جەڭىسكە 80 جىل: سوعىس جىلدارى ەلىمىزگە قانداي ونەركاسىپ وشاقتارى كوشىرىلدى
استانا. KAZINFORM - ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس باستالعاننان كەيىن قازاقستان ەكونوميكاسىن سوعىس جاعدايىنا بەيىمدەۋ شارالارى قولعا الىنىپ، رەسپۋبليكا ەكونوميكاسى اسكەري باعىتقا كوشىرىلدى. بەيبىت ماقساتتارعا جۇمسالاتىن قارجى مەيلىنشە قىسقارتىلىپ، كاسىپورىندار قورعانىس ونىمدەرىن شىعارا باستادى.
رەسەي اۋماعىنان كوپتەگەن كاسىپورىن كوشىرىلدى. ناقتىراق ايتقاندا، سوعىس ءجۇرىپ جاتقان جەرلەردەن جانە مايدانعا جاقىن ايماقتاردان 220 زاۋىت پەن فابريكانى، كاسىپورىنداردى قازاقستانعا كوشىرۋ جۇرگىزىلدى. ماسەلەن:
ماسكەۋ قالاسى مەن ماسكەۋ وبلىسىنان ماسكەۋ اۆياتسيا جاساۋ زاۋىتى
ۋريۋپينسك ەت-كونسەرۆى زاۋىتى
دزەرجينسكي اتىنداعى ەلەكتروتەحنيكا زاۋىتى
ماسكەۋ رەنتگەن زاۋىتى
3-الەكساندر راديو زاۋىتى
س. وردجونيكيدزە اتىنداعى مەحانيكا زاۋىتى
1-تىگىن-تريكوتاج فابريكاسى
دزەرجينسكي اتىنداعى تىگىن-تريكوتاج فابريكاسى
ماسكەۋ اۆياتسيا ينستيتۋتىنىڭ وقۋ-وندىرىستىك شەبەرحانالارى
ەۆپاتوريانىڭ جوندەۋ-مەحانيكالىق زاۋىتى
ۆوروشيلوۆگرادتىق ماشينا جاساۋ زاۋىتى
«بولشيەۆيك» زاۋىتى
ماسكەۋ ماڭىنان ەلەكترونيكالىق زاۋىت
قاراعاندىعا - دونباسستان 317-زاۋىت
باتىس قازاقستان وبلىسىنا - لەنينگرادتان 231-زاۋىت سىندى 40 قا جۋىق كاسىپورىن اكەلىندى.
سونىمەن قاتار ۋكراينادان:
حاركوۆ ەلەكتروتەحنيكا زاۋىتى
پودولسك مەحانيكا زاۋىتى
زاپوروجە فەرروقورىتپا زاۋىتى
دنەپروپەتروۆسك ۆاگون جاساۋ زاۋىتى 70 ونەركاسىپ ورنى مەن وعان قاجەتتى جابدىقتار جەتكىزىلدى.
بۇل كاسىپورىنداردىڭ بارلىعى رەسپۋبليكانىڭ الماتى، قاراعاندى، شىمكەنت، پەتروپاۆل، سەمەي، اقتوبە، ورال قالالارىندا ورنالاستىرىلدى.
ايتا كەتەرلىگى، قازىرگى كەزدە سوعىس كەزىندە كوشىرىلگەن اقتوبە فەرروقورىتپا زاۋىتى جۇمىس ىستەپ تۇر. الەمدىك نارىقتا سالماقتى ءوندىرىس ورنى 10 جىل بۇرىن 4-بالقىتۋ سەحىن ىسكە قوستى. ءونىم دە ەكى ەسەگە ارتىپ، جىلىنا 700 مىڭ تونناعا جەتتى. سونىمەن بىرگە اقتوبە رەنتگەن زاۋىتىنىڭ جۇمىس ىستەپ تۇرعانىنا 80 جىلعا تاقادى. ول قازاقستانمەن قاتار الەمنىڭ بىرنەشە ەلىنە رەنتگەن اپپاراتتارىن شىعارادى.
ەۆاكۋاتسيالانعان كاسىپورىنداردىڭ كوپشىلىگى نەگىزىنەن مايدان ءۇشىن ءونىم شىعاردى. ماسەلەن:
ەكسپەريمەنتتىك-وپتيكالىق شەبەرحانا (حاركوۆتەن الماتىعا كەلگەن) دۇربىلەر شىعاردى
242-زاۋىت (حاركوۆ - الماتى) اسكەري ۇشاقتاردى جوندەدى
قۇيۋ جابدىقتارى زاۋىتى (ۋسمان ق. - ورال) قۇرلىقتاعى مينالار دايىندادى
ەلەكتروتەحنيكالىق زاۋىت (ماسكەۋ ماڭى - قىزىلوردا وبلىسى) - تەلەگراف اپپاراتتارىن جاسادى
222-ستانوك جاساۋ زاۋىتى (ەگوريەۆسك ق. - قوستاناي وبلىسى) - قارۋ-جاراق پەن وق-دارىلەر شىعاردى.
