جانۋارلار جەر سىلكىنىسىن الدىن الا سەزە الا ما؟

جىل سايىن ءبىزدىڭ عالامشارىمىزدا مىڭداعان جەر سىلكىنىسى تىركەلەدى. كەيدە جەر استى دۇمپۋلەرىنىڭ قاتتى بولعانى سونشالىق قالالار قيراپ، جاقىن ماڭداعى تۇرعىندار مەرت بولادى. زاماناۋي عىلىم سوڭعى عاسىردا دامىعانىنا قاراماستان ءالى كۇنگە جەر سىلكىنىسىن الدىن الا بولجاي المايدى.

بۇگىندە جەر سىلكىنىسىن الدىن الا بولجايتىن ءادىس جوقتىڭ قاسى. ونىڭ قاشان جانە ناقتى قاي جەردە جەر قايتا سىلكىنەتىنى تۋرالى اقپارات جوق.

تاريحتا جانۋارلار بۇكىل قالانى قۇتقارىپ قالعان وقيعالار بولعان. 1973 -جىلى قىتايدىڭ حايچىڭ ايماعىندا ءىرى جەر سىلكىنىسى تىركەلەدى. اپات بولماي تۇرىپ ءبىر كۇن بۇرىن تۇرعىندار كىشىگىرىم جەر ءدۇمپۋىن سەزگەن. وسىدان كەيىن جاقىن ماڭداعى بارلىق تىشقان مەن جىلان ىندەرىنەن كەتە باستايدى. مۇنى بايقاعان تۇرعىندار ءبىر جاماندىقتىڭ بولاتىنىن سەزەدى. قالا بيلىگى ۇزاق ويلانباستان تۇرعىنداردى كوشىرە باستايدى. ءبىر كۇننەن سوڭ 7,3 بالدىق جەر ءدۇمپۋى بولادى. سالدارىنان 1328 ادام كوز جۇمدى. ەگەر تۇرعىندار ەشقايدا كوشپەي، كۇندەلىكتى تىرشىلىگىن جالعاستىرسا قايتىس بولعانداردىڭ سانى ەداۋىر كوپ بولار ەدى.

عالىمدار تىشقان مەن جىلاننان باسقا قۇمىرسقا، باقا مەن قۇستار جەر سىلكىنىسىن الدىنا الا سەزەتىنىن ايتادى:

- جەر سىلكىنىسىن سەزگەن قۇمىرسقا كۇن بولسىن، ءتۇن بولسىن دەرەۋ يلەۋىن بوساتىپ، «جان ساۋعالاپ» كەتەدى ەكەن. مۇنى 2013 -جىلى نەمىس عالىمدارى بايقاعان؛

- باقا بولسا جەر سىلكىنبەي تۇرىپ بىرنەشە كۇن بۇرىن توعاننان كەتىپ، قاۋىپسىز جەرگە ورنالاسادى ەكەن. 2009 -جىلى يتاليانىڭ ل’اكۋيلا قالاسىندا جەر سىلكىنبەستەن بۇرىن باقالار جاپپاي كوشكەن؛

- قۇستار اپاتتان بىرنەشە كۇن بۇرىن بىرگە توپتاسادى نە سۋعا ۇمتىلادى. 2011 -جىلى ا ق ش-تىڭ شىعىس جاعالاۋىندا بولعان جەر سىلكىنىسى كەزىندە حايۋاناتتار باعىنداعى 64 قوقيقاز توپتاسىپ، وزدەرىن قاۋىپتەن قورعاعان.

عالىمدار جەر سىلكىنىسىن بولجايتىن قۇرالدى قالاي ويلاپ تابامىز دەپ باس قاتىرىپ جۇرگەندە، تابيعاتتىڭ سىرى اشىلدى. جانۋارلاردىڭ جەر سىلكىنىسىن سەزەتىن قاسيەتىنىڭ بارىن بۇعان دەيىن ءبىراز زەرتتەلگەن. ءبىراق بۇل تۇجىرىم عىلىمي تۇرعىدا راستالماي كەلدى. الايدا ەۋروپا عالىمدارى بۇل فەنومەننىڭ راس ەكەنىن دالەلدەدى.

عالىمدار مىنا فاكتورعا باسا ءمان بەرگەن: جانۋارلار جەر سىلكىنىسىن الدىن الا سەزىپ، ءجۇرىسى، مىنەز-قۇلقى وزگەرۋى ءتيىس. بۇعان دەيىن جاسالعان تاجىريبەلەردە بۇل فاكتور اسا قاتتى ەلەنبەگەن ەكەن.

تاجىريبە جاساۋشىلار التى سيىر، بەس قوي، ەكى يتكە ارنايى سەزبەك (داتچيك) ورناتقان. ءدال وسى جانۋارلار جەر سىلكىنىسىنە اسا سەزىمتال ەكەن. جانۋاردىڭ بارلىعى يتالياداعى فەرمادا بولعان. كەيىنگى بىرنەشە جىلدا بۇل ايماقتا ريحتەر شكالاسى بويىنشا ماگنيتۋداسى 6,6-عا دەيىنگى 18 مىڭ ءىرىلى-ۇساق جەر سىلكىنىسى بولعان.

زەرتتەۋشىلەر سەيسميكالىق بەلسەندىلىك كەزىندەگى جانۋارداردىڭ مىنەز-قۇلقىن باقىلاي وتىرىپ، ولاردىڭ جەر سىلكىنىسىن الدىن الا سەزەتىنىن انىقتاعان. جانۋار ەپيسەنترگە قانشالىقتى جاقىن بولسا، سونشالىقتى ەرتەرەك سەزەتىن بولعان. كەي جاعدايدا 18 ساعات بۇرىن سەزگەن ەكەن.

ەسكە سالايىق، كەشە الماتىدا جەر سىلكىنىسى بولدى. الماتىلىقتار ءوز ۇيلەرىن تاستاپ، سىرتقا شىقتى.

قازاقستان رەسپۋبليكاسى توتەنشە جاعدايلار مينيسترلىگى «ن ت س س ن ي ي» سەيسميكالىق ستانسيالار جەلىسى الماتى ۋاقىتى بويىنشا ساعات 2024 -جىلعى 23-قاڭتاردا ساعات 00:09:02-دە (2024 -جىلعى 22-قاڭتاردا گرينۆيچ بويىنشا 18 ساعات 09 مين 02 سەك) جەر سىلكىنىسى تىركەلگەنىن حابارلادى.

جەر سىلكىنىسىنىڭ وشاعى الماتىدان وڭتۇستىك- شىعىسقا قاراي 264 شاقىرىم جەردە قازاقستان مەن قىرعىزستان شەكاراسىندا ورنالاسقان.

جەر سىلكىنىسى MSK-64 شكالاسى بويىنشا الماتىدا 5 بال، شىمكەنت 2 بال بولىپ سەزىلگەن.