جاعىمپازدىڭ اجالى - قابدەش جۇمادىلوۆ
استانا. قازاقپارات. (اڭگىمە) ۇلى جاراتۋشى جان-جانۋار اتاۋلىنى جارىق دۇنيەگە اكەلگەندە، سول جان يەسى ءوزىن-ءوزى ساقتاپ، تىرشىلىك ەتۋ ءۇشىن ءارقايسىسىنا ءبىر-ءبىر قاسيەت سىيلاعان عوي. ماسەلەن، قويانعا جاۋلارىنان قورعانۋ ءۇشىن جۇيرىك اياق بەرسە، كىرپىگە تىكەندى تون بەرگەنى، قۇستارعا ۇشاتىن قانات، جىرتقىشتارعا قالىڭ قايرات پەن وتكىر ازۋ بەرگەنى سياقتى.
ءدال مۇنداي بولماعانمەن، ادامدار دا ءارتۇرلى قابىلەت-قاسيەتتەن قۇرالاقان ەمەس. بىرەۋ قايراتىمەن، بىرەۋ تالانتىمەن، بىرەۋ ەرەكشە ونەرىمەن، تاعى بىرەۋلەر وزىنىڭ ەڭبەكقورلىعىمەن جان باعادى.
ادامدار اراسىندا ايرىقشا قابىلەت-دارىنى جوق، ورتاشا عانا ءبىلىمى بار، ءبىراق وزىندە جوقتىڭ ەسەسىن مىنەزبەن، تىلمەن تولتىراتىن، ءسويتىپ ءجۇرىپ-اق قاتارىنان قالماي، كورنەكتى جەردەن ورىن الاتىن بىرەۋلەر بولادى.
ولار ەشكىممەن دە باسەكەگە تۇسپەيدى، ەشكىمنىڭ بەتىنە جەل بوپ تيمەيدى. بىرەۋگە قارسى كەلگەندى قويىپ، سونىڭ كوڭىلىن تابۋعا، بەيىمدەلىپ تۇرادى. باسقالارعا ۇناۋ، جاقسى كورىنۋ - ونىڭ ومىرلىك ۇستانىمى.
بىلايعى جۇرت ولاردى جاعىمپاز دەپ، جالپاق شەشەي دەپ جازعىرىپ جاتادى. ءبىراق، نە ىستەيسىڭ، تابيعات بەرگەن مىنەزى سول بولسا. قاي جاعىنان العاندا دا، ءبىز ءسوز ەتكەلى وتىرعان اكىمباي، ءسىرا، وسى توپقا جاتاتىن شىعار.
اكىمبايدى «سەن سونداي بول، سولاي ىستە، سويتسەڭ ۇپايىڭ تۇگەل، جولىڭ جەڭىل بولادى» دەپ تاربيەلەگەن ەشكىم جوق. ءوزىنىڭ جاراتىلىسى سولاي. بىرەۋگە يىلمەسە، جاقسى كورىنبەسە ىشكەن اسى بويىنا تارامايدى. ول قارشاداي كەزىندە-اق وتە سۇيكىمدى بالا بولدى.
مىنەزى جۇمساق، جايدارى، قاشان كورسەڭ ەزۋى جايىلىپ، كۇلىپ جۇرگەنى. بالالارمەن توبەلەسپەيدى، بارىنە ماقۇل. فەرما باستىق اقىرسا قورىققانىنان جەرگە كىرىپ كەتە جازدايتىن قۇل مىنەزدى قويشىنىڭ بالاسى عوي. اكىمباي اكەسىنە تارتقان.
مەكتەپتە وقىپ جۇرگەندە دە اكىمباي مۇعالىمدەرگە جاعىمدى بولدى. ۇستازدار ونىڭ ەرەكشە قابىلەتىن ەمەس، ايتقاندى ەكى ەتپەي ورىندايتىن ءتارتىبىن، ەلگەزەكتىگىن ۇناتۋشى ەدى. اكىمبايدىڭ «بەستىك» باعاعا شارتى تولمايدى، ارينە. «ءۇش» قويساڭ وبال، سوندىقتان «تورتتىك» باعانى ودان ايامايتىن. ۋنيۆەرسيتەتتە وقىپ جۇرگەندە دە سول مىنەزدەن تانعان جوق. دەكاناتپەن ءتىل تابىسىپ، قاشاندا كۋرستىڭ ستاروستاسى بولىپ جۇرەدى. ودان قالا بەرسە، كومسومول كوميتەتىنىڭ مۇشەسى، كاسىپ وداق بەلسەندىسى. ءپان مۇعالىمدەرىنە جاعىمدى. ناعىز «بارىپ كەل، شاۋىپ كەلدىڭ» ادامى. بۇل كەزدە اكىمباي قوعامدا وزىنە ۇلەس اپەرەتىن بىردەن-ءبىر قاسيەت - جاعىنۋ ەكەنىن ابدەن ءبىلىپ بولعان. ول قازىر نە قاباعى، نە بۇتاعى جوق، سۇرگىلەنگەن، لاكتەلگەن تاقتاي سياقتى ەدى، تەپ-تەگىس، جىپ-جىلتىر.
ال كەيىن قوعامدىق قىزمەتكە شىققاندا دا وسى مىنەزى وزىنە مايداي جاقتى. نەسىن ايتاسىڭ، ءتىل تابىسۋ مەن جاعىنۋدىڭ ناعىز قاجەت بولاتىن جەرى وسىندا ەكەن. قوعامدا نە كوپ - باستىق كوپ. ءبولىم باستىعى، ونىڭ ۇستىنەن قارايتىن باستىقتار... سولاردىڭ بارىنە ۇناۋ كەرەك. اشىعىن ايتقاندا، قىزمەتتە كوپ ماسەلەگە اكىمبايدىڭ ورەسى جەتە بەرمەيدى. سونىڭ ورنىن ۇنامدى مىنەزبەن، ەلگەزەك بەلسەندىلىكپەن تولتىرماسقا امالى جوق.
