كاسپي تەڭىزى تۋرالى قىزىقتى دەرەكتەر
استانا. KAZINFORM - كاسپي تەڭىزى ەكونوميكا مەن كەمە قاتىناسى ءۇشىن وتە ماڭىزدى سۋ قويماسى بولىپ تابىلادى، تەڭىز بويىنان كوپتەگەن عاسىرلار بۇرىن باتىل تەڭىزشىلەر ءجۇزىپ وتكەن.
كاسپي تەڭىزى جابىق، ياعني الەمدىك مۇحيت سۋلارىنان بولەكتە ورنالاسقان. سول سەبەپتىدە تەڭىز ەرەكشە بولىپ سانالادى. كاسپي جاعالاۋى وزگەشە اسەم ءارى كەرەمەت كۋرورتتار الەم جۇرتىن تاڭ قالدىرادى.
1. عالىمدار اراسىندا ءالى كۇنگە دەيىن كاسپيگە تەڭىز ستاتۋسىن بەرۋ كەرەك پا، جوق الدە كول اتاۋى بەرىلە مە دەگەن قاراما-قايشى پىكىرتالاس بار. بۇل پىكىرتالاستىڭ سەبەبى تەڭىز وزگە مۇحيتتاردان شالعايدا «جابىق» تۇردە ورنالاسقاندىقتان تۋىنداۋدا. ءارى كاسپي بارشا جابىق سۋ قويمالارىنىڭ ىشىندەگى ەڭ ءىرىسى، ءبىراق سونىمەن بىرگە ول باسقا تەڭىزدەرگە قاراعاندا ۇلكەن. 2. ونىڭ ماكسيمالدى تەرەڭدىگى ءبىر شاقىرىمدىق بەلگىدەن ءسال جوعارى. ەڭ تەرەڭ جەرى - 1025 مەتر.
3. كاسپي تەڭىزىنىڭ سۋى وزگە تەڭىزدەر مەن مۇحيتتارعا قاراعاندا ورتاشا العاندا تۇزدىلىعى 5 ەسە از.
4. تەڭىز اتاۋى وسى ماڭدا سوناۋ 30 عاسىر بۇرىن ءومىر سۇرگەن كاسپي تايپاسىنىڭ اتاۋىمەن اتالىپ كەلەدى. رەسەيدە ونى جەرگىلىكتى تۇرعىنداردىڭ اتىمەن - حۆاليس تەڭىزى دەپ اتادى. تاعى ءبىر كەڭ تارالعان اتاۋ - «دەربەنت تەڭىزى»، ەجەلگى داعىستاننىڭ دەربەنت قالاسىنىڭ ەسىمىمەن اتالعان.
5. كاسپي تەڭىزىنىڭ جاعالاۋلارى ءارتۇرلى كونتينەنتتەرگە جاتادى. باتىس جاعالاۋى ەۋروپادا، ال شىعىسى ازيادا جاتىر.
6. كاسپي تەڭىزىنە 130 دان استام وزەن قۇيادى.
7. ەگەر كاسپي تەڭىزى ءالى كۇنگە دەيىن كول بولىپ سانالاتىن بولسا، وندا ول بۇكىل الەمدەگى كول سۋلارىنىڭ شامامەن 44 پايىزىن الادى جانە ول تەرەڭدىگى جاعىنان الەمدە بايكال مەن تانگانيكادان كەيىنگى ءۇشىنشى ورىندى يەمدەنەدى.
8. كاسپي تەڭىزىندەگى سۋ دەڭگەيى تۇراقسىز. سوڭعى 3000 جىل ىشىندە ول شامامەن 15 مەترگە وزگەردى.
9. كاسپي تەڭىزىنىڭ ەڭ جوعارى تولقىنى 11 مەترگە جەتكەن.
10.تەڭىز سۋى مەن جاعالاۋىندا 1800 دەن استام ءارتۇرلى جانۋارلار ءومىر سۇرەدى. ال وسىمدىكتەردىڭ 728 ءتۇرى وسەدى.
11. قاراپايىم ادامدار 75000 جىل بۇرىن كاسپي تەڭىزىنىڭ جاعاسىندا ءومىر سۇرگەن.
12.تەڭىز ءتۇبى مۇڭاي مەن گاز كەنىنە باي، ولاردىڭ جالپى ماسساسى 10-20 ميلليارد توننانى قۇرايدى.
13. قازىناشىلاردىڭ ايتۋىنشا، كاسپي تەڭىزىنىڭ تۇبىندە داۋىلدار مەن سانسىز تەڭىز شايقاستارى مەن اپاتتارىنىڭ اسەرىنەن قۇندى جۇكتەرى بار تەڭىزشىلەر سۋعا باتىپ، قازىنالارى تۇبىندە قالىپ باتىپ كەتكەن كەمەلەر بار. بىرنەشە جىل بۇرىن ايگىلى امەريكاندىق سۇڭگۋىرشى بيلل ۋوررەن زەرگەرلىك بۇيىمداردى ىزدەۋ ءۇشىن كاسپي تەڭىزىن زەرتتەۋ تۋرالى باستاما كوتەردى. امەريكاندىق تەڭىز تۇبىندە ولاردىڭ كوپ ەكەنىنە سەنىمدى.
14. 50 گە جۋىق ارال كاسپي تەڭىزىنىڭ بولىگى بولىپ تابىلادى، ولاردىڭ كوپشىلىگىنىڭ اۋدانى شامامەن 300 شارشى شاقىرىم.
15. كاسپي تەڭىزىنىڭ اۋماعى جاپونيادان ۇلكەن ءارى گەرمانيادان ءسال كىشى. قازىرگى تاڭدا اۋدانى شامامەن 371,000 شارشى مەتردى قۇرايدى.
