەلەدە ول ءوز ەلىمىزدى قويىپ، كەيدە انگليا، امەريكا راديو-حابارلارىنىڭ ءوزىن سىناپ، مىنەپ جاتاتىنى بار. كەيدە وپپوزيسيانى قوستايدى دا، ەندى بىردە ولاردىڭ ءوزىن دە سىباپ، كىنالاپ جاتقانى.
-ەندى قالاي بولادى؟
- نە قالاي بولاتىنى بار. ەندى ءبىتتى. اقىرزامان دەگەنىڭ مىنە وسى.
بەكباي ءبىر ءسات ويلانىپ قالدى. ويلانىپ قالعانى، «ەندى بۇرىنعى ءومىرىمىز قايتىپ ورالماي ما؟»- دەگەن سياقتى بىردەڭە سۇرار ەدى. ءبىراق ول كورشىسىنەن «سەنىڭ باسىڭدا مي بار ما ءوزى؟ مەن ساعان نە دەپ تۇرمىن» دەگەندەي اۋىر ءسوز ەستىپ قالۋدان ابايلادى.
- سوندا وسىلاي بولعانىنا كۇن كىنالى مە، الدە جەر كىنالى مە؟
- جەر ءوز وسىنەن اۋىپ كەتتى دەپ تۇرعان جوقپىن با؟ زاڭدىلىقتى بۇزىپ تۇرعان كۇن ەمەس - جەر-ر...
بۇل سوزدەردى كورشىسى سوندايلىق ءبىر زىركىلمەن ايتتى دا سوسىن بارىپ داۋىسىن جۇمسارتتى.
- اينالايىن-اۋ، ونىڭ نەمەنەسىنە تاڭدانىپ تۇرسىڭ... بۇل جەرىڭنىڭ ءوزى دە ابدەن ءبۇلىنىپ بىتپەدى مە؟ لاستاپ جاتىر... قوينىنداعى مۇناي مەن گازدى سورىپ جاتىر... سورىپ جاتىر. ورماندارى قىرقىلىپ بىتۋگە تاياۋ... ال سونىڭ ءبارىن جاساپ وتىرعان حالىقتار ونىمەن دە قويماي ءبىر-بىرىمەن ۇرىسىپ جاتىر... سوعىسىپ جاتىر. ءالى ءبىر-بىرىمىزگە راكەتا اتامىز... بومبا تاستايمىز دەيدى... سولار تاستاپ تا جىبەردى-اۋ شاماسى. جەر سونىڭ ءبارىن قالاي جانە قاشاڭعى كوتەرە بەرەدى. ءوزىڭ-اق ايتشى؟!
كورشىسى ءبىر ەسەپتەن مىنا جاعدايدىڭ بولارىن الدىن-الا بىلگەن، ءتىپتى وسى شارۋانىڭ ءماسليحاتىنا قاتىناسقان كىسى سياقتى كورىندى دە بەكباي تاعى دا از-كەم ابدىراپ قالدى.
- سوندا كۇن-ن!
- كۇندە نەڭ بار اينالايىن-اۋ. ول جەردەن بەزدى. كۇدەر ۇزدى. ول قازىر جەردەن مۇلدەم الىستاپ كەتتى. ەندى ونى سەنى مەن مەن كورمەيمىز.
- ەندى اي دا بولماي ما؟
- كۇن جوق جەردە اي بولۋشى ما ەدى؟
- ءماسساعا-ان!
- ءماسساعان بولسا ءماسساعان! بۇل جەردەگى حالىقتاردىڭ قۇلىق-پەيىلدەرىنىڭ ارقاسىندا قۇدايدان تىلەپ العان تراگەدياسى... ءبىلدىڭ بە؟ قازىر زاريادتالىپ تۇرعان قالتا تەلەفوندار عانا سوڭعى رەت سويلەسىپ... ادامزات ءبىر-بىرىمەن قوشتاسىپ جاتىر... ءبىلدىڭ بە؟
- ءبىل-لدىم-م. (وسى ءسوزدى ول ءتىپتى قورىققانىنان ايتتى)
- بىلسەڭ... حوش كورشىم.
