جالعىز بالا - اڭگىمە
اڭگىمە ءتىلىنىڭ مۇكىسى بار بالالارعا ارنالعان مەكتەپ تابالدىرىعىن زاۋرە بۇگىن جۇرەكسىنە اتتادى.
«كەلىپ قايتسىن» - دەگەن حاباردى ەستىگەلى بەرى الدەنەگە الاڭداپ، مازاسىزدانا بەرىپ ەدى، جۇرەگى قۇرعىر سەزگەن ەكەن. مەكتەپ ديرەكتورىنىڭ جايماشۋاق اڭگىمەسىنىڭ اقىرى مۇراتتى باسقا جەرگە اۋىستىرۋ جايىنا كەلىپ تىرەلدى.
ساقال-مۇرتى اپپاق قۋداي قارت ۇستاز پەد كەڭەستىڭ شەشىمىن ءبيپازداي وتىرىپ-اق جەتكىزگەن، ءبىراق بۇل مۇلدە شوشىپ كەتگى. ايتەۋىر ءبىر جايسىز اڭگىمەنىڭ بولارىن بىلگەنىمەن، ءدال وسىنى كۇتپەگەن ەدى. زاۋرە توبەسىنەن جاي تۇسكەندەي، قاپەلىمدە ەسەڭگىرەپ وتىرىپ قالعان. مۇراتتىڭ كلاسس جەتەكشىسى دە بۇرىندارى ەمەۋرىن تانىتقان ەدى عوي، ءبىراق بۇل بەيباق وعان ءمان بەردى مە. ءالى دە بولسا قاعىس ەستىدىم بە دەپ، انىقتاپ العىسى بار.
- اپىر-اي، مىلقاۋلار مەكتەبىنە دەيسىز بە؟ اقيقاتقا كوزى جەتكەندە بارىپ، سۋعا كەتىپ بارا جاتقان ادامنىڭ جان دالباساسىنداي كەنەت ورنىنان ۇشىپ تۇردى دا، توردەگى ۇستەلگە قاراي تالتىرەكتەپ ۇمتىلا بەردى.
- تورتاي توعانباي ۇلى، وتىنەمىن، ءسىز ءبىر قايىرىمدى ادام ەدىڭىز عوي. «تىم بولماسا مەنى اياڭىزشى... وسى مەكتەپتە-اق وقىسىنشى. جارايدى دەڭىزشى. كورەسىز، ءالى-اق ءتىلى ۇستارىپ كەتەدى. ول ءبارىن دە تۇسىنەدى.- كەلىنشەكتىڭ جانكەشتى ءۇنى ءدىرىل قاقتى. كابينەت يەسى مامىلەگە كەلۋ وڭايعا تيمەيتىنىن كۇن ىلگەرى سەزە تۇرا، وسىنشاما ەگىلەر دەپ كۇتپەگەن. ءبىراق امال قانشا، «اۋرۋىڭدى جاسىرساڭ، ونى ءولىم اشكەرەلەيدى»- دەمەكشى، بۇگىن بوساڭدىق تانىتسا، كۇنى ەرتەڭ بۇل «قامقورلىعى» ايۋدىڭ دوستىعىنداي بولىپ شىقپاسىنا كىم كەپىل. جوق، ول ءبىر ءسات بويىن جيىپ، وزىنە جالبارىنا قاراعان اناعا توقتاۋ ايتقان.
- قالقام، سەن مەنى دۇرىس ءتۇسىن،- دەدى ول شيرىققان ۇنمەن- بالانىڭ كەلەشەگىن ويلايىق...
بۇدان ءارى قيىلۋدىڭ ءجونسىز ەكەنىن، بۇل ۇكىمنىڭ ەندى قايتىپ وزگەرمەيتىنىن ۇققان انا ورنىنان قالاي تۇرعانىن دا اڭعارمادى. ۇنجىرعاسى ءتۇسىپ، ەسىككە قاراي اياڭداعان.
ديرەكتور دە ەت پەن سۇيەكتەن جارالعان ادام عوي، بەي-جاي قالا بەرۋگە ءداتى شىداماسا كەرەك.
- قاراعىم، سەنى سوكپەيمىن،- دەدى ول قاۋقالاقتاپ ورنىنان تۇرا بەرىپ. - ءبىراق سونشاما تاۋسىلعانىڭ قالاي... وسىندا وقىسىن-اق، ءبىراق ودان نە ۇعامىز. باراتىن مەكتەبى جامان ەمەس، ءالى-اق ءبىر كاسىپتىڭ باسىن ۇستاپ شىعا كەلەدى. - زاۋرە قۇلاعىنا كۇڭگىر-كۇڭگىر جاڭعىرىپ جەتكەن سوزدەردىڭ ءبىرىن ەستىسە، ءبىرىن ەستىمەگەن. ماقۇلداعانى ما، بولماسا، سۇيەككە سىڭگەن سىپايگەرشىلىك پە، ول اراسىن ءوزى دە ايىرا المادى. ايتەۋىر باسىن يزەي بەرگەن.
ەسىك الدىندا بالاسى كۇتىپ تۇر ەكەن. زاۋرە تەرىس اينالا ءوزىن-ءوزى باسقان بولدى. «تىم مۇڭشىل ەدى، كورمەي-اق قويسىنشى». ول بەت-بەينەسىندەگى ءاربىر قۇبىلىستى ءدوپ باسىپ، سوعان قاراي كوڭىل-كۇيى دە وزگەرىپ تۇراتىن سىردەستە بالاسىن اياعان. بارىنشا جايدارى كورىنۋگە تىرىستى.
- مۇرات-اۋ، ءۇزىلىس ءبىتتى ەمەس پە، نەعىپ ساباعىڭا بارمادىڭ، - دەدى ول وزىنە ءالى دە باعجيا قاراپ تۇرعان ۇلىن ەرتەرەك ءوز قاسىنان جىبەرۋگە اسىعىپ. زەيىندى بالا انا ءسوزىن ەكى ەتپەي، ءدالىزدى بويلاپ ۇزاي بەردى. ءبىراق كوڭىلى الدەنەدەن سەكەم العان سياقتى، يىقتارى قۇنىسىپ، باسى سالبىراپ كەتىپتى.
تىسقا شىققاننان كەيىن عانا زاۋرە ءوز قىلىعىنا ءوزى ەسەپ بەرگەن. «قاپ، مۇراتتى نەسىنە جىبەردىم ەكەن»- دەدى ول وكىنىپ، ەندى نە دە بولسا ساباقتىڭ ءبىتۋىن كۇتۋ كەرەك.
