جاڭا جىل - جاڭا ەرەجەلەر: قازاقستاندىقتار نەگە دايىن بولۋ كەرەك
استانا. KAZINFORM - ۇكىمەت ەكونوميكالىق رەفورمالار باعدارلاماسىن ىسكە اسىرۋ ءۇشىن ناقتى شارالاردى بەكىتكەنى بەلگىلى. ونىڭ قاتارىندا شاعىن جانە ورتا بيزنەستى قولداۋ، ينۆەستيسيالىق احۋالدى جاقسارتۋ، ەلدەگى ەكونوميكالىق جاعدايدى تۇراقتاندىرۋعا باعىتتالعان تۇزەتۋلەر بار. جاڭا جىلدا بۇل باستامالار قانداي ناتيجە بەرەدى؟ Kazinform اناليتيكالىق شولۋشىسى ونى ساراپشىلارمەن بىرگە زەردەلەدى.
جاڭا ەكونوميكالىق باعىت: ءوسىم، ينفلياتسيا، تابىس
قولداۋ شارالارىنىڭ نەگىزگى باعىتتارىنا توقتالساق، الدىمەن اي-92 ماركالى بەنزين مەن ديزەل وتىنىنىڭ، سونداي-اق كوممۋنالدىق تاريفتەردىڭ قىمباتتاۋىنا موراتوريي ەنگىزىلدى. جەڭىلدەتىلگەن دەكلاراتسيا نەگىزىندە ارنايى سالىق رەجيمىن قولدانۋعا شەكتەۋلەر الىنىپ تاستالدى. وسىلايشا، تىيىم سالىنعان قىزمەت تۇرلەرىنىڭ سانى 44 باعىتقا قىسقاردى. 1-قاڭتاردان باستاپ ۇساق جانە شاعىن بيزنەسكە قاتىستى سالىقتىق تەكسەرىستەر، كامەرالدىق باقىلاۋلار جانە سوت تالاپتارى توقتاتىلادى. ازاماتتاردىڭ اۆتوكولىكتى ليزينگكە الۋ مەحانيزمى ەنگىزىلەتىنى حابارلاندى. سونىمەن قاتار يپوتەكانى قولداۋ ماقساتىندا «ناۋرىز» جانە «ناۋرىز- جۇمىسكەر» تۇرعىن ءۇي قۇرىلىس جيناق جۇيەسىنە بولىنەتىن قارجى 500 ميلليارد تەڭگەگە دەيىن ۇلعايتىلماق.
ەكونوميست ايبار ولجايەۆ شۇعىل شارالاردىڭ سەبەبىن بىلاي ءتۇسىندىردى.
- قازىر ۇكىمەت بيۋدجەتتەن قارجى ءبولىپ، قۇرىلىس جۇرگىزۋ، كوپىر سالۋ ارقىلى ەكونوميكا بەلسەندىلىگىن ارتتىرۋ جولىمەن وسىمگە قول جەتكىزىپ وتىر. ءبىراق بۇل قىسقامەرزىمدى اسەر بەرىپ، ينفلياتسيانى كوتەرەدى. بەنزين مەن جانارمايدىڭ باعاسىن ەركىن نارىققا جىبەرۋ، تاريفتەردى كوتەرۋ، قوسىلعان قۇن سالىعىن ەنگىزۋ - بارلىعى ينفلياتسيانى تۋدىراتىن فاكتورلار. وسى سەبەپتەن ۇكىمەتتىڭ بۇل شارالارى ەكونوميكانى تۇزەتۋگە باعىتتالعان، - دەدى ولجايەۆ.
قارجى ساراپشىسىنىڭ ايتۋىنشا، ۇكىمەت پەن سەناتتىڭ سوڭعى تالقىلاۋلارىنان كەيىن الداعى ءۇش جىلعا ارنالعان ەكونوميكالىق كۋرس بىرتىندەپ ايقىندالا باستادى. 2026-2028 -جىلدارعا ارنالعان ماكروەكونوميكالىق تۇراقتاندىرۋ مەن حالىقتىڭ ءال-اۋقاتىن ارتتىرۋ باعدارلاماسى، رەسپۋبليكالىق بيۋدجەت پەن جالپى ترانسفەرتتەر تۋرالى زاڭ جوبالارى - وسى جاڭا باعىتتىڭ وزەگى.