- ايتپاقشى قارىزىم-م. (بەكبايدىڭ ويىندا قارىزى تۋرالى ايتامىن-اۋ دەگەن ۇعىم ءسىرا جوق ەدى. ول تەك از ۋاقىت بولسا دا كورشىسىمەن تاعى دا سويلەسە تۇسكىسى كەلگەن.)
- اينالايىن قارىزىمدى كەشتىم. سەن ماعان بۇل جالعانداعى قارىزىڭنىڭ ءبارىن دە قايتارعانسىڭ...ءبىلدىڭ بە؟ انا دۇنيەنى تاعدىرىڭنان كور. حوش-ش...
ەندى قالتا تەلەفوندا دىڭ-دىڭ ەتكەن دىبىس قانا ەستىلىپ تۇردى. سوندا دا بەكباي ونى تاستاعان جوق. تاستاماعانى ول ءالى ەشتەڭەگە دە تۇسىنبەي ماڭگىرىپ تۇر ەدى.
ويپىرماي كۇننىڭ جەرگە قاراماي بەزىپ الىستاپ كەتكەنى... جەردەن ابدەن تۇڭىلگەنى ەكەن-اۋ. كورمەستەي كوڭىلى قالعانى-دا. جەردىڭ... ەندى قايتىپ جەر بولا الماسىن دا بىلگەن سياقتى. جەر دەپ الدەعانداي ەتىپ جۇرگەنىمىزدە، ودان كۇن الدەقاشان-اق كۇدەرىن ۇزگەن بولدى-اۋ. جارىقتىق كۇن ءبارىن دە باعىپ، ءبىلىپ ءجۇر ەكەن عوي.
ول ىشتەي كۇنگە قاتتى ريزا بوپ تۇردى. ءتىپتى ءوزىنىڭ ءولۋ تۋرالى شەشىمىمەن كۇننىڭ وسى پەيىلىنىڭ ورايلاسا كەتۋىنە دە سوندايلىق قۋانۋلى ەدى. «ولمەيمىز ءالى دە بايي تۇسەمىز، جەي تۇسەمىز، ءالى ءبىر-بىرىمىزبەن سوعىسامىز دەپ جۇرگەندەردىڭ ءبارى ەندى نە ىستەرلەرىن بىلمەي سەندەلىپ قالعان جوق پا؟ سولاي ەمەس پە؟»
ول قيالىنداعى وسىنداي ويلارعا بالقىپ، قاناتتانىپ تۇرىپ، كەنەت قولىنداعى تەلەفونعا قايتا قارادى. قايتا قاراعانى بالكىم تاعى ءبىر جەرلەرمەن سويلەسكىسى كەلگەندىگى ەدى.
«قاپەلىمدە مەنىمەن سويلەسە قويار كىم بار ەكەن» دەپ ويلانىپ تۇردى دا، قاراڭعىلىقتا وقىس ۇڭىلە ءتۇسىپ قارا تەلەفوننىڭ اق تۇيمەلەرىن شامامەن تەرە باستادى.
ارجاقتان - ال-لاۋ-الاۋ - دەپ الالاقتاپ اسىپ-ساسقان ءۇن ەستىلدى.
- جەلدىبايمىسىڭ؟ (جەلدەكە دەمەدى. جانە وسىنداي باتىلدىقتىڭ وزىنە قايدان كەلە قالعانى دا بەيماعلۇم ەدى)
-ءيا. ءا-اي، بۇل قايسىڭ؟
- مەن بەكبايمىن عوي.
-بەك-كباي؟
-ءيا...
- ءا، ءيا...سەن الگى...
- جەرلەسىڭ... قارىز الاتىن.
- ءبىلدىم...ءيا، سەن نەعىپ؟
- ەندى جەرلەس بولعان سوڭ تەلەفون سوعىپ، جاي جاعداي بىلمەيمىز بە؟
- ارينە ونىڭا بارەكەلدە عوي... ءبىراق مىنا ءبىر تۇسىنىكسىز جاي. اۋارايىنان بولىپ تۇر ما ەكەن؟
- قارىزىمدى قايتارايىن دەپ...
