جۇبانوۆ جولى، «اققۋدىڭ» كۇشى، «وتىرار سازى»: تۋما تالانت تىلەنديەۆكە 100 جىل
استانا. KAZINFORM - بۇگىن بەلگىلى كۇيشى، كومپوزيتور، «وتىرار سازى» اكادەميالىق فولكلورلىق-ەتنوگرافيالىق حالىق اسپاپتارى وركەسترىنىڭ نەگىزىن قالاۋشى نۇرعيسا تىلەنديەۆتىڭ تۋعان كۇنى.
جۇبانوۆتىڭ جاقسىلىعى
كۇيشىنىڭ ءومىربايانى دەرەكتەردە ەكى ءتۇرلى ايتىلادى. رەسمي دەرەكتە نۇرعيسا تىلەنديەۆتىڭ الماتى وبلىسى ىلە اۋدانىنىڭ شيلىكەمەر اۋىلىندا دۇنيەگە كەلگەنى ايتىلادى. دەگەنمەن كەيبىر جەرلەستەرى ونى ىلە اۋدانىنىڭ جامبىل اۋىلىندا (بۇرىنعى اتى كومسومول اۋىلى) تۋدى دەپ ەسەپتەيدى. ونى نەگە ايتىپ وتىرمىز؟
سازگەردىڭ ءوزى 1-ءساۋىردىڭ قۇجاتتا تۋعان كۇنى رەتىندە بەلگىلەنۋىنە «مەتركەسىن» راسىمدەپ، بالا كۇنىنەن قامقورلىق كورسەتكەن احمەت جۇبانوۆ تۇرتكى بولعانىن ايتىپ كەتكەن. ءۇنى جازىلعان تاسپادا نۇرعيسا تىلەنديەۆ ءوزىنىڭ ەل جايلاۋعا شىعار كەزدە دۇنيەگە كەلگەنىن باياندايدى. رەسمي قۇجاتتاعى اكەسى تىلەندى مەن اتاسى اتابايدىڭ ەسىمدەرى سول كەزدە اۋىسىپ جازىلىپ كەتكەن. دۇرىسىندا نۇرعيسا تىلەندى ۇلى اتابايەۆ بولۋى كەرەك ەدى.
بەلگىلى مۋزىكاتانۋشى جارقىن شاكارىم «حالىق پەرزەنتى» سەرياسىمەن نۇرعيسا تىلەنديەۆكە ارناپ قۇراستىرىلعان البوم- كىتاپتىڭ اياعىندا جازعان ارناۋلى سوزدە احمەت جۇبانوۆ بالا نۇرعيسانى بەس جاسىندا قامقورلىعىنا الىپ، كۇيشىلىككە باۋلىعانىن كەلتىرەدى. ال Qazaqstan ارناسى كورسەتكەن «بىرەگەي» تەلەجوباسىندا كومپوزيتوردىڭ بالالىق شاعىنداعى داۋلى تۇسقا ارنالعان دەتال بار. تىلەندىنىڭ ءىنىسى تىلەگەننەن تاراعان قۋاندىق ءوز اكەسى جاپار 5 جاسىندا، نۇرعيسا 7 جاسىندا (1932-جىلى) قازاق- قىرعىز اراسىنداعى شايقاستان كەيىن جەتىم بالالار ۇيىنە ءتۇسىپ، كەيىن تىلەندى نۇرعيسانى قاراعاندىدان تاۋىپ، الماتى وبلىسىنا قايتا اكەلگەنىن ايتادى. قۋاندىقتىڭ اكەسى جاپار ول جولى تابىلماي، بالالار ۇيىندە ەر جەتكەن سوڭ اتا مەكەنگە ءوزى ورالىپ، جامبىلدىڭ باتاسىمەن شاڭىراق كوتەرسە كەرەك.
احمەت جۇبانوۆتىڭ بالا نۇرعيساعا نازارى قالاي اۋعانى تۋرالى دا ەستەلىك كوپ. سونىڭ بىرىندە ءۇي سىرتىنان اسەرلى كۇيدىڭ ءۇنىن ەستىپ، بالا نۇرعيسانى لاتيف حاميديگە اكەپ تاپسىراتىنى ايتىلادى. لاتيف حاميدي ونى بالەت بولىمىنە بەرىپ، احمەت جۇبانوۆ قايتا دومبىرا سىنىبىنا قوسسا كەرەك. 13 جاسىندا وركەستردىڭ ديريجەر پۋلتىنە تۇرعان نۇرعيسا 18 جاسىندا اسكەرگە الىنىپ، سول جىلى-اق سوعىسقا كەتەدى. كومپوزيتور ەرمۇرات ۇسەنوۆ 1945 -جىلى احمەت جۇبانوۆ كۇيشىنى رەسمي حاتتار ارقىلى بەرلين ماڭىندا جۇرگەن جەرىنەن قايتا ەلگە الدىرعانىن ايتادى.
كۇيشىنىڭ ومىرىنە بايلانىستى دەرەكتى مۇرانىڭ ىشىندە مايدان دالاسىنان ۇستازى احمەت جۇبانوۆقا جازعان قولجازبا حاتى بار.