بۇل كۇندە باسشىنىڭ ايتقانى قاشاندا دۇرىس. الگى ورىستار ايتا بەرەتىن: «يا ناچالنيكتى دۋراك، تى ناچالنيك - يا دۋراك» دەگەننىڭ كەرى. امال جوق، الدىمەن سول باسشىنىڭ كوڭىلىن تابۋ كەرەك.
بىلاي بارلاپ قاراسا، سول باسشىلارىڭ دا جىلى ءسوزدى، جۇمساق كوپشىكتى جەك كورمەيتىن سەكىلدى. شۇكىر، بۇل جاعىنان بۇرىننان دايىندىعى بار اكىمباي قىسىلعان جوق. ايدىنعا قويا بەرگەن بالىقتاي جۇيتكىدى. ماي سۇراساڭ - مىنە قۇيرىق. قۇداي بەرگەن قۋ ءسوزدى اياسىن با، جينالىستاردا بۇل ىلعي دا باسشىنى ماقتاپ سويلەيتىن بولدى. ءسوزىنىڭ اراسىندا قالايدا «پالەنشەكەڭنىڭ دۇرىس باسشىلىعىمەن»، «تۇگەنشەكەڭنىڭ ەرەن ەڭبەگىنىڭ ارقاسىندا» دەگەندى قىستىرىپ جىبەرەدى. ءسويتىپ ءجۇرىپ، اكىمباي كوپ ۇزاماي ماداق سوزدەردىڭ مايتالمانى بوپ الدى.
ەڭ باستىسى، مۇندايدا باسشىعا كەرەك ءسوزدى، ونىڭ ەستيىن دەگەن ءسوزىن ءداپ باسىپ ايتا بىلۋدە عوي. قىشىعان جەرىن ءدال تاپ، بالەمنىڭ. بۇلاي ەتۋ ەكىنىڭ ءبىرىنىڭ قولىنان كەلمەيدى. بۇل دا - ءوز الدىنا جاتقان ءبىر ونەر. بارا-بارا ءبىزدىڭ اكىمباي وسى ونەردىڭ قاس شەبەرىنە اينالىپ ەدى. ءبىر جولداسى قالجىڭداپ: «اكىمباي ادامعا سوزبەن ماسساج جاسايدى» دەيتىن-دى. ءازىل دە بولسا، سونىڭ سوزىندە جان بار.
وسى قابىلەتىنىڭ ارقاسىندا اكىمباي قىزمەتتە تەز وستى. اراعا ءۇش جىل، نە بەس جىل سالىپ، ساتىلاپ سەكىردى دە وتىردى. ۋنيۆەرسيتەتتى بىتىرىسىمەن قۇرىلىستا جاي ينجەنەر، ودان باس ينجەنەر، ودان اۋدان اكىمىنىڭ ورىنباسارى، ودان اۋدان اكىمى، ودان وبلىس اكىمىنىڭ ورىنباسارى، ودان اكىمنىڭ ءوزى... وسى سوڭعى ورىنتاقتا ءۇش جىلداي بوگەلدى دە، پارلامەنت سەناتىنىڭ دەپۋتاتى بولىپ، ءبىر-اق سەكىردى. سەناتور دەگەنىڭ - اسا ۇلكەن لاۋازىم عوي. تۇسىڭە كىرمەيتىن، قيالىڭا سىيمايتىن دارەجە. جۇرت ەندى بۇدان بىلاي اكىمباي تۋرالى جازسا، «مەملەكەت، ءارى قوعام قايراتكەرى» دەپ اسپەتتەيتىن بولادى.
وسىنىڭ بارىنە ءبىلىمى، نە ونەرى اسقاندىقتان جەتكەن جوق قوي. قايداعى؟! اكىمبايدى ون ورايتىن جىگىتتەر ءجۇر عوي - ءالى سول العاشقى ءىس باستاعان جەرىنەن ۇزاي الماي. ال اكىمبايدىڭ باعى جاندى. قازاقتا «قولىنان دا، تىلىنەن دە كەلەدى» دەگەن ءسوز بار. اكىمبايدىڭ قولىنان كوپ ەشتەڭە كەلمەسە دە، تىلىنەن كەلەدى. كادىمگى قارا سوزبەن-اق اسپانداعى بۇلتتى ءۇيىرىپ، قاراسۋدى تەرىس اعىزۋعا بولادى. ول ءۇشىن جەلدىڭ قاي جاقتان سوعاتىنىن ءبىلىپ، باسشىلاردىڭ قاس-قاباعىن اڭدىپ، سوعان لايىق «ءجۇرىس» جاساۋ كەرەك. قويشى، ايتەۋىر، بۇل دا ءوز الدىنا جاتقان ءبىر اكادەميا. الگى جۇرت ايتىپ جۇرگەن «تالانتىڭىز» وسى شىعار، ءسىرا.
كورە الماعان كۇنشىل جۇرت نە دەمەيدى. كەيىنگى كەزدە بىرەۋلەر اكىمبايدى «جانتىق»، «جاعىمپاز»، «قالتاداعى دەپۋتات» دەپ، سىرتتاي سىلتىڭ قىلاتىن كورىنەدى. مەيلى، ايتا بەرسىن. بۇل كۇندە كىمنىڭ اۋزىنا قاقپاق بولاسىڭ. جاعىنۋ - اكىمبايدىڭ سۇيەگىنە سىڭگەن، ومىرلىك ماشىعىنا اينالعان نارسە. ونسىز ءومىر سۇرە المايدى. وزگەنى قويىپ، ۇيدەگى ءوزىنىڭ ايەلىنە، بالاسىنا جاعىنادى عوي.