- ەكى مىڭ دوللاردى ما؟
-ءيا. ەكى مىڭ دوللاردى شۇبەرەككە ءتۇيىپ وتىر ەدىم.
- ءاي، تۇيگەنىڭ نە؟ مىجىلىپ قالادى عوي...ءوزىمىز دوللارىمىزدى بۇكتەۋگە دە قيمايمىز. وسى سەندەر تاس جۇرەكسىڭدەر مە، الدە اقشانىڭ قادىرىن بىلمەيسىڭدەر مە؟ ياپىراي ونى ەندى قالاي السام ەكەن. كىشكەنە كۇتە تۇرايىقشى... مىنا اۋارايى كىشكەنە تۇزەلەر مە ەكەن. (اكەلىپ بەر دەۋگە باتىلى جەتپەگەندەي كىبىرتىكتەدى)
- تۇزەلمەيدى.
- تۇزەلمەيدى دەيسىڭ بە؟ سوندا...
- اقىرزامان دەگەن وسى...
- ياپىر-اي تاعى ءۇش كىسىدە الاسىم بار ەدى. سەن، ايتەۋىر، قيىن كۇنى بولسا دا، الىپ كەت دەپ وتىرسىڭ عوي، ال انا يمانسىزداردا ءۇن جوق.
- الساڭىز بۇگىن الىڭىز.
- ەرتەڭگە قالسا نەمەنە، جاراتىپ جىبەرەسىڭ بە؟
- ەرتەڭگى كۇن دەيتىن كۇن جوق ەندى.
- ويپىرماي، سەن وسى بىردەڭە ءبىلىپ تۇرسىڭ-اۋ. تەلەفونداعانىڭنان-اق شوشىپ ەدىم. ءاي، بەكباي، بەك-ك...
بەكباي جاۋاپ ورنىنا تەلەفوننىڭ جوعارعى تۇيمەسىن باسىپ جىبەردى دە، ەندى ءبولىستىڭ نومىرلەرىن تەرە باستادى.
- بۇل قايسىڭ-اي؟
- ءبولىستىڭ ءۇنى ءتىپتى ەشتەڭە بولماعانداي جايباراقات ەستىلدى.
- مەن بەكبايمىن عوي.
- بەكبايمىن دەيسىڭ بە؟ ويپىرماي ءشوپ ەمەس، بۇتا سىندىرايىقشى. سەنىڭ دە كىسى بوپ بىرەۋگە تەلەفون سوعاتىن كۇنىڭ بولادى ەكەن-اۋ.
- مىناداي جاعداي بوپ...
- نە جاعداي؟
-جەر وسىنەن تايعان دەي مە، نەمەنە.
- ءاي قايتەر دەيسىڭ... وكىمەت ءبىر ارەكەتىن جاساپ جاتقان شىعار.
- بۇعان، وكىمەت ەشتەڭە دە جاساي المايدى.
- وسى سەنىڭ كەرى كەتكەن ءسوزىڭ-اي. وڭباي جۇرگەنىڭ دە وسىدان عوي. قولىنان ەشتەڭە كەلمەيتىن وكىمەت بولا ما؟ ءوزىڭ-اق ايتشى؟ ال ەندى ءبىزدىڭ وكىمەتىمىز بەرەكەسىز-اق بولسىن، سەن ايتقانداي... ەندەشە جەر جۇزىندەگى باسقا ەلدەردىڭ وكىمەتتەرى بار ەمەس پە؟ ال-ل سوندا سەنىڭشە سولاردىڭ ءبارىنىڭ دە قولدارىنان ەشتەڭە كەلمەي مە؟
- كەلمەيدى.
- ءاي، سەنىمەن كىسى سويلەسىپ، مامىلەگە كەلىپ بولماس. سەن وسى مەنەن العان قارىزىڭدى قاشان قايتاراسىڭ، سونى ايتشى؟
- سول ءۇشىن تەلەفونداپ...