بيلىك تارماقتارىنىڭ ۇزاق تالقىسىنان وتكەن قۇجات ەل ەكونوميكاسىن «قاتاڭ بيۋدجەت - تارگەتتەلگەن ينفلياتسيا - ءوسىپ كەلە جاتقان تابىس - كۇشەيگەن ايماقتار» فورمۋلاسى بويىنشا دامىتۋعا باعىتتالعان. ۇكىمەتتىڭ باستى ۋادەسى - جىل سايىن 5 پايىز ەكونوميكالىق ءوسىم مەن حالىق تابىسىنىڭ ءوسۋى.
سالىق ەرەجەسىندەگى وزگەرىستەر بيزنەسكە نە بەرەدى؟
پرەزيدەنتتىڭ پارمەنىنەن كەيىن ۇكىمەت سالىق- بيۋدجەت رەفورماسىن دا قايتا قاراپ، بيزنەس سەكتورىن قولداۋ ماقساتىندا جاڭا شەشىمدەر قابىلدادى. ەڭ باستى جاڭالىق - شاعىن جانە ورتا كاسىپكەرلىك سالىقتىق تەكسەرىستەن، كامەرالدىق باقىلاۋدان بوساتىلادى.
قارجى ۆيتسە-ءمينيسترى ەرجان ءبىرجانوۆتىڭ ايتۋىنشا، بۇل كاسىپكەرلەرگە جاڭا ەرەجەلەرگە بەيىمدەلۋگە مۇمكىندىك بەرەدى.
- جاڭا جىلدان باستاپ جاڭا جۇيە ىسكە قوسىلادى. كامەرالدىق تەكسەرىستەر، ەسەپتىلىكتەردى سالىستىرۋ شارالارى بولمايدى. ءبىراق رەزيدەنت ەمەس تۇلعالار بۇل جەڭىلدىككە ىلىكپەيدى، - دەدى ءبىرجانوۆ ماجىلىستە.
قازىر قازاقستاندا 2,38 ميلليون شاعىن جانە ورتا كاسىپكەرلىك سۋبەكتىسى تىركەلگەن، ونىڭ ىشىندە ناقتى جۇمىس ىستەپ تۇرعانى - 2,18 ميلليون. ش و ب-تىڭ جالپى ىشكى ونىمدەگى ۇلەسى 39 پايىزدى قۇراپ وتىر.
بۇل رەتتە ەكونوميست باۋىرجان ىسقاقوۆ شەشىمنىڭ وڭىرلىك دامۋ مەن باسەكەلەستىككە وڭ اسەر تيگىزەتىنىن اتاپ ءوتتى.
- سالىقتىق تەكسەرىستەردىڭ ۋاقىتشا توقتاتىلۋى كاسىپكەرلەرگە ءوز ءىسىن كەڭەيتۋگە مۇمكىندىك بەرەدى، اكىمشىلىك كەدەرگىلەر ازايىپ، بيزنەستى دامىتۋعا قولايلى جاعداي تۋادى. ناتيجەسىندە بۇل وڭىرلىك دامۋ قارقىنىن جىلدامداتۋعا ىقپال ەتەدى، - دەدى ىسقاقوۆ.
ال سەنات دەپۋتاتى بيبىگۇل جەكسەنبايدىڭ ايتۋىنشا، بۇدان وزگە دە وزگەرىستەر بيزنەستىڭ ەركىن دامۋىنا جول اشىپ، كاسىپكەرلەردىڭ قارجىلىق جۇكتەمەسىن ازايتادى.
- جەڭىلدەتىلگەن سالىق نەگىزىنەن شاعىن كاسىپكەرلىكتى، اسىرەسە قالتاسى جۇقا بيزنەس سۋبەكتىلەرىن قولداۋعا باعىتتالعان ەدى. ءۇي جانىنداعى دۇكەندەر، شاشتارازدار، شەبەرحانالار مەن شاعىن ءدامحانالار وسى جەڭىلدىك ارقىلى ءومىر ءسۇرىپ كەلدى. الايدا ۋاقىت وتە كەيبىر الىپ بيزنەس سالالارى - كوتەرمە ساۋدا، قۇرىلىس، كەڭەس بەرۋ، IT - «شاعىن بيزنەس» اتىن پايدالانىپ، وسى رەجيمگە كىرىپ كەتتى. ەندى ۇكىمەت بۇل جۇيەنى رەتكە كەلتىرىپ، جەڭىلدەتىلگەن سالىقتى ناقتى شاعىن كاسىپكە قايتارۋدى باستى ماقسات ەتىپ وتىر، - دەيدى سەناتور.