- بايبىشە، سەن ءوزىڭ بايقايسىڭ با، كەيىنگى كەزدە جاساڭعىراپ، قۇلپىرىپ باراسىڭ! - دەگەن جاقىندا ايەلىمەن ەكەۋى وڭاشا شاي ءىشىپ وتىرىپ. ال شىن كوڭىلى باسقاشا ەدى. تىم تولىسىپ، سارى قارىن تارتقان ايەلىن ۇناتپاي جۇرەتىن.
- قويشى، ەي، راس ايتىپ وتىرسىڭ با؟ - دەپ الگى سوزگە ايەلى الدەقانداي بوپ، قىلىمسىپ قالدى. ەڭبەگى زايا كەتكەن جوق، سول كۇنى جۇبايى كورپەسىن كوپسىتىپ، توسەگىن قالىڭىراق سالعانى ەسىندە.
اكىمبايدىڭ ءسوز سيقىرىن مەڭگەرگەنى سونشا، ول شىن شابىتى كەلگەندە ادامداردى جىلاتادى عوي. انا جىلى ءبىر اتالاس اعايىنى الپىسقا تولىپ، داستارقان باسىندا اكىمباي ءسوز سويلەگەن. الگى كىسىنىڭ كوڭىلى بوس پا، الدە بۇدان بۇرىن ونداي جىلى ءسوزدى ەستىمەگەن بە، اكىمباي ءسوزىن اياقتاعاندا، الگىنىڭ بالاشا ەڭكىلدەپ قويا بەرگەنى. جينالعاندار جابىلا كۇلىپ، زورعا ۋاتقان.
اكىمبايعا جەرلەس بولىپ كەلەتىن تاعى ءبىر اقىن اعاسى بولدى. مارقۇم اڭقىلداعان، اق كوڭىل، جاقسى ادام ەدى. ءبىر عانا كەمشىلىگى - ماقتانشاقتاۋ كىسى بولاتىن. ءبىر ولەڭ جازسا، ونىسىن تەلەفوندا كورىنگەنگە وقىپ، اپتا بويى ناسيحاتتاۋشى ەدى. سول اعاسى اراعا ەكى-ءۇش اي سالىپ، ۇنەمى ۇيىنە قوناق شاقىراتىن-دى. اكىمباي ول وتىرىسقا مىندەتتى تۇردە قاتىسادى.
قوناقاسىنىڭ ماقساتى - ماقتاۋ سوزدەر ەستۋ، سول ارقىلى شالقىپ ءبىر راحاتتانۋ. بايبىشەسى دە قوناق كۇتۋگە ابدەن ماشىقتانىپ العان، وبالى نەشىك، داستارقانى مايىسىپ تۇرادى. ال اقىننىڭ ءوزى قوناقتار جينالعانشا، توستتار كوتەرىلگەنشە تاعات تاپپاي، اسىعىپ جۇرەدى. جۇرت جايعاسىپ بولدى-اۋ دەگەن كەزدە:
- ال، باستاشى، اينالايىن! - دەيدى عوي داستارقان تىزگىنىن اكىمبايعا ۇستاتىپ.
اكىمباي بولسا - توسەلگەن جورعا، نەبىر ءتاتتى-ءدامدى سوزدەردىڭ مايىن تامىزىپ، اعىزادى-اۋ كەلىپ. اقى اعاسىن جەتى قات كوككە نەشە شىعارىپ، نەشە تۇسىرەدى. اقىنعا ءوز زامانداستارىنان پار كەلەتىن ەشكىمدى تاپپاي، تۇپ-تۋرا ابايدىڭ قاسىنان ءبىر-اق شىعارادى عوي. ونىڭ ءار ءسوزىن تازا التىنعا بالاپ، ماقتاۋعا ماس بولىپ، ءۇي يەسى وتىرادى بالبىراپ.
ءبىر جولى كوڭىل كۇيى بولمادى ما، اكىمباي ءوز ءسوزىن قىسقالاۋ قايىرىپتى. ماقتاۋعا قانباي قالعان اقىن سوعان ءبىرتۇرلى ناۋمەز بولىپ:
- اپىراي، اكىمبايجان-اي، بۇگىن جايىڭ جاراسپاي تۇر-اۋ وزىڭنىڭ... مىنا كونياكتان الىپ جىبەرشى، بابىڭا كەلەر مە ەكەنسىڭ! - دەسە كەرەك. سوندا اكىمباي وتىرىپ:
- اعاسى-اۋ، ءسىز - ءبىر ءشول، ءبىز - ءبىر ءنىلمىز عوي. وتىرىس سايىن قۇيىپ جاتامىز سىزگە. ءبىراق قانشا قۇيساق تا، ءشولىڭىز ءبىر قانبايدى-اۋ! - دەگەن ەكەن...
كورىپ وتىرسىز، اكىمباي وسى قالپىندا اسپاننان تۇسكەن جوق. ونى ماقتاۋ-ماداققا، جاعىمپازدىققا جەتەلەگەن - وسى ەلدىڭ ءوزى. دەمەك، ونىڭ ونەرىنە سۇرانىس بار. بۇل ايتىپ وتىرعانىمىز - اعايىن اراسى عوي. ال قوعامدا ماقتاۋ-ماداق دەگەنىڭىز، جاعىنۋ دەگەنىڭىز ءتىپتى باعالى ەكەن. ويتكەنى ءبىزدىڭ ەلدە باسشىعا تابىنۋ بەلەڭ العان عوي. ال تابىنۋ بار جەردە جاعىنۋ قوسا جۇرەتىن ادەتى. ەندەشە، اكىمباي ءبىر جاقتان اۋىپ كەلگەن جوق، وسى زاماننىڭ ءوز پەرزەنتى، ءوز ءونىمى. ءوزى دە ونەيىن دەپ تۇرعان ءدان ەدى، قۇنارلى توپىراققا ءتۇستى دە، بىردەن بويلاپ ءوسىپ كەتتى.
