جاس دەپۋتاتتار ءماسليحاتقا جاڭالىق اكەلە الدى ما
استانا. KAZINFORM - بيىل قازاقستانداعى ءماسليحاتتاردىڭ قۇرىلعانىنا 30 جىل تولدى. ەل دامۋىنداعى وكىلەتتى بيلىكتىڭ ماڭىزى زور. دەيتۇرعانمەن ءماسليحات دەسە، كوبىمىزدىڭ كوز الدىمىزعا قارنى جۋان، ەلۋلەردى القىمداپ قالعان اعا بۋىن دەپۋتاتتار ەلەستەيتىنى وتىرىك ەمەس.
سوڭعى جىلدارى دەپۋتاتتار كورپۋسىنىڭ قاتارىن تولىقتىرىپ جاتقان جاستار بۇل ستەرەوتيپتى بۇزا الدى ما؟ جاستار ءماسليحاتتى قالاي وزگەرتىپ جاتىر، سايلاۋشىلارىنىڭ ءۇمىتىنىڭ ۇدەسىنەن شىعىپ ءجۇر مە؟ ءماسليحاتتاردان جاڭاشىلدىق لەبى ەسە مە؟ وسى ساۋالدارعا جاۋاپ ىزدەستىرىپ كوردىك.
بۇرىن ءماسليحاتتاعى جاس ازاماتتاردىڭ ۇلەسى 2 پايىزعا دا جەتپەيتىن. 2022-جىلى زاڭناماعا ەنگىزىلگەن وزگەرىستەردىڭ ناتيجەسىندە بۇل كورسەتكىش ەسەلەپ ارتتى دەۋگە بولادى. مۇنى جۋىقتا مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقايەۆ تا اتاپ ءوتتى.
بايقاعانىمىزداي، ەلىمىزدەگى جاس دەپۋتاتتاردىڭ كوبى قالالىق ءماسليحاتتارعا سايلانعان. ولاردىڭ اراسىندا بەلسەندى ارەكەتىمەن كوزگە ءتۇسىپ جۇرگەندەرى دە، جۇرتتان بۇرىن قولىن كوتەرمەيتىن سەلقوستارى دا بار. جاستار الەۋمەتتىك جەلىلەردە بەلسەندى ءارى جەلىنى جۇرتشىلىقپەن بايلانىس قۇرالى رەتىندە قۇپ كورەدى.
ءوزى سايلانعان ءماسليحاتتا تاۋداي تالاپپەن ەڭبەك ەتىپ، قوعاممەن ەتەنە ارالاساتىن جاستىڭ ءبىرى - نارقوزى قارتجان. ول 3-ءبىر مانداتتى وكرۋگى بويىنشا اقتوبە قالالىق ءماسليحاتىنىڭ دەپۋتاتى. ءبىلىمى - جوعارى، ق. جۇبانوۆ اتىنداعى اقتوبە وڭىرلىك ۋنيۆەرسيتەتىندە فيلولوگيا ماماندىعى بويىنشا دوكتورانتۋرادا وقىپ جاتىر.
جاسىم 28 دە، سوڭعى شاقىرىلىمدا اقتوبە قالالىق ءماسليحاتىنا سايلاندىم. قازىر ءماسليحاتتاردا جاستاردىڭ ءجيى شوعىرلانعانىن كورۋگە بولادى. جالپى بۇل ءۇردىس ءماسليحاتتاردىڭ جاڭاشا ءبىر سەرپىندە دامىپ، تىڭ كوزقاراستار قالىپتاستىرۋعا باعىتتالعان دەپ ءتۇسىندىم. جاستار ءماسليحاتتا شىنىمەن وزگەرىس اكەلىپ جاتىر. قازىر سەسسيالاردا، تۇراقتى كوميسسيالاردا پولەميكا پايدا بولدى. اعا بۋىنمەن كەيبىر ماسەلەلەر بويىنشا پىكىرتالاستار ءجيى تۋىندايدى. ويىمىزدى اشىق جەتكىزىپ، كوزقاراسىمىزدى بىلدىرەمىز. ارينە ءار ماسەلە بويىنشا ءار دەپۋتاتتىڭ وزىندىك كوزقاراسى، ۇستانىمى بولۋى زاڭدى. كەيدە جۇرتشىلىقپەن بايلانىستا جاستاردىڭ ارەكەتى اسىپ ءتۇسىپ جاتادى. جاستار الەۋمەتتىك جەلىدە ءجيى وتىرادى عوي، سول ارتىقشىلىق بولىپ وتىر. تۇرعىندار ءجيى كوتەرەتىن ماسەلەلەر - اۋلالاردى اباتتاندىرۋ، اسفالت توسەۋ، بالالار الاڭىن سالۋ، ليفتىلەردى جاڭارتۋ جانە ت. ب.