ول كوشەنىڭ قارسى بەتىندەگى اۆتوبۋس ايالداماسىنا قاراي ءوتىپ، ونداعى بوس ورىندىققا جايعاستى. سان-ساپالاق اعىلىپ جاتقان ادامدار تاسقىنى اراسىندا ءوزىن جاعاعا شىعىپ قالعان جاڭقاداي، مىناۋ دۋ-دۋ دۇنيەگە مۇلدەم قاتىسى جوق قاۋقارسىز ءبىر حالدە وتىر.
- ءارى تامان سىرعىڭىزشى - دەگەن ءۇننىڭ وزىنە ارنالعانىن سەزگەندە بارىپ، اينالاسىنا كوز سالدى. ءۇپىر-شۇپىر بالالارىنىڭ بىرەۋىن كوتەرىپ، ءبىرىن جەتەكتەگەن جاس ايەل كەيىن سەرپىلگەن مۇنىڭ تۇسىنا جايعاستى. قوماقتى تۇيىنشەكتى سۇيرەلەگەن ۇيەلمەلى-سۇيەلمەلى ەكى بالا اناسىنىڭ قولىنان جەرگە تۇسۋگە تىرىسىپ، قولدى-اياققا تۇرماي تىرباڭداعان كىشكەنە بوپەگە قوسىلىپ، قىڭقىلعا كوشتى.
- اپا، شولدەدىم،- دەدى ءبىرى.
- قاينىم اشتى،- دەدى ەكىنشىسى.
- بالەم، سەندەردى مە... وسىدان كەيىن ەكەۋىڭدى ءبىر جاققا الىپ باردىم عوي. سوماداي بولىپ...- شەشە ءسوزى اقىرىن ايتسا دا قاتۋلى شىقتى. وسىنى سەزگەن ەكى بالا دا جىم بولدى. زاۋرە جاس كەلىنشەكتىڭ جۇزىنە زەردەلەي كوز تىككەن. ءجونسىز بولسا دا مۇنىڭ قالاي دەمەك ەدى، ونىڭ ماناعى رەنىشى شاراسىزدىقتان تۋسا كەرەك، تاناۋلارىن پىس-پىس تارتىپ، ءۇنسىز قالعان ەكى بۇلدىرشىنىنە «سەندەردىڭ كىسى بولىپ، ءسوز ۇققاندارىڭنان اينالايىن» - دەگەندەي جۇمساق نۇر تۇنعان جانارىمەن ايالاي قاراپ وتىرعانىن كورگەندە بارىپ، ءوز نيەتىنىڭ وعاش ەكەنىن ۇقتى. راس-اۋ، اناعا بۇل شىركىندەردىڭ اياعىنا ءمىنىپ جۇرگەنىنىنىڭ ءوزى قۋانىش ەمەس پە؟ وزىڭنەن باسقانىڭ ءبارى تۇك سەزبەيتىن قاراجاياۋ كورەتىن ادەتىڭ قالمادى-اۋ. ءوز جانىن ءوزى تۇيرەپ ءوتتى. سۇيەگىڭ جارىلىپ بالا تۋدىم دەگەنىڭ بولماسا، ونىڭ تاربيەسىنەن نە بىلەتىن ەدىڭ. قۇيتاقانداي تىرشىلىك يەسىنە بويىڭ ءيسىنىپ، ونىڭ بىلدىر-بىلدىر ءتىلىن دە قىزىقتاي المادىڭ. وعان ەندى كىمدى كىنالارسىڭ. ورنى تولماس وكىنىشتىڭ كەرمەك ءدامى كەلىنشەكتى كوڭىلىنىڭ ءبۇتىن كەزىندە ەنەسىمەن ارادا بولعان ءبىر اڭگىمەگە ەرىكسىز جەتەلەگەن. عابباستىڭ ءىسساپارى ۇزاي بەرگەن سوڭ ءسابيىن ءبىر كورىپ قايتۋعا بارعان بەتى ەدى. جاس ادام ءۇي ءىشىنىڭ جۇدەۋ تىرلىگىن كورىپ شىداي المادى. توسەك-ورىنداردى قاعىپ-سىلكۋگە كىرىسكەن. اپ-اۋىر تەكەمەتتى بۇكتەلەپ، سىرتقا بەتتەگەنى سول ەدى، ەنەسى بايعۇس تىزىلداپ تۇرا ۇمتىلدى.
- اپا، مۇنىڭىز نە؟- كەلىنى ەنەسىنىڭ بۇل قىلىعىنا قايران قالدى.
- قوي، قالقام، اۋىر كوتەرمە. زاقىم كەلەر.- كەيۋانانىڭ ءسوزى ساناسىنا جەتكەندە بارىپ، زاۋرە ساقىلداي كۇلىپ ءبىرازعا دەيىن ءوزىن توقتاتا المادى. وسى ۇيگە العاش كەلىن بولىپ تۇسكەننەن-اق ءوزىن ەركىن ۇستايتىن ادەتى ەدى. سونىسىنا باعىپ:
- اپا-اۋ، مۇرات ءبىر جاسقا جاڭا كەلدى ەمەس پە؟- دەدى ءالى دە كۇلكىسىن تيا الماعان قالپى.
- ەي، بالام-اي، ارتىق بولار دەيمىسىڭ. قۇيرىق-جالى بولعانعا نە جەتسىن؟ - كەمپىر ءزىلسىز كەيىدى. ەنەسىنىڭ نيەتىنە كوزى جەتكەننەن كەيىن بەكەر دەمە عوي بولىپ جۇرمەسىن دەگەندەي مۇنىڭ دا وسى ماسەلەنىڭ بەتىن اشىپ العىسى بار.
- اپا، اۋىلداعىداي ەمەس، قالا تىرلىگى قيىن ەكەن. باعىپ-قاعۋى ءوز الدىنا، ەرتەڭ ەشنارسەدەن تارىقتىرماي ءوسىرۋ دە... كەمپىر شوشىپ كەتتى.
- قوي، قاراعىم، اسىلىق ايتپا. قۇرسىن، تىپا-تىپا. ءار بالانىڭ نەسىبەسى وزىندە بولادى...
سوزگە ۇستا، ءازىلقوي كەلىن ەنەسىن رەنجىتپەي، بۇل قىسپاقتان دا قۇتىلۋدىڭ وڭاي جولىن تاپتى.