«بيىك مانساپ - بيىك جارتاس سياقتى. وعان قالىقتاپ ۇشىپ قىران دا شىعادى، ورمەلەپ ءجۇرىپ جىلان دا شىعادى» دەگەن ءسوز بار. اكىمباي شىڭ باسىنا قىرانشا قالىقتاپ جەتتى دەسەك ارتىق بولار، ورمەلەپ ءجۇرىپ، ساتىدان ساتىعا كوتەرىلىپ ءجۇرىپ، وبلىس باسشىسى دەڭگەيىنە دەيىن جەتكەنى انىق. وسىلايشا «ەشكىنى اپا، تەكەنى جەزدە» دەپ جۇرگەندە، ءبىر كۇنى ۇكىمەت باسشىسىنىڭ دا نازارىنا ىلىكتى-اۋ!
وندا اكىمبايدىڭ وبلىس اكىمىنىڭ ورىنباسارى بولىپ جۇرگەن كەزى. ءبىر جىلى سول وبلىسقا قىزمەت بابىمەن پرەمەر-مينيستر كەلەتىن بوپ قالدى. ول كىسىنىڭ جۇمىس ساپارى كۇنى بۇرىن جوسپارلانعان. باراتىن جەرلەرى، كورەتىن وبيەكتىلەرى دە تاس-ءتۇيىن ازىرلەنگەن. ارنايى سەناري جاسالىپ، ورتالىق الاڭدا قارسى الاتىن حالىق، ۇران سالىپ، دۋ قول شاپالاق ۇراتىن جاستار، اق باتاسىن بەرىپ، العىس ايتاتىن كەمپىر-شال دەيسىز بە ءبارى كۇنى بۇرىن بەلگىلەنگەن. كەشكى قوناقاسى، اتتاناردا بەرىلەتىن سىيلىق تا قاپىسىز ويلاستىرىلعان.
ءبارى دە سول الدىن الا جاسالعان جوسپار بويىنشا مۇلتىكسىز ءجۇرىپ جاتقان-دى. تەك، ءبىر عانا وزگەرىس: وبلىس اكىمى قوناق كەلەردەن ءبىر كۇن بۇرىن قاربالاس دايىندىققا توتەپ بەرە الماي، جۇرەك تالماسىنا ۇشىراپ، اۋرۋحاناعا ءتۇسىپ قالدى دا، بار شارۋانى ورىنباسار اكىمباي اتقارۋعا تۋرا كەلدى. شىنىن ايتقاندا، بۇل دا ءبىر تاعدىردىڭ وعان كۇلە قاراعان ءساتى ەدى. قولعا بيلىك تيگەن سوڭ ايانسىن با، اكىمباي گۇل-گۇل جايناپ، قوناقتىڭ الدىنان شىقتى. ءوزى دە سىمباتتى جىگىت قوي، سۋ جاڭا كيىنىپ، قىلاڭ ۇرىپ شىعا كەلگەندە، كۇندە كورىپ جۇرگەن ارىپتەستەرىنىڭ ءوزى تاڭعالىپ ەدى.
قوناقاسىلاردا، تاعى باسقا كەزدەسۋلەردە ءۇي يەسى رەتىندە وتىرىستى باسقارعان اكىمباي قىزىل ءتىلدى بەزەپ، سايراپ ءبىر بەردى دەيسىڭ، ونىڭ تاۋىپ ايتقان سوزدەرىنە ۇكىمەت باسشىسىنىڭ ءوزى تاڭىرقاپ قالىپ ەدى. نە كەرەك، جەر بەتىندەگى بۇكىل جاقسىلىقتى باسشىنىڭ باسىنا ءۇيىپ-توكتى عوي. قوناق كەلەردىڭ الدىندا وبلىس ورتالىعىنا وتكىنشى جاڭبىر جاۋىپ وتىپ ەدى. سونىڭ ءوزىن قانشاما ءسوز قىلدى.
- سول جاڭبىردىڭ بۇلتى ۇكىمەت باسشىسىنىڭ ۇشاعىمەن ىلەسە كەلدى بىزگە. مۇنداي قاسيەت ەرەكشە جارالعان اۋليە سىندى ادامداردا عانا بولادى. قۇتتى قوناق دەگەن وسى. قازاقتىڭ باعىنا تۋعان ۇكىمەت باسشىسى بۇگىن وبلىسىمىزدى شاراپاتىنا بولەپ وتىر! - دەدى-اۋ!
ءدال اتتاناتىن كۇنى ۇكىمەت باسشىسىنىڭ الدىنا التىن ەر-تۇرماندى، سۇتتەي اپپاق اقبوز اتتى كولدەنەڭ تارتىپ تۇرىپ:
- مىنا اقبوز ات - وبلىس حالقىنىڭ سىزگە دەگەن اق پەيىلى. وسىناۋ تال بويىندا ءبىر ءمىنى جوق اقبوزداي الدىڭىزدان اردايىم اق كۇن تۋىپ، كوڭىلىڭىز اعارا بەرسىن! - دەگەنى تاعى بار.