ءبىزدىڭ قالاداعى ۇيلەردىڭ كوبى سوناۋ وتكەن عاسىردىڭ ورتا شەنىندە سالىنعان. توبەلەرى، جەرتولەلەرى، ينفراقۇرىلىمى ابدەن توزىپ تۇر. سولاردى جاڭعىرتۋ بويىنشا حالىقپەن ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارىن جۇرگىزىپ، اتقارۋشى ورگانداردى جۇمىلدىرۋمەن كەلەمىز. تەمىرجول ۆوكزالى ماڭايىن رەتكە كەلتىرۋ، جالعا بەرىلەتىن پاتەرلەردى باقىلاۋعا الۋ سياقتى وزگە دە شارۋالار بارشىلىق. كەيدە قولىمىزدان كەلمەي قالاتىن جايتتار بولادى، ول كوبىنە زاڭ تۇرعىسىنا قاتىستى. وندايدا قۇزىرلى ورگاندارعا جۇگىنۋگە تۋرا كەلەدى. ءماسليحاتتارداعى جاستار اراسىندا مەريتوكراتيا جۇيەسى دە بايقالادى. كوبى بوزبالا شاعىنان ۆولونتەرلىك قوزعالىسقا قاتىسقان. ال وبلىستىق ءماسليحات دەڭگەيىنە جەتۋ ءۇشىن ماتەريالدىق جاعىنان جاقسى قامتىلعان بولۋ كەرەكپىز دەپ ويلايمىن. سەبەبى دەپۋتاتتاردان اقشا، ماتەريالدىق قولداۋ سۇراپ كەلەتىن ادامدار كوپ، - دەيدى ن. قارتجان.
ەل وڭىرلەرىندەگى ەڭ جاس دەپۋتاتتار قاتارىندا پاۆلودارلىق رۋسانا سۋلايمونوۆا دا بار. رۋسانانىڭ جاسى نەبارى 24-تە. ستۋدەنت شاعىندا قاتارداعى ەكولوگيالىق بەلسەندىدەن «جاسىل ەل» وبلىستىق شتابىنىڭ ديرەكتورى دەڭگەيىنە دەيىن ءوسىپ شىقتى.
پاۆلودار قالاسىنىڭ قوعامدىق ومىرىنە بەلسەنە ارالاسىپ، كورىكتەندىرۋ، اباتتاندىرۋ ماسەلەلەرىمەن شۇعىلدانادى. سوڭعى سايلاۋدا ول تۇڭعىش رەت Amanat پارتياسىنىڭ اتىنان پاۆلودار قالالىق ءماسليحاتىنا سايلاندى. بۇگىندە شاھاردىڭ ەكولوگيالىق تۇرعىدان جاقسارۋى ءۇشىن كوپتەگەن جوبالارعا باستاماشى بولىپ ءجۇر.
