جامبىل جابايەۆتىڭ سۋرەتى امەريكادان تابىلدى
جامبىل جابايەۆتىڭ سۋرەتى امەريكادان تابىلدى. بۇل تۋرالى اقپارات «ەگەمەن» سايتىندا پايدا بولدى، - دەپ حابارلايدى Massaget.kz ءتىلشىسى.
بۇل - 1951-جىلى نيۋ-يورك قالاسىندا باسپادان شىققان «كەڭەستەر ورتا ازيادا» كىتابى. ۇلى بريتانيالىق زەرتتەۋشى زەلدا كوۋتەس پەن ۋيلليام كوۋتەس بىرلەسىپ جازعان بۇل كىتاپ سول كەزدەگى كەڭەس وداعىنداعى رەسپۋبليكالاردىڭ جاعدايىن بايان ەتەدى. تۇتاس ءبىر تاراۋىن قازاقستانعا ارناعان زەرتتەۋشىلەر قازاق ەلىنە كەلگەن العاشقى ءساتىن بىلاي تولعايدى: «تاشكەنتتەن الماتىعا كەلگەنىمىزدە ءبىزدى جىلى اۋا، باسىن اق قار شالعان اسقار تاۋ، ايبىندى قالا قارسى الدى. ۇشاقتان تومەن قاراپ، جوتالارعا كوز سالدىق، بىرىنەن-ءبىرى بيىكتەپ بارا جاتقانداي سەزىلدى. ولارعا جاقىنداعان سايىن ءپىشىنىن وزگەرتىپ، ءبىزدى باۋراي ءتۇستى»، دەي كەلە، الماتى قالاسىنىڭ ارعى-بەرگى تاريحى مەن قازاق جەرىنە العاش پويىز كەلگەن ءساتتى سۋرەتتەيدى. سونىمەن قاتار، اينالاسىن اسەم گۇلدەر كومكەرگەن الماتىدا 140 تان استام اعاشتىڭ ءتۇرى بار ەكەنىن دە قاعىس قالدىرمايدى. 1946-جىلى قالاداعى جوعارى وقۋ ورىندارىندا وقيتىن ستۋدەنتتەردىڭ سانى 10 مىڭعا تاياۋ ەكەنىن دە جازادى.
«قازاقستان ۇكىمەت ۇيىندە قالا باسشىسى جانە وزگە ۇكىمەت مۇشەلەرىمەن اڭگىمەلەستىك، قالانىڭ ارحيتەكتورلارى دا بىرگە وتىردى. قازاق ۇكىمەتىنىڭ ءبىز كەزدەسكەن وكىلدەرى نەگىزىنەن ورتا جاستاعى كىسىلەر ەكەن. ولاردىڭ اراسىندا ءبىر عانا ايەل كىسى بار، ونىڭ ۇلتى - قازاق، ون ءبىر جاستاعى قىزى بار، ءوزى اسكەري ينستيتۋتتا لەكتور ءارى عىلىم اكادەمياسىندا جۇمىس ىستەيدى، ك س ر و جوعارى كەڭەسىنىڭ دەپۋتاتى. ءبىز ودان وسىنشاما كوپ جۇمىسقا قالاي توتەپ بەرەتىنىن سۇراعانىمىزدا، ول ءار ءىستى جۇيەلى اتقارىپ، كۇن سايىن ءوز سايلاۋشىلارىنان كەلگەن حاتتارمەن تۇراقتى جۇمىس ىستەيتىنىن جاسىرمادى».
قازاقستاننىڭ ءوندىرىسى، ەكونوميكاسى، مال شارۋاشىلىعى، مەكتەپ، اۋرۋحانا، عىلىم مەن تەحنيكا تۋرالى دەرەكتەر، ساناقتار ارقىلى سول كەزدەگى ەل جاعدايىنان حاباردار ەتەدى. «1914-جىلى حالىقتىڭ ساۋاتتىلىق جاعدايى ەكى پايىزعا دا جەتپەيتىن، ەلدە 2000 مەكتەپ قانا بار ەدى، وقۋ جاسىنداعى 150000 وقۋشىنىڭ 450 ءى عانا ورتا مەكتەپتە وقيدى» دەگەن دەرەك كەلتىرەدى. بۇل - حالقىمىزدىڭ كەشەگى وقۋ-اعارتۋ جاعدايىنان مالىمەت بەرەتىن اقپاراتتىڭ ءبىرى.