دەپۋتات اتاپ وتكەندەي، حالىقپەن تىكەلەي جۇمىس ىستەيتىن دۇكەندەر، بازارلار، ءدامحانالار مەن ءدارىحانالار بۇرىنعى قاراپايىم سالىق جۇيەسىندە قالا بەرەدى. سونىمەن قاتار نازىك سالالار دا نازاردان تىس قالمايدى. ولاردىڭ قاتارىندا بالاباقشالار، سپورت پەن ونەر ۇيىرمەلەرى، ءتىل كۋرستارى سول قالپىندا جەڭىلدەتىلگەن جۇيەدە جۇمىس ىستەي بەرەدى. بۇل قىزمەت تۇرلەرى ءار وتباسىنىڭ ءومىر ساپاسىنا تىكەلەي اسەر ەتەدى، سوندىقتان سالىق جەڭىلدىگى تەك ەكونوميكالىق ەمەس، الەۋمەتتىك قامقورلىقتىڭ بەلگىسى بولىپ وتىر.
ەرەجەدەگى ەرەكشەلىكتىڭ ءبىرى - ەندى كاسىپكەر كەلەر جىلدىڭ 1-ساۋىرىنە دەيىن نەگىزگى سالىق قارىزىن تولەسە، ءوسىمپۇلدار مەن ايىپپۇلداردى تولەۋدەن بوساتىلادى. الايدا ەش باقىلاۋ بولمايدى دەگەن ورىنسىز. ماماندار قىلمىستىق ءىس قوزعالسا نەمەسە سالىق تولەۋشىنىڭ ءوز سۇراۋى بويىنشا تەكسەرۋ جۇرگىزۋگە قۇقىلى.
جەڭىلدەتىلگەن يپوتەكا مەن قۇرىلىس نارىعىن قولداۋ ستراتەگياسى
ۇكىمەت تۇرعىن ءۇي نارىعىنداعى تۇراقتىلىقتى دا تىس قالدىرمادى. ناتيجەسىندە حالىققا بەرىلەتىن يپوتەكالىق نەسيەلەر كولەمى ەكى ەسەگە ۇلعايىپ، 500 ميلليارد تەڭگەگە دەيىن جەتكىزىلمەك. نەسيە «ناۋرىز» جانە «ناۋرىز- جۇمىسكەر» باعدارلامالارى ارقىلى بەرىلەدى، ال سۇرانىسقا يە «اسكەري باسپانا» باعدارلاماسى قايتا ىسكە قوسىلادى.
«اسكەري باسپانا» باعدارلاماسى اياسىندا جىل سايىن كەمىندە جەتى مىڭ اسكەري قىزمەتشىنىڭ وتباسىنا جاڭا سالىنعان باسپانادان بولەك، قايتالاما نارىقتان دا پاتەر ساتىپ الۋ مۇمكىندىگى بەرىلەدى. بۇعان دەيىن باعدارلاما ارقىلى 15 مىڭنان استام اسكەري وتباسى تۇرعىن ءۇي جاعدايىن جاقسارتقان. باعدارلامانى قايتا ىسكە قوسۋ جىل سايىن جاڭا جەتى مىڭ اسكەري قىزمەتشىگە باسپانا الۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. ساراپشىلار مۇنداي قادام الەۋمەتتىك تۇراقتىلىقتى نىعايتىپ قانا قويماي، قۇرىلىس نارىعىن ىنتالاندىرادى دەپ ەسەپتەيدى.
