جەتى جىل سۋ تاسىپ، قازاققا تيەسىلى جەردى العان: قاجىلىققا العاش بارعان قازاقتار

استانا. قازاقپارات - قاجىلىق - مۇسىلماننىڭ بەس پارىزىنىڭ ءبىرى. 2023 -جىلى قاسيەتتى مەكەنگە زيارات ەتۋگە الەمنىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنەن 2 ميلليونعا جۋىق ادام بارعان. ال قازاقتاردىڭ اراسىنان ەڭ العاش قاجىلىققا بارعان كىمدەر بولعان؟ بۇل تۋرالى دەرەكتەر ءماشھۇر ءجۇسىپ كوپەي ۇلىنىڭ «قازاق شەجىرەسى» اتتى ەڭبەگىندە كەلتىرىلگەن.

قاسيەتتى مەككە جەرىنە العاش تابانى تيگەن عۇلاما عالىم - نۇرپەيىس حازىرەتى. ول - بەلگىلى ءدىنباسى، قوعام قايراتكەرى، ءدىني ساۋاتتىلىعىمەن قاتار اراب، پارسى تىلدەرىن مەڭگەرگەن عۇلاما. اتاقتى عالىم 1817-1880 -جىلدار ارالىعىندا ءومىر سۇرگەن. جاس كەزىندە اۋىل مولداسىنان ساباق العان ول كەيىن ءبىلىمىن جەتىلدىرۋ ءۇشىن بۇحاراداعى «كوگىلتاش» مەدرەسەسىندە التى جىل وقيدى. اق پاتشا نۇرپەيىس حازىرەتكە مۇسىلمانشا ءدىندى تاراتىپ، ناسيحاتتاۋ ءۇشىن، ءدىننىڭ السىزدەۋ جەرى دەپ جايىق، ەلەك، ور، قارعالى وزەندەرىنىڭ بويىنا بارىپ، وسى جەرلەردە بىرنەشە مەشىت سالدىرۋعا كەڭەس بەرەدى. نۇرپەيىس حازىرەتى مەككەگە بارعان سوڭ سوندا قالىپ قويادى. ول قايىرشىلىق جاعدايدا جەتى جىل جات ەلدە كۇن استىندا سۋ تاسىپ ءجۇرىپ، قازاق پەن قىرعىز حالىقتارىن مەككەدەگى مۇسىلماندار تىزىمىنە ەنگىزىپ قانا قويماي، مۇحاممەد پايعامباردىڭ (س. ع. س) وسيەتى نەگىزىندە قازاق حالقىنا تيەسىلى جەردى العان.

ەكىنشى رەت 1858 -جىلى كۇلىك ساماي سوپى مەن نوعاي بايجان حازىرەتى قاجىلىققا بىرگە بارعان. ەكەۋى شامامەن 1858 -جىلى سول جاقتا دۇنيەدەن وزعان.

ال ءۇشىنشى رەت توبىقتى قۇنانباي، ايدابول قيشىل قىستاۋباي، اتباسارلىق ەگىزەك، جانايدار، قۇلان قىپشاق شونتىباي باستاعان ورتا جۇزدەن 20، كىشى جۇزدەن دوسجان حالفە، نۇرپەيىس حازىرەت باستاعان 100 ادام بارعان. وسى قاجىلاردىڭ ىشىنەن 1879 -جىلى مەككەگە بارعان قۇنانباي پارىزىن وتەۋمەن قاتار، قالاعا قوناق ءۇي سالدىرتادى.

«قازاق شەجىرەسىندە» قۇنانباي قاجىنىڭ باسەتين اپاي-ءبورى قۇديار قاجى، التاي ەشمۇحاممەد قاجى جانە تاعى دا بىرنەشە ادامدى ساپارلاس قىلىپ العاندىعى جونىندە ايتىلادى. ودان بولەك، تاريحي دەرەكتەردە قاسىمبەك، شاكارىم، اقىت جانە ابدوللانىڭ دا قاجىلاردىڭ قاتارىندا ەكەنى ايتىلادى.