اقبوز اتپەن بىرگە اكىمباي دا ۇكىمەت باسشىسىنىڭ كوڭىلىندە قالىپ ەدى. كەشە ءبىر ارەدىكتە ءجون سۇراسقاندا، مۇنىڭ تۋعان ەلى مەن جەرى دە بوتەن بولماي شىققان. ەرتەڭىندە اۋەجايعا شىعارىپ سالاردا، ۇكىمەت باسشىسى:
- سەن سياقتى ءجون بىلەتىن جىگىتتەر ءبىزدىڭ استاناعا دا اۋاداي قاجەت. شالعايدا جۇرە بەرمەي، ورتالىققا كەلمەيسىڭ بە؟ - دەگەن، بار بيلىك مۇنىڭ ءوز قولىندا تۇرعانداي.
- سوعان قول جەتپەي ءجۇر-اۋ..، - دەپ اكىمباي دا شىن ويىن ايتىپ قالعان.
- قولىڭ جەتەدى! - دەدى ۇكىمەت باسشىسى، - وعان الى دە ءبىراز ۋاقىت كەرەك. كۇتە تۇر.
كوپ كۇتتىرگەن جوق، جوعارىعا اپاراتىن باسقىشتار باستالىپ كەتكەن. سول جىلى كۇزدە كوپتەن دىمكاستانىپ اۋىرىپ جۇرەتىن، ءارى جاسى دا كەلىپ قالعان وبلىس اكىمى زەينەتكە شىقتى دا، اكىمباي سونىڭ ورنىنا قونجيا كەتتى. ول وسى قىزمەتتە ۇش جىلداي وتىردى. قاس قىلعانداي، دال وسى جىلداردا وبلىستا ەگىن شىقپاي، قاتال قىستا قىرۋار مال قىرىلىپ، قۇرىلىس جۇمىسى دا ماندىماي، اكىمباي پالە ىزدەگەن جۋرناليستەرگە جەم بولا باستاعان.
استاناعا قاشان جول تۇسەر ەكەن دەپ، كۇن سايىن جوعارىعا جالتاقتاۋلى ەدى. سول كەزدە ۇكىمەت باسشىسى ەلباسىنا ارنايى كىرىپ، اكىمباي جونىندە قۇلاققاعىس جاساپتى. ەلباسى كەزەكتى پارلامەنت سايلاۋىن كۇتىپ ءجۇر ەكەن، سايلاۋدىڭ سوڭىن الا ءوزى تاعايىندايتىن ون شاقتى سەناتوردىڭ ءبىرى رەتىندە اكىمبايدى دا تىزىمگە قوسىپ جىبەردى.
بۇرىن كىم بىلگەن، دۇنيەدەگى ەڭ جايلى ورىن، راحات قىزمەت - سەناتور بولۋ ەكەن عوي. سەناتتا ناقتى جوسپار، اۋىر مىندەت دەگەن جوق ەكەن. ماجىلىستە پىسىقتالىپ، دايىنداپ اكەلگەن زاڭ جوبالارىمەن تانىسقان بولاسىڭ، تالقىلاۋ كەزىندە كەيبىر باپتارىنا پىكىر ايتقان بولاسىڭ. ءبىراق كوپ وزگەرىسكە ۇشىراماي، تۇگەلگە جۋىق قابىلدانىپ كەتىپ جاتادى. نەنى قولداۋ، نەنى كەيىنگە قالدىرۋ كەرەكتىگىن جوعارىنىڭ قاس-قاباعىنا قاراپ، ءبىلىپ وتىراسىڭ.
داۋ-داماي، تالاس-تارتىس دەگەن بولمايدى. راحات! بۇكىل پارلامەنت - ءبىر عانا پارتيانىڭ مۇشەلەرى. ۇكىمەت ۇسىنعان زاڭدارعا ءبىر اۋىزدان، ءبىر كىسىدەي داۋىس بەرەدى. دۇنيە جۇزىندە ءدال قازاقستان پارلامەنتىندەي تاتۋ-ءتاتتى، جوعارىنىڭ ايتقانىنا تاك تۇراتىن ءتارتىپتى پارلامەنت جوق شىعار-اۋ!
مۇندا ءسوز سويلەپ، پىكىر ايتۋدىڭ دا ءوز ولشەمى بار. جەلپىلدەپ، ءجيى سويلەيتىندەردى جوعارعى جاق ۇناتپايدى. ونداي پىكىر ايتقىش جەڭىل اۋىزدار كەلەسى سايلاۋدا ەشقاشان وتپەيدى. ەل اۋزىندا: «ەڭ جاقسى، عۇمىرى ۇزاق دەپۋتات - ۇندەمەيتىن دەپۋتات» دەگەن ءسوز جايدان-جاي تارالىپ جۇرگەن جوق. وسىنىڭ ءبارى العاشقى ەكى-ءۇش ايدا-اق اكىمبايعا بەلگىلى بولعان-دى. پارلامەنتتە قاجەت دەگەن سوزدەردى ايتىپ، ۋاق-ۋاق ۇسىنىس ەنگىزىپ وتىراتىن وزدەرىنىڭ مەنشىكتى «بۇلبۇلدارى» بار ەكەن. اكىمباي العاشقى جارىم جىلدام-اق ولاردىڭ قاتارىنا قوسىلدى دا، كوپ ۇزاماي «دەجۋرنىي» شەشەندەردى باسىپ وزدى.