- ەلىمىزدەگى ساياسي رەفورمادان كەيىن قالالار مەن اۋدانداردىڭ ءماسليحاتتارىنا سايلاۋدا جاستاردىڭ كوبىرەك بولۋى تالاپ ەتىلدى. بۇل بەلسەندى قۇرداستارىمىزدى وزدەرىن حالىق ماسەلەسىمەن اينالىسۋ ىسىندە كورسەتۋگە جول اشتى دەپ ويلايمىن. وسى لەكتە مەن دە ءماسليحاتقا ءوتتىم. ەڭ اۋەلى بۇل ۇلكەن تاجىريبە الاڭى بولىپ وتىر. تۇرعىندارمەن سويلەسۋ، ولاردىڭ ماسەلەسىن شەشۋ دەگەننىڭ ءوزى ۇلكەن مەكتەپ ەكەن. قوعامدا ءتۇرلى كوممۋنيكاتسيالار بار، سولاردى پايدالانامىز. جالپى ءماسليحاتتاعى دەپۋتاتتار اراسىندا بۇگىنگى ۇرپاقتىڭ بارلىق بۋىنىنان وكىلدەر بولعانى وتە ءتيىمدى. ال اعا بۋىن بىزگە ءجون سىلتەپ، قيىن ساتتەردە قولتىعىمىزدان دەمەپ جىبەرەدى. ءوزىم «جاسىل ەلدە» قىزمەت ەتكەندىكتەن، جانىما كوگالداندىرۋ، اباتتاندىرۋ جۇمىستارى جاقىن. ايتسە دە، كەز كەلگەن الەۋمەتتىك ماسەلەگە ارالاسۋعا تىرىسامىن. ءار ماسەلە - مەن ءۇشىن مول تاجىريبە، - دەپ ءوز ويىن ءبولىستى ول.
ال ماڭعىستاۋ وبلىستىق ءماسليحاتىنىڭ دەپۋتاتى ايات سۇگىرباي سوناۋ 2007-جىلدان بەرى ءماسليحاتقا سايلانىپ كەلە جاتقان دەپۋتاتتىڭ ءبىرى. قىلشىلداپ تۇرعان 25 جاسىندا جەرگىلىكتى ءماسليحاتتان باستاعان ايات يساتاي ۇلى بۇگىنگى جاستاردىڭ قاراسى ءماسليحاتتا كوبەيىپ جاتقانىمەن، كوبىنىڭ كاسىبي دەڭگەيى ءبىز ويلاعانداي ەمەس دەگەن پىكىردە.
- جاستار زامان تالابىنا، كوشكە تەز بەيىمدەلەدى. ءبىراق ولاردىڭ كەلۋى ءماسليحاتتاردىڭ جۇمىسىن وزگەرتتى، جاڭاشىلدىق اكەلدى دەپ ايتا المايمىن. بۇگىندە جاسىم 42 گە كەلدى، 17 جىل بويى بىرنەشە شاقىرىلىمنىڭ دەپۋتاتى بولدىم، ەلدىڭ ىسىنە ارالاسىپ تاۋداي تاجىريبە جينادىم. 8-شاقىرىلىمنان باستاپ ءماسليحاتتارداعى جاستار مەن ايەلدەردىڭ ۇلەسى 30 پايىزدى قۇراۋى كەرەك دەگەن نورما قابىلدانعانى ءمالىم. مىناۋ سوڭعى لەكپەن سايلانعان جاستاردىڭ باسىم بولىگى ءالى دە شيكىلەۋ. ءماسليحات بولعان سوڭ مۇندا تارتىس بولادى، پىكىرتالاس بولادى، سونداي ساتتە ءبىلىمى مەن تاجىريبەسى جەتىسپەيتىن جاستار ۇنەمى جەڭىلىس تاۋىپ جاتادى. حالىقپەن، قوعاممەن تىعىز جۇمىستى تالاپ ەتەتىن وكىلەتتى ورگاندا ومىرلىك تاجىريبە بولماسا، ءىستىڭ العا جىلجۋى ەكىتالاي، - دەپ وي قورىتادى تاجىريبەلى حالىق قالاۋلىسى.
ايات سۇگىرباي وسى ورايدا ءماسليحاتتاردىڭ دامۋىنا، جاستاردىڭ كوپتەپ كەلۋىنە قاتىستى بىرنەشە ۇسىنىسىن جاريا ەتتى.