- اقشاڭ دايىن با؟
دايىن دەي قويسا نەگە ەكەنى...ءبولىس قازىر جەتىپ كەلەتىندەي بولعانى. سوندىقتان - دايىنداپ جا-اتىرمىن عوي - دەپ مىڭگىرلەدى.
- داۆاي ەندەشە...جەتى ءجۇز دوللار دايىن بولعان كۇنى ماعان قايتا تەلەفوندا، جاراي ما؟
ول مۇنىڭ "جارايدى" دەگەنىن كۇتپەستەن-اق تەلەفوننىڭ جوعارعى تۇيمەسىن باسىپ جىبەردى-اۋ شاماسى. قۇلاعىنا دىڭ-دىڭ دەگەن ءبىرقالىپتى ءۇن عانا جەتىپ تۇردى.
اۋەلگى ەكەۋىمەن سويلەسكەن كەزدەگى الىپ-ۇشقان كوڭىلىن ءبولىس كىشكەنە باسىپ تاستاعانداي بولدى. "ءوزى الدەكىمدەرمەن حابارلاسىپ وسى ءىستىڭ قايتادان وڭالاتىنىن ءبىلىپ وتىرعاننان ساۋ ما؟- دەپ ويلادى بەكباي از-كەم مازاسىزدانىپ.
ايتەۋىر ءبىر سەنىپ وتىرعانى - ءالى دە باسى اينالىپ تۇرعانداي. "باسىنىڭ اينالىپ تۇرعانى - مىنا وزدەرى وتىرعان ءۇي اينالىپ تۇر عوي. ءۇي قالايشا اينالماسىن، بۇكىل قالا - الماتىڭنىڭ ءوزى اينالىپ تۇرسا... ال جەر ايدالاعا لاعىپ بارا جاتپاسا بۇل قالا جارىق، بايلانىستىڭ بارىنەن قاپەلىمدە ايرىلارداي جىن سوعىپ كەتىپ پە؟
ەندەشە كۇننىڭ دە جەردى تاستاپ بەزە قاشقانى... ءتىپتى ۇزاپ كەتكەنى دە راس بولدى...
بەكباي بولىپ جاتقان وقيعاعا ءبىرجولا سەنە باستادى. سەنگەنى سول تاعى دا «ويپىرماي ولەتىن كۇنىمدى قانداي ءساتتى كۇنى تاڭداعانمىن»- دەپ قۋانىپ، ءارى-بەرىدەن سوڭ قارقىلداپ كۇلىپ تە جىبەردى. جەر كۇننەن الىستاپ، لاعىپ بارا جاتقاندا كۇلگەن دە قىزىق بولادى ەكەن. كۇلكىسى الدەنەگە شاعىلىسقانداي ساڭقىلداپ جانە تىم سوزىلىپ ەستىلدى دە، سول تاۋسىلماي قويعان ساڭقىلدان ءوزى شوشىپ، ءبىراۋىق ورتاسى تۇسكەن كەرەۋەتىنىڭ ۇستىندە، ەكى تىزەسىن قۇشاقتاپ ءبۇرجيىپ وتىردى. وسىنشالىق قورىققان سەبەبى، وزىنە قوسىلىپ تاعى بىرەۋلەر كۇلىپ، ولار سول كۇلكىسىمەن مۇنى دا، جەرمەن بىرگە لاعىپ بارا جاتقانداردىڭ ءبارىن دە مازاق ەتكەندەي بولىپ ەدى.
وسىلاي ءبۇرجيىپ وتىرىپ ول ەندى ۋايىم ويلاي باستادى. جولى بولماي جۇرگەنىمەن ونىڭ مەكتەپتە دە، تاۋىسا الماي كەتكەن ينستيتۋتتا دا فيزيكاعا، جاراتىلىسقا بايلانىستى ءبىراز نارسەلەردى وقىعانى بار-تىن. سوندىقتان ول ەندى لاعىپ، اعىپ بارا جاتقان جەردىڭ ايتەۋىر بىردەڭەگە سوقتىعۋىنا كۇمان كەلتىرگەن جوق. جانە ول سوقتىعىسۋ جەردىڭ شارۋاسىن ءبىرجولا تىندىرىپ تا جىبەرۋى...
