كەلەشەككە كەمەل جوسپاردى بىرگە قۇرامىز - الەكساندر لۋكاشەنكومەن ەكسكليۋزيۆتى سۇحبات
استانا. KAZINFORM - بەلارۋس رەسپۋبليكاسى 2010 -جىلدان بەرى شاڭحاي ىنتىماقتاستىق ۇيىمىنا قاتىسىپ كەلەدى. باستاپقىدا ديالوگ بويىنشا ارىپتەس بولدى، كەيىن باقىلاۋشى مارتەبەسىن الدى.
استانا ءسامميتى اياسىندا ۇيىمعا تولىققاندى مۇشە رەتىندە قوسىلماق. وسى سامميت قارساڭىندا ەل پرەزيدەنتى الەكساندر لۋكاشەنكو اگەنتتىك تىلشىسىنە ەكسكليۋزيۆتى سۇحبات بەردى.
- ش ى ۇ باس حاتشىسى جاڭ مين استانا سامميتىندە بەلارۋستىڭ ۇيىمعا قوسىلۋى تۋرالى شەشىم قابىلداناتىنىن ءمالىم ەتكەن بولاتىن. ش ى ۇ- عا تولىق مۇشە بولۋ ەلىڭىزگە قانداي مۇمكىندىك بەرەدى، نە كۇتەسىز؟
- شانحاي ىنتىماقتاستىق ۇيىمىنىڭ وراسان زور الەۋەتى تۋرالى ونىڭ نەگىزى قالانعاننان باستاپ ايتقانمىن. ءبىز ونىڭ باستامالارىنا بىردەن قىزىعۋشىلىق تانىتىپ، ءالى سالماعى بولماعان كەزدە جوبالارعا قاتىسا باستادىق. اۋەلى سەرىكتەس مەملەكەت، ال 2015 -جىلدان باستاپ باقىلاۋشى رەتىندە. تولىققاندى مۇشەلىككە بىرتىندەپ قادام باسىپ كەلەمىز. وسى جىلدار ىشىندە بەلارۋس تاراپىنان ۇيىم پلاتفورماسىندا ايتىلعان كوپتەگەن ۇسىنىس قولداۋ تاپتى.
بۇگىندە ش ى ۇ- عا مۇشە مەملەكەتتەر جاھاندىق ەكونوميكانىڭ دامۋ قوزعالتقىشى جانە ينۆەستيتسيا مەن يننوۆاتسيالىق ءوندىرىستى تارتۋ ورتالىعى رەتىندە ارەكەت ەتەتىنىنە سەنىمدىمىن. شىۇ بەلارۋس ءۇشىن جاي عانا حالىقارالىق ۇيىم ەمەس. بۇل - ەڭ الدىمەن، ساۋدا- ەكونوميكالىق جانە ينۆەستيتسيالىق ءوزارا ءىس- قيمىلدا، كولىك- لوگيستيكا، اقپاراتتىق- كوممۋنيكاتسيا جانە باسقا دا ينفراقۇرىلىمداردى دامىتۋ تۇرعىسىنداعى ستراتەگيالىق جوسپار.
مۇشەلىككە وتكەننەن كەيىن ءوز باستامالارىمىزدى بۇعان دەيىنگى تاجىريبەمىزبەن بارىنشا بايلانىستىرۋعا تىرىسامىز. بۇل باستامالاردىڭ كەيبىرى قازاقستان استاناسىندا وتەتىن ش ى ۇ وتىرىسىندا ۇسىنىلادى. بەلارۋس قاۋىپسىزدىك، ۇيىمداسقان قىلمىسپەن، ەسىرتكى بيزنەسىمەن جانە ادام ساۋداسىمەن كۇرەسۋ سالالارىندا كەڭەيىپ كەلە جاتقان «ش ى ۇ وتباسى» ەلدەرىمەن ىنتىماقتاستىققا وتە مۇددەلى. ۇيىمنىڭ باس قۇجاتى – ش ى ۇ حارتياسىندا، سونداي- اق مەملەكەت باسشىلارى كەڭەسىنىڭ سامارقان جانە نيۋ- دەلي دەكلاراتسيالارىندا بەلگىلەنگەن باسىمدىقتارعا تولىقتاي قوسىلامىز.
