كەلەشەگى كۇماندى سودا زاۋىتى ەرتىس بويىنىڭ قۇتىن قاشىرماي ما
پاۆلودار. KAZINFORM - پاۆلوداردا كالتسيلەنگەن سودا زاۋىتى سالىنادى دەگەلى جەرگىلىكتى جۇرتتان مازا قاشقان. تەحنولوگياسى سوناۋ 1861 -جىلعى «سولۆە ادىسىنە» بەيىمدەلگەن جوبا جۇزەگە اسسا، ەرتىس تايازدانىپ، قاۋىپتى قالدىقتار ارتا تۇسەدى، دەپ ەسەپتەيدى ەكولوگتار.
قارت ەرتىسكە تونگەن قاۋىپ
زاۋىتتىڭ العاشقى جوباسىندا كوپتەگەن كەمشىلىكتەر كەزدەسىپ، قوعامدىق تىڭداۋلاردا ول اشىق ايتىلعان ەدى. ەڭ اۋەلى مۇندا دايىندالاتىن ءبىر توننا ونىمنەن كەمىندە ەكى توننا جويىلمايتىن قالدىق شىعاتىنى جۇرتتىڭ كوڭىلىنە جاقپادى. ياعني بولاشاق كاسىپورىن «جاسىل» ەكونوميكانىڭ ەرەجەلەرىنە باعىنبايدى.
ەكىنشىدەن، وعان وندىرىستىك جانە تەحنولوگيالىق ماقساتتا جىل سايىن كوپ مولشەردە (وندىرىستىك جانە تەحنولوگيالىق ماقساتتارعا 4,5 ميلليون تەكشە مەتر سۋ كەرەك دەلىنگەن) تۇشى سۋ جۇمسالادى. بۇل پاۆلودار قالاسىندا ورنالاسقان بارلىق ءوندىرىس ورىندارىنىڭ قاجەتتىلىگىنەن ەكى ەسە كوپ.
جوبا جۇزەگە اسار بولسا، ەرتىس وزەنىندەگى سۋ دەڭگەيى ەداۋىر تومەندەپ، ەكوجۇيەدەگى وسىمدىك پەن جانۋارلاردىڭ قاتارى سيرەيدى. ال پايدالانىلعان سۋ بىلقىلدىق كولىنە جىبەرىلىپ، ونداعى لاس سۋدى ودان سايىن مولايتا تۇسەدى.
الايدا «مەملەكەتتىك ساراپتاما» ر م ك شىعىس وڭىرلىك فيليالىنىڭ 2019 -جىلعى وڭ قورىتىندىسىن جەلەۋ ەتكەن «پاۆلودار- سودا» ج ش س مەن وبلىس بيلىگى اتالعان جوبانى ىسكە اسىرۋعا ءالى دە قۇلشىنىپ وتىر.
سودا زاۋىتىن سالۋعا جەرگىلىكتى بيلىكتىڭ ىنتىعىپ وتىرۋىنىڭ ەكىنشى سىرى - 2019-2020 -جىلدارى «پاۆلودار» ارنايى ەكونوميكالىق ايماعىنىڭ جانىندا بولاشاق كاسىپورىن ءۇشىن 1,6 ميلليارد تەڭگەگە ينفراقۇرىلىمدىق كوممۋنيكاتسيالار سالىنىپ تاستالعان.
قىرۋار قاراجاتقا جاسالعان ينفراقۇرىلىمدار قاڭتارىلعان كۇيى ءالى تۇر. مۇنىڭ ءوزى بۇل جوبانىڭ اسىعىستىقپەن ۇسىنىلىپ، ءالى دە شيكى بولىپ تۇرعانىن اڭعارتسا كەرەك.
قوعام بەلسەندىسى، وبلىس ورتالىعىنداعى ەكولوگيالىق ماسەلەلەردىڭ شەشىلۋىنە اتسالىسىپ جۇرگەن يۋري پاۆلەنكو جىلىنا 200 مىڭ توننا كالتسيلەنگەن سودا شىعاراتىن زاۋىتتىڭ جوباسى قوعامدىق تىڭداۋلاردان قالاي ءوتىپ كەتكەنى ءتىپتى تاڭعالدىراتىنىن ايتادى.