بەكبايدىڭ وسىلاي ويلاي بەرۋى-اق مۇڭ ەكەن، قۇلاعىنا قوڭىراۋ دىبىسىنداي سىڭعىرلاعان ءبىر ءۇن كەلدى. «انە، بەلەسەبەتپەن بارا جاتقان بىرەۋدى ءسۇزدى» دەپ ويلادى ول ىشتەي، جەرگە سوعىلعان بەلەسەبەتشىنى قاتتى اياپ. «جانە ول سوعىلعان جان باسقا پلانەتانىڭ ادامى (الدە بالاسى) بولسا كەرەك قوي».
قوڭىراۋ دىبىسىنداي سىڭعىرلاعان ءۇن تاعى ەستىلدى. «مىنا جەر تاعى بىرەۋدى قاقتى-اۋ» دەپ ويلادى بەكباي ودان ءارى دەگبىرى قاشىپ «ءوزى ءبۇلىنىپ بىتكەن جەر وزگەلەردى ءسىرا اياسىن با؟»
ول ەندى الگى پلانەتا حالقىنىڭ وقىس شۋىن...الدە ءتارتىپ بۇزۋشى جەرگە سول پلانەتادان تاستالار بومبا، اتىلار راكەتا... سياقتى ءبىر ناۋبەتتى كۇتكەن.
كۇتكەنىندەي-اق، ەندى الگى قوڭىراۋ دىبىسى ونىڭ قۇلاعىندا ۇزاق سىڭعىرلاپ تۇرىپ الدى. ءتىپتى بىتپەي قويدى. «وزگە پلانەتانىڭ پوليسەيلەرى!» دەپ ويلادى بەكباي قاتتى تىكسىنىپ. ەندى جەر ءۇشىن انىق ءبىر شاتاقتىڭ باستالعانىنا ونىڭ كۇدىگى دە جوق-تىن. ويتكەنى الگى قوڭىراۋ ءۇنى ءتىپتى باسىلار بولمادى.
...اقىرى سول تاۋسىلمايتىن سىڭعىر مۇنى وياتىپ تا تىنعان. كوزىن ۋقالاي بەرىپ جان-جاعىنا قاراسا...ءۇي ءىشى اي-جاي... اينالىپ تا، قوزعالىپ تا تۇرعان ەشتەڭە جوق. الگى تۇسىندەگى بەزەك قاققان ءۇن - ەسىكتىڭ قوڭىراۋى ەكەن. ول ءالى دە باسىلار ەمەس «ويبۇ-ۇي...پويىزدان ءتۇسىپ، كەلىپ تۇرعان زيپا مەن ۇلان ەكەن-اۋ» دەپ ويلادى بەكباي. وسىلاي ويلاۋى-اق مۇڭ ەكەن، توسەگىنەن قالاي سەكىرىپ ءتۇسىپ، سىرتقى ەسىككە قاراي قالاي زىرقىراعانىن دا بىلمەي قالدى. ەسىكتى اشا بەرگەندە ەستىگەن ءسوزى: - مەن سەنى ءولىپ قالعان ەكەن دەپ ەدىم! - بولدى. پۇشايمان بولعان بايعۇس ايەلىنىڭ جۇگىن كوتەرىپ كىرگىزبەك ەدى، قولىن قاعىپ جىبەردى. بەكباي ەندى بۇگەجەكتەپ قالدى. اناداي ءسوز بەن مىناداي قارسىلىق كورگەنشە... وسى تاڭعا... وسى كۇنگە جەتپەي-اق قايدا بولسا دا اتتانىپ كەتكەنى ابىروي ەدى... وسى تۇستا جاتاردا جەگەن كونسەرۆىسى ەسىنە ءتۇستى. «وي، بەرەكەسىز... ەسكىرگەن، ۋلانعان كونسەرۆىنىڭ ورنىنا... جاڭادان شىققانىن... جانە ارزان بەرگەنىن كورمەيسىڭ بە؟. وسىنداي ىسىنەن كەيىن ونى قوجايىنى جۇمىستان قالايشا شىعارماس. سوسىن ءبىزدىڭ قوعامىمىزدا جۇمىسسىزدىق قايتىپ كوبەيمەس»- دەپ ويلادى كەيىستىكپەن. ايەلى ءالى بۇرقىلداپ سويلەپ ءجۇر. جانە قانداي سوزدەر. ەستىپ تۇرۋدىڭ ءوزى ازاپ... ازاپ ەمەس-اۋ دوزاق!