ال جىراۋ جامبىل تۋرالى كەڭىنەن جازىپ، ونىڭ ءومىرى، ونەرىن وقىرمانعا تاپتىشتەپ تۇسىندىرگىسى كەلگەندەي. «قازاق حالقىنىڭ ابايدان كەيىنگى ۇلى اقىنى، ول دا پاتشا شەنەۋنىكتەرى مەن جەرگىلىكتى باي-ماناپتاردىڭ قىسىمىنا ۇشىراسا دا، باقىتتى ءومىر وتكىزدى دەۋگە بولادى. جامبىل اقىن دۇنيەگە كەلگەن جىلدارى قازاق حالقىنىڭ جازبا ادەبيەتى ءالى قالىپتاسپاعان ەدى. وڭتۇستىك ءسىبىر مەن ورتا ازيانى كەڭ جايلاعان قازاق حالقى قىسى-جازى ۇلانعايىر دالادا ءارى-بەرى كوشىپ ءجۇردى. ول كەزدە قالالىق وركەنيەت پەن ەگىنشىلىك ولارعا مۇلدە جات بولاتىن. كەرىسىنشە، ولار الدارىنا ءۇيىر-ءۇيىر جىلقى سالىپ، قوراسىن قويمەن تولتىردى. انە، سونداي سايىن ساحارا توسىندە ولاردىڭ اۋىز ادەبيەتى دامىپ، ۇزاق جىر-داستاندار اۋىزدان-اۋىزعا تارادى. ءبىز ءسوز ەتىپ وتىرعان - جامبىلدىڭ سۋىرىپ سالما اقىندىق قاسيەتى، ونى الدىمەن ءوز رۋىنىڭ، سوسىن كۇللى قازاقتىڭ ماقتانىشىنا اينالدىردى، كەيىن قازاقستان كەڭەستىك رەسپۋبليكا بولعان سوڭ، ول ك س ر و اقىنى رەتىندە كەڭىنەن تانىلدى».
وسى تۇستا اۆتورلار جامبىل جىراۋدىڭ بۇرىن ءبىز كورمەگەن ءبىر سۋرەتىن كىتابىنا كىرىستىرەدى دە، سۋرەتتىڭ استىنا «قازاقستاننىڭ حالىق اقىنى جامبىل» دەگەن تۇسىنىكتەمە بەرەدى. جىراۋدىڭ كيىز ءۇيىنىڭ الدىندا ءتورت جىگىتپەن بىرگە دومبىرا شەرتىپ وتىرعان كورىنىسى دالانىڭ سوڭعى جىراۋىنىڭ كەسكىن-كەلبەتىن كوز الدىمىزعا اكەلدى. جۋرناليستەر بۇل سۋرەت بويىنشا جامبىل اتىنداعى مۋزەيدىڭ قازىرگى ديرەكتورى، جامبىل جابايەۆتىڭ نەمەرەسى سالتانات تەزەكباي قىزى جامبىلوۆاعا حابارلاسىپ، ءمان-جايىن سۇراعان.
«بۇل سۋرەت نەگىزىنەن Ⅱدۇنيەجۇزىلىك سوعىستان بۇرىن تۇسىرىلگەن بولۋى كەرەك، ول كىسىنىڭ سۋرەتتەرى وتە كوپ، ءبىراق مىناۋ وزگەشە سۋرەت ەكەن. ويتكەنى بۇل جەردە وتىرعان كىسىلەر دە - بىزگە تانىس ادامدار. سول جاقتا مالداس قۇرىپ وتىرعان كىسى - عالي ورمانوۆ، جامبىل اتامىزدىڭ ادەبي حاتشىسى بولعان. ال اق جەيدەلى، جەردە جانتايىپ جاتقان - اتامىزدىڭ اۋدارماشىسى، حاتشىسى پاۆەل نيكولايەۆيچ كۋزنەتسوۆ، ار جاعىندا وتىرعان كىسى قادىر حاسەنوۆ. اتامىزدىڭ ءبىراز ولەڭىن ۇيعىر، قىتاي تىلىنە اۋدارعان. وڭ جاقتا جانتايىپ جاتقان كىسى - مەنىڭ اكەم تەزەكباي جامبىل ۇلى. ال كيىز ءۇيدىڭ بوساعاسىندا وتىرعان - اتامىزدىڭ ۇلى قوجاشتىڭ قىزى ءدىلداحان تاتەمىز. ول كىسى سەكسەن جاستان اسىپ قايتىس بولدى. ءبىز بۇل سۋرەتتى كورىپ، قۋانىپ قالدىق. اتامىزدىڭ 1936-1945-جىلدار ارالىعىنداعى سۋرەتتەرى بىزگە جەتكەن، ال ونىڭ الدىنداعى كەزدەن 1913-جىلعى ءبىر سۋرەت قانا بار، وسى جىلى رومانوۆتار اۋلەتىنىڭ پاتشالىق قۇرعانىنا 300 جىل تولۋىنا بايلانىستى جەتىسۋ وڭىرىنەن 15 اقىندى اق پاتشانى ماقتاپ، ولەڭ ايتاسىڭدار دەپ شاقىرعان ەكەن، سونداعى سۋرەتى ساقتالعان. مەن 1981-جىلدان باستاپ اتامىزدىڭ اتىنداعى مۋزەيدە جۇمىس ىستەپ كەلەمىن، عىلىمي قىزمەتكەر، قور ساقتاۋشى بولىپ قىزمەت اتقاردىم. 2018-جىلدىڭ اياعىنان بەرى جامبىل اتىنداعى مۋزەيدىڭ ديرەكتورى بولىپ جۇمىس ىستەيمىن، بۇل سۋرەتتىڭ بىزدە قالاي ساقتالماي قالعانىن بىلمەيمىن»، - دەدى ول.