تۇرعىن ءۇي نارىعىندا باعانىڭ تۇراقتىلىعىن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن ۇكىمەت قۇرىلىس كومپانيالارىمەن وفتەيك- كەلىسىمشارتتار جاساۋ مەحانيزمىن ەنگىزدى. وعان سايكەس قۇرىلىس سالۋشىلار ءۇش جىل بويى پاتەر باعاسىن وزگەرىسسىز ۇستايدى. ساراپشىلاردىڭ ايتۋىنشا، مۇنداي ءتاسىل باعانىڭ شارىقتاۋىنا جول بەرمەي، تۇرعىندارعا قولجەتىمدى تۇرعىن ءۇي الۋ مۇمكىندىگىن ارتتىرادى.
ەكونوميست راسۋل رىسمامبەتوۆتىڭ پىكىرىنشە، يپوتەكالىق نەسيەلەۋ كولەمىن ۇلعايتۋ تۇرعىن ءۇي نارىعىنا وڭ اسەر ەتۋى مۇمكىن، ءبىراق بەلگىلى ءبىر تاۋەكەلدەر دە بار.
- يپوتەكالىق نەسيە كولەمىنىڭ ۇلعايۋى تۇرعىن ءۇي باعاسىنىڭ ارتۋىنا ىقپال ەتۋى مۇمكىن. ەگەر ءبىر ۋاقىتتا كوپ تۇرعىن نەسيە الىپ، تۇرعىن ءۇيدى بەلسەندى ساتىپ الا باستاسا، نارىقتاعى سۇرانىس كۇرت ءوسىپ، باعانىڭ كوتەرىلۋ قاۋپى پايدا بولادى. سوندىقتان قۇرىلىس كومپانيالارى وزدەرىنىڭ قارجىلىق جاعدايىن اشىق كورسەتۋى ماڭىزدى. ولار پاتەردىڭ وزىندىك قۇنى مەن مارجاسىن انىق كورسەتۋ ارقىلى باعا ساياساتىن ءادىل جۇرگىزۋى قاجەت، - دەيدى ساراپشى.
ونىڭ ايتۋىنشا، باسقا ەلدەردە دە وسىنداي جاعدايلار كەزدەستى. مىسالى، وڭتۇستىك كورەيادا جاڭا سالىنىپ جاتقان ءۇيدى ساتىپ العان ادام كەمىندە ەكى جىل سول ۇيدە تۇرۋعا مىندەتتى، بۇل شارا الىپساتارلىقتى تەجەۋگە باعىتتالعان.
- باعدارلامالاردىڭ باستى ماقساتى - باعانى باقىلاۋ ەمەس، تۇرعىن ۇيگە سۇرانىستى دۇرىس باعىتتاۋ. سول سەبەپتى جەڭىلدىككە تەك شىنايى مۇقتاج ازاماتتار قاتىسۋى كەرەك، ال الىپساتارلىق ارەكەتتەردەن ساقتانۋ قاجەت، - دەدى ول.
ەكونوميست باۋىرجان ىسقاقوۆ نەسيە الۋشىلاردىڭ ءبولىنىسى دە وزگەرىپ جاتقانىن اتاپ ءوتتى. ماسەلەن، تابىسى تۇراقتى، نەسيە تاريحى جاقسى، باستاپقى جارناسى بار ازاماتتارعا عانا يپوتەكا شىن مانىندە قولجەتىمدى بولىپ وتىر. قالعان سانات ءۇشىن نەسيە الۋ ايتارلىقتاي قيىنداعان.
- ەگەر بازالىق مولشەرلەمە جوعارى دەڭگەيدە ساقتالىپ، حالىق تابىسى وسپەسە، 2026 -جىلدىڭ ءبىرىنشى جارتىسىندا دا نەسيەگە سۇرانىس ءالسىز بولۋى ابدەن مۇمكىن، - دەدى ول.