- تۋ، اپا، ءبىر بالا بولسا دا ونى بىرەگەي ەتىپ ءوسىرۋدى دە مىنا جۇرت سىزدەن ۇيرەنسىن. ستۋدەنت كەزىندە عابباس دەگەنىڭىز قالاي كيىنۋشى ەدى. قالتاسى تولا بۋدا-بۋدا اقشا جۇرەتىن. ءبىزدىڭ قىزدار ءبىر كەمپىردىڭ جالعىز بالاسى دەگەنگە سەنبەيتىن. ولار تۇگىلى مەنىڭ ءوزىم دە وسى اۋىلعا كەلگەننەن كەيىن عانا بارىپ، كوزىم جەتتى ەمەس پە.- بۇعان قارسى نەندەي ءۋاج ايتار ەكەنسىڭ دەگەندەي الىستان وراعىتقان.
- ءاي، شىراعىم-اي، اركىمنىڭ جايى ءار باسقا عوي... قۇدايدان نە تىلەسەڭ سوعان دىلگار قىلاتىن ادەتى ەمەس پە؟ عابباسجان جالعىز بولسىن دەمەپ ەدىم، ءبىراق...
ەسىكتەن كورشى كەمپىر ەندى دە، ەنە مەن كەلىن اراسىنداعى ءسوز شارپىسى وسىمەن تىنعان. «ءوزىڭ بىلمە، بىلگەننىڭ ءتىلىن الما»- دەگەننەن وتكەن قارعىس جوق شىعار. وت باسىندا وتىرعان ادام بۇل ومىردە بالا تاۋىپ، ونى باعۋدان باسقا دا كۇردەلى تىرلىكتەر بارىن قايدان ءبىلسىن دەگەندەي مۇسىركەگەنى بولماسا، ودان وي ءتۇيىپ جارىتپاعان. اتىڭا، اتاعىڭا قارامايتىن ءومىردىڭ بۇلتارتپاس ءوز زاڭى بار ەكەنىن كەيىننەن، اۋزى كۇيگەن-دە بارىپ ءبىراق تۇسىنگەن. قارا باسىڭنىڭ قامىن كۇيتتەپ، انا ەكەنىڭدى ۇمىتساڭ، ساعان تارتار سىيىم وسى دەگەندەي، تاعدىردىڭ تاباسىنا ىشتەن تىنباسقا نە شارا.
زاۋرە ەس بىلگەننەن ءبارى ەلدىڭ الدىندا بولۋعا تىرىساتىن. مەكتەپتە ەڭ ۇزدىك وقيتىن دا وسى ەدى. زاۋىدە كوميسسيا كەلە قالسا دا مۇعالىمدەر ەڭ الدىمەن «ماڭدايىمىزداعى جۇلدىزىمىز وسى» دەگەندەي زاۋرەنى بەتكە ۇستايتىن. الدەقالاي جۇرت نازارى باسقاعا اۋسا بارلىق ءومىردىڭ ءمانى تاپ ءبىر وسىندا عانا تۇرعانداي نامىستاناتىنى، كانە. وسىنداي ىشكى ءبىر تولقىنىستىڭ اسەرى مە، مەكتەپ بىتىرگەن جىلى-اق ول الماتىداعى قىزدار پەداگوگيكالىق ينستيتۋتىنا وقۋعا ءتۇستى. بىردەن ۋ-دۋ ءومىردىڭ قىزىعىنا ارالاستى. ءار نارسەنىڭ ءجون-جوباسىن بىلەتىن قابىلەتگى ستۋدەنتتىڭ تىزگىندى العانىن ۇستازدارى دا قۇپ كوردى. وسى كەزەندە زاۋرە عابباسپەن تانىسقان. ستۋدەنتتەردىڭ قالالىق عىلىمي كونفەرەنسياسىنىڭ سوڭى جاستار كەشىنە ۇلاسقان. ۇزىن بويلى سىمباتتى جىگىتتى كۇندىزگى ءۇزىلىس كەزىندە كورگەنى بار. ءتورالقانىڭ قۇرامىندا وتىرعان ساتتە دە ول «الگى جىگىت زالدىڭ قاي تۇسىندا وتىر ەكەن»- دەگەندەي كوزىمەن ىزدەستىرۋمەن بولدى. ەندى، مىنە، سول ىزدەگەن ادامى بيگە شاقىرا كەلىپتى. ورتاعا شىققاننان كەيىن دە جىگىت جامپاڭداپ مۇنىڭ مازاسىن الماي، ءبىر ءتۇرلى ماڭعاز كەيىپ تانىتتى. ءجۇرىس-تۇرىسى، تالعاممەن كيىنۋ، ءبارى-ءبارى وزىنە سونشالىقتى جاراسىمدى بۇل جىگىتگى ءبىر كورگەننەن-اق ۇناتىپ قالدى. قىز ەسىنە اناسىنىڭ «ۋاقىت وتە شىعادى. ىڭعايى كەلسە، ءبىر دۇرىس ادامعا ءجىپ تاق. ايتپەسە ءارلى-بەرلى جۇرگەنىڭدە ءبىر قالاماعانىڭ الىپ كەتىپ جۇرەر،- دەگەنى ورالدى. سول ويدى كوكىرەگىنە تۇيگەن قىز رەتى كەلسە، مىنا جىگىتتەن كوز جازىپ قالماۋدى ويلادى. اۋىلشارۋاشىلىعى ينستيتۋتىنىڭ ءتورتىنشى كۋرس ستۋدەنتى عابباس كوپ ۇزاماي ۇيىنە «ۇيلەنەتىن بولدىم» دەگەن جەدەلحات جىبەردى. «جاندى-جاقتى جەر مە ەكەن، سونى ءبىل» - دەپ ءۇي-ءىشى قانشا قاقساسا دا ۇركىتىپ الارمىن دەگەندەي زاۋرە بولاشاق كۇيەۋىنىڭ اعايىن-تۋعانى جايلى ەشتەڭە دەپ جاق جارماعان. توي ۇستىندە ونىڭ ءبىر كەمپىردىڭ كوزىنىڭ اعى مەن قاراسىنداي جالعىز بالاسى ەكەنىن ءبىر-اق ءبىلدى. بارماق تىستەگەننەن ەندى نە وزگەرمەك.
نارەستەلى بولعان سوڭ بۇرىنعىداي ەمەس، وقۋ قيىنعا سوققان. ءۇش ايلىق مۇراتتى اجەسىنە اپارىپ بەرۋگە تۋرا كەلدى. راس، العاشقى كەزدە بالاسىن ساعىنىپ، ءبىراز كوندىگە دە الماي ءجۇردى. ءبىراق ناعىز ىزدەنەر شاقتا جايالىق جۋىپ، ۋاقىتىن تەككە ءولتىرىپ الارىن ويلاعان-دا ءوزىن-ءوزى تەجەپ باعاتىن.
