حانافي ءمازھابىندا جىلقى ەتى حارام با؟

استانا. قازاقپارات - ءبىر كىسى: «ەگەر سەندەر حانافي ءمازھابىن ناقتى ۇستانساڭدار، وندا جىلقى ەتى بۇل ءمازھاب بويىنشا حارام» دەدى. وسى ءسوز راس پا؟ ياعني، حانافي ءمازھابىندا جىلقى ەتى حارام با؟

جىلقى ەتىنە بايلانىستى حانافي ءمازھابىندا ەكى ءتۇرلى ۇكىم بار. ءابۋ حانيفا پىكىرىنشە جىلقى ەتى ماكرۇھ بولسا، ونىڭ ەكى ۇلكەن ءمۇجتاھيد شاكىرتى مۇحاممەد پەن ءابۋ يۋسۋف بويىنشا ادال.

ءابۋ حانيفا جىلقى ەتىنىڭ ماكرۇھتىگىنە بايلانىستى «ناحل» سۇرەسىنىڭ: «جىلقىنى، قاشىردى جانە ەسەكتى ءمىنۋلەرىڭ ءۇشىن جانە ءسان ماقساتىندا جاراتتى» دەگەن 8-اياتىن دالەل رەتىندە كەلتىرەدى.

ياعني، مالدىڭ ەتىن جەۋ ەڭ ۇلكەن نىعمەت بولا تۇرا بۇل اياتتا جىلقىنىڭ مىنۋگە ارنالعاندىعى مەن ساندىگى عانا ايتىلىپ وتىر.

ەگەر جىلقى ەتى انىق ادال بولعاندا ەڭ اۋەلى ونىڭ وسى جاعى ايتىلاتىن ەدى دەيدى. ءبىراق اياتتا جىلقى ەتىنىڭ ناقتى جەلىنبەيتىندىگى كەسىپ ايتىلماعاندىقتان ءابۋ حانيفا وعان حارام دەپ ەمەس، ماكرۇھ دەگەن ۇكىممەن شەكتەلگەن.

سونداي-اق، ءابۋ حانيفانىڭ ماكرۇھ دەپ ۇكىم بەرۋىنىڭ تاعى ءبىر نەگىزگى سەبەبى جىلقى مالىنىڭ سوعىسقا قاجەتتىلىگىندە جاتىر. سەبەبى، باسقاشا ۇكىمگە بارۋ سوعىسقا ەڭ قاجەتتى كولىكتىڭ ازايۋىنا، اياتتا ايتىلعان ونىڭ «مىنىستىلىك» ماقساتىنىڭ جوعالۋىنا اكەپ سوعادى. ءابۋ حانيفانىڭ ماكرۇھ دەگەنى «ماكرۇھ تانزيھان» ادالعا جاقىن ماكرۇھ پا، جوق الدە «ماكرۇھ تاحريمان»، ياعني حارامعا جاقىن ماكۇھ پا عۇلامالار اراسىندا ەكى ۇشتى پىكىر بار.

الايدا ءابۋ حانيفانىڭ جىلقى سۇتىنە ادال دەپ ءپاتۋا بەرگەنىن ەسكەرەر بولساق، جوعارىداعى جىلقى ەتىنە بايلانىستى بەرگەن ءپاتۋاسىنىڭ «ماكرۇھ تانزيھان» ادالعا جاقىن ماكرۇھ ەكەنىن اڭعارۋعا بولادى. ءابۋ حانيفانىڭ جىلقى ەتىنە ماكرۇھ، ال سۇتىنە ادال دەپ باسقاشا ۇكىم بەرۋىنىڭ استارىندا جىلقى ءسۇتىن ءىشۋ سالدارىنان سوعىس كولىگىنىڭ ازايمايتىندىعى، ءمىنىس ماقساتىنىڭ جوعالمايتىندىعى جاتىر [1].

ەگەر جىلقى ەتى حارامعا جاقىن ماكرۇھ بولعاندا، ءابۋ حانيفا ونىڭ سۇتىنە ادال دەپ ۇكىم بەرمەس ەدى.