ارينە، قازاقستانعا اكەلىنگەن كاسىپورىندار وتە قيىن جاعدايدا جۇمىس ىستەگەندىگى، قاجەتتى مامانداردىڭ تاپشىلىعى بولعاندىعى انىق. سوندىقتان دا قازاقستانعا مايدان وڭىرىنەن كوپتەگەن مامان دا كوشىرىلدى. ماسەلەن، تەك قانا دونباسستان 3200 گە جۋىق شاحتەر، 2000 داي قۇرىلىسشى كەلدى. مايدان وڭىرلەرىنەن كەلگەن ينجەنەر-تەحنيكتەردىڭ دە سانى 700 گە جۋىقتادى.
وسىلايشا، قازاقستان ك س ر و- نىڭ نەگىزگى اسكەري-ونەركاسىپ بازاسىنا اينالدى. وعان مىنا دەرەكتەردىڭ ءوزى ناقتى دالەل بولادى: 1942-جىلى وداقتا وندىرىلگەن قورعاسىننىڭ 85 پايىزىن، كومىردىڭ 18 پايىزىن، موليبدەننىڭ 60 پايىزىن، وكتاندى مۇنايدىڭ 1 ميلليون تونناعا جۋىعىن قازاقستان بەردى. سوعىس كەزىندەگى ون وقتىڭ توعىزى قازاقستاندا وندىرىلگەن قورعاسىننان قۇيىلدى.
جالپى، قازاقستان ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس جىلدارى ك س ر و- نىڭ باتىس وبلىستارىنان ەۆاكۋاتسيالانعان 19 قورعانىس زاۋىتىنىڭ ەسەبىنەن جاپپاي قورعانىس ونىمدەرىن ءوندىرۋدى باستادى. سوعىسقا دەيىن قازاقستاندا ءۇش زاۋىت جانە ءۇش ارنايى تسەح بولعان ەدى. 1941-جىلدىڭ قاھارلى قىسى جاعدايىندا ەۆاكۋاتسيالانعان زاۋىتتار رەسپۋبليكاعا كەلىپ، 1,5-3 ايدان كەيىن-اق مايدانعا ارنالعان ونىمدەرىن شىعارا باستادى. ۋاقىتشا ەنەرگيا كوزدەرى رەتىندە پاروۆوزدار، تراكتورلار پايدالانىلدى. 1942-جىلمەن سالىستىرعاندا 1945-جىلدىڭ باسىنا قاراي قورعانىس زاۋىتتارى ءونىم شىعارۋدى 2 ەسە، ال 675-پەتروپاۆل زاۋىتى جانە 621-كوكشەتاۋ زاۋىتى - 3 ەسەدەن استامعا ۇلعايتتى.
قازاقستاننىڭ قورعانىس كاسىپورىندارى سوعىس ۋاقىتىندا بارلىعى 1 ميلليارد رۋبلدەن استام سومادا ءونىم شىعاردى. ونىڭ ىشىندە كاليبرلەرى 82 م م، 50 م م جانە 120 م م بولاتىن بارلىعى 5214254 دانا مينا كورپۋستارى جاسالدى. ەگەر ءبىر ديۆيزيانىڭ مينالار جيىنتىعى 120 م م كاليبردەگى مينالارى 1680، 82 م م - 2180 دانا بولسا، قازاقستان زاۋىتتارى 1350 ديۆيزيانى مينالاردىڭ اسكەري جيىنتىعىمەن جابدىقتادى.
سوعىس جىلدارى ىشىندە مىنا مولشەردە سناريادتار شىعارىلدى:
شاعىن كاليبرلى (20,37 جانە 45 م م) - 1989715 دانا، نەمەسە وسى سناريادتارمەن 200 ديۆيزيا تولىق قامتاماسىز ەتىلدى؛
ورتا كاليبرلى (76 م م) 1852 790 سنارياد دايىندالدى، نەمەسە 420 ديۆيزيا ءۇشىن اسكەري جيىنتىق؛
ءىرى كاليبرلى (203 م م) 20653 دانا شىعارىلدى، بۇل 20 اۋىر پولكتىڭ قاجەتتىلىگىن قامتاماسىز ەتتى.
سوعىس كەزىندە ديۆيزيالارداعى اسكەر سانى 10000 ادامعا جەتكەنىن ەسكەرسەك، تاۋارلاردىڭ كەلتىرىلگەن ءتىزىمى بويىنشا قانداي مولشەردە ءونىم دايىندالعانىن ەسەپتەۋ قيىن ەمەس.
تولىقتاي العاندا، رەسپۋبليكا ونەركاسىبى ءوندىرىسى سوعىس جىلدارى 37 پايىزعا ءوستى. بۇل ناتيجەلەرگە قاجىرلى ەڭبەكتىڭ ارقاسىندا قول جەتكىزىلدى. رەسپۋبليكا يندۋسترياسىنىڭ ودان ارعى دامۋى، ونىڭ جاڭا سالالارىنىڭ، اسىرەسە جەتەكشى سالالارىنىڭ پايدا بولۋى قازاقستاندى مايداننىڭ قۋاتتى ارسەنالىنا، ماڭىزدى ەكونوميكالىق اۋدانداردىڭ بىرىنە اينالدىردى.