اكىمبايدىڭ بىردەن كوزگە ءتۇسىپ، شوقتىعى بيىكتەپ شىعا كەلگەنى - ول اراعا ءبىراز ۋاقىت سالىپ، ەلباسى تۋرالى بىرنەشە ۇسىنىس ەنگىزگەن. العاشقىسى - «ەلباسى سايلاۋعا ءتۇسىپ اۋرە بولماي-اق، پرەزيدەنت تاعىندا ماڭگىباقي وتىرا بەرسىن» دەگەن ۇسىنىس ەدى. باسقالاردىڭ دا قولداۋىنا يە بولعان ۇسىنىس. ءسال-ءپال وزگەرىسكە ۇشىراپ، «ەلباسى ءومىرىنىڭ اقىرىنا دەيىن، قالاعانىنشا سايلاۋعا تۇسە بەرسىن» دەگەن مازمۇندا قابىلدانىپ كەتتى. ودان كەيىنگىلەرى - «استانا قالاسىنا ەلباسىنىڭ ەسىمى بەرىلسىن» دەگەن، جانە «پرەزيدەنتكە» حالىق قاهارمانى» نەمەسە «ەڭبەك ەرى» اتاعى بەرىلسىن» دەگەن ۇسىنىستار بولاتىن. بۇل ەكەۋىن دە پارلامەنت اسا كوتەرىڭكى رۋحتا، قوس قولدارىمەن قولداعان-دى. قارسى داۋىس بەرگەندى قويىپ، قالىس قالعان دا ەش بولماپ ەدى. ءبىراق امال قانشا، ەلباسى بۇل ەكى ۇسىنىسقا دا «ۆەتو» قويىپ، قابىلداماي تاستادى. سول ارقىلى الدى-ارتىن ويلايتىن اسا ساق ەلباسى مول ۇپاي جيناپ، تاعى ءبىر رەت ۇتىسقا شىقتى. ويتكەنى وزىنە بەرىلەيىن دەپ تۇرعان دايىن اتاقتان باس تارتىپ، وزىنىڭ اسقان كىشىپەيىل ءارى دەموكرات ەكەنىن الەمگە ايگىلەگەن.
بۇل ماسەلەدە اكىمبايدىڭ دا ەسەسى كەتكەن جوق. مۇنىڭ ۇسىنىستارىنا ەلباسى «ۆەتو» قويعانىمەن، ار جاعى تەرىس كورمەگەنى دە بەلگىلى ەدى. سەبەبى، ەلباسى قاقپاعا «گول» سوعاتىن كەزدە، بۇل وعان تاماشا «پاس» بەردى عوي. دەمەك، سوعىلعان «گول» ەكەۋىنە ورتاق. وسىدان كەيىن بۇل پاقىرىڭ ارقاسىن كەڭگە سالىپ، ەمىن-ەركىن ءجۇرىپ جاتقان-دى. جاعاسى - جايلاۋ، ەتەگى - قىستاۋ. الداعى پارلامەنت سايلاۋىنان شاۋىپ وتەتىنىنە سەنىمى كامىل ەدى.
بۇل ارالىقتا وپپوزيسياعا بەيىم تاۋەلسىز باسىلىمدار اكىمبايدى «جاعىمپاز» دەپ، «جانتىق» دەپ، «تۋفلي جالاۋشى» دەپ، جەردەن الىپ، جەرگە سالىپ جاتتى. ءبىراق بۇل وعان «ءماۋ» دەپ ايىلىن دا جيعان جوق. قايتا، سولاردىڭ جامانداعانى جاقسى. وپپوزيسيا ايىپتاعان سايىن، بۇل بيلىككە جاقىنداي تۇسەدى. ويتكەنى «جاعىمپاز»، «جانتىق»، «جارامساق» دەگەن سوزدەر كەيىنگى كەزدە بيلىكتىڭ ءوز ادامى دەگەندى ءبىلدىرۋشى ەدى.
وسىلايشا ءبارى ويداعىداي ءجۇرىپ جاتقان-دى. الدا پارلامەنت سايلاۋى. اكىمباي ول تۋرالى ويلاپ تا جۇرگەن جوق. سايلاۋدان شاۋىپ وتەتىنىنە سەنىمى كامىل. ايتپاقشى، بۇل سايلانبايدى، تاعايىندالادى عوي. اكىمبايدىڭ ءوز ورنىندا قالاتىنىنا ارىپتەستەرى دە كۇمان كەلتىرگەن ەمەس... سويتسە، الدىن الا ويتىپ كۇپىرلىك ەتۋگە بولمايدى ەكەن عوي. ءبارى قۇدايدىڭ قولىندا ەكەن. ءبىر كۇنى ويلاماعان جەردەن، اشىق كۇندە توبەسىنەن جاي تۇسكەندەي بولدى.
ارينە، بۇل جەردە اكىمبايدىڭ ەشقانداي كىناسى جوق. ءوز قىزمەتىن ەل قاتارلى ءمىنسىز اتقارىپ جۇرگەن-دى. جوعارىنىڭ سىزىپ بەرگەن جولىنان ەشقاشان اۋا جاڭىلعان ەمەس. كەيىنگى كەزدە كەڭسە قىزمەتشىلەرى ەلباسىنىڭ ەسىمىن اتاماي، سۇق ساۋساقتارىمەن اسپاندى كورسەتەتىن بولعان. اكىمبايعا دەگەن زاۋال باسقا ەش جەردەن ەمەس، سول اسپاننىڭ وزىنەن كەلدى.