ينستيتۋت بىتىرەر تۇستا عابباس ەكەۋىنىڭ اراسىندا العاش رەت كيكىلجىڭ پايدا بولدى. «رەكتوراتتىڭ ۇيعارىمى بويىنشا مەنى اسپيرانتۋرادا قالدىراتىن بولدى». زاۋرەنىڭ قاعاناعى قارق، ساعاناعى سارق، ۇيگە جارقىلداي كىردى. ءبىراق عابباس ءۇنسىز قالعان. اسىپ-تاسىعان ءوز قۋانىشىنىڭ اسەرىنەن كۇيەۋىنىڭ قاباعىنداعى كىربىڭدى بۇل اڭعارماپتى. ارادا ەكى-ءۇش كۇن وتكەننەن كەيىن عانا عابباس جەلىككەن كوڭىلىن سۋ سەپكەندەي باستى.
- ماعان سالساڭ اۋىلعا كەتەيىك،- دەدى ول. بىتەۋ جاراداي سىزداتقانشا اڭگىمەنىڭ بەتىن اشىپ العىسى بار. اپىراي وسىنى شىنىمەن ايتىپ وتىر ما. مىناداي ۇسىنىستان باس تارتۋ، جۇرتتىڭ ءبىرى بولىپ اۋىلعا بارۋ، جوق، بۇل اقىلعا سيماس. كەلىنشەك ىرشىپ ءتۇستى. عىلىم قۋسام دەگەن نيەتى بارىن ەرى بۇرىن دا بىلەتىن. مۇنداي مۇمكىندىك كۇندە تۋا بەرە مە. ول عابباسقا كىنالاي قارادى. كەلىنشەگىن رەنجىتىپ المايىن دەگەندەي ول ەندى مۇنىڭ ىڭعايىن باعا سويلەدى.
- دۇرىس قوي، ءبىراق اپامدى قايتەمىز. قاشانعى جالعىز وتىرادى؟ مەنەن باسقا كىمى بار... ءبىر ءسات ويلانساڭ ەتتى،- دەگەن ساتتە بۇل دا شاپ ەتە ءتۇستى.
- نەگە جالعىز؟ ەرمەك بولاتىن مۇراتجان بار ەمەس پە؟
عابباس وسى ءسوزدى ايتىپ تۇرعان سەنسىڭ بە دەگەندەي، بۇعان قايران قالا قاراپ قالىپتى. تابيعاتى ۇستامدى جىگىت داۋىس كوتەرمەگەنىمەن يىلەتىن ەمەس.
- مۇراتجاننىڭ جازىعى نە؟ ساعىنىپ، سارعايىپ، قامكوڭىل بولىپ ءوسسىن دەيسىڭ بە. ونىڭ ۇستىنە اپامنىڭ دا دەنساۋلىعى جوق،- دەدى ول وسالدىق تانىتار تۇسىڭ وسى- دەگەندەي.
- ويباي-اۋ، ءوزىڭ قىزىق ەكەنسىڭ عوي. ولاردان بەزىپ وتىرعان كىم بار. جۇمىسىمىز ءبىراز ىڭعايلانعان سوڭ كوشىرىپ الار ەدىك قوي.- عابباستى جولىما كولدەنەڭ تۇرار دەپ ەش ويلاماعان. جۋاستان جۋان شىعادى دەگەن وسى دا. ول بۋلىعىپ جىلاپ جىبەردى. وسىدان كەيىن كۇيەۋى دە بوساڭسىپ سالا بەردى.
ءبىراق مۇرات پەن اپاسىن كوشىرىپ الۋ جايى ايتۋعا عانا وڭاي ەكەن. پاتەر جالداپ تۇرۋ دا ابدەن قاجتتى. ونىڭ ۇستىنە عابباستىڭ ماماندىعى بويىنشا قىزمەت تابۋ دا بۇل قالادا قيىنعا تۇسكەن. ءتىپتى بولماعان سوڭ، ءوز سالاسى بولماسا دا ءبىر مەكەمەگە ينجەنەرلىك جۇمىسقا زورعا دەگەندە تۇياق ىلىكتىرىپ بارىپ، كوڭىل دەمدەدى.
ۇزاماي قىراۋلى قىس كەلدى. «وسى سۋىقتا جىلى ورىندارىن سۋىتپايىق. جازعا دەيىن ەلدە بولا تۇرسىن»،- دەمەسكە شارا قايسى. «تىشقان ىنىنە كىرە الماي ءجۇرىپ، قۇيرىعىنا قالجۋىر بايلاپتى» دەگەندەي، بەلگىلى مەكەن-جايى جوق، ەكەۋىنىڭ قاراقان باسى زورعا باتىپ جۇرگەندە تورتەۋ بولسا نە وڭادى. بۇل دا ەشنەرسە ەمەس-اۋ، قىسقا ءجىپ كۇرمەۋگە كەلمەي، اۋىلعا دا سيرەك قاتىنايدى. سول قينايدى. تاۋ اسىپ، تاس باسىپ، ساعىنىپ جەتكەنىڭدە كەشەگى ىڭگالاپ جاتقان قىزىلشاقا نارەستەنىڭ اياعىن اپىل-تاپىل باسىپ جۇرگەنىن كورۋ دە ءبىر قىزىق ەكەن. ءۇستى-باسىن قىراۋ باسقان ەكەۋدىڭ اتا-اناسى ەكەنىن قايدان ءبىلسىن، جوزىنى جاعالاپ ويناپ جۇرگەن بالا شار ەتىپ كەيىن قاشقاندا بارىپ، تانىعان. كوڭىلىندە سول ءبىر جىلبىسقى كەيپىندە ەلەستەيتىن ەدى عوي، زاۋرە بالاسىنىڭ ەداۋىر ءوسىپ قالعانىنا ءبىرتۇرلى تاڭدانا قاراعان.
دالادان كىرگەندىكى مە، بولماسا بولمە كۇڭگىرت پە، پەشكە تاياۋ سالىنعان توسەكتە جاتقان كەيۋانانى ءا دەگەندە بۇلار اڭعارماعان ەكەن. قيرالاڭداپ ورنىنان تۇرۋعا ارەكەت جاساعاندا بارىپ، كوزدەرى ءتۇستى.
