جان كۇيزەلىسىن قالاي جەڭۋگە بولادى؟
استانا. قازاقپارات - «دەپرەسسيا» (جان كۇيزەلىسى) دەگەن تەرمين ХХ عاسىردىڭ 20-30-جىلدارى پايدا بولىپتى.ءبىراق تاريحقا ۇڭىلسەك، جان كۇيزەلىسىن ەمدەۋمەن بۇدان ەكى مىڭ جىلدار بۇرىن شۇعىلدانعاندار بولىپتى.
ول ەجەلگى گرەكتىڭ اتاقتى دارىگەرى، «مەديسينانىڭ اتاسى» گيپپوكرات (ب.ە.د. 460-370 ج ج.). شىنىن ايتقاندا، ۇلى دارىگەر كۇيزەلىستى ەمەس، ادامنىڭ ءتورت تەمپەرامەنتىنىڭ ءبىرىن بىلدىرەتىن مەلونحوليانى سىرقات ەسەبىندە زەرتتەپ، ەمدەمەك بولعان.
ياعني ول ادام اعزاسىندا قارا ءوتتىڭ كوبەيىپ كەتۋىنەن مەلونحوليا تۋىندايتىنىن انىقتاعان.
دۇنيەجۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمىنىڭ دەرەگىنە قاراعاندا، جان كۇيزەلىسى سىرقاتتاردىڭ تارالۋى جاعىنان ءبىرىنشى ورىندا تۇر ەكەن.
اتاعى ХХI عاسىردىڭ وباسى سانالاتىن قىلتاماق اۋرۋىنان اسىپ تۇسپەسە كەم ەمەس.
سونىمەن جان كۇيزەلىسى دەگەنىمىز نە دەسەك، ول - ادامنىڭ مىنەزىنىڭ تۇيىقتالىپ، ومىرگە دەگەن قىزىعۋشىلىعىنىڭ جوعالۋى، بولاشاعىنا سەنبەۋشىلىك، ۇيقىسىزدىق، تاماققا دەگەن تابەتتىڭ جوعالۋى، ءوزىن-ءوزى ولىمگە دايىنداۋشىلىق.
وسىنداي جامان كوڭىل كۇي ەكى اپتا بويى بايقالسا، ول سول ادامنىڭ جان كۇيزەلىسىنە ۇشىراعانىن بىلدىرەدى دەيدى ماماندار.
جان كۇيزەلىسىنىڭ سەبەپتەرى
بۇل سىرقات تارالۋى جونىنەن ءبىرىنشى ورىندا تۇرعانىمەن، ونىڭ نەدەن پايدا بولاتىنى تۋرالى ماماندار اراسىندا كەلىسىلگەن ناقتى جاۋاپ جوق: شىعۋ سەبەبىن ءار تەوريا ءارقالاي تۇسىندىرەدى.
بيولوگيالىق تەوريا: كەيبىر زات الماسۋ پروسەسى مەن مي جۇمىسىنىڭ بۇزىلۋى.
گەنەتيكالىق تەوريا: تۇقىمقۋالاۋشىلىق.
پسيحولوگيالىق تەوريا: جاقىن ادامىن ماڭگىگە جوعالتۋدان تۋاتىن اۋىر قايعى، ۇنەمى جولى بولماۋشىلىقتان، ارمانىنا قول جەتكىزە الماۋدان تۋىندايتىن جان كۇيزەلىسى.
الەۋمەتتىك تەوريا: قورشاعان ورتامەن كەلىسپەۋشىلىك، جۇمىس پەن ۇيدەگى ۇرىس-كەرىستەن تۋاتىن قاقتىعىس، تالاس-تارتىس، ءوزارا قارىم-قاتىناستاعى شيەلەنىس، قاراما-قايشىلىق.
ءدىني تەوريا: ادام كۇناسىنىڭ ارتۋىنىڭ سالدارى.
جەتكىنشەك جاس كەزەڭى ادام تۇلعاسىنىڭ قالىپتاسۋىنداعى اسا ماڭىزدى كەزەڭ ەكەنى بەلگىلى.