سەبەبى ونداعى كوپتەگەن ماسەلەلەر ءاۋ باستان-اق پاۆلودار جۇرتشىلىعىنىڭ كوڭىلىنەن شىقپاعان. جەرگىلىكتى ەكولوگتەر «سولۆە تەحنولوگياسى» وتە ەسكىرگەن ءتاسىل ەكەنىن ايتۋداي-اق ايتىپ كەلگەن.
- جەرگىلىكتى ەكولوگتەردىڭ (بۇعان دەيىن قوعامدىق تىڭداۋلاردا ايتىلعانداي) پىكىرىنشە، ەگەر بولاشاق زاۋىت «سولۆە تەحنولوگياسىن» تاڭداپ، شىنىمەن سونىمەن جۇمىس ىستەيتىن بولسا وندا ترانشەكارالىق ءارى حالىقارالىق ماڭىزعا يە ەرتىس وزەنىنە ادام ايتقىسىز اپات تونەدى. سەبەبى ءبىر توننا سودا الۋ ءۇشىن كوپ كولەمدە سۋ قاجەت بولادى. مۇنىڭ سالدارىنان وزەن ءبىر جىلدا- اق تايازدانىپ، وزەننىڭ تومەنگى بولىگىندە وتىرعان ەلدى مەكەندەردە دەڭگەيى كۇرت تومەندەۋى عاجاپ ەمەس. ەرتىستىڭ ەكوجۇيەسىنە ميللياردتاعان شىعىن كەلتىرىلىپ، جاز ايلارىندا سۋ ۇستىمەن ۇلكەن كەمەلەر مەن بارجالاردىڭ جۇزۋىنە تىيىم سالىنۋى مۇمكىن. ال وتاندىق وزەن فلوتتارىندا تاسىلاتىن جۇكتىڭ 90 پايىزى ەرتىس باسسەينىنە تيەسىلى ەكەنى راس. ونىڭ ۇستىنە كولىك مينيسترلىگى 2027 -جىلى وزەن ارقىلى تاسىمالداناتىن جۇك كولەمىن ءۇش ەسە ۇلعايتپاقپىز دەيدى. وسىنشاما جوسپارعا قاراماستان، ءبىر عانا سودا زاۋىتى كەمە قاتىناسىنىڭ تاعدىرىنا بالتا شابۋى ىقتيمال، - دەيدى قوعام بەلسەندىسى.
وندىرىستەن اعىپ شىعاتىن قالدىق سۋ بىلقىلداق سۋ جيناعىشىنا بارىپ قۇيىلادى دەپ جازدىق جوعارىدا. ول كولدە توننالاعان سىناپ قالدىعى جينالعانى ءمالىم.
بىلقىلداق ماسەلەسىنە نۇكتە قويۋدى مەملەكەت باسشىسىنىڭ ءوزى كوتەرىپ وتىرعان ۋاقىتتا ونىڭ زاردابىن ودان ءارى ارتتىرۋ كىمگە ءتيىمدى؟
- ەرتەڭ بىلقىلداق ارناسىنا سىيماي تاسىپ، جەر ۇستىندەگى سۋ كوزدەرىنە، ەرتىس وزەنىنە بارىپ قۇيىلسا، ناعىز اپات سوندا بولادى. سوندىقتان سودا زاۋىتىنىڭ جوباسى وڭىرگە وندىرىستىك تۇرعىدان عانا ەمەس، ەكولوگيالىق جاعىنان دا ادام ايتقىسىز زياندى فاكتورلار الىپ كەلۋى مۇمكىن، - دەپ ەسكەرتەدى قوعام بەلسەندىسى.
بۇل ماسەلەنى قوعامدىق تىڭداۋلاردا جەرگىلىكتى ەكولوگتەر بىرنەشە مارتە ەسكەرتكەن.
يۋري پاۆلەنكو قوعام وكىلدەرى سوڭعى جىلدارى ايماقتىڭ ەكولوگياسىنا شەكتەن تىس جۇكتەمە تۇسىرەتىن زاۋىتتاردىڭ ءۇستى- ۇستىنە سالىنىپ جاتقانىنا دا الاڭدايتىنىن جەتكىزدى. ەكىباستۇزدا مەتاللۋرگيا سالاسىندا ءۇش بىردەي زاۋىت، وبلىس ورتالىعىندا الكيلات جانە التىن وندىرىستەرى ۇيىمداستىرىلىپ جاتىر.