- قۇلىنىم-اۋ، كەلدىڭ بە؟ - وزىنە ەبەدەيسىز ەڭكەيگەن عابباستى موينىنان، بەتىنەن ءوبىپ جاتىر.- بوپ-بوز بولعان تۇرىڭنەن اينالايىن. قالا سورىپ تاستاعان با، الدە ءبىر جەرىڭ اۋىرا ما؟- جانارى جاساۋراپ، ۇلىنا تەسىلە قارايدى. ەنەسىنىڭ داپ-دارداي جىگىتتى بەسىككە بولەيتىندەي اۋەكتەۋى زاۋرەگە كوپتەن ات ءىزىن سالماي كەتكەنىن بەتىنە باسىپ، ادەيى ىستەگەن قىلىعى سياقتى ەلەستەگەن. ايتسە دە سىر بەرمەدى.
- اپا، بالاڭىزدان باسقانى ساعىنباعانسىز با؟!- دەدى ول.- كەلىنىن ەسىنەن شىعارىپ العانىنا كەمپىر كادىمگىدەي-اق ۇيالىس تاۋىپ، ەندى بۇعان بۇرىلدى.
- نەگە، قالقام، كەلە عوي... ويباي، بەلىم-اي، سىرقىراپ بارادى. عابباس سۇيەمەلدەگەن كۇيى ونى توسەگىنە قايتا جانتايتتى. مانادان بەرى وزدەرىنە توسىرقاپ قاراپ تۇرعان ۇلىنىڭ تۇپ-تۇنىق جانارىندا ءبىر اۋەستىك بار. زاۋرەنىڭ بويىندا ۇمىتىلا باستاعان ءبىر تاڭسىق سەزىم قايتادان باس كوتەرىپ، تۇلا بويى ىلبىراپ سالا بەردى. كەلىنىنىڭ ىڭعايىن تانىدى ما ەنەسى ودان ءارى بوگەمەدى.
- بەلىندەگى بەلبەۋىن شەش. كيىزدەن سىرعىسا استىنان سىز وتەر دەپ... ونىڭ ۇستىنە مىنا ءبىر بەل اۋرۋىنان يلىگە المايتىن بولعان سوڭ... ەندى قايتەيىن»،- دەدى ول اقتالعانداي. زاۋرە بۇل ءسوزدىڭ مانىنە بويلاماي ۇلىنا قاراي قولىن سوزا بەرگەن. كەۋدەسىنە بايلاعان ءجۇن ورامالدىڭ ۇشى كەرەۋەتتىڭ اياعىنداعى جىپپەن جالعاسىپ جاتقانىن كورىپ ەرىكسىز جىميدى. شيەلەنگەن ءتۇيىندى شەشىپ، بالاسىن باۋىرىنا باستى. ساعىنىپ-اق قالعان ەكەن. ءبىرازعا دەيىن ماۋقىن باسا المادى. العاشىندا جاتىرقاپ شالقاقتاي بەرگەنىمەن، بالاسىنىڭ دا ءبىراز-دان سوڭ بويى ۇيرەنىپ، كىپ-كىشكەنتاي قولدارىمەن اناسىنىڭ بەت-اۋزىن سيپالاپ ويناۋعا كىرىستى.
- بىزگە دە كەزەك بەرسەڭشى. اپامنىڭ بالاسىنا سالەم بەرەيىك،- دەگەن عابباستىڭ سوزىنەن كەيىن عانا ول ورنىنان تۇرعان.
اتا-اناسى اكەلگەن ويىنشىققا مۇراتتىڭ ءماز بولعانىن كورسەڭ. ءتۇننىڭ ءبىر ۋاعىنا دەيىن ۇيىقتاماي ماڭايدى دۋمانعا بولەدى. ماڭدايى جىپسىگەن سوڭ كەمپىر دە كوڭىلدەنىپ سالا بەردى.
- مۇراتجان-اي، كوكەڭ قايسى، كورسەتشى،- دەپ نەمەرەسىنىڭ قىلىعىن قىزىقتاۋعا كىرىستى. نارەستە وزدەرى قاسىندا وتىرعانىمەن ءىسى جوق، ءتور الدىندا تۇرعان عابباس پەن زاۋرەنىڭ ۇلكەيتىلگەن سۋرەتىنە قاراي قولدارىن تاربيتادى. بالاسىنىڭ ءتاتتى قىلىعى قانشا تۇساعانىمەن قاننەن-قاپەرسىز جاتا بەرۋگە ۋاقىت قايدا. ەنەسى ناۋقاس بولعان سوڭ، امال جوق، ءبىر جەتىدەي ايالداۋعا تۋرا كەلدى. تالايدى باستان وتكەرگەن ەستى جان بالاسى مەن كەلىنىنىڭ شاراسىز حالىن جازباي تانىعان ەكەن. اس ۇستىندە كوڭىلدەرىن ءبىر دەمدەپ تاستادى.
- الدا ريزا بولسىن، قاراقتارىم. ەل ءىشى عوي، بىزگە الاڭداپ، جولدارىڭنان قالماڭدار،- دەپ رۇقساتىن بەرگەن.
وسىدان كەيىن بۇلار كوپكە دەيىن اۋىلعا بارا المادى. بەكەر وبالى نە كەرەك، ەنەسى دە كورشىنىڭ قىزىنا ۇزبەي حات جازعىزىپ تۇردى. اۋىل-ايماقتىڭ اماندىعىن ايتا كەلىپ «مۇرات ءبىراز تۇماۋراتىپ تۇردى. دارىگەرگە اپارىپ ينە سالدىردىم. قازىر ءتاۋىر»،- بولماسا، «شاۋىپ ءجۇر. سەندەردى ساعىناتىن سياقتى. تاڭەرتەڭ ءبىر ءتۇرلى ەلەڭدەپ ويانادى»- دەپ جاي-جاپساردى دا جاسىرمايدى. حات سوڭىنا ءسابيدىڭ الاقان تابىن باستىرىپ جىبەرۋدى دە ۇمىتپايدى. بۇنىڭ دا العاشىندا كوڭىلىنە ءبىر ۋايىم قوناقتاي قالعانىمەن، ايتەۋىر امان-ەسەن ەكەن عوي»- دەگەن توقمەيىل وي باس كوتەرىپ، ساباسىنا تۇسەتىن.
