جۇماتاي جاقىپبايدىڭ ولەڭدەرى
اقىننىڭ «مامىرىم مەنىڭ...»، «كوكتەمگە حات»، «ويسازدا»، «كوش جولى. قاينار...»، «كەنەجيرەن»، «باتىردىڭ ءسوزى»، «كوكتورعىن شالعىن كوك گۇلمەن تۇر-اۋ شۇبارتىپ»، «ءلايلا» سياقتى تۋىندىلارى بەرىلدى.
مامىرىم مەنىڭ...
بوزامىق كوككە بوزتورعاي قۇستى ىلدىرگەن،
مال ءورىس قىرعا ماساتى تىستاپ ۇلگىرگەن،
مامىرىم مەنىڭ، جەر بەتىن تۇگەل كوگەرتكەن،
ۇيرەنەم سەنىڭ ۇلگىڭنەن!
تىڭدارعا ءانى، ءتۇرى بار تاڭداي قاعارعا،
اسپاننان ءتۇسىپ الاكولدەگى ارالعا،
اققۋلارىڭنىڭ الدى-ارتى كەلىپ بولدى ما،
ات-كولىكتەرى امان با؟
كودەلى جازىق، جۋسانى قالىڭ بوزى بار،
قازاقتىڭ جەرى كوگەرگەن سايىن سوزىلار.
كوكتەۋلەرىڭە بەتەگە شىعىپ كوكقاسقا،
تولدى ما تويعان قوزىلار؟
البىراپ ءجۇزى، اقسيعان ءتىسى پاك كۇلىپ،
بويجەتكەن قىزدار بىرەۋىن كورسە اپتىعىپ،
ساباعى جۇمساق سارعالداق سايدان تەردى مە،
ارقاعا بۇرىم لاقتىرىپ؟
مەيىرىمگە تولىپ مەيرامداپ جۇرگەن كەزىمدە،
قاراتال قۇساپ تاسيدى قارا ءسوزىم دە.
قىزىل گۇل تاۋدا، قىزىل كۇن سەندە، مامىرىم،
قىزىقتىڭ ءبارى وزىڭدە.
جۇپارى مولىم، جۇلدىزى كوبىم، جارىعىم،
اسپانداتار ادامنىڭ الۋان دارىنىن.
جەر بەتىن تۇگەل كوگەرتكەن، ءجونى بولەگىم،
مامىرىم مەنىڭ، مامىرىم...
كوكتەمگە حات
سەڭسەڭى جاسىل، كورپەشى گۇلدى بەتكەي شىڭ،
كوپ بولدى كولبەپ كوزىمنەن ءبىر ءسات كەتپەيسىڭ.
كوكەككە ءمىنىپ، ءيتالاقازدى جەتەككە اپ،
كوكتەمىم مەنىڭ، كومەككە ماعان جەتكەيسىڭ.
قارايعان شاقتا قار جابۋ جاپقان قۇبا بەل،
توڭ بولىپ جاتقان توپىراقتاردان تۇرا كور.
كوكتەمىم مەنىڭ، جەتى قات جەردىڭ استىنان
ءيت جۋا بولىپ، بايشەشەك بولىپ شىعا كەل!
ساقالىن كوككە بوياسىن اپپاق سەركەلەر،
وتارىن كوككە جاياتىن بولسىڭ ەرتەڭ ەل.
تەمىردەن قاشىپ تەنتىرەپ كەتكەن سىعانداي،
قاڭعىپ تا كەتكەن قۇستاردىڭ ءبارىن ەرتە كەل.
مامىرىڭ كەلىپ، مامىراجاي كۇن ورناسىن،
كوبەلەك بوپ كەتسىن ەڭسەمدى باسقان قورعاسىن.
بايىمبەت اتام باقشاسىنا جەتىپ مىڭسايرام،
باقىتتى جەردە بايىت پەن داستان تولعاسىن.