ال ءابۋ حانيفانىڭ ەكى ۇلكەن مۇجتاھيد شاكىرتى مۇحاممەد پەن ءابۋ يۋسۋفتىڭ پىكىرىنشە، جىلقى ەتى ادال. دالەل رەتىندە ءال-بۋحاريدە جانە مۋسليمدە ريۋايات ەتىلگەن مىنا حاديستەردى كەلتىرەدى:

ءبىرىنشىسى، جابير ءيبن ابديللانىڭ: «پايعامبارىمىز (س.ا.ۋ.) حايبار كۇنى ەسەك ەتىن جەۋگە تىيىم سالىپ، جىلقى ەتىن جەۋگە رۇقسات بەردى» [2] دەگەن حاديسى.

ەكىنشىسى، ءابۋ باكىر قىزى ءاسمانىڭ: «پايعامبار (س.ا.ۋ.) زامانىندا جىلقىنى سويىپ، ەتىن جەدىك» [3] دەپ ريۋايات ەتكەن حاديسى.

قورىتىندى: بارىمىزگە بەلگىلى حانافي ءمازھابى، بۇل تەك ءابۋ حانيفانىڭ بەرگەن ءپاتۋلارىنىڭ جيىنتىعى عانا ەمەس، حانافي ءمازھابىنىڭ ۇكىم شىعارۋ نەگىزدەرىنە (ۋسۋلۋل-فيقھ) سۇيەنە وتىرىپ شىعارىلعان مۇجتاھيد عالىمداردىڭ ءپاتۋلارى دا وسى ءمازھابقا جاتادى. حانافي ءمازھابىندا ءابۋ حانيفانىڭ ەكى ۇلكەن شاكىرتى مۇحاممەد پەن ءابۋ يۋسۋفتىڭ بەرگەن ءپاتۋلارى دا كوپ جاعدايدا نەگىزگە الىنادى. مىنە، سوندىقتان جىلقى ەتىن جەيتىن حانافي ءمازھابىن ۇستاناتىن مۇسىلماندار بۇل ماسەلەگە بايلانىستى مۇحاممەد پەن ءابۋ يۋسۋفتىڭ بەرگەن ءپاتۋلارىن نەگىزگە الادى.

سونداي-اق، كەيبىر ءپاتۋالار زامانى مەن ورتاسىنا، جاعداياتتارعا قاراي وزگەرىپ وتىرادى. ءابۋ حانيفانىڭ جىلقى ەتىن جەۋدىڭ ماكرۇھ ساناۋىنىڭ نەگىزگى سەبەبى، جىلقى مالىنىڭ سول زاماندا سوعىستىڭ نەگىزگى قۇرالى بولۋىندا. ال قازىر سوعىس قۇرالى ۇشاق، تانكى سەكىلدى زاماناۋي كۇشتى تەحنيكالارعا ويىسقاندىقتان ءابۋ حانيفانىڭ جىلقى ەتىنە بايلانىستى بەرگەن «ماكرۇھ» دەگەن ۇكىمى دە وزدىگىنەن وزگەرەتىنى ءمالىم. ياعني، ءابۋ حانيفا قازىرگى داۋىردە ءومىر سۇرگەندە جىلقى ەتىنە بايلانىستى باسقاشا ۇكىم بەرۋى دە مۇمكىن ەدى. ەڭ دۇرىسىن اللا بىلەدى.

[1] ءال-مارعيناني، ءال-ھيدايا شارحۋ بيداياتيل-مۋبتادي، 4-توم، 1458-بەت. «ءدارۋس-ءسالام» باسپاسى، كاير قالاسى، 2000 ج.

[2] ساحيحۋل-بۋحاري، 39826، 4-توم، 1544-بەت. ءدارۋ يبني كاسير باسپاسى، بايرۋت، 1987 ج.

[3] ساحيح مۋسليم، 5191، 5-توم، 2099-بەت. «ءدارۋ يحيا،يت-تۋراسيل-ارابي باسپاسى»، بايرۋت.

muslim.kz