مۇنىڭ بارلىعى ونسىز ءدا تۇتىن مەن شاڭ-توزاڭنان كوز اشپاي وتىرعان ءوڭىر جۇرتىنىڭ ءومىرى مەن دەنساۋلىعىنا ۇلكەن قاۋىپ. قازىردىڭ وزىندە جىل سايىن زاۋىت-فابريكالاردان شىعاتىن زياندى قالدىقتاردىڭ كولەمى ءار وبلىس حالقىنا شاققاندا ءبىر توننادان كەلەدى.
زياندى ءوندىرىس ورىندارى ارتا بەرسە، بۇل كورسەتكىش وسە تۇسپەسە، كەمىمەيتىنى انىق.
- ءبىز سياقتى قاراپايىم ادامداردىڭ قانداي اۋا جۇتقانى، ءىشىپ وتىرعان تاعامىنىڭ ساپاسى زاۋىت يەلەرىنىڭ ويلارىنا كىرىپ شىقپايتىنداي. شىن مانىندە ءوڭىر تۇرعىندارىنىڭ ءومىرى مەن دەنساۋلىعى تۋرالى ويلاپ وتىرعان ەشكىم جوق. بۇعان دەيىن وبلىس ورتالىعىندا بيۋدجەت قاراجاتىنا تۇراقتى ورگانيكالىق لاستاۋشى زاتتاردى جوياتىن زاۋىت سالۋ تۋرالى ءدا سوز بولعان. حالىق بىرلىگىنىڭ ارقاسىندا وعان قارسى قول جينالىپ، ناتيجەسىندە ونى سالعىزبادى، - دەپ قوستى ول.
بيلىك وكىلدەرى نەدەيدى؟
پاۆلودار وبلىسى اكىمىنىڭ ورىنباسارى ايگەرىم قابىلتايەۆانىڭ ايتۋىنشا، «قۋاتى جىلىنا 200 مىڭ توننا سودا وندىرەتىن زاۋىت قۇرىلىسى» بويىنشا ازىرلەنگەن تەحنيكالىق ەكونوميكالىق نەگىزدەمەگە (تەن) 2019 -جىلى «مەملەكەتتىك ساراپتاما» ر م ك شىعىس وڭىرلىك فيليالى وڭ قورىتىندى بەرگەن.
ال جوبانى جۇزەگە اسىرۋعا مۇددەلى «پاۆلودار-سودا» ج ش س «پاۆلودار» ارنايى ەكونوميكالىق ايماعىنىڭ قاتىسۋشىسى بولىپ تابىلمايدى. جوبانى ىرگەلەس اۋماقتا جۇزەگە اسىرۋ كوزدەلگەن.
- ەكونوميكالىق ايماققا كورشىلەس اۋماقتا كەلەشەك سودا زاۋىتى ءۇشىن بيۋدجەت ەسەبىنەن جالپى قۇنى 1,6 ميلليارد تەڭگەگە ينفراقۇرىلىمدىق كوممۋنيكاتسيالار جۇرگىزىلگەنى راس. قازىرگى ۋاقىتتا تەن- ءنىڭ قولدانىلۋ مەرزىمىنىڭ اياقتالۋى مەن قۇرىلىس- مونتاجداۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋ، جابدىقتار ساتىپ الۋ بويىنشا قۇنىن قايتا قاراۋ قاجەتتىلىگىنە بايلانىستى تۇزەتۋ ەنگىزىلىپ جاتىر. ودان سوڭ مەملەكەتتىك ساراپتامانىڭ قورىتىندىسىن الۋ، سونداي-اق جوبانى ازىرلەۋ، سودا زاۋىتىنىڭ قۇرىلىسى بويىنشا قوعامدىق تىڭداۋ وتكىزۋ (قورشاعان ورتاعا اسەردى باعالاۋ، ەكولوگيالىق رۇقسات الۋ ءۇشىن قۇجاتتاما) قاجەت، - دەيدى ول.