جاراعان كەزدە جارىسار تۇلپار ىزدەگەن،
جيرەن اتىما ات كۇشى ءبىتسىن جۇزدەگەن.
اق تاڭدا تۇرىپ اتتانىپ تاۋعا كەتەيىن،
قاسىڭنان سەنىڭ قالمايمىن دەيتىن قىزبەنەن.
كوپ كۇتىپ سەنى، كوز سۇزە بەرەم دالاعا،
ۇقساپ تا ءجۇرمىن اپكەسىن كۇتكەن بالاعا.
كوكتەمىم مەنىڭ، كوكەككە ءمىنىپ جەتكەيسىڭ،
مەن دەيتىن بولساڭ كالەندارعا دا قاراما.
ويسازدا
الاكولەڭ ارشالى تاۋدىڭ قاباعى،
اسپانمەن جوڭكىپ سۇر باۋىر اپپاق جاباعى،
بۇيرا شىڭداردىڭ بەتىمەن قارا كولەڭكە
سورعىشقا قۇيعان سياشا جىلجىپ بارادى.
جارىسا كوكپەن جاباعى جوڭكىپ نە ءتۇرلى،
جەردەگى جارىق جەردەگى نۇردى كەتىردى.
كولەڭكە تۇسكەن كوركەم بەتكەيلەر الىستان،
قارا ءتۇر باسقان كوكجاسىل كيىز سەكىلدى.
جاراۋ اتپەنەن جاقىننان قۋساڭ جەتپەيسىڭ،
كولەڭكە زۋلاپ، قارايىپ ءانى كەتتى وي، شىڭ.
كۇن ءتۇسىپ تۇرعان جەر عانا التىن الاڭداي،
جارىقتى اڭساپ، جاۋراساڭ سولاي بەتتەيسىڭ.
قاباعىم مەنىڭ - ارشالى تاۋدىڭ قاباعى،
نالانىڭ بۇلتى ءبىر سوقپاي قالاي قالادى.
ازايىپ كەتپەي، اشىلار دەيمىن قايتادان
كۇن ءتۇسىپ تۇرعان باسىمنىڭ التىن الاڭى.
* * *
شاقىلداق زىتىپ، كوز تاسا بولعان زاماتتا،
قىنالى قويتاس قيسايعان جاسىل قاباقتا.
ارشانى كەشىپ، ارشىڭداپ كەلە جاتقانمىن،
شىبىنسىز جازدا شىرمالىپ گۇلدەر بالاققا.
قولىمدا جۇگەن، قوي سالعان سۇرلەۋ ىزبەنەن،
الا اياق اتتى القىنا باسىپ ىزدەگەم.
كەستەلى ءوڭىر. كەلىستى، كوركەم توككەنى-اي،
تابيعات ىسمەر سيقىرى كۇشتى بىزبەنەن!
اتىمىز قاشقان، اياڭداپ جۇرەر جاي بار ما،
تۇسكەمىن تالاي تۇپتەرى سىناپ سايلارعا.
الدىمنان شەلەك سىلدىرى شىققان، سىلاڭداپ،
سىلتىڭداي باسىپ، سۋ ءىلىپ جاتتىڭ قايناردا.
قوس شەلەك بەتى ءۇيىرىلىپ بارىپ تىنعاسىن،
قۇباقان قۇلىن مۇشەڭدى بەرى بۇرعاسىڭ.
كەكىلدى ءتۇرتىپ، القارا شاشتى جوندەپ ساپ،
ەندىگى كۇنىم نە بولار دەپ تە تۇرعاسىڭ.
كوركىڭە تويماي، كوگىلدىر قۋداي قۇلپىرعان،
قولىمنان جۇگەن، شىلىمىم ءتۇسىپ ۇرتىمنان،
قارا الماس كوزدەن "قاراعىم" دەگەندى وقىپ قاپ،
التايى كورگەن شوگەلدەي توتە ۇمتىلعام.
جۇرەكتى باسىپ، توقتاتىپ ەكى وكپەمدى،
مەيىرىمىمدى سول ءسات جاڭبىرشا ساعان توككەم-دى.