بۇرىنعىداي ەمەس، جاعدايلارى دا ءبىرشاما تۇزەلدى. شاعىن بولسا دا ءوز الدىنا جەكە پاتەر الدى. عابباستىڭ جۇمىسى دا وزگەردى. مەكەمە باستىعىنىڭ ورىنباسارى بولىپ بەكىگەلى بەرى كەلىمدى-كەتىمدى كىسى باسى كوبەيگەن. ونىڭ ەندىگى ۋايىمى ءۇيدىڭ جاداۋ تىرلىگىن جاڭارتۋ بولىپ ءجۇر. زاۋرە دە عىلىمي جۇمىسىن دوڭگەلەنتە باستادى. قامشى سالدىرماي، ءوزى-اق ىزدەنۋگە قۇلشىنىپ تۇرعان اسپيرانتىنا جەتەكشىسى دە ءدان ريزا. ءبىراق بولە-جارماي ءبىر جەردەن ءتۇتىن تۇتەتسەك دەگەن ويعا ءۇي تارلىعى كولدەنەڭدەي بەرەدى. ەندى ويلاسا نەگىزگى سەبەپ بۇل دا ەمەس ەكەن. زاۋرەنىڭ ءوزى باس بولىپ «نەسى بار، قىسىلىپ-قىمتىرىلىپ وتىرا بەرەيىك»، - دەسە عابباس قارسى بولاتىن با ەدى.
قايتا وسىنداي سىباي-سىلتاڭ كوزدى پايدالانىپ، كانديداتتىق ديسسەرتاسيامدى قورعاپ الايىن، ۇيدە دىمكاس كەمپىر، جاس بالا بولعان سوڭ كىتاپحاناعا بارۋ مۇڭ بولار»،- دەپ جانتالاسقان دا مۇنىڭ ءوزى ەدى عوي. عابباسقا دا ۋاقتىلى تاماق ازىرلەپ جارىتپاپتى. ەكى-ءۇش كۇندە ءبىر رەت قازان كوتەرىپ، مۇزداتقىشقا قويادى. ەركەك ەمەس پە، ۇيدەن قوڭىرسىعان ءيىس شىعىپ جاتپاعان سوڭ، جىلىتپانى كەي كەزدەرى السىمسىنبەي دە قالاتىن. مۇندايدا زاۋرە دە بۇرتاڭداپ شىعا كەلەتىن. ونىڭ ەتەگىنە ءسۇرىنىپ، شارشاپ جۇرگەنىن كورگەننەن سوڭ با، كۇيەۋى ودان ارىگە بارمايدى.
زەۋرەنىڭ نازارى مەكتەپتەن جۇگىرە شىققان ءبىر توپ بالاعا اۋدى. ءۇزىلىستىڭ بولىپ-اق قالعانى ما؟ جوق، ولار مەكتەپ شەبەرحاناسىنا قاراي بەتتەپ بارادى ەكەن. انە، بىرەۋى جانىنداگى بالانىڭ باس كيىمىن جۇلىپ الدى دا جىتىرا بەردى. قايدا جىبەردىڭ دەگەندەي جان-جاعىنا الاقتاپ، الەككە تۇسكەن بالا الدا كەلە جاتقان مۇعالىمگە شاعىندى. تۇتىعىپ، ءوز ويىن جەتكىزە المادى ما، قولدارىن سەرمەلەپ، الدەنەنى تۇسىندىرمەك بولىپ جاتىر. بالانىڭ اتى بالا ەكەن-اۋ، - دەدى زاۋرە تاعى دا ويعا كەتىپ. بۇلار قازىر ءوز بويىنداعى قاسىرەتتى ۇعىنا بەرمەيدى-اۋ شاماسى. ءبىرىن-ءبىرى قۋالاپ، قام-قارەكەتسىز ويناپ ءجۇر. باسقا تۇسكەن وسى ەكەن دەپ اتا-اناسى بورداي ۇگىلگەن سوڭ با، الدە كەمىس بالانىڭ كوڭىلى زەرەك بولاتىن ادەتى مە، مۇرات وتە سەزىمتال. وزىنەن-ءوزى قورىنىپ، ەشكىمگە جولاي المايدى. ءتىپتى كۇندە كورىپ جۇرگەن كورشى-قولاڭنىڭ بالالارىمەن دە ارالاسىپ كەتە الماي، ولاردىڭ ۋ-دۋىن سىرتتاي قىزىقتاپ تۇرادى. انەۋكۇنى قوناققا بارعاندا دا ءبىر شەتتە ەلەۋسىز وتىردى دا قويدى. قارسىداعى بولمەنى باسىنا كوتەرىپ، ازان-قازان قىلعان بالالاردىڭ اتا-اناسى ىڭعايسىزداندى ما: «مۇراتتى ورتالارىڭا شاقىرساڭدارشى»،- دەگەنىن زاۋرەنىڭ قۇلاعى شالعان. ءبىراق ولاردىڭ ۇنىنەن وزىنە دەگەن اياۋشىلىقتى سەزسە كەرەك، مۇرات كىنالى كەيىپپەن قىزاراقتاپ، كەيىن شەگىنە بەردى...
سالدەن كەيىن زاۋرە ۇلىنىڭ ويعا باتىپ، مەلشيىپ وتىرعانىن كورىپ، تاعى دا جۇرەگى قان جىلاعان. ىلعي دا وسى. مۇراتتىڭ قاباعىنا قاراسا بولدى، ەرلى-زايىپتى ەكەۋىنىڭ كوڭىلدەرى ەزىلىپ سالا بەرەدى. قانشا دەگەنمەن زاتى ايەل عوي، ارا-تۇرا كوز جاسىن توگىپ-توگىپ ءبىر ءسات جەڭىلدەپ الادى. دۇنيەنىڭ قيىنى ىشتەن تىنۋ شىعار، عابباستىڭ شاشى اككە مالعانداي اعارىپ تىندى. مۇراتتىڭ كوڭىلىنە دىق ءتۇسىرىپ الارمىز دەپ، ەل-جۇرت جينالعان جەرگە دە كوپ بارا بەرمەيدى. جالعىز بالانىڭ قاس-قاباعىن باعىپ، امالسىزدان ىشتەن تىنادى. زاۋرە بالاسىن وزىنە ەرمەك بولاتىن ءبىر نارسەمەن شۇعىلدانسا دەگەن ويمەن دۇكەن سورەسىندە تۇرعان نەبىر ويىن تۇرلەرىن ءۇيىپ تاستادى. ءبىراق ول قالاي ويناۋدىڭ قيۋىن تاپپاي ما، قىزىقتاي الماي سۇلەسوق قالىپپەن كوز جۇگىرتەدى دە قويادى. تەك سوڭعى كەزدە عانا شاحماتقا ۇيىرسەكتەي باستادى. اكەسىمەن، بولماسا، جالعىز ءوزى-اق وتىرىپ ويناي بەرەدى. جىرتىق كوڭىلگە جۇبانىش تابىلعانىنا شۇكىرشىلىك ەتىپ، زاۋرە دە كوڭىل دەمدەگەندەي.