پسيحولوگيادا بۇل كەزەڭ «وتپەلى»، «بەتبۇرىس»، «قيىن»، «سىنالاتىن» كەزەڭ دەپ سيپاتتالىنادى. ءومىردىڭ ءبىر داۋىرىنەن ەكىنشى داۋىرىنە وتۋمەن بايلانىستى جاستاردىڭ دامۋ پروسەسىندە كۇردەلىلىك تۋىندايدى. وسى كەزەڭدە جەتكىنشەكتەردىڭ «مەن» دەگەن قاسيەتىن ۇلكەندەردىڭ ءتۇسىنۋى وڭايعا تۇسپەيدى. جەتكىنشەك اينالاسىنان وزىمەن ساناسۋدى تالاپ ەتە باستايدى. ەرەسەكتەردىڭ ءوز قۇقىعىن ۇنەمى شەكتەۋىنە قارسى تۋىندايتىن قارسىلىق بىرتە-بىرتە جەتكىنشەكتى جان كۇيزەلىسىنە ۇشىراتۋى مۇمكىن. مەكتەپتەگى وقۋشىلار اراسىندا ءجيى بولاتىن داعدارىستىڭ سەبەبى وسىندا جاتىر.
كۇيزەلىس كوبىنەسە ەڭ الدىمەن ۇلكەن قالا تۇرعىندارىنا ءتان. كوپتەگەن پسيحولوگ ماماندار دەپرەسسيانىڭ قالالى جەرلەردە باسىم ەكەندىگىن ايتادى. ۇلكەن قالانىڭ جاقسىلىعى مەن جاماندىعى قاتار جۇرەدى، وعان قالا تۇرعىندارى توزىپ، قىمباتشىلىقتا كۇنەلتۋگە ءماجبۇر. نارىقتىڭ باستى قۇندىلىعى اقشا بولعاندىقتان، اقشا تابۋ ءۇشىن جانتالاسا ءومىر سۇرۋگە، ءسويتىپ اكە-شەشە، تۋعان-تۋىستاردان، قۇربى، دوس-جارانداردان الىستاۋ ارقىلى ءوز-وزىنەن تۇيىقتالۋ ادامنىڭ جۇيكەسىن شارشاتىپ، كۇيزەلىسكە ۇشىراتادى.
ونىڭ ويىندا سان ءتۇرلى سۇراقتار تۋىپ، پاتەراقىنىڭ ۋاقىتى جاقىنداۋى، جۇمىستىڭ جۇرمەۋى، ءۇيدىڭ تىرلىگى، اقشانىڭ جوقتىعى، بانكتەگى نەسيە سەكىلدى سان سۇراقتار تۋىنداپ، سارى ۋايىمعا اكەلىپ كۇيزەلتەدى. قالا تۇرعىندارىنىڭ وتباسىن اسىراۋ ءۇشىن بىرنەشە جەردە جۇمىس ءىستەپ، كەشكى توعىز، ونعا دەيىن جۇمىستا بولىپ، دۇرىس دەمالماۋى دا بۇعان اسەر ەتىپ، كۇيزەلىسكە ۇشىراتادى.
زەرتتەۋلەرگە قاراعاندا، تارالۋى جاعىنان ءبىرىنشى ورىندا كۇيزەلىس سىرقاتى تۇرعاندىعىن ايتتىق. ايتا كەتەرلىك جايت، ناركولوگيالىق ديسپانسەرلەر مەن ىشكى ىستەر ورگاندارىندا ەسەپتە تۇرعان ادامداردىڭ باسىم بولىگى بەلگىلى دارەجەدە جۇيكە جۇيەسىنىڭ قىزمەتى اۋىتقىعاندار. دەمەك، دەپرەسسيانىڭ قاۋىپتىلىگى ءبىز ويلاعاننان الدەقايدا كۇردەلى.
ونىڭ ۇستىنە، سۋيسيد دەگەن قاسىرەت ادامزاتتى قىناداي قىرۋدا. بۇل قاسىرەتتەن قازاقستان دۇنيەجۇزى بويىنشا الدىڭعى ورىنداردىڭ قاتارىندا تۇر.
كۇيزەلىستەن ارىلۋدىڭ جولدارى
كىشىگىرىم كۇيزەلىستى اسقىندىرماي، دەپرەسسيانىڭ الدىن الۋ ءۇشىن، كەز-كەلگەن ادام ءوزىنىڭ قاجىر-قايراتىن قالىپتى ۇستاۋى كەرەك. ماسەلەن، دەر كەزىندە تاماقتانۋ، دۇرىس دەمالۋ، سپورتپەن شۇعىلدانۋ.