«قىز جىبەككە» ارقاۋ بولعان «اققۋ» كۇيىنىڭ اقيقاتى
نۇرعيسا تىلەنديەۆتىڭ كۇيشىلىك تىلسىمى تۋرالى اڭىز «قىز جىبەك» فيلمىنىڭ داڭقىمەن بىرگە جاساپ كەلەدى. تولەگەن مەن جىبەكتىڭ تابىسقان ءساتىن قوس اققۋ قاتار جۇزگەن ساتپەن شەندەستىرەتىن كادردى ءساتتى ءتۇسىرۋ ءۇشىن كومپوزيتور كول جاعاسىنا كەلىپ، ءوزىنىڭ «اققۋ» كۇيىن شەرتكەنى تۋرالى اڭگىمە ءار جەردە ايتىلىپ قالادى.
كينورەجيسەر سلامبەك تاۋەكەل «Abai» تەلەارناسىنىڭ «ارناۋ» باعدارلاماسىندا اسىرەلەنىپ كەتكەن اڭگىمەنىڭ ناقتى دەرەگىن بىلاي جەتكىزەدى.
- ءتۇسىرۋ الاڭىندا شىنىمەن دە قىزىق وقيعالار بولعان. مىسالى، اققۋلاردىڭ كامەراعا قاراي جاقىن كەپ ءجۇزۋىن قامتاماسىز ەتكەن وسى كۇيدىڭ (ن. تىلەنديەۆتىڭ «اققۋ» كۇيى - رەد.) كۇشى. ونى «قىز جىبەك» فيلمىنىڭ دىبىس وپەراتورى قادىر قۇسايەۆ قالاي جاساعان؟ ادامسىز قايىقتىڭ ىشىنە ماگنيتوفون سالىپ، وسى كۇيدى ويناتىپ، اققۋلار ءجۇزىپ جۇرگەن جاققا قاراي جىبەرەدى. اققۋلار كۇي دىبىسى شىققان جاققا قاراي جىلجىپ وتىرعان، - دەگەن دەرەك ايتادى.
نۇرعيسانى حالىققا سۇيكىمدى، باسشىلار الدىندا بەدەلدى ەتكەن - ونەرگە دەگەن، احمەت جۇبانوۆ سالىپ كەتكەن جولعا دەگەن ادالدىعى مەن «اققۋ»، «اتا تولعاۋى»، «ءالقيسسا، «ماحامبەت» سياقتى كۇيلەرى، «سارجايلاۋ»، «الاتاۋ»، «قۇستار قايتىپ بارادى»، «كۋا بول»، «ءوز ەلىم»، «اجە تۋرالى جىر» سياقتى اندەرى.
اكە جولىن جالعاعان ءدىنزۋحرا
دىنمۇحامەد قونايەۆتىڭ باستاماسىمەن نەگىزى قالانعان «وتىرار سازى» وركەسترىن 2009 -جىلدان باستاپ كومپوزيتوردىڭ قىزى دينارا تىلەنديەۆا باسقارىپ كەلەدى. ەسىمى قۇجاتتا وسىلاي جازىلعانىمەن، شىن اتى - ءدىنزۋحرا. كومپوزيتوردىڭ جارى داريعا تىلەنديەۆانىڭ ايتۋىنشا، دىنمۇحامەد قونايەۆ پەن جارى زۋحرانىڭ قۇرمەتىنە وسىنداي ات قويىلادى. كومپوزيتور اۋىر ناۋقاستان قايتىس بولعان كەزدە ءدىنزۋحرا سەگىزىنشى سىنىپتىڭ وقۋشىسى ەدى. اكەسى قارشاداي قىزىن فورتەپيانوعا بەرىپ، جاستايىنان اكادەميالىق مۋزىكاعا باۋليدى. سول ەڭبەگى اقتالىپ، اكەسىنەن قالعان «وتىرار سازى» وركەسترىن قايتا ءتىرىلتتى، جاڭا دەڭگەيگە كوتەردى.
نۇرعيسا تىلەنديەۆ مۋزىكانتتار اراسىندا «حالىق قاھارمانى» اتاعى بەرىلگەن تۇڭعىش قازاق رەتىندە دە تاريحتا قالدى. مۋزىكادا، ونىڭ ىشىندە قازاق ساحناسىندا تۋما تالانت پەن اكادەميالىق ءبىلىمنىڭ بىتە قايناسقان مىسالى سيرەك. ال سول سيرەك فەنومەننىڭ تەڭدەسسىز كورىنىسى نۇرعيسا تىلەنديەۆ بولعانىن ونىڭ ارتىندا قالعان رۋحاني مۇراسى ايگىلەپ تۇر.
ايتا كەتەيىك، ق ر ەڭبەك سىڭىرگەن ءارتىسى، اكتريسا، كومپوزيتور داريعا تىلەنديەۆا بيىل 11-ناۋرىز كۇنى 79 جاسقا قاراعان شاعىندا دۇنيەدەن ءوتتى.
ەسىمجان ناقتىباي