مۇرات ءالى كورىنبەيدى. ساباق اياقتالاتىن ۋاقىت بولدى ەمەس پە. ساعاتىنا قاراپ ەدى قوڭىراۋعا دەيىن ءالى ءبىراز بار ەكەن. ەندى بىرەر مينۋتتا اكادەمياداعى عىلىمي كەڭەس تە باستالاتىن بولار. كەشە بۇرىنعى جەتەكشىسى تەلەفون سوعىپ «ەرتەڭ اينالىسىپ جۇرگەن سالاڭىز بويىنشا ءبىراز اڭگىمە ايتىلادى. ەستىگەننىڭ زيانى بولماس»،- دەگەن بولاتىن. كانديداتتىق ديسسەرتاسياسىن ءساتتى قورعاپ، بۇل كۇندە بىلدەي زەرتحانا مەڭگەرۋشىسى بولعانىمەن، ۇزاتپاي دوكتورلىق ديسسەرتاسيانى دا قولعا السام دەگەن ويمەن ءبىراز دەرەكتى جيناقتاپ ۇلگەرگەنى بار. ءبىراق سونىڭ ءبارى ءدال قازىر سونشالىقتى ماعىناسىز، قاجەتى جوق سياقتى كورىنگەن. قورعاۋ كەرەك، جۇرتتان وق بويى وزىق ءجۇرۋ كەرەك دەپ سونشا جۇلىنعاندا شىققان ۇشپاعىڭ وسى ما ەدى. جالعىز بالانىڭ جۇزىنە تۋرا قاراۋعا ءداتىڭ شىداماي وتىرعانىڭ مىناۋ. كەرمەك وي جان-دۇنيەسىن كەۋلەپ اكەتىپ بارادى.
تاعدىردىڭ سوققىسى ويلاماعان جەردەن كەلىپ ءتيدى ەمەس پە. عىلىمي جۇمىسى اۋزى دۋالى عالىمداردان جوعارى باعا الىپ، كوڭىلى جەلپىنىپ جۇرگەن كەز بولاتىن. مۇراتجاننىڭ قاسىندا بولىپ قايتۋعا اۋىلعا كەلگەن. ءۇي تىرلىگىمەن اۋرەلەنىپ جۇرگەن زاۋرەنىڭ ويىن بالالاردىڭ ۋ-شۋى بولە بەرگەن سوڭ، اۋەستىكپەن ەڭسەسىن تىكتەپ قاراپ ەدى، الدەنەگە ءۇپىر-ءشۇپىر ۇيمەلەگەن ءبىر توپ قاراسيراقتاردى كوزى شالدى. ولار دارمەنسىز اڭدى قىزىقتاعانداي، دوڭگەلەنە ءۇيىرىلىپ تۇرعان بويى ءبىر-بىرىنە جەڭىستىك بەرەتىن ەمەس.
- ەي، قاراسايشى، سەن ءتىلى جوق دەپ ەدىڭ عوي، بار ەكەن... جاڭا اۋزىن اشقاندا كوردىم - دەگەن بىرەۋگە ەستيارلاۋ بالا بىلگىشتىگىن تانىتقان.
- ءوي، ەسۋاس، ءتىلى بولسا دا ماقاۋ. سويلەي المايدى. بالالار ءتىلى جوق دەگەن ءسوزدىڭ ماعىناسىن ەندى تۇسىنگەندەي بىرىنەن سوڭ ءبىرى جۇرەلەي وتىرا قالىپ «اپا» دەشى، «نان» دەشى دەپ الدەكىمدى جان القىمعا الىپ جاتىر. زاۋرە ءبىر كەزدە «سۇمدىق-اي، مەن نە كورىپ تۇرمىن دەگەندەي»- كوزىن ۋقالاپ جىبەرىپ، بالالارعا قايتا قاراعان. كەشە ءوزى اكەلگەن كيىمىنەن تانىدى، قاق ورتادا مۇرات تۇر. جاپاق-جاپاق ەتىپ اركىمگە ءبىر قارايدى. زاۋرە بالالاردىڭ قاسىنا قالاي جەتكەنىن اڭعارماعان. ۇلىن جەردەن جۇلىپ الىپ، باۋىرىنا باستى دا ۇيگە قاراي بەتتەدى. وڭاشا قالعان سوڭ ول دا تاپ ماناعى شۋىلداقتار سياقتى سۇراقتىڭ استىنا الدى.
- مۇراتجان، اپا دەشى... كوكە دەشى. بالادا ءۇن جوق. جاڭاعىلاردان قورقىپ قالدى ما دەگەن ويمەن ءبىراز الداندىرىپ وتىردى دا، ءوزى ءسال شەگىنىپ بارىپ ونىڭ جەلكە تۇسىنان «مۇرات، بەرى قاراشى»- دەپ داۋىستاعان. بالا موينىن بۇردى. ءبىراق ءوزىن شاقىرعانعا ەمەس، ارتىندا كىسى بارىن سەزىنگەندىكتەن بۇرىلعان ءتارىزدى. قويشى، ايتەۋىر، بۇل كۇنى بالاسىنىڭ قۇلاعى ەستىمەيتىندىگىنە كوزى انىق جەتتى. ەنەسى ۇيگە كەلگەندە كوڭىلدەگى بار ۋىتىن سوعان توكتى.
- بارىنە ءسىز كىنالى... نەسىنە سەندىم دەسەڭشى مەن سورلى. جۇرتتىڭ كەمپىرى ءبىر قورا بالانى دا پيازداي ەتىپ باعىپ وتىر.
كەلىنىنىڭ ءجونى جوق شاقشيا قالعانىنا كەمپىر قاپەلىمدە تۇسىنە المادى.
- شىراعىم-اۋ، نە جازدىق ساعان.
- مىنانىڭ قۇلاعى ەستىمەيدى ەكەن.
- تەك، قايداعىنى ايتپا. مۇراتجان ۇشتەن جاڭا استى. ۇلدىڭ ءتىلى جاي شىعادى دەۋشى ەدى عوي، ءوز باسىم ۇمىتىپ-اق قالىپپىن. اكەسى دە جاي سويلەگەن سياقتى ەدى.- اپاسى ەتەگىنە ورالعان مۇراتتى باۋىرىنا تارتتى.- بالامنىڭ ەسىن شىعارىپ جىبەرىپسىڭ-اۋ ابدەن.
