جاز بەن قىستىڭ ۇزاقتىعى نەگە ءارتۇرلى سەزىلەدى؟
استانا. KAZINFORM - قىستىڭ بىتپەي سوزىلىپ كەتەتىندەي، ال جازدىڭ كوزدى اشىپ-جۇمعانشا وتە شىعاتىنداي اسەر قالدىرۋى كوپ ادامعا تانىس قۇبىلىس بولار. مۇنىڭ نە سەبەپتى بولاتىنىن عىلىمي تۇرعىدان قاراستىرىپ كورەيىك.
ءبىز ۋاقىتتى سەكۋند، مينۋت، ساعات سياقتى ناقتى ولشەمدەرمەن ولشەۋگە ۇيرەنگەنبىز. ساعاتتار مەن كۇنتىزبەلەر ۋاقىتتى ابسوليۋتتى، وزگەرمەيتىن قۇبىلىس رەتىندە قابىلداۋعا يتەرمەلەيدى. الايدا بەلگىلى ءبىر كەزەڭگە كوز جۇگىرتىپ قاراساق، بۇل قاتاڭ جۇيە جيى ىستەن شىعادى. جاز ءبىر ساتتە ءوتىپ كەتكەندەي، ال قىس شەكسىز سوزىلعانداي سەزىلەدى. دەمالىستا كۇندەر زىرعىپ وتەدى، ال كۇندەلىكتى جۇمىس ىرعاعىندا اپتالار باياۋ جىلجيدى.
نەلىكتەن ءبىزدىڭ ۋاقىتتى سۋبەكتيۆتى قابىلداۋىمىز ونىڭ وبەكتيۆتى ولشەمىمەن سايكەس كەلمەيدى جانە بىردەي ۋاقىت ارالىعى ءار ادامعا ءارتۇرلى سەزىلەدى.
ۋاقىتتى قابىلداۋعا مي قالاي اسەر ەتەدى؟
فيزيكا تۇرعىسىنان العاندا، ۋاقىت - بولمىستىڭ وزگەرمەيتىن فونى. الايدا ءتىرى اعزالار ءۇشىن، سونىڭ ىشىندە ادام ءۇشىن، ۋاقىت جاي عانا پاسسيۆتى ورتا ەمەس، بۇكىل اعزانىڭ جۇمىسىمەن تىعىز بايلانىستى بەلسەندى فاكتور.
ەۆوليۋتسيا بارىسىندا ىشكى بيولوگيالىق مەحانيزمدەرىمىز تابيعي ىرعاقتاردىڭ - كۇن مەن ءتۇننىڭ اۋىسۋى، اي تسيكلدەرى، ماۋسىمدىق وزگەرىستەر جانە كۇن بەلسەندىلىگى ىقپالىمەن قالىپتاستى. بۇل ىرعاقتار گورمونداردىڭ بولىنۋىنەن باستاپ، كوگنيتيۆتى فۋنكسيالارعا دەيىنگى بارلىق نەگىزگى ۇدەرىستەردى رەتتەيدى. مىسالى، مەلاتونين قاراڭعى ۋاقىتتا بولىنەدى، ال كورتيزول تاڭەرتەڭ ەڭ جوعارى دەڭگەيگە جەتىپ، اعزانى بەلسەندىلىككە دايىندايدى.
ادامدار ۋاقىتتى نەگە ءارتۇرلى قابىلدايدى؟
فيلوسوف يممانۋيل كانت اتاپ وتكەندەي، ءبىر ادامعا ءبىر ۋاقىت ارالىعى كوزدى اشىپ-جۇمعانداي وتسە، ەكىنشى ادامعا ول وتە ۇزاق ۋاقىت بولىپ كورىنۋى مۇمكىن. بۇل بايقاۋ بۇگىنگى نەيروفيزيولوگيا مەن نەيروپسيحولوگياداعى رونوپسيحولوگيا سالاسىنداعى زەرتتەۋلەرمەن راستالادى. عالىمدار ادامداردى شارتتى تۇردە ەكى توپقا بولەدى: ۋاقىتتى قىسقالاۋ دەپ قابىلدايتىندار جانە، كەرىسىنشە، ونى ۇزاعىراق سەزىنەتىندەر.
ۋاقىتتى قابىلداۋعا كوپتەگەن ىشكى جانە سىرتقى فاكتورلار اسەر ەتەدى. مىسالى، كۇيزەلىس نەمەسە قاۋىپ جاعدايىندا ۋاقىت باياۋلاعانداي بولادى. بۇل ميدىڭ اسا قىراعىلىق رەجيمىنە ءوتىپ، ۇساق-تۇيەك دەتالدارعا دەيىن تىركەۋىمەن تۇسىندىرىلەدى. كەيىن ەسكە العان كەزدە، بۇل كەزەڭ وتە ۇزاق بولعانداي سەزىلەدى. ال قۋانىشقا بولەنگەندە نەمەسە ءبىر ىسكە بەرىلىپ كەتكەندە، ۋاقىتتىڭ قالاي وتكەنىن بايقاماي قالامىز، سەبەبى مينۋتتاردى ساناپ وتىرۋدى دوعارامىز.