ونىڭ سوزىنشە، جوبا ىسكە اسىرىلماعان جاعدايدا نەمەسە باستاماشى ونى جۇزەگە اسىرۋدان باس تارتسا، تارتىلعان ينفراقۇرىلىمدىق كوممۋنيكاتسيالار وڭىردەگى وزگە جوبالاردى ىسكە اسىرۋ ءۇشىن پايدالانىلاتىن بولادى.
ياعني بۇل جەلىلەرگە قوسىلۋعا قىزىعۋشىلىق تانىتقان بىرنەشە ناقتى جوبالار بار كورىنەدى. سودا زاۋىتىنىڭ اتالعان جەلىلەرگە 2026 -جىلدىڭ سوڭىنا دەيىن قوسىلۋعا مۇمكىندىگى بار.
ەگەر ول سول ۋاقىتقا دەيىن ومىرشەڭ ەتىلمەسە، ينفراقۇرىلىمدار تولىعىمەن وزگە كاسىپورىندارعا (جوبالارعا) بەرىلەتىن بولادى.
- زاۋىت جوباسىنىڭ كەشىگۋىنىڭ سەبەبى، ينۆەستور ينۆەستيتسيانى (بىرلەسكەن ينۆەستوردى) قارجىلاندىرۋ جانە تارتۋ ماسەلەسىن پىسىقتاۋ ۇستىندە. شەتەلدىك كومپانيالارمەن دە كەلىسسوز ءجۇرىپ جاتىر. زاۋىت قۇرىلىسى تۋرالى تۇپكىلىكتى شەشىم جوبالىق قۇجاتتامانىڭ مەملەكەتتىك ساراپتامالاردان ءوتۋ قورىتىندىسى بويىنشا قابىلدانۋى مۇمكىن، - دەيدى ايگەرىم قابىلتايەۆا.
نەگىزى 2020 -جىلى قورشاعان ورتانى قورعاۋشىلار ءوندىرىستى شيكىزاتقا جاقىن ايماق - باياناۋىل اۋدانىنداعى مايقايىڭ كەنتى اۋماعىندا سالعان الدەقايدا دۇرىس دەگەن پىكىر ايتقان ەدى.
الايدا «پاۆلودار- سودا» باسشىلىعى ولارمەن كەلىسپەيتىنىن ءبىلدىردى. سەبەبى التىندى ايماقتا جاڭادان قازاندىق سالۋ كەرەك بولادى. ءول ۇشىن قوسىمشا قارجى قاراستىرۋعا تۋرا كەلەدى.
ال پاۆلودار قالاسىندا جىلۋدى جىلۋ- ەلەكتر ورتالىقتارىنان الا الادى. بۇل ۇسىنىس جابۋلى كۇيىندە قالدى.
جۇرت پىكىرى ەسكەرىلە مە؟
ال وڭىرلىك ەكولوگيا دەپارتامەنتىنىڭ ماماندارى الگىندەي وندىرىستەر ەل ەكونوميكاسى ءۇشىن ستراتەگيالىق مانگە يە بولسا، بارلىق ەكولوگيالىق اسپەكتىلەر جانە حالىق قاۋىپسىزدىگى ەسكەرىلسە، وندا پەرسپەكتيۆالى جوبا بولۋى مۇمكىن دەپ ەسەپتەيدى.
ءبىراق جاڭا وندىرىستەر تەك قازىرگى زامانعى ەكولوگيالىق قاۋىپسىز تەحنولوگيالاردى قولدانۋ جانە بارلىق تابيعاتتى قورعاۋ تالاپتارىن ساقتاۋ ارقىلى جۇزەگە اسىرىلۋى ءتيىس.