بۇگىنگى تاڭدا ۇيىمنىڭ ەركىن ساۋدا- ەكونوميكالىق ايماعىن قۇرۋ يدەياسى العا تارتىلىپ جاتقان ش ى ۇ- نىڭ دامۋ قورىن قۇرۋ جوباسى جاساقتالىپ جاتىر. بۇدان دا ماڭىزدىسى - ۇيىم اتى اتالعاندا تەك قانا قاۋىپسىزدىك جانە ەكونوميكالىق ماسەلەلەردىڭ ويعا كەلمەۋى. ويتكەنى، بۇل مادەنيەتتەردى ءوزارا بايىتۋ، حالىقتارىمىزدى جاقىنداستىرۋ، جاستار ۇيىمدارىنىڭ تىكەلەي بايلانىسۋى، سپورت، تۋريزم، عىلىم، ءبىلىم سالالارىنداعى ءوزارا ءىس- قيمىلدى جانداندىرۋدىڭ بىرەگەي مۇمكىندىگى دە عوي. مىنە، سوندىقتان دا بەلارۋس 9-15-شىلدە ارالىعىندا وتەتىن جىل سايىنعى «ۆيتەبسكتەگى سلاۆيان بازارى» حالىقارالىق فەستيۆالىنىڭ باعدارلاماسىنا ش ى ۇ ەلدەرىنىڭ ۇلتتىق مادەنيەتتەرى كۇنىن ەنگىزدى.
سونداي- اق «ينتەگراتسيالاردىڭ ينتەگراتسياسى» يدەياسىن ىلگەرىلەتۋ ارقىلى دامۋدىڭ كەلەشەگىن كورەمىز. وسى جولدا كوپجاقتى ديپلوماتيا مەن بىتىمگەرشىلىك قىزمەتتەگى تاجىريبەمىزدى پايدالانۋدى كوزدەپ وتىرمىز.
ءبىراق ەڭ باستىسى، ءبىز الەمگە بالاما حالىقارالىق پلاتفورمالار، بارلىق مەملەكەتتىڭ ءۇنى ۇستەمدىكسىز ەستىلەتىن جانە مۇددەسى تەگىس قۇرمەتتەلەتىن باسقا دا كۇش ورتالىقتارى بار ەكەنىن الەمگە ايقىن كورسەتە الدىق. بەلارۋس ۇيىم قىزمەتىنە قوسقان ۇلەسىمىزدى قولداعانى، جوعارى باعالاعانى جانە مويىنداعانى ءۇشىن مۇشە مەملەكەتتەرگە العىسىن بىلدىرەدى. ءبىز بارلىق جاۋاپكەرشىلىكتى تۇسىنەمىز جانە جاڭا مارتەبەمىزدە بەلسەندى دە ءونىمدى جۇمىس ىستەۋگە دايىنبىز.
— بەلارۋس رەسپۋبليكاسى ش ى ۇ قىزمەتىنىڭ بارلىق نەگىزگى باعىتتارىنا بەلسەندى قاتىسادى. ءسىز ءۇشىن قاۋىپسىزدىك ماسەلەلەرى قانشالىقتى ماڭىزدى؟
— XXI عاسىردا شىنايى جانە مىزعىماس جاھاندىق قاۋىپسىزدىك كەڭ ديالوگ ارقىلى، كەمسىتۋسىز جانە بارلىعىنا قولايلى شارتتارمەن قۇرىلۋى ءتيىس ەكەنىنە قاتتى سەنىمدىمىن. وزگەنىڭ قاۋىپسىزدىگىن ەلەمەي تۇرىپ، ءوزىڭ ءۇشىن قاۋىپسىزدىكتى تالاپ ەتۋگە بولمايدى.