ەكىنشى، ادام ومىردە وزىنە نە كەرەك ەكەنىن باعامداپ السا، قۇبا-قۇپ. جوق دەگەندە، كۇندەلىكتى ۋاقىتىن ءتيىمدى، ماقساتتى پايدالانۋعا داعدىلانۋ اسا قاجەت. سوندا عانا ءوزىنىڭ ءىسى مەن ومىرىنە كوڭىلى تولىپ، قاجەتسىز ويدان ارىلادى. ءۇشىنشى، اركىم ءوزى باعالايتىن قۇندىلىقتاردى ساقتاۋعا كۇش سالسا، جاقسىلىققا ءبىر تابان جاقىندايتىنى انىق.
ادامنىڭ جان كۇيزەلىسىنە ۇشىراماۋى ءۇشىن تىڭ كۇش جيناپ، سارقىلعان كۇش-قايراتتى قالپىنا كەلتىرۋى وتە ماڭىزدى. مۇمكىندىگىنشە ارينە، تاماقتى ۇيىقتاردا جەمەۋ كەرەك. كۇش-قۋاتتى قالپىنا كەلتىرۋ ءۇشىن تويىپ تاماق ءىشۋ كەرەك دەگەن ويداعى ادامدار قاتتى قاتەلەسەدى. كەرىسىنشە جاتاردا تويىپ تاماق ىشكەن ادامنىڭ بۇكىل ەنەرگياسى ءتۇنى بويى استى قورىتۋعا كەتەدى دە، تاڭەرتەڭ ۇيقىسى قانباي، قالجىراپ تۇرادى. ال اش جاتقان، كەرىسىنشە قۇر اتتاي بولىپ، سەرگىپ ويانادى.
كۇنى بويى كومپيۋتەر ۇستەلىنىڭ باسىنان شۇقشيىپ شىقپايتىن نەمەسە كولىك رۋلىنەن تۇسپەيتىن جاستاردىڭ كوبىسى سارقىلعان كۇش-قۋاتىن قايتا قالپىنا كەلتىرۋ ءۇشىن تۇنگى كلۋبقا بارىپ نەمەسە ءبىر بوكال سىراسىن الىپ، تەلەۆيزور الدىنا جايعاسقاندى ءجون كورەدى ەكەن. مۇنداي دەمالىس ءتۇرىنىڭ ادامدى تىڭايتۋدىڭ ورنىنا، كەرىسىنشە شارشاتا تۇسەتىنى كۇندەلىكتى ومىردە دالەلدەنگەن.
ادام كۇش-قۋاتتى بويدا دۇرىس ۇستاپ تۇرۋى ءۇشىن تاڭعى استى تاستاماعانى ابزال. «تاڭعى اس - تاڭىردەن» دەلىنگەن. امەريكاندىق عالىمدار ۇنەمى تاڭعى اس ءىشىپ جۇرەتىن ادامداردىڭ جۇمىس ىستەۋ قابىلەتى مەن ەل-جۇرتپەن ارالاسۋى باسقالارعا قاراعاندا الدەقايدا ارتاتىنىن الدەقاشان تاجىريبە جۇزىندە دالەلدەگەن.
ادامنىڭ جان كۇيزەلىسىنە ۇشىراماۋى ءۇشىن تىڭ كۇش جيناپ، سارقىلعان كۇش-قايراتتى قالپىنا كەلتىرۋىنىڭ جولدارى كوپ. ومىرلىك جاعىمدى ەنەرگيا الۋ ءۇشىن اعىن سۋعا قارايسىز با، جوق لاپىلداپ جانعان وتقا ۇڭىلەسىز بە، الدە تابيعات اياسىندا جاياۋ قىدىراسىز با، پاتشا كوڭىلىڭىز بىلەدى.
يسلام دىنى بويىنشا، انىعىندا، جان كۇيزەلىسى كىرلەنگەن جۇرەكتەن تۋادى. جۇرەك جامان ويلاۋدان، لاس ءىستەرگە ءۇيىر بولۋدان كىرلەنەدى. جۇرەك اۋىرسا، ادامنىڭ بارلىق مۇشەسى اۋىرادى، جۇرەك تازارسا، بارلىق مۇشە قالىپقا كەلەدى. جۇرەك اۋىرماۋ ءۇشىن يمانمەن نۇرلانۋى كەرەك. يمان كوبەيىپ نە ازايىپ وتىرادى. يماننىڭ ازايۋى تەك سىرتى كورىنىسكە عانا ەمەس، ىشكى اعزاعا دا اسەر ەتەدى.
اقتان قوڭىر
«ايقىن»