- «مەملەكەتتىك ساراپتاما» شىعىس فيليالىنىڭ ساراپتاماسىندا بولاشاق سودا زاۋىتىنىڭ جىلدىق تەحنيكالىق تۇشى سۋ تۇتىنۋى نورماسى - 1209600 تەكشە مەتر (نەمەسە جىلىنا 0,0012096 تەكشە ك م) دەپ كورسەتىلگەن. ەرتىس وزەنىنىڭ ورتاشا جىلدىق اعىنى شامامەن - 95 شارشى كيلومەتر. دەمەك، جوسپارلانعان سۋ وزەندەگى جالپى ورتاشا جىلدىق اعىننىڭ 0,1 پايىزىنان ازىراق كولەمدى قۇرايدى. بۇل اسا كوپ كولەم ەمەس. الايدا ەرتىس - ترانسشەكارالىق سۋ نىسانى بولعاندىقتان، سۋدى الۋ كولەمدەرى شەكتەلۋى ءتيىس جانە عىلىمي نەگىزدەلۋى قاجەت، - دەپ وي تۇيەدى ەكولوگيا دەپارتامەنتىنىڭ باسشىسى قانات مۇساپاربەكوۆ.
دەپارتامەنت باسشىسىنىڭ اقپارىنشا، ەكولوگيا كودەكسىنىڭ 95-بابى تالاپتارىنا سايكەس، مەملەكەتتىك ەكولوگيالىق ساراپتاما جاريالىلىعى مەن قورشاعان ورتانى قورعاۋ، تابيعي رەسۋرستاردى پايدالانۋ ماسەلەلەرى بويىنشا شەشىم قابىلداۋ قوعامدىق تىڭداۋ وتكىزۋ ارقىلى قامتاماسىز ەتىلەدى.
مۇددەلى قوعامعا مەملەكەتتىك ەكولوگيالىق ساراپتاما كەزەڭىندە ءوز پىكىرىن بىلدىرۋگە مۇمكىندىك بەرىلەدى. قوعام وكىلدەرى مەملەكەتتىك ەكولوگيالىق ساراپتامانىڭ قورىتىندىسىن ق ر زاڭناماسىنا سايكەس داۋلاۋعا قۇقىلى.
- جوبا قورشاعان ورتاعا اسەردى باعالاۋ راسىمىنەن ءوتۋى جانە ى ساناتتى نىسانعا ەكولوگيالىق اسەرگە رۇقسات (ەكولوگيالىق رۇقسات) الۋى ءتيىس. مەملەكەتتىك ەكولوگيالىق ساراپتاما جۇرگىزىلمەي جوبا جۇزەگە اسپايدى. بۇعان دەيىنگى قوعامدىق تىڭداۋلاردا ەرتىس وزەنىنىڭ سۋىن كوپ پايدالانۋ جانە «سولۆە ءادىسىن» قولدانعان كەزدە كوپ مولشەردە جويىلمايتىن قالدىقتاردىڭ پايدا بولۋى تۋرالى ءبىرقاتار سىني ەسكەرتپەلەر بولعان. ونىڭ ءبارى الداعى تۇزەتۋلەردە ەسكەرىلەدى دەگەن سەنىمدەمىز، - دەيدى دەپارتامەنت باسشىسى.
ءوڭىر ەكولوگياسىنا جۇكتەمە ارتادى
پاۆلودار وبلىسى تەحنيكالىق-وندىرىستىك تۇرعىدان ەلىمىز بويىنشا ەڭ جۇكتەمەسى مول ءارى ونەركاسىپتىك ءوڭىردىڭ ءبىرى. ورتا جانە شاعىن كاسىپورىنداردى قوسپاعاندا، وبلىس اۋماعىندا رەسپۋبليكالىق دەڭگەيدەگى ءىرى 50 كاسىپورىننىڭ قاتارىنا كىرەتىن 10 ونەركاسىپتىك زاۋىت ورنالاسقان.
ولاردىڭ وندىرىستىك پروتسەستەرى قورشاعان ورتا كومپونەنتتەرىنە، اسىرەسە اتموسفەرالىق اۋاعا ەلەۋلى جۇكتەمە ءتۇسىرىپ وتىر. ەكولوگيا دەپارتامەنتىنىڭ ستاتيستيكالىق مالىمەتتەرىنە سۇيەنسەك، قالالار بويىنشا ناقتى شىعارىندىنىڭ ورتاشا پايىزدىق ۇلەسى مىناداي: ەكىباستۇز قالاسى - 44 پايىز، اقسۋ قالاسى - 26 پايىز، پاۆلودار قالاسى - 25 پايىز.