ش ى ۇ - ءوزىنىڭ تابيعاتى بويىنشا ەشكىمگە دە قارسى باعىتتالماعان، ۇيىمداسۋعا ارنالعان ۇيىم. بۇل - قازىر الەمدە سۇرانىسقا يە سيپات جانە ءبىزدىڭ ساياساتىمىزعا تولىق سايكەس كەلەدى. مينسك بىرنەشە رەت بەيبىت رەتتەۋ ماسەلەلەرى بويىنشا كەلىسسوزدەر الاڭى بولدى. ءبىز بارلىق ەلدەر مەن حالىقارالىق ۇيىمداردى ءۇنقاتىسۋعا شاقىرامىز. وتكەن جىلى بەلارۋس ەۋرازيا كەڭىستىگىندەگى قاۋىپسىزدىك ارحيتەكتۋراسىنىڭ جۇمىس ىستەۋ پارامەترلەرى مەن قاعيداتتارىن تۇجىرىمداۋعا ارنالعان XXI عاسىرداعى ارتۇرلىلىك پەن كوپپوليارلىقتىڭ ەۋرازيالىق حارتياسىن ازىرلەۋ باستاماسىن كوتەردى. ءبىز «ش ى ۇ وتباسىنىڭ» كوبىنە ءبىرجاقتى ماجبۇرلەۋ شارالارىنان (سانكسيالار) تۋىنداعان ازىق- تۇلىك قاۋىپسىزدىگىنىڭ جاھاندىق ماسەلەلەرىن شەشۋگە بەلسەندىرەك قاتىسۋى قاجەتتىلىگىن كورىپ وتىرمىز.
بۇگىنگى كۇنى ايقىن كورىنىپ وتىرعان زاڭسىز سانكتسيالار سالدارىنىڭ ءبىرى - الەمدە اشتىق ماسەلەسىنىڭ كۇرت قيىنداۋى. مەن ءبىر عانا مىسال كەلتىرەيىن. الەمدىك ءوندىرىستىڭ شامامەن 20 پايىزىن الاتىن بەلارۋس كاليي تىڭايتقىشتارىنىڭ ترانزيتىنە قويىلعان شەكتەۋلەر ولاردىڭ باعاسىنىڭ ايتارلىقتاي وسۋىنە اكەلىپ سوقتى. كوپتەگەن ەل ولاردى پايدالانۋدان باس تارتۋعا ءماجبۇر بولدى. سونىڭ كەسىرىنەن ەگىن ساپاسى كۇرت ناشارلاپ، كولەمى ازايدى. ب ۇ ۇ مالىمەتى بويىنشا، 2023 -جىلى جەر شارىنداعى 59 ەلدىڭ ءاربىر بەسىنشى تۇرعىنى ازىق- تۇلىكتىڭ قاتتى تاپشىلىعىن سەزىندى، دۇنيە جۇزىندە 280 ميلليوننان استام ادام اشتىققا ۇشىراپ، 32 ەلدە 5 جاسقا دەيىنگى 36 ميلليوننان استام بالا اش قۇرساق قالىپ وتىر. 7 جىلدا اش ادامداردىڭ جالپى سانى 10 نان 20 پايىزعا دەيىن كوبەيدى.
سوندىقتان بەلارۋس ش ى ۇ ەلدەرىمەن بىرلەسە وتىرىپ، سامارقان دەكلاراتسياسىندا قارالعان جانە الداعى ش ى ۇ سامميتىنىڭ شەشىمدەرىمەن بەكىتىلەتىن سانكتسياعا قارسى كوزقاراستاردى جۇيەلى تۇردە جۇزەگە اسىرۋعا دايىن.
- ە ا ە و مەن ش ى ۇ ىنتىماقتاستىعى ورتاق كولىك كەڭىستىگىن قالىپتاستىرۋ جانە ترانزيتتىك الەۋەتتى نىعايتۋدا تىعىز ءارى ءتيىمدى ءوزارا ءىس- قيمىل ءۇشىن زور مۇمكىندىك تۋعىزىپ وتىر. بەلارۋس رەسپۋبليكاسىنىڭ شىۇ شەڭبەرىندە وسى سالالارداعى ەاەو تاجىريبەسىن ينتەگراتسيالاۋعا كوزقاراسى قالاي؟
- ەكونوميكاسى ەكسپورتقا باعدارلانعان بەلارۋس ە ا ە و مەن ش ى ۇ- نىڭ كولىك- لوگيستيكالىق الەۋەتىن بايلانىستىرۋعا مەيلىنشە مۇددەلى.