كەلىنشەكتى بۇل جاۋاپ جۇباتا المادى.
- جوق، اپا، ەستىمەيتىن سياقتى. ەرتەرەك دارىگەرگە كورسەتۋ كەرەك.
- قۇلاعىنان بىلاق اعىپ جۇرەتىنى بار. بىردە قاتتى اۋىرىپ، شىرقىراپ قويماعان سوڭ مارزياعا اپارىپ، ەمشەگىنىڭ ءسۇتىن دە ساۋعىزدىم. دوعدىرعا دا اپاردىم. اينالايىن، نينا قولى شيپالى بالا عوي، سول ءدارى سالىپ ەدى ساپ تيىلدى ايتەۋىر.
- فەلدشەردى دارىگەر دەپ، ءسىز دە... كەلىنى شيرىعىپ سالا بەردى.
الماتىعا كەلگەن سوڭ، مۇرات ەكەۋىنىڭ قاقپاعان ەسىگى قالمادى. مۇنىڭ كۇدىگى ءدال شىقتى، دارىگەرلەر «بالانىڭ قۇلاعى ەستىمەيدى»- دەپ انىقتاما بەردى. قايتا-قايتا تەكسەرۋدەن وتكىزەدى. اپتالاپ، ايلاپ اۋرۋحاناعا جاتقىزادى دا، ۇيگە قايتارادى. «ءسال ەرتەرەك اكەلگەنىڭىز دە الدەقالاي بولاتىن ەدى. ەندى كەش...» ءبارىنىڭ ايتاتىنى ءبىر جاۋاپ. بۇگىنگى مەديسينا مۇمكىندىگى ەستۋ قابىلەتىن قايتارۋعا ءالى كەلمەيدى دەگەنگە زاۋرە كەلىسە المادى.
دارىگەر دەگەنىڭىز دە جۇمىر باستى پەندە عوي، ءبىرىنىڭ بىلمەگەنىن ءبىرى بىلەر دەگەن ويمەن، ينستيتۋت باسشىلارىنا كىرىپ، جاعداي ايتقان. وبالى نە كەرەك، ولار ونشاقتى كۇنگە ماسكەۋگە ءىسساپار اپەرىپ، اق جول تىلەپ قالدى. ول بالاسىن ارقالاپ، اتىشۋلى پروفەسسوردىڭ الدىنان ءبىراق شىقتى. ءوزى سياقتى ەسىگىن اڭدىعاندار كوپ ەكەن، زاۋرەنىڭ الماتىدان اتتانار الدىندا وسى كىسىنى جەتە بىلەتىن بىرەۋگە ءبىر جاپىراق قاعاز جازدىرىپ العانى مۇنداي ءتاۋىر بولار ما. سونى جەلەۋ ەتىپ، بەتپە-بەت جۇزدەسۋگە كەزەكسىز قول جەتكىزدى. ءوزىن ىقىلاسپەن تىڭداعان دارىگەر مۇراتتى تەكسەرىپ كورۋگە اۋرۋحاناعا جاتقىزعان. بالاسىن قالدىرىپ كەتە الماي، دال بولعان كەلىنشەك ءبىراز كۇنگە ءوز ەسەبىنەن دەمالىس بەرۋىن ءوتىنىپ، ينستيتۋت باسشىلارى اتىنا تاعى دا جەدەلحات جولدادى. ءبىراق مۇراتتى ەمدەۋ بۇل كۇتكەندەي ۇزاققا سوزىلمادى. ونشاقتى كۇننەن كەيىن-اق پروفەسسور مۇنى وزىنە شاقىردى.
- ءاۋ باستا اسقىنعان تۇماۋدىڭ اسەرى... سوڭىنان اسا كۇشتى انتيبيوتيك قولدانىلعان ەكەن.- كوزىلدىرىگىن كەڭسىرىگىنە ءتۇسىرىپ، بۇعان تەسىلە قاراپ ءوتتى دە ءسوزىن جالعادى.- مولشەردەن تىس ءدارى دەرتكە داۋا ەمەس. جالپى ءوز باسىم دارىگەر رەتىندە بالاعا وتە كۇشتى ءدارى-دارمەك بەرۋگە قارسىمىن.
ءۇمىتتىڭ ءالسىز شوعىن ءوشىرىپ الۋدان قورىققان بەيباق مۇراتتىڭ قايتا ەستۋ مۇمكىندىگى بار ما دەگەن سۇراقتى ازەر ايتقان. پروفەسسور «مانادان بەرى سونى جەتكىزە الماي وتىر ەمەسپىن بە»- دەگەندەي ءبىر ءسات ءۇنسىز قالدى دا:
- قولدان كەلسە، ايانباس ەدىك قوي،- دەدى ول شاراسىزدىعىنا قىسىلعانداي.- بالانىڭ بولاشاعىن ويلاڭىز. دۇرىس ازامات بولۋى ەندى سىزدەرگە بايلانىستى. جاسى جەتكەن سوڭ ارنايى مەكتەپكە بەرىڭىز... دەگەنمەن ومىردە نە بولمايدى، ءوسىپ كەلە جاتقان جاس قوي، بالكىم، جۇرە كەلە جەتىلىپ كەتەر... سوڭعى ءسوزدىڭ تەك جۇباتۋ ەكەنىن ۇعا تۇرسا دا سونى كوڭىلىنە مەدەۋ تۇتىپ كەلىنشەك كەرى قايتتى.
باسقا تۇسكەنگە شاراڭ قايسى، مۇرات وقۋ جاسىنا كەلگەندە وسى مەكتەپتىڭ تابالدىرىعىن توزدىرىپ ءجۇرىپ، زورعا دەگەندە ورنالاستىرعان بولاتىن. ونىڭ اقىرى، مىنە، مىناداي بولدى.
زاۋرە ول-پۇلىن قولتىعىنا قىسىپ، جانىندا تۇرعان بالاسىنا كوزى تۇسكەندە ابىرجىپ-اق قالعان. «مۇراتجان-اۋ، قاشان كەلىپ قالدىڭ»،- دەدى ول لەزدە جايراڭ قاعىپ، قۇبىلىپ شىعا كەلدى. ۇلىنىڭ ەستىمەيتىنىن بىلسە دە ارنارسەنىڭ باسىن ءبىر شالىپ، اڭگىمەلەگەن بولدى. ءبىراق كوزى كۇلگەنمەن، انانىڭ كوڭىلى جىلاپ كەلە جاتتى.
جۇماگۇل قۋانىشبەك قىزى سولتى