انىعىندا ءىس ءمانىسى بىلاي بولىپ ەدى. ءبىز انشەيىندە بيلىك باسىندا وتىرعان ادامنىڭ جۇمىسى جەڭىل، ولار قاجىمايدى، تالمايدى، شارشامايدى دەپ ويلايمىز عوي. ال ءىس جۇزىندە ولاي ەمەس. دۇنيەدە پرەزيدەنتتىڭ جۇمىسىنان اۋىر جۇمىس جوق شىعار. اسىرەسە، مينيسترلەرىڭ دارىنسىز، اكىمدەرىڭ قارىمسىز بولسا... وزدىكتەرىنەن ەشتەڭە ىستەمەي، قاشان پرەزيدەنت تاپسىرما بەرەدى دەپ، ۇياداعى بالاپانداي اۋزىڭا قاراپ وتىرسا. جانە سول بەرىلگەن تاپسىرمانىڭ ءوزىن ويداعىداي ورىنداماسا. جولداعان مالىمەتتەرى جالعان، ىلعي كوزبوياۋ بولسا، وسىدان كەيىن ەلباسى قالاي شارشاماسىن، قالاي قاجىماسىن-اۋ! وتە-موتە جاسىڭ ۇلعايىپ، جۇيكەڭ جۇقارعان كەزدە. كەيدە سىركەسى سۋ كوتەرمەيتىن كەز بولادى.
ونىڭ ۇستىنە، ءار قادامىڭدى اڭدىپ، تىرناق استىنان كىر ىزدەپ جۇرەتىن وپپوزيسيا اناۋ! مىنە، سولاردىڭ قىرسىعىنان بۇگىن دە قان قىسىمى كۇرت كوتەرىلىپ كەتتى. بۇرىن ول كىسى تاۋەلسىز گازەتتەردى كوپ وقىمايتىن. وتە قاجەتتى، ايتپاسا بولمايدى دەگەن ماتەريالداردى عانا كومەكشىلەرى قىسقاشا بايانداپ بەرەتىن. بۇگىن ويلاماعان جەردەن قولىنا «دات» دەگەن گازەتتىڭ تۇسە قالماسى بار ما. كەنەت «جاعىمپازدار جارعا جىعادى» دەپ، ايعايلاپ تۇرعان تاقىرىپقا كوزى ءتۇستى دە، امالسىز وقي باستادى. نە جازعان دەيسىز عوي؟ «بۇل كۇندە ءبىزدىڭ ەلباسى جاعىمپازداردىڭ قورشاۋىندا قالىپ، تۇتقىنىنا اينالدى» دەپتى بىردەن ماسەلەنى قابىرعاسىنان قويىپ. سونى ايتا كەلىپ، ەڭ الدىمەن پارلامەنتتەگى جاعىمپازداردى ءتىزىپ شىعىپتى. ەكى اكادەميك، ءبىر فيلوسوفيا دوكتورى باستاتقان ون شاقتى ادامنىڭ ىشىندە اكىمباي دا ءجۇر. جاي اتى-جوندەرىن ءتىزىپ قانا قويماي، الگىلەردىڭ قاي جينالىستا نە ايتقانىن ايى-كۇنىمەن، دالەل-پاكتىسىمەن كورسەتىپتى.
سونان كەيىنگى ءبىراز ءسوز جاعىمپاز اقىن-جازۋشىلاردىڭ ۇلەسىنە ءتيىپتى. ءبىراز ءسوز ەمەس، قوماقتى سىباعا. الدى ەلباسى جايىندا رومان جازسا، ەندى ءبىرازى ماقتاعان ماقالا، ودالى ولەڭ ارناعان. ارينە، جازۋشىلار - ءسوز دارىعان جۇرت قوي - ايانىپ قالماپتى. بىرەۋى مۇنى ۆاشينگتونعا تەڭەسە، تاعى بىرەۋى اتاتۇرىكتەن اۋماي قالعان دەپتى. بۇل دا ەشتەڭە ەمەس، بالكىم جاڭا مەملەكەت قۇرۋ جاعىنان سولارعا ۇقساسا ۇقسايتىن شىعار. سوراقىسى - ءالى الدا. ءبىر اقىن مۇنى ەۆرەي اۋلەتىن ساحارا شولىنەن قىزىل تەڭىز ارقىلى پالەستينا جەرىنە باستاپ كەلگەن مۇسا پايعامبارعا تەڭەسە، ەكىنشى بىرەۋى جەر ءجۇزىن توپان سۋ قاپتاعاندا، كەمە جاساپ، ادامزات تۇقىمىن امان ساقتاپ قالعان نۇح پايعامبارمەن سالىستىرىپتى... بۇل دا ەشتەڭە ەمەس، تاعى ءبىر كورنەكتى دەگەن جازۋشى ەلباسىن «اللا تاعالانىڭ جەردەگى بەينەسى» دەپتى.
مانادان بەرى ارەڭ شىداپ وتىرعان ەلباسى وسىعان كەلگەندە ارى قاراي وقۋعا ءتوزىمى جەتپەي، قولىنداعى گازەتتى لاقتىرىپ جىبەردى... ءتۋ-ۋ، مۇنداي دا ماسقارا بولادى ەكەن! بۇرىن ەل اۋزىنان ارتىق-اۋىس ءسوز ايتىلسا، حالىقتىڭ ىقلاسى شىعار دەپ، بالەندەي ءمان بەرمەۋشى ەدى. سويتسە، مىنا «دات» گازەتى ايتقانداي، جاعىمپازدار مۇنىڭ توڭىرەگىن مۇلدە تورلاپ العان ەكەن عوي... جاڭاعى جازۋشىلاردى تۇگەل دەرلىك تانيدى. ءبىرازى ءوز قولىنان اتاق-دارەجە العان، جىل سايىن وكىمەتتەن ستيپەنديا الىپ جۇرگەن ادامدار. وزدەرىنشە، سول العان سىي-سياپاتتارىن وتەگەن تۇرلەرى مە بۇل؟ وي، ءبۇيتىپ ماداقتاعانى بار بولسىن. بۇل - قولداپ، كوتەرمەلەۋ ەمەس. ورىستار مۇندايدى «مەدۆەجيا ۋسلۋگا» دەپ اتايدى. دوستىق ەمەس، قاستىق. ال جاڭاعى ولەڭدەر شەتەل جۋرناليستەرىنىڭ قولىنا تيسە نە بولادى؟ قاسىقتاپ جيناعان ابىرويى ءبىر-اق كۇندە توگىلمەي مە؟!
