جەتى سانى نە ءۇشىن كيەلى؟

استانا. قازاقپارات - كەز كەلگەن قازاق بالا جاستان جەتى سانىن «قاسيەتتى» دەگەن ۇعىممەن وسەدى. ءبىراق نەگە ەكەنىن انىق بىلەتىندەر سيرەك. انىعىندا، ونى ەشكىم سارالاپ كەرەكسىنىپ جاتپايدى. نەگىزگى ءمانىن تۇسىنبەگەن سوڭ قۇر ادەت، كوبىنەسە جاي قايتالاۋ بولىپ شىعادى. «جەتى» - بىلاي قاراساڭ، «التى» مەن «سەگىزدىڭ» اراسىنداعى تاق سان. ەندى وسى تاق سانىمىز ساندىق ماعىنامەن بىرگە بەلگىلى ءبىر ءسوز تىركەسىندە كەلىپ، الۋان ءتۇرلى ۇعىم-تۇسىنىكتەرگە يە بولىپ، كەڭ تۇردە قولدانىس تاپقان.

مىسالى، «جەتى ىرىس»، «جەتى بايلىق»، «جەتى اتا»، «جەت قات جەر»، «جەت قات كوك»، «جەتى جۇت»، «جەتى جوق»... ايتا بەرسە، تىلىمىزدە، سالت-داستۇرىمىزدە، ماقال-ماتەلدەردە، دىنىمىزدە، ەرتەگى-اڭىزداردا «جەتىمەن» بايلانىستى سوزدەر تولىپ جاتىر. ءارقايسىسى جەكە ماعىنا بەرەدى. نەگە باسقا ساندارمەن ەمەس، نەگە جەتىمەن قۇپتاسىپ ءجيى ايتىلادى؟

«جەتىلىك ۇعىمدى» قازاق قانا قولدانىپ قويماي، دۇنيەجۇزى قازاقتارى نەگە قاسيەتتەيدى؟ ويتكەنى «جەتى» جاراتىلىس- بولمىستىڭ ناقتى سانىنان شىققان، سوندىقتان كيەلى. ەستە جوق ەسكى داۋىردەن بەرى دۇنيەنى تىگىنەن الىپ، ۇشكە بولەدى. جوعارى الەم - اسپان، ورتاڭعى الەم - جەر، تومەنگى الەم - جەر استى. ال كولدەنەڭىنەن - شىعىس، باتىس، تەرىستىك، تۇستىك، وقۋلىقتاردىڭ تىلىمەن ايتساق، كۇنشىعىس، كۇنباتىس، سولتۇستىك، وڭتۇستىك دەپ بولەدى. «ءتورت قۇبىلا» دەگەنىمىز - وسى. مىنە، وسى تىگىنەن - ءۇش، كولدەنەڭىنەن ءتورتتىڭ قوسىندىسىنان «جەتى عالام» شىعادى. بۇل «دۇنيەجۇزى»، «بۇكىل الەم» دەگەندى بىلدىرەدى. تۇتاس الەم جاراتىلىسى جەتى سانىمەن بىرىگىپ تۇرعاندىقتان وسىلاي قاسيەتتەيدى. وسىعان وراي وزگە دە «جەتىلىك ۇعىمدار» پايدا بولعان.

زەينەپ احمەتوۆانىڭ «جەتىلىك ۇعىم» كىتابىنان الىندى.