قاجەتتى وتكىزۋ قابىلەتىن قامتاماسىز ەتەتىن مارشرۋتتارمەن ەۋرازيالىق كونتينەنتتىڭ تۇراقتى كولىك- لوگيستيكالىق نەگىزىن قالىپتاستىرۋ – ە ا ە و- دا دا، ش ى ۇ- دا دا نەگىزگى ينتەگراتسيالىق مىندەتتەردىڭ ءبىرى. جالپى العاندا، باسەكەگە قابىلەتتى لوگيستيكاسىز ايماقتاعى ساۋدا قاتىناستارى جۇيەسىنىڭ تيىمدىلىگى تۋرالى ءسوز قوزعاۋ مۇمكىن ەمەس. بۇل مىندەتتىڭ اۋقىمىن ناقتى سانداردان انىق كورۋگە بولادى: ش ى ۇ- عا مۇشە ەلدەردىڭ اۋماعى - 35 ميلليون شارشى شاقىرىمنان ارتىق، حالىقتىڭ جالپى سانى - 3,5 ميللياردقا جۋىق ادام (جەر شارى حالقىنىڭ جارتىسىنا جۋىعى)، ج ءى و جيىنتىعى - 25,5 تريلليون دوللار. ە ا ە و- عا قاراساڭىز، تاۋارلاردىڭ كەدەرگىسىز قوزعالىسى جۇزدەگەن ميلليارد دوللار كولەمىندەگى تاۋار الماسۋ شەڭبەرىندە قامتاماسىز ەتىلۋى كەرەك. ءبىر عانا 2023 -جىلى بۇل كورسەتكىش شامامەن 800 ميلليارد دوللار بولدى. ە ا ە و- عا مۇشە مەملەكەتتەر ەكسپورتىنىڭ 40 پايىزعا جۋىعى ش ى ۇ ۇلەسىنە تيەسىلى. ال ە ا ە و جانە ش ى ۇ ەلدەرىندە شىعارىلاتىن تاۋارلاردى الۋ- بەرۋ ديناميكاسى تۇراقتى تۇردە ارتا تۇسەتىنى انىق.
بىرلەسكەن جۇمىسىمىزدىڭ كەلەشەگى زور باعىتتارى - «سولتۇستىك- وڭتۇستىك»، «شىعىس- باتىس» سياقتى حالىقارالىق كولىك دالىزدەرىن دامىتۋ جانە ولاردى قىتايلىق دوستارىمىزدىڭ «ءبىر بەلدەۋ - ءبىر جول» باستاماسىمەن ۇشتاستىرۋ. كەزىندە باستاما كوتەردىك، ونى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن قازىردىڭ وزىندە ءبىراز جۇمىس اتقارىلدى. اتاپ ايتقاندا، 2023 -جىلى تاشكەنتتە وتكەن ش ى ۇ ەلدەرىنىڭ ءبىرىنشى كولىك فورۋمى اياسىندا ەكى جاڭا حالىقارالىق كولىك ءدالىزىن قۇرۋ تۋرالى مەموراندۋمدارعا قول قويىلدى: «بەلارۋس - رەسەي - قازاقستان - وزبەكستان - اۋعانستان - پاكىستان» جانە «رەسەي - كاسپيي تەڭىزى - تۇرىكمەنستان - وزبەكستان - قىرعىزستان».
حالىقارالىق ساۋداداعى وزگەرىستەر جانە ە ا ە و مەملەكەتتەرى ەكونوميكالارىنىڭ ازيا، ورتا جانە تاياۋ شىعىس ەلدەرىنىڭ دامىپ كەلە جاتقان نارىقتارىنا قايتا باعدارلانۋى كولىك سەكتورىنداعى تۇبەگەيلى وزگەرىستەرگە جانە لوگيستيكالىق تىزبەكتەردىڭ تولىق ترانسفورماتسياسىنا اكەلدى.