سونىمەن قاتار، كۇردەلى تاپسىرماعا تەرەڭ زەيىن قويىپ، ونىڭ ءار قىرىن تالداعاندا ۋاقىت كەيدە باياۋلاعانداي سەزىلەدى - مي اقپاراتتى قارقىندى وڭدەپ، ءار سەكۋندتى «سالماقتى» ەتەدى. ال قاراپايىم، ۇيرەنشىكتى ارەكەتتەر كەزىندە كوگنيتيۆتى رەسۋرستار از جۇمسالادى دا، ۋاقىتتىڭ ءوتۋى بايقالماي قالادى.
سىرتقى ورتا دا ماڭىزدى ءرول اتقارادى. شۋىلى كوپ، قارقىندى ورتا ۋاقىتتىڭ تەز ءوتىپ جاتقانداي اسەرىن بەرەدى، سەبەبى مي ۇلكەن اقپارات اعىنىن جىلدام وڭدەۋگە ءماجبۇر. ال تىنىشتىق پەن ءبىرسارىندى جاعداي ءار ءساتتى سوزىلىڭقى ءارى ايقىن ەتەدى.
فيزيولوگيالىق جاعداي دا ۋاقىتتى قابىلداۋدى تۇبەگەيلى وزگەرتە الادى. شارشاۋ، اۋرۋ نەمەسە كۇيزەلىس كەزىندە ءتىپتى قىسقا ۋاقىتتىڭ ءوزى اۋىر ءارى شەكسىز بولىپ كورىنەدى. ال سەرگەك كۇي، دەنە بەلسەندىلىگى مەن شابىت، كەرىسىنشە، ۋاقىتتى «جەڭىلدەتىپ»، سول كەزەڭدە كوپ نارسەگە ۇلگەرگەندەي سەزىم سىيلايدى.
نەلىكتەن جاز قىسقا، ال قىس ۇزاق سەزىلەدى؟
كورىپ وتىرعانىمىزداي، ۋاقىتتى قابىلداۋ - بيولوگيالىق، پسيحولوگيالىق جانە فيزيولوگيالىق فاكتورلارمەن تىعىز بايلانىستى كۇردەلى ۇدەرىس. بۇل ساعات ءتىلىنىڭ قوزعالىسىن عانا ەمەس، وقيعالار لەگىن ءبىزدىڭ ىشكى كۇيىمىز ارقىلى ءتۇسىندىرۋ.
عالىمدار ۋاقىتتى سەزىنۋگە وقيعالاردىڭ تىعىزدىعى مەن ولاردىڭ جادىدا ساقتالۋى دا اسەر ەتەتىنىن ايتادى. زەرتتەۋلەر كورسەتكەندەي، ەموتسيالىق تۇرعىدان ماڭىزدى، جارقىن وقيعالارعا تولى كەزەڭ قىسقالاۋ بولىپ قابىلدانادى. سەبەبى مي كوپتەگەن تىرەك نۇكتەلەرىن ەستە قالارلىق ساتتەردى قالىپتاستىرادى، ال ولاردى ەسكە العاندا ءبارى ءبىر جىلدام اعىمعا بىرىگەدى. ال ءبىرسارىندى، جاڭا اسەرى از كەزەڭدەر، كەرىسىنشە، سوزىلىڭقى بولىپ سەزىلەدى، ويتكەنى جادتا ايقىن ەستەلىكتەر از قالادى.
ءدال وسى سەبەپتەن بىزگە جاز قىستان جىلدامىراق وتەتىندەي كورىنەدى. بۇل مەزگىلدە ءومىر تابيعي تۇردە مازمۇندىراق بولادى: جيى ساياحاتتايمىز، تابيعات اياسىندا ۋاقىت وتكىزەمىز، دوستارمەن كەزدەسەمىز. ءار كۇن جاڭا اسەر سىيلايدى، مي بۇل ساتتەردى ۇزدىكسىز تىركەپ وتىرادى. قىستا جاعداي وزگەرەدى. سۋىق اۋا رايى، كۇندەلىكتى ءبىرسارىندى تىرشىلىك پەن قوزعالىستىڭ شەكتەلۋى سالدارىنان كۇندەر ءبىر- بىرىنە ۇقساپ كەتەدى. مي جاڭا ستيمۋلداردى از قابىلدايدى، سونىڭ ناتيجەسىندە ۋاقىت باياۋ وتەتىندەي سەزىلەدى.
مۇندا جارىق كۇننىڭ ۇزاقتىعىنا بايلانىستى بيولوگيالىق ىرعاقتاردىڭ دا ءرولى زور. ميداعى گيپوتالامۋستىڭ سۋپراحيازماتيكالىق يادروسىندا ورنالاسقان ىشكى «ساعات» كۇن مەن ءتۇننىڭ اۋىسۋىنا جاۋاپ بەرەدى. جازدا كۇننىڭ ۇزاق بولۋى جۇيكە جۇيەسىن ىنتالاندىرىپ، سەرگەكتىكتى ارتتىرادى جانە ۋاقىتتىڭ قارقىندى ءوتىپ جاتقانداي اسەرىن تۋعىزادى. ال قىستا كۇننىڭ ەرتە باتۋى مەن ءتۇننىڭ ۇزاقتىعى ۇيقى گورمونى مەلاتونيننىڭ كوپ بولىنۋىنە اكەلەدى. بۇل بيولوگيالىق ۇدەرىستەردى باياۋلاتىپ، ۇيقىشىلدىقتى كۇشەيتەدى جانە ۋاقىتتىڭ سوزىلىپ كەتكەندەي سەزىلۋىن ارتتىرادى.
el.kz