- ەڭ اۋەلى جاستاردى دەپۋتاتتىق سايلاۋ الدىندا ىرىكتەۋدەن وتكىزىپ، كادىمگىدەي وقىتۋ كەرەك. راس جاستار اراسىندا ءبىلىمدى ءارى ساۋاتتى ازاماتتار از ەمەس، ءبىراق وتە سيرەك. ولاردىڭ ۇسىنىسى بويىنشا، ماسەلەن، ءبىز اۋدانداردا كوشپەلى جيىندار وتكىزە باستادىق. ءيا ءماسليحاتتار ىشىندە قوزعالىس، جاڭاشىلدىققا ۇمتىلىس بار. بيىل مەن ءماسليحات اپپاراتىندا ەكى ستۋدەنتتى تاجىريبەدەن وتۋگە شاقىردىم. ونداعى ويىم حالىقپەن جۇمىس ىستەيتىن وكىلەتتى ورگان وكىلدەرىنىڭ جۇمىسىمەن تانىستىرۋ.
ەكىنشىدەن، وكىلەتتى ورگاندا بۇگىندە مەريتوكراتيا جۇيەسى دەگەن جوق. پرەزيدەنتىمىز ايتقانداي، لايىقتىلار قىزمەتكە كەلۋى كەرەك. الايدا دەپۋتاتتىق كورپۋستان ول بايقالماي تۇر. اۋداندىق، قالالىق ءماسليحاتتاردا 20 جىل شىڭدالعان ازاماتتار سول ورتادا قالا بەرەدى. اۋىلداعى حالىقتىڭ جاعدايىن ولاردان ارتىق بىلەتىن ادام جوق. سولاردى ءوسىرىپ، وڭىرلىك ءماسليحاتقا، پارلامەنتكە جەتكىزسەك، ەلدەگى ماسەلەلەردىڭ وڭتايلى شەشىمىن تابۋ، حالىقتىڭ مۇڭ- مۇقتاجىن بيلىككە ايتۋ دا جەڭىلدەي تۇسەدى. سەبەبى ولار سول ماسەلەمەن تۇراقتى اينالىساتىن كاسىبي ماماندار.
ۇشىنشىدەن، «كاسىبي دەپۋتات» دەگەن ۇعىمدى قالىپتاستىرۋ كەرەك. بىزدە كاسىبي شەنەۋنىك، كاسىبي كەنشى، كاسىبي مۇعالىم، كاسىبي مەتاللۋرگ، تاعىسىن-تاعى ۇعىمدار بار دا، كاسىبي دەپۋتات دەگەن جوق. مىسال ءۇشىن، ۇلىبريتانيادا لوردتار پالاتاسى دەگەن بار. سونداي جۇيە بىزگە دە اۋاداي قاجەت. 30 دەپۋتاتتىڭ كەمى ۇشەۋىن سونداي دەڭگەيگە جەتكىزسەك، ول كورسەتكىش بولار ەدى.
تورتىنشىدەن، كەز كەلگەن دەپۋتات ءماسليحاتتاعى وكىلدىگىن اۋداندىق جەردەن باستاسىن. مۇنى ايتىپ وتىرعانىم، وسى شاقىرىلىمدا وبلىستىق ءماسليحاتقا كەلگەن جاس دەپۋتاتتاردىڭ كوبى وتە ءالسىز، اۋىل حالقىنىڭ جاعدايىنان، اۋداندارعا بولىنەتىن ترانسفەرت، بيۋجەتتىك تولەمدەر جايىنان مۇلدە بەيحابار. كەيبىرى ءتىپتى حالىقپەن جۇمىس ىستەي الماي وتىر. ءماسليحات - ەلدىڭ، قوعامنىڭ تاعدىرىنا قاتىستى شەشىم قابىلداناتىن ورگان. وعان دايىندىقپەن كەلۋ كەرەك. سوندىقتان جاستار كوكجيەگىن كەڭەيتىپ كەلگەندەرى ابزال، - دەيدى دەپۋتات ايات سۇگىرباي.
وكىلەتتى ورگاندارداعى ستايتيستيكالىق دەرەكتەردى زەردەلەي كەلە، وبلىستىق ءماسليحاتتاردا جاستاردىڭ، سونىڭ ىشىندە جاس ەر ازاماتتاردىڭ ۇلەسى ءالى دە وتە تومەن ەكەنىن بايقادىق. جوعارىدا 30 پايىز نورما تۋرالى ءسوز ەتكەنبىز.