عاشىق جانداردىڭ ادەتى عوي دەپ كوكتەمگى،
سارعالداق سوندا قىپ-قىزىل بوپ كەتكەن-دى.
كوش جولى. قاينار...
استاۋداي اقجەم، ارناداي شۇڭعىل بۇرالاڭ.
ارعىماق كۇشىن، اتاننىڭ بەلىن سىناعان.
اققۇماق جولدىڭ ايىلداي عانا ەنىمەن،
الالى جىلقى، اقتىلى قويلار شۇباعان.
الا باس تاۋدىڭ قۇيمىشاعىنداي قۇزىنان،
اتامىز تارتقان مارشرۋتتارعا قىزىعام.
توپىرلاپ وتكەن، تاسىرلاپ سوققان تۇياقتار،
تاۋلاردى كەرتىپ، تاستاردى ۇگىپ مۇجىعان.
كوز ايىم بولىپ، شىقتىم با كوش جول قۇماردان.
كوزىمنىڭ الدى بۋالدىر شەكسىز مۇناردان.
قامشىمەن نۇسقاپ، قىلىشپەن سالىپ بۇ جولدى
كوشپەندى بابام بيىككە جۇرتىن شىعارعان.
اق كوڭىل سامال اڭقىلداي سويلەپ سايلاردا،
الدىنان جايلاۋ استارسىز كىلەم جايعاندا.
بەلبەۋىن شەشىپ بەسىندە كىمدەر تۇسپەدى،
بەك باۋدا جاتقان بەلگىسىز مىنا قاينارعا.
تۇلپارى جاراۋ تارپىنىپ تۇرىپ تاڭ دا اسقان،
ساپتاما ەتىگىن سالپىلداي سوعىپ الداسپان.
بالپاڭداي باسقان باتىر دا بۇعان ەڭكەيدى-اۋ،
تاڭدايى ءجىبىپ، تامسانا جۇتىپ قانباستان.
الا بۇلت اسپان. توتىداي بەتكە گۇل تۇنىپ،
ۋىلجىپ شالعىن، ۋقورعاسىن تۇرسا قۇلپىرىپ.
مەن تۇرعان جەردەن مىنا شاتقالعا كوز تىكتى-اۋ،
دۋلىعا باتقان ماڭدايىن جەڭمەن ءسۇرتىنىپ.
كۇمىسپەن سىقاپ قىپشا بەلىنىڭ ولقىسىن،
قاس كەرە كۇلىپ، قىلىمسي شايىپ قول، ءتىسىن.
سۇلۋلار سۋدان سۋرەتىن كورىپ سۇقتاندى-اۋ،
قاينارعا مالىپ العانىن بىلمەي شولپىسىن.
ءيتمۇرىن شاۋىپ، يەكتەن تەرى تامشىلاپ،
قاراۋىز ءيتى قۇيرىعىن بۇلعاي قىڭسىلاپ.
وتىنىن تەڭدەپ جالشى دا كەلگەن بۇل سۋعا،
ءيميىپ كەتكەن ءيت ءمىنىپ، يرەك قامشىلاپ.
ماڭىرامانى ماڭىنا قاراي ايداتىپ،
جولاۋشىلاردىڭ اتتارىن تاسقا بايلاتىپ،
سيقىرلى قازان سەكىلدى جاتىر بۇل قاينار،
التىن كەبەكتەي اق سارى قۇمدى قايناتىپ.
بۇرقىلداپ جاتىر باسىنا جاستاپ شىرقاۋ قىر،
بابالارىمنىڭ باباسىن كورگەن ءبىر تال نۇر.
بەل ومىرتقاسى تەمىر پەندە دە باس ءيسىن،
اۋليە بولساڭ مولدىرلىگىڭە ىڭكار قىل.