كەنەت ونىڭ ەسىنە قايتادان بالكون تۇسە كەتكەنى... «ە، سونىم بار ەكەن عوي» دەگەندەي ول بىردەن بالكون ەسىگىن اتىلىپ-شىعىپ... ودان ءارى دە اتىلىپ كەتپەس بۇرىن بالكوندى ءبىرجولا جاۋىپ الماق بولىپ بۇرىلا بەرگەندە... بالكون تەرەزەسىنىڭ اينەگىنە جابىسقان ۇلاننىڭ شيدەي ساۋساقتارىن كورىپ ابدىراپ قالعانى... «ويپىرماي وسى بالاعا، اينالايىن ۇلانعا شىنىمەن-اق قۇداي بىردەڭەنى سەزدىرىپ ءجۇر مە؟ مەن بالكونعا شىقسام-اق ەرە شابادى»- دەپ ويلادى ول بالاسىنىڭ وسى قىلىعىنا جۇرەگى ەلجىرەپ تۇرىپ.
امالسىز ەسىكتى اشىپ، بالاسىن سىرتقا شىعارىپ العان ساتتە ساعىنىپ-اق كەلگەن ەكەن... ۇلان مۇنىڭ بەتىنە... بەتىن باستى. بۇل دا شىداي المادى. بالاسىنىڭ بەتىنەن، ماڭدايىنان قايتا-قايتا ءسۇيىپ جاتقاندا بالاسىنىڭ كەنەت قۋانىپ، الدە مۇنى قۋاندىرعىسى كەلگەندەي داۋىستاپ: - كوكە، كۇندى قارا! - دەگەنى.
بەكباي ەندى سەلت ەتىپ كۇنگە قارادى. سەلت ەتكەن سەبەبى --سوندا كۇن امان-ەسەن قايتا ورالعانى ما؟ دەگەن تاڭدانىستان ەدى. ءيا، دۇنيەگە كەلگەلى كورىپ جۇرگەن كۇنى! ول كادىمگىدەي كۇندى جەك كورىپ قالدى. تۇندەگى ءتۇسىنىڭ اسەرىمەن «جەردى تاستاپ... جەردەن ءتۇڭىلىپ... بەزىپ كەتكەنى قالاي... ەندى قايتىپ كەلگەنى قالاي؟» دەپ ويلادى ىشىنەن، كۇننىڭ وسى مەيىرىمىن شىن جاراتپاعانداي پىشىندە.
راسىندا اسپاندى بۇلت قاپتاعان سوڭعى بەس-التى تاۋلىكتەن بەرى بۇل كۇننىڭ العاش كورىنۋى ەدى. سوندىقتان بولار كۇننىڭ وسىلاي شىعۋى بالا تۇگىلى ەرەسەك جان دا تاڭدانعانداي سونشالىق اسەم-تىن. قار جامىلعان تاۋ شىڭى دا، انشەيىندە قار مەن جاۋىن ەڭسەسىن باسىپ سولبىرايعان اعاشتار دا، ءزاۋلىم ءۇي قابىرعالارى دا كۇن نۇرىنا مالشىنىپ تىكتەلىپ، بوي تۇزەپ، كەرىلە قالىپتى.
بەكباي عانا ءالى اشۋىن باسا الماي، رايىنان قايتا الماي تۇردى. قايتا الماي تۇرعانى... كۇننىڭ وسى شىعۋىندا دا باقىتتىلاردى ءالى دە باقىتتى ەتەمىن... باقىتسىزداردى ودان سايىن باقىتسىز ەتەمىن... دەگەن ادۋىن ايبات بار سەكىلدى ەدى.
تىنىمباي نۇرماعامبەت
