جۇزدەگەن ساڭىراۋقۇلاق ءتۇرى جويىلىپ كەتۋ الدىندا تۇر

استانا. KAZINFORM - ساڭىراۋقۇلاقتار - تابيعاتتىڭ كورىنبەيتىن ساۋلەتشىلەرى، ەكوجۇيە مەن جەردەگى تىرشىلىكتى قامتاماسىز ەتەدى. الايدا ولاردىڭ وسۋىنە ورمانداردىڭ كەسىلۋى، اۋىل شارۋاشىلىعى جانە كليماتتىڭ وزگەرۋى قاۋىپ توندىرەدى.

حالىقارالىق تابيعاتتى قورعاۋ وداعى (IUCN) ساڭىراۋقۇلاقتاردىڭ جۇزدەگەن تۇرىنە جويىلىپ كەتۋ قاۋپى ءتونىپ تۇرعانىن حابارلادى.

«جويىلىپ كەتۋ قاۋپى تونگەن تۇرلەردىڭ قىزىل تىزىمىندەگى» جاڭارتىلعان مالىمەتتەرگە سايكەس ساڭىراۋقۇلاقتاردىڭ زەرتتەلگەن 1300 ءتۇرىنىڭ كەم دەگەندە 411- ءى جويىلۋ الدىندا تۇر.

- ساڭىراۋقۇلاقتار - كوزگە كورىنبەيتىن، ءبىراق ساۋ ەكوجۇيەنىڭ نەگىزىن قۇرايتىن ماڭىزدى ورگانيزمدەر. ۇزاق ۋاقىت بويى ولاردىڭ ءرولى باعالانبادى، ءبىراق ولاردى قورعاۋ ءۇشىن ارەكەت ەتەتىن ۋاقىت كەلدى، - دەدى IUCN باس ديرەكتورى گرەتەل اگيلار.

بۇگىنگى كۇنى عىلىم ساڭىراۋقۇلاقتىڭ 150000-گە جۋىق ءتۇرىن انىقتادى، ءبىراق عالىمدار 2,5 ميلليونعا دەيىن جەتۋى مۇمكىن دەپ سانايدى. از عانا بولىگى زەرتتەلسە دە، ادام ارەكەتىنىڭ ساڭىراۋقۇلاقتار پاتشالىعىنا جويقىن اسەر ەتەتىنى قازىردىڭ وزىندە بەلگىلى بولدى. ساڭىراۋقۇلاقتار وسىمدىكتەرگە دە، جانۋارلارعا دا جاتپايدى، ءبىراق ولاردىڭ جويىلۋى بارلىق تىرشىلىك يەلەرىنە قاۋىپ توندىرەدى.

- ەگەر ءبىز ساڭىراۋقۇلاقتاردى جوعالتساق، ەكوجۇيەنىڭ تۇراقتىلىعىن جوعالتامىز، - دەپ تۇسىندىرەدى شۆەد ميكرولوگى اندەرس دالبەرگ.

ساڭىراۋقۇلاقتار ماڭىزدى فۋنكسيالاردى ورىندايدى. ولار وسىمدىكتەرگە قۇرعاقشىلىق پەن اۋرۋعا قارسى تۇرۋعا كومەكتەسەدى، كومىرتەگى اينالىمىنا قاتىسادى، ونى توپىراقتا ساقتايدى جانە تاماق ونەركاسىبىندە جانە مەديتسينادا قولدانىلادى.

الايدا اۋىلشارۋاشىلىق جانە قالالىق اۋماقتاردىڭ قارقىندى كەڭەيۋىنە بايلانىستى 300-گە جۋىق ءتۇردىڭ جويىلۋ قاۋپى بار. سونىمەن قاتار تىڭايتقىشتار مەن كولىكتەردەن شىعاتىن ازوت پەن اممياك شىعارىندىلارى ساڭىراۋقۇلاقتاردىڭ 91 تۇرىنە زيانىن تيگىزەدى.

نەگىزگى سوققى ورمان ساڭىراۋقۇلاقتارىنا تۇسەدى: ورمانداردىڭ جويىلۋىنا بايلانىستى سيرەك كەزدەسەتىن تۇرلەر قالپىنا كەلتىرۋگە ۋاقىت تاپپاي ولەدى.

مىسالى، الىپ رىتسار (Tricholoma colossus) 1970 -جىلداردان بەرى فينليانديا، شۆەتسيا جانە رەسەيدەگى قىلقان جاپىراقتى ورمانداردىڭ 30 پايىزىنىڭ جويىلۋىنا بايلانىستى جويىلۋ الدىندا تۇر.

كليماتتىڭ وزگەرۋى دە ماڭىزدى ءرول اتقارادى. امەريكا قۇراما شتاتتارىندا ساڭىراۋقۇلاقتاردىڭ 50 دەن استام ءتۇرى تابيعي لاندشافتتاردى وزگەرتەتىن ورمان ورتتەرىنەن زارداپ شەگىپ جاتىر.

بۇگىندە قىزىل كىتاپقا ءتىرى اعزالاردىڭ 170000 ءتۇرى ەنگىزىلگەن، ولاردىڭ 47000-نان استامى جويىلۋ قاۋپىندە تۇر. عالىمدار ساڭىراۋقۇلاقتاردىڭ جويىلۋى بۇكىل ەكوجۇيەگە اسەر ەتەتىنىن باسا ايتادى.

ساڭىراۋقۇلاقتاردى قورعاۋ دەگەنىمىز - تابيعاتتىڭ تەپە-تەڭدىگىن ساقتاۋ، جەر شارىنداعى اۋىل شارۋاشىلىعى مەن بيو ارتۇرلىلىكتى قولداۋ.

ايتا كەتەيىك، بۋرابايدا بىرنەشە ەلدىڭ قىزىل كىتابىنا ەنگەن ساڭىراۋقۇلاق ءتۇرى تابىلدى.

اۆتور

ەركەجان سماعۇلوۆا