2020 -جىلى ليتۆا مەن پولشا بەلارۋستىڭ بالتىق جاعالاۋىنداعى پورتتارعا كىرۋىنە ءبىرجاقتى تۇردە زاڭسىز توسقاۋىل قويعاندا، ءبىز لوگيستيكامىزدى جەدەل تۇردە رەسەي پورتتارىنا باعىتتادىق جانە ە ا ە و- داعى سەرىكتەسىمىز قىتايمەن كولىك قاتىناسىن، سونىڭ ىشىندە ينفراقۇرىلىمدى جاڭارتۋدى دامىتا باستادىق. ءار نارسەنىڭ قايىرى بار دەگەن وسى بولار. بۇگىنگى تاڭدا ءبىز تاسىمالداۋ كولەمىن ۇلعايتىپ جاتىرمىز، ال ليتۆا مەن پولشا باسشىلىعى جىل سايىن جۇزدەگەن ميلليون دوللار شىعىنىن ەسەپتەۋمەن وتىر.
سونداي- اق ءبىزدىڭ الدىمىزدا ساۋدا جولدارىن سيفرلاندىرۋ جانە ساياسي تاۋەكەلدەردەن سەنىمدى ساقتاندىرىلاتىن ءارى بارشاعا تۇسىنىكتى كەدەندىك ترانزيت جۇيەسىن قۇرۋ مىندەتى دە تۇر.
— قازاقستان مەن بەلارۋستىڭ سەرىكتەستەر رەتىندەگى الەۋەتىن قالاي باعالايسىز؟
— وتە زور! اتقارىلعان ءىس از ەمەس، ءبىراق بىرلىكتە بۇدان دا بيىك بەلەستەردى باعىندىرامىز.
بەلارۋس- قازاقستان تىعىز قارىم- قاتىناسىنىڭ نەگىزى كەڭەس وداعى كەزىندە قالانعان. بۇل قارىم- قاتىناس رەسپۋبليكالارىمىز تاۋەلسىزدىك العاننان كەيىن دە ۇزىلگەن جوق. ءبىز ە ا ە و، ت م د جانە ۇ ق ش ۇ پلاتفورمالارىندا سەرىكتەسپىز.
قازاقستان باسشىلىعىمەن ارامىز قاشان دا جىلى، دوستىق قارىم- قاتىناستا بولدى جانە بۇل كۇردەلى دەگەن نەبىر ماسەلەنى شەشۋگە كومەكتەستى. ءۇشىنشى جىل قاتارىنان ساقتالىپ كەلە جاتقان ميللياردتار كولەمىندەگى تاۋار اينالىمى - ءبىزدىڭ مۇمكىندىگىمىزدىڭ شەگى ەمەس. وندىرىستىك كووپەراتسيا، ونەركاسىپ ساياساتى، كولىك، اۋىل شارۋاشىلىعى ماسەلەلەرىندە ايتارلىقتاي جەتىستىكتەرگە جەتتىك. جاقىن ارادا جۇك ترانزيتىندەگى كەدەرگىلەردەن ارىلىپ، اۋە قاتىناسىن تولىق قالپىنا كەلتىرەمىز دەگەن سەنىم بار.
قازاقستان - ءبىزدىڭ «ۆيتەبسكتەگى سلاۆيان بازارى» حالىقارالىق ونەر فەستيۆالىنىڭ تۇراقتى قاتىسۋشىسى، ال وتكەن جىلى ءسىزدىڭ ەلىڭىزدىڭ ورىنداۋشىسى ەسترادالىق اندەر بايقاۋىنىڭ لاۋرەاتى اتاندى. بىزدە جاستار مەن مادەنيەت سالاسىندا ءبىرقاتار بىرلەسكەن جوبا بار.
قازاقستان ءتوراعالىق ەتكەن جىلى بەلارۋستىڭ ش ى ۇ- عا تولىققاندى مۇشە بولىپ قوسىلۋى - ءبىز ءۇشىن وتە ماڭىزدى. قازاقستان كومانداسىنا وسى ماسەلە بويىنشا ىنتىماقتاستىعى جانە بەلارۋس ءوتىنىمىن قولداعانى ءۇشىن العىس بىلدىرەمىز. ءبىز قارىم- قاتىناسىمىزدىڭ بولاشاعىنا وپتيميستىك كوزقاراسپەن قارايمىز جانە بولاشاققا قۇراتىن جوسپارىمىز كوپ.
اۆتور
گۇلنۇر عازيز قىزى