بۇل تاراپتا جاستاردىڭ ۇلەسى تاپشى دا، ال ايەل ادامداردىڭ قاتارى بارشىلىق ەكەنى كوزگە تۇسەدى. بۇعان پاۆلودار قالالىق ءماسليحاتىنىڭ قۇرامى دالەل، 24 دەپۋتاتتىڭ تەڭ جارتىسى - ايەل ادامدار.
ال جاس دەپۋتات دەگەندەردەن ءبىر عانا ەر ادام بار. پاۆلودار وبلىستىق ءماسليحاتىنداعى 32 دەپۋتاتتىڭ 6 ۋى ايەل ادام. مۇندا جاسى 35 كە دەيىنگى نەبارى 2 دەپۋتات بار. سوعان قاراعاندا بۇگىندە جەرگىلىكتى جانە وڭىرلىك ءماسليحاتتارعا جاس ەر ازاماتتار كوپ سايلانا قويمايتىن ءۇردىس ساقتالىپ وتىر.
پاۆلودار وبلىستىق قوعامدىق كەڭەستىڭ مۇشەسى ەركەعالي جانعازى دا جاستاردىڭ ءماسليحاتتارداعى بەلسەندىلىگى كوزگە تۇسپەيتىنىن ايتادى.
«قازىرگى ءماسليحات دەپۋتاتتارى، سونىڭ ىشىندە جاستار بۋىنى الدىن الا ازىرلەنگەن جوسپار بويىنشا جۇرەدى. سەبەبى كوبى پارتيالاردىڭ اتىنان تىركەلىپ سايلانعان، ولاردىڭ دا بەلگىلى ءبىر باعدارلامالارى بار. ەرتەڭ ەلدەن ەرەك بەلسەنىپ، داۋ- دامايعا قالاتىن بولسا، پارتيانىڭ اتىنا كىر كەلەدى دەپ قورقادى اعا بۋىن. ولاردى تىرپ ەتكىزبەي ۇستاپ وتىرعاندارى سودان. پاۆلودار قالالىق ءماسليحاتتاعى بولات سۇلەيمەنوۆ، گۇلجاينا داريموۆا دەگەن جاس دەپۋتاتتار سايلاۋ الدىندا تىم بەلسەندى بولدى، قوعامدىق ىستەردىڭ بەل ورتاسىنان ءجيى بايقالاتىن. وكىنىشكە قاراي، قازىر ەكپىندەرى باسىلىپ قالعانداي. ال وبلىستىق ءماسليحاتتاعى ايدار قۇرىمبايەۆ دەگەن ازامات كەرىسىنشە بەلسەنۋگە تىرىسادى. ءبىراق بارلىعىن ءماسليحات اپپاراتى بولسىن، وزدەرى تۇسكەن پارتيالارى بولسىن تەجەپ وتىرعانعا ۇقسايدى. مەنىڭشە، جاس دەپۋتاتتارعا ەركىندىك جەتىسپەيدى» ، - دەيدى ول.
ءۇمىت پەن سەنىمدى اقتاۋ - جاستاردىڭ پارىزى. ولار قازىرگى قوعامنىڭ جەتەكشى كۇشى رەتىندە ەلىمىزدىڭ دامۋى ءۇشىن جاۋاپتى ەكەنى تاعى ءمالىم. ەلىمىزدىڭ تاريحى مەن مادەنيەتىنىڭ تاعدىرى، دامۋى مەن مودەرنيزاتسيالانۋى، جالپى بۇگىنى مەن ەرتەڭى دە جاستارعا بايلانىستى.
مەملەكەت باسشىسى ايتقانداي، جاستار، سونىڭ ىشىندە ەلدىڭ مۇددەسىن ارقالاعان جاس دەپۋتاتتار ەڭ جاقسى قاسيەتتەردى بويىنا ءسىڭىرۋى قاجەت. سوندىقتان ءماسليحاتتارداعى جاس بۋىن وتانشىل، ءبىلىمپاز، ەڭبەكقور، ءادىل ءارى حالىققا جاناشىر بولۋى ءتيىس دەگەن ويدامىز.
اۆتور مۇرات اياعان