كەنەجيرەن
الدىنان سورە، ارتىنان قيقۋ تايالسا،
بۇزاۋ ءتىس قامشى بۇتىنان شاقسا شايانشا،
قۇلاجيرەن ات قۇيقىلجىپ شىعىپ بايانشا،
قۇلا ءبىر دوڭنەن قۇلدىرار ەدى قويانشا.
ارقاسى قوزسا، ىلدي ما، ءور مە، ەلەمەي،
زىمىرار ەدى سىندارلى سىرلى جەبەدەي،
اۋانى تەسىپ اسپاندا ۇشقان كەمەدەي،
نەمەسە بەزىپ تۇرمەدەن شىققان نەمەدەي.
زىرقىرار ەدى، سۇرىنەم دەپ تە قورىقپاي،
توقتاتار ونى كەدەرگىلەر دە جولىقپاي.
سورەنى بەتكە اپ، ءۇش كۇندىك جەردەن زورىقپاي،
قۇيىندار ەدى قۇلانىن كورگەن قودىقتاي.
ءان بولىپ بىتكەن قۇلاگەر الگى كۇلىكتەي
بايگەدەن كەلسە، كەرنەيشىلەر دە ىلىكپەي،
الشاڭدار ەدى الا اياقتارى بىرىكپەي،
قىلىقتى قىزدىڭ قاسىنان كەلگەن جىگىتتەي...
باتىردىڭ ءسوزى
قارا اسپانىڭنان قايعىنىڭ بۇلتىن ىعىستىر،
قازاقتىڭ كەگى ءتۇپ-تۇگەل قايتار ۇرىس بۇل.
قاتىن-اي، اپەر، قارا ساندىقتا - كىرەۋكە،
ادال باقاندا التى الاشقا ادال قىلىش تۇر.
جاۋ شاپسا الدان، جاۋىرىنشى جوندى بال اشىپ،
جەبەسى توستەن كورمەگەن ەدى اداسىپ، -
ادىرناسىندا الپىس باقسىنىڭ كۇيى بار،
سەرپىنى قاتتى سىرى نەمەنى دە الا شىق!
الاتاۋ كىمگە؟ - الداسپان ايتار تورەلىك،
نوياننىڭ ارتىن نايزامەن اشىپ كورەلىك.
تازقارا قۇستىڭ تاماعى بيىل تاۋسىلماس،
تاپتالىپ اتقا تالقانى بىتكەن كوپ ولىك.
قۇدايعا شۇكىر، قۋ مويىن جيرەن باپتى ەكەن،
قۇلانى دا ۇستات، قۋناق كورىنەدى، اپ كەتەم.
قونالقىلىق جەرگە قوس ات مىنگىزىپ قويعانى-اي،
شەشەم جارىقتىق نەسىنە ءداۋ قىپ تاپتى ەكەن؟!
كوكتورعىن شالعىن كوك
گۇلمەن تۇر-اۋ شۇبارتىپ
تومەننەن شىعىپ توبەتشە سامال ۇرگەندە،
توبەدە شالعىن-تولقىندار ۇيتقىپ بىر دەمدە،
كوگىلدىر وتتاي، كوكپەڭبەك كوزدەي قالامپىر
جاناسار ەدى ۋىزداي سارى گۇلدەرگە.
جاسىل تەبەنگە جاپسىرعان سارى ويماقتاي،
ساپ-سارى گۇلدەر سامال توقتاسا قويدى اقپاي،
كوبەلەك سوندا، جان بىتكەن گۇلدەي كەنەتتەن،
شاشىراپ ۇشىپ جونەلەر ەدى ويناقتاي.
جاپ-جاسىل كۇيى جاتاتىن جوندى سان اپتا،
بىتپەيدى جازداي بۇرشاق پەن جاڭبىر ساباپ تا.
ءبىر قارىس ەندى بەس-التى كەر جول كەسكىلەپ،
بولەدى جانە بەلبەۋدەي نەشە تاناپقا.