ەلباسى دا پەندە عوي، سول جارامساقتاردىڭ بەتىنەن قاقپاي، ەركىنە قويا بەرگەن كەزدەرى دە بولىپ ەدى. نەلەردى ويلاپ تاپپادى ولار. ءوزارا جارىسقا تۇسكەندەي: «ۇلت ليدەرى» دەدى، «ەل سەركەسى» دەدى، «ماڭگىلىك پرەزيدەنت» دەدى، «عاسىر عۇلاماسى» دەدى... ەندى ويلاپ وتىرسا، تۇككە كەرەگى جوق سوزدەر ەكەن عوي. سونىڭ ءبارىن جيناسا، «قازاقتىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى» دەگەن ءبىر عانا اتاققا تاتي ما؟ تۇبىندە تاريحتا قالاتىن ءسوز - وسى. قالعانىنىڭ ءبارى ەش ماعىنا بەرمەيتىن بوس سوزدەر. قولداۋ، قولپاش دەگەندەر العاشقى جىلدارى كەرەك بولسا بولعان شىعار. ال قازىر اسارىن اساپ، جاسارىن جاساپ، تامام ەلدىڭ سۇيىكتىسىنە اينالعان كەزدە، جىلماڭداعان كوپ جاعىمپازدىڭ كەرەگى نە؟
ەلباسى وسىنىڭ الدىندا عانا پارلامەنت سەناتىنىڭ جاڭا قۇرامىنا كىرەتىن دەپۋتاتتاردىڭ ءتىزىمىن قاراپ وتىرعان-دى. جاڭاعى شامىرقانعان اشۋ ۇستىندە وزى تاعايىندايتىن ون سەناتوردىڭ تىزىمىنەن فيلوسوفيا دوكتورى باس تاتقان، ءبىزدىڭ كەيىپكەرىمىز اكىمباي قوستاتقان بەس ادامدى ءسىزدى دا تاستادى. جەكە بۇلار عانا ەمەس، قۋ باستان قۋىرداقتىق ەت الاتىن وسىنداعى «شەشەندەردىڭ» كوبىن قىسقارتۋعا بەل بايلاعان. «بۇدان كەيىن اقىن-جازۋشىلاردى دا تارتىپكە شاقىرۋ كەرەك! - دەدى ىزاعا بۋلىعىپ. - جالعان ماداقتان، كوپىرگەن كوبىك سوزدەن ەشقانداي پايدا جوق. جالپى، وسى اقىن-جازۋشىلار باسشىلارعا جارامساقتانۋدان ۇيالماي ما؟».
ويىندا ەشقانداي كۇدىك جوق، سەناتورلىق لاۋازىمىن ساقتاپ قالارىنا سەنىمى كامىل اكىمباي وزىنە تونگەن زاۋالدى سايلاۋ قورىتىندىسى شىققاندا ءبىر-اق ءبىلدى. مۇنىڭ كوپ جاڭالىقتان حابارسىز قالعانى - ءدال سول قارساڭدا ءۇش ۇلدان كەيىنگى جالعىز قىزىن ۇزاتىپ، توي تويلاپ جۇرگەن-دى. گازەتتەر جاڭا قۇرامعا كىرگەن سەناتورلاردى دا، وتپەي قالعاندارىن دا بادىرايتىپ جازىپ قويىپتى. قانشا ءۇڭىلىپ قاراسا دا، اكىمبايدىڭ اتى-ءجونى وتپەي قالعانداردىڭ تىزىمىندە ءجۇر... جاڭساقتىق بولۋى مۇمكىن ەمەس. قاتارىنان بىرنەشە گازەت سولاي باسقان.
جالعاندا ويلاماعان جەردەن، تۇتقيىل تيگەن سوققى قيىن بولادى ەكەن. انە كۇننەن بەرى كوڭىل دەگەنىڭ اق بۇلتتاردىڭ ار جاعىندا قالىقتاپ ءجۇردى عوي. قۇدالار اۋىلىندا سەناتوردىڭ دەنساۋلىعى ۇشىن قانشاما توست كوتەرىلدى. قۇدالاردىڭ كەۋ-كەۋىمەن قۋانىش ۇستىندە ءبىراز ىشىڭكىرەپ تە العان-دى. ءبىر جاعى، سول سەبەپ بولدى ما، قايعىلى حاباردى ەستىگەن ساتتە قانى بىردەن باسىنا شاۋىپ، ۇزىنىنان قۇلاپ ءتۇستى.
دەرەۋ «جەدەل جاردەم» ماشيناسىمەن اۋرۋحاناعا جەتكىزىلگەن. دارىگەرلەر تەكسەرىپ كورىپ، ميىنا قان قۇيىلىپ كەتكەن دەپ تاپتى. «ءۇمىت از، جاعداي اۋىر» ەكەنىن دە جاسىرعان جوق. شىنىندا دا، سولاي بولدى. اكىمباي التى كۇن بويى ەس-ءتۇسسىز جاتتى دا، جەتىنشى كۇنى جارىق دۇنيەمەن قوش ايتىستى. بايانى جوق، جالعان دۇنيە دەگەن - وسى، ارينە. تىرشىلىكتە اركىمگە ءبىر ۇنايمىن دەپ تىنىم تاپپاي، جانىن جالداعان ءبىر مازاسىز ءومىر وسىلاي اياقتالدى.