ليزينگ: كولىك قولجەتىمدى بولا ءتۇستى مە؟
1-جەلتوقساننان باستاپ قازاقستاندا اۆتوكولىكتەردى ليزينگ ارقىلى الۋعا بولادى. ليزينگ - بۇل ۇزاق مەرزىمگە اۆتوكولىكتى، جابدىقتى نەمەسە تەحنيكانى جالعا بەرۋ جۇيەسى، ياعني كومپانيا مۇلىكتى ساتىپ الىپ، ونى بەلگىلى ءبىر مەرزىمگە پايدالانۋعا بەرەدى. جالعا الۋشى اي سايىن نەمەسە كەلىسىم بويىنشا تولەم جاساپ، مۇلىكتى پايدالانادى. مەرزىم اياقتالعان سوڭ ءۇش نۇسقا قاراستىرىلادى: مۇلىكتى تولىق ساتىپ الۋ، قايتارۋ نەمەسە جاڭاسىنا اۋىستىرۋ. قاراپايىم تىلمەن ايتقاندا، ليزينگ - اۆتونەسيە مەن جالعا الۋدىڭ ارالاس ءتۇرى، ءبىراق كەيدە باستاپقى جارناسى از ءارى شارتتارى يكەمدىرەك.
ەكونوميست باۋىرجان ىسقاقوۆتىڭ ايتۋىنشا، ونىڭ باستى ارتىقشىلىعى - اي سايىنعى تولەمدەردىڭ تومەن بولۋىندا.
- اۆتوكرەديتتە تولەم كولىكتىڭ تولىق قۇنىنا ەسەپتەلەدى، ال ليزينگىدە امورتيزاتسيا ەسكەرىلەدى. بۇل اي سايىنعى تولەمدى 15-30 پايىز تومەندەتۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. دەگەنمەن، جالپى شىعىن كەلىسىمشارت پەن كوميسسيالارعا بايلانىستى 5-10 پايىز جوعارى بولۋى مۇمكىن، ءبىراق ۇزاق مەرزىمدە بۇل ايىرماشىلىق سەزىلمەيدى، - دەيدى ول.
ءماجىلىس دەپۋتاتى ولجاس قۇسپەكوۆ قاراپايىم ادامدار ءۇشىن كولىكتى نەسيەگە الۋ قيىن ەكەنىن ەسكە سالدى.
- كوپتەگەن قازاقستاندىق ءۇشىن كولىك ساتىپ الۋ - ۇلكەن قارجىلىق سالماق. بارلىعى بىردەي قىمبات نەسيە الا المايدى نەمەسە العاشقى جارنانى جيناۋعا جىلدار قاجەت بولادى. ءبىز بۇل ماسەلەنى ەكى جىل بۇرىن كوتەردىك، ەندى ول ءىس جۇزىندە جۇزەگە اسىپ جاتىر، - دەدى دەپۋتات.
دەپۋتاتتىڭ ايتۋىنشا، باستاپقىدا كولىكتى جارناسىز ۇزاق مەرزىمگە بەرۋ قاراستىرىلعان، ءبىراق كومپانيالار ءوز شارتتارىن بەلگىلەي الادى.
- كولىك تەك بايلار مىنەتىن دۇنيە ەمەس، ونى قاراپايىم ازاماتتارعا قولجەتىمدى ەتۋىمىز كەرەك. وسى باعىتتاعى جۇمىستار كەلەر جىلى قارقىندى جالعاسادى، - دەيدى ولجاس قۇسپەكوۆ.
ساراپشى باۋىرجان ىسقاقوۆ اۆتوكولىك ساتىپ الاتىندارعا قارىز جۇكتەمەسى كوەففيتسيەنتتەرى 2026 -جىلدىڭ سوڭىنا دەيىن قولدانىلمايتىنىن اتاپ ءوتتى.
- بۇل قارجىلاندىرۋعا قولجەتىمدىلىكتى ارتتىرادى، ءبىراق اي سايىنعى تولەمى اۋىر نەسيە الۋ قاۋپىن كۇشەيتەدى. سوندىقتان قازاقستاندىقتار نەسيە سوماسىنا جاۋاپكەرشىلىكپەن قاراۋى كەرەك، - دەيدى ول.
ساراپشىلاردىڭ ايتۋىنشا، جاڭا جىلدىڭ باسىندا نەسيە نارىعى باياۋلاۋى ىقتيمال. دەگەنمەن حالىقتىڭ باسپانا مەن كولىككە دەگەن سۇرانىسى جوعارى، سوندىقتان نارىق تولىق «قاتپايدى». ونىڭ ۇستىنە جەڭىلدەتىلگەن باعدارلامالار جاعدايدى تۇراقتاندىرۋدا ماڭىزدى ءرول اتقارۋى مۇمكىن.
اۆتور
ءمولدىر سنادين