ۇيقىم دا قاشىپ، ۇيدەگى قىمىز ىشىلمەي،
وتىرمىن قازىر رودەن سالعان مۇسىندەي،
قۇيقالى جەرگە قىرسىعىپ شىققان سۇيەلدەي
قىنالى تاستا
ەش نارسەگە دە تۇسىنبەي.
ءلايلا
«و، لايلا، مۇڭسىزبىن دەمەسپىن،
قايعىرسا، قاناتسىز ەمەس كىم؟!
ءبىراق تا جىندانىپ كەتەتىن
مەن ساعان ءماجنۇن ەمەسپىن!»
بالا كۇنگى ولەڭنەن.
تىنىپ ەم، تۇنايىن دەپ تىنىپپىن عوي،
سەن مەنى كورمەگەن سوڭ ۇمىتتىڭ عوي.
جانىمدا مۇڭ بار ەدى مىڭ بالەلى،
مەن سوعان تۇسە-تۇسە قۇنىقتىم عوي.
مەن قازىر كوز سالمايمىن اينالاعا،
ءلايلا دەرتىن جازار دەپ ءلايلا عانا.
ەلدەن ەرەك بۇ نە بۇل؟ تاكاپپار ۇل،
كوپ ويلاپ، قياليعا اينالا ما؟
بۇل مىنەز ۇيات بولدى. ۇيات بولسا،
مەن ەندى قاشايىن با ايدالاعا؟
بوزبالا اقىن - قاي ءجوندى ەس بىلەمىن،
ءبىر ارمان كوكەيىمدى تەستى مەنىڭ!
كورىنگەننەن سۇرادىم - كورىنبەدىڭ،
ەفيرلەردەن جىلادىم - ەستىمەدىڭ.
***
حانشاداي ءوزىن ۇستاعان،
قارا الماس كوزدى، بال ەرىن.
باسىنان قۇس تا ۇشپاعان،
بۇلا وسكەن اسقاق جان ەدىڭ.
قارا وقا قۇساپ بۇرىمىڭ،
جارقىلداپ ءاربىر تالى دا.
جاراسىپ بارلىق قىلىعىڭ،
جاراسپاي پەندە جانىڭا.
كوڭىلىڭ بالقىپ ءتاتتى انمەن،
كىرپىگىڭ، قاسىڭ دىرىلدەپ.
ءوتۋشى ەڭ جاسىل باقتارمەن،
ءوتۋشى ەڭ شالقي كۇلىمدەپ!
جادىمدا قالدى جاتتالىپ:
بەك اسەم قىزىل كويلەگىڭ.
كۇلۋگە سول ءسات شاق قالىپ،
قاسىڭدى كەرىپ سويلەۋىڭ.
جىر بولسىن باسقان ءىزىڭ دە،
اڭىز بوپ اتىڭ ادەمى.
تاكاپپار اپپاق جۇزىڭدە،
تارىداي ءبىر مەڭ بار ەدى.
جانىما ءبىر مۇڭ جەتتى دە،
جابىعىپ ءوتتى ۋاقىتىم.
تارىداي مەڭدە كەتتى مە،
تابا الماي قويعان باقىتىم؟!
* * *
«ايتامىن جاننىڭ باسقا ءانىن، -
دەدىم دە، - ءۇمىت جوق ەندى»، -
ىزا بوپ وتقا تاستادىم
وزىڭە جازعان ولەڭدى.
قاعازدى باۋراپ الدى دا،
جالىن كەپ شەتتەن قارمادى.
قالعانى تۇگەل جاندى دا،
بەس ءارىپ بار تۇس جانبادى.
سارعىشتاۋ داق بار بەتىندە،
سول ءۇشىن ورتپەن ءدۇرداراز.
وشاقتىڭ قالعان شەتىندە
«ءلايلا» دەپ قۇيتتاي ءبىر قاعاز.
جۇلىپ كەپ الدىم ويلانباي،
از بولار بۇل ءسات وي دا تىم.
جۇرەكتەن وشپەي قويعانداي،
وتقا دا جانباي قويدى اتىڭ.
