جۇلدىز جورامال نەگە ءدوپ تۇسەتىندەي كورىنەدى؟ - بارنۋم ەففەكتىسىنىڭ قۇپياسى

كۇن سايىن ميلليونداعان ادام جۇلدىز جورامال وقيدى. بىرەۋلەر ونى كوڭىل كوتەرۋ ءۇشىن وقىسا، ەندى بىرەۋلەر شىنىمەن بولاشاعىنا سەنىپ، شەشىم قابىلدايدى. تاڭعالارلىعى - بۇل بولجامدار كوبىنە «ءدال كەلەتىندەي» اسەر قالدىرادى. ءبىراق نەلىكتەن؟

بۇل سۇراقتىڭ جاۋابىن پسيحولوگيا بەرەدى. ناقتىراق ايتساق - بارنۋم ەففەكتى دەپ اتالاتىن قۇبىلىستا.

بارنۋم ەففەكتى دەگەنىمىز نە؟

بارنۋم ەففەكتى - ادامنىڭ وزىنە باعىتتالعان جالپى جانە جالپىلاما سيپاتتامانى ءدال وزىنە ءتان دەپ قابىلداۋ بەيىمدىلىگى. بۇل تەرمين امەريكاندىق پسيحولوگ بەرترام فورەردىڭ 1948 -جىلعى ەكسپەريمەنتىنەن كەيىن كەڭ تارالعان.

فورەر ستۋدەنتتەرىنە جەكە تۇلعالىق تەست وتكىزىپ، ءارقايسىسىنا جەكە قورىتىندى دايىنداعانىن ايتتى. ءبىراق بارلىعىنا بىردەي ءبىر عانا جالپىلاما سيپاتتاما بەرىلدى. ناتيجەسىندە ستۋدەنتتەردىڭ كوپشىلىگى وسى سيپاتتامانى «وتە ءدال» دەپ باعالاعان.

مىسالى:

«سىزگە اينالاڭىزداعى ادامداردىڭ ءسىزدى باعالاعانى ماڭىزدى. كەيدە ءسىز ينتروۆەرت بولساڭىز دا، كەي جاعدايدا كوپشىل بولا الاسىز. ىشكى مۇمكىندىگىڭىزدى تولىق پايدالانا الماي جۇرگەنىڭىزدى سەزىنەسىز...»

وسىنداي جالپىلاما تۇجىرىمداردىڭ بارلىعى كوپشىلىككە ورتاق سيپاتتار. سوندىقتان ادامدار ونى وزىمەن بايلانىستىرىپ، شىنايى دەپ قابىلدايدى.

بۇل جۇلدىز جورامالدارعا قالاي قاتىستى؟

جۇلدىز جورامالدار، اسىرەسە گازەت پەن سايتتاردا جاريالاناتىن تۇرلەرى، ءدال وسى جالپىلاما سيپاتتامالارعا سۇيەنەدى.

مىسالى:

بيكەش: ءسىز ءدال بۇگىن ەرەكشە شەشىم قابىلدايسىز. سەزىمتالدىعىڭىزدىڭ ارقاسىندا جاڭا مۇمكىندىكتەر اشىلادى. قارجى ماسەلەسىندە ساق بولعان ءجون.

مۇنداي ماتىندەر ناقتى ەمەس، ءبىراق كەز كەلگەن ادام ءوز ومىرىنەن ءبىر سايكەستىك تابا الادى. وزىنە ءتيىستى ماعىنا تاۋىپ، سونى جورامالدىڭ ءدال كەلگەنى دەپ ويلايدى.

ءبىز نەگە بۇعان سەنەمىز؟

مۇنىڭ بىرنەشە سەبەبى بار:

سەنىم مەن ۇمىتكە ءزارۋ بولۋ
ادامدار ومىردە باعىت پەن سەنىمدىلىك ىزدەيدى. بولجامدار سول سەنىمدى ۋاقىتشا بولسا دا بەرەدى.

راستاۋ يلليۋزياسى (confirmation bias)
ادامدار ءوز سەنىمىنە ساي كەلەتىن اقپاراتتى تەز قابىلدايدى، ال سايكەس كەلمەيتىنىن ەلەمەۋگە بەيىم.

تۇسىنىكسىزدى ناقتى ەتۋ قاجەتتىگى
كوپ ادام بەلگىسىزدىكتەن قورقادى. جۇلدىز جورامال بولاشاققا قاتىستى ءبىر انىقتىق بەرگەندەي بولادى.

قالاي اجىراتۋعا بولادى؟

ەگەر جورامال تىم كوپ ادامعا ساي كەلەتىندەي بولسا نەمەسە ناقتى فاكتىگە ەمەس، ەموتسيا مەن بولجامعا نەگىزدەلسە، ول بارنۋم ەففەكتىسىنە سۇيەنىپ جاسالعان بولۋى مۇمكىن.

مىسال:
«سىزگە بۇگىن بىرەۋ جىلى ءسوز ايتادى.»
«ساعات 17:00-دە ارىپتەسىڭىز سىزگە العىس ايتادى.»

ءبىرىنشىسى - جالپىلاما، ەكىنشىسى - ناقتى.

جۇلدىز جورامالدارعا سەنۋدىڭ ەش جاماندىعى جوق - تەك ونى ويىن-ساۋىق دەپ قابىلداۋ كەرەك. ءبىراق ومىرلىك ماڭىزدى شەشىمدەرگە كەلگەندە، جورامال ەمەس، فاكت پەن لوگيكاعا سۇيەنگەن ءجون.

بارنۋم ەففەكتى ادام پسيحولوگياسىنداعى ەرەكشە قۇبىلىستى كورسەتەدى. ول بىزگە ءوزىمىزدى تانۋعا ءارى سىرتتان كەلەتىن اقپاراتتى سىني تۇرعىدان باعالاۋدىڭ ماڭىزىن ەسكە سالادى.