ال ونەركاسىپ سالالارى بويىنشا ناقتى شىعارىندى ۇلەسى مىناداي: جىلۋ ەنەرگەتيكاسى - 66 پايىز، قارا مەتاللۋرگيا - 8,5 پايىز، ءتۇستى مەتاللۋرگيا - 17 پايىز، مۇناي وڭدەۋ - 2,8 پايىز، تاۋ-كەن جانە كەن مەتاللۋرگياسى - 1,4 پايىز.
ەميسسيانى تومەندەتۋ - حالىقتىڭ ءومىر ءسۇرۋ ساپاسىن جاقسارتۋ ءۇشىن قولايلى قورشاعان ورتانى قامتاماسىز ەتۋگە باعىتتالعان، مەملەكەتتىك ساياساتتىڭ نەگىزگى مىندەتتەرىنىڭ ءبىرى ەكەنىن ەرەكشە ايتۋ قاجەت.
ونىڭ ۇستىنە مەملەكەت باسشىسى شىعارىندى كولەمىن 2029 -جىلعا قاراي 20 پايىزعا قىسقارتۋ تۋرالى تاپسىرما بەرگەن. ەكولوگيا دەپارتامەنتىنىڭ پارمەنىمەن بىلتىر ناقتى شىعارىندىلار كولەمى العاش رەت 696,8 مىڭ توننا دەڭگەيىنە دەيىن تومەندەتىلگەن.
- وكىنىشكە قاراي، شىعارىندى كولەمى ەكونوميكالىق وسىمگە تىكەلەي تاۋەلدى. قيىندىقتار بار. نارىقتىڭ قوسىمشا ەلەكتر مەن جىلۋ ەنەرگياسىنا، ونىمگە قاجەتتىلىگىن تۋدىراتىن وندىرىستەر مەن ينۆەستيتسيالىق جوبالاردىڭ ىسكە قوسىلۋى ەميسسيا كولەمىنە اسەر ەتەدى. سوڭعى جىلدارى وندىرىستىك دامۋ قارقىنى اسەرىنەن ەميسسيانى قىسقارتۋ تەجەلىپ كەلدى. سەبەبى مەملەكەتتىك ساياسات كاسىپكەرلىكتى دامىتۋعا باعىتتالعان. دەيتۇرعانمەن جۇرگىزىلگەن جۇمىس ناتيجەسىندە ەميسسيالاردىڭ ءوسۋى 15- 20 پايىز جانە ودان دا جوعارى شەكتى دەڭگەيدەن اسپاي ۇستالىپ كەلەدى، - دەيدى ەكولوگيا دەپارتامەنتىنىڭ باسشىسى.
ءسوز سوڭىندا تارازىلايتىن تاعى ءبىر ماسەلە - كالتسيلەنگەن سودا زاۋىتىنىڭ وتاندىق نارىققا قاجەتتىلىگىن تىڭعىلىقتى زەردەلەۋ.
«پاۆلودار- سودا» وكىلدەرى بولاشاقتا الىناتىن ءونىم «قازاقستان اليۋمينيى» ا ق-نىڭ قاجەتتىلىگىنە جۇمسالادى دەپ وتىر. الايدا كەلەر جىلى جامبىل وبلىسىندا 500 مىڭ توننا سودا شىعاراتىن جاڭا زاۋىت اشىلادى.
دەرەكتەرگە سۇيەنسەك، قازاقستان ءبىر جىلدا شامامەن 400 مىڭ تونناداي كالتسيلەنگەن سودا تۇتىنادى. ونىڭ جارتىسىنا جۋىعى، ياعني 192,8 مىڭ تونناسى پاۆلودارلىق اليۋميني زاۋىتىنا تيەسىلى.
جامبىلدىق زاۋىت كەلەشەكتە ىشكى سۇرانىستى وتەپ قانا قويماي، ءوز ءونىمىن ت م د مەن قىتاي ەلدەرىنە ەكسپورتتاۋعا بەل بۋىپ وتىر. ەندەشە پاۆلوداردا 200 مىڭ توننالىق كاسىپورىندى اشۋدىڭ قانداي قاجەتتىلىگى بار؟
بۇعان دەيىن پاۆلودار وبلىسىندا 219 ميلليون توننا وندىرىستىك قالدىق جينالىپ قالعانىن جازعانبىز.
اۆتور
مۇرات اياعان
