فاريزا وڭعارسىن ولەڭدەرى

فاريزا وڭعارسىن 1939- جىلى 5 -جەلتوقساندا اتىراۋ وڭىرىندەگى ماناش اۋىلىندا دۇنيەگە كەلگەن. 1967 -جىلى «بۇلبۇل» دەگەن اتپەن تۇڭعىش جىر كىتابى جارىق كورەدى. بۇگىندە فاريزانى بىلمەيتىن وقىرمان كەمدە-كەم. 

اقىننىڭ جازعان جىرلارى ساندۋعاش بولىپ سايرادى. «ماڭعىستاۋ مونولوگتارى» اقىننىڭ وتىز جاسىنداعى قولتاڭباسى. سودان بەرى «مازاسىز شاق»، «مەن سەنىڭ جۇرەگىڭدەمىن»، «شىلدە»، «سەنىڭ ماحابباتىڭ»، «داۋا» سياقتى كىتاپتارى ادام اتتى كۇردەلى جاراتىلىستى سان زەرتتەيدى. ولار نە تۋرالى؟ ماحامبەتتىڭ مۇڭىن سەزگەندە، قايراتىنان جىر جانىعاندا ءورشىل سارىنعا ەرىك بەرەدى. مىنە، فاريزا اقىننىڭ حالقىنا ۇسىنعان ءور مىنەزدى جىرلارى وسى ەڭبەكتەرى ارقىلى بەلگىلى بولدى. اقىن ايەلدەر جانىنىڭ قۇپياسىن، ارمانىن، ماحابباتىن كوپ جازادى. الدەنەدەن مۇڭايعان كەزىندە، بىرەۋدىڭ پاسىقتىعىنان جۇرەگى مۇزداعان كەزىندە، كەشەگى دوسىنىڭ بۇگىن تەرىس اينالعانىن كورگەندە فاريزانىڭ دوسى، سەنەرى، مۇڭداسى، بەرەر ءدارى-داۋاسى - پوەزيا. اقىن جىرىندا ايەلدەر بەينەسىنىڭ كوڭىل كۇيى داۋىلدى سەزىم بولىپ جىرلانادى، تەك جاي جىرلاۋ ەمەس، قازىرگى زامانا تالابىنىڭ بيىك ورىسىنە لايىقتاپ جىرلاۋ - فاريزا تۋىندىلارىنىڭ ءبىر قىرى.

ول 1970-1978 جىلدارى رەسپۋبليكالىق «قازاقستان پيونەرى» («ۇلان») گازەتىنىڭ، 1978- جىلدان قازىرگى «اقجەلكەن» جۇرنالىنىڭ باس رەداكتورى بولىپ ىستەدى. قازاق ك س ر مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى، قازاقستاننىڭ حالىق جازۋشىسى. ق ر پارلامەنتى ءماجىلىسىنىڭ دەپۋتاتى بولدى. 2014-جىلى 23-قاڭتار كۇنى قايتىس بولعان. 

فاريزا وڭعارسىن ولەڭدەرى
اقىننڭ «كورىنبەي كەتسەڭ، سەنى مەن»، «اقبوز اتتى جولاۋشى»، «باسقا قىزدى جار ەتتىڭ. وت-جالىنمەن»، «ايەلدىڭ مونولوگى»، «ولەڭ»، «جۇرت مەنى قاتال دەيدى»، «قىز ماحابباتى»، «ونەر دەرتى» سەكىلدى شىعارمالار بەرىلدى.

كورىنبەي كەتسەڭ، سەنى مەن

كورىنبەي كەتسەڭ، سەنى مەن

كورۋگە ءتىپتى قۇشتارمىن.

جانىما جاقىن كەلىپ ەڭ -

كەلمەدى ءبىراق ءتىس جارعىم.

 

جۇرەگىم تالاي القىندى-اق،

ءبىر ساعان ارناپ مۇڭ-ءانىن.

جيىندا جۇرتقا جارقىلداپ،

كوزگە ىلمەي سەنى تۇرامىن.

 

قۇدىققا بارسام، قارادىم

ات سۋارۋعا كەلگەي دەپ.

ءتۇڭىلتىپ كەتىپ قالامىن،

تۇسىمنەن جىلۋ بەرمەي كوپ.

 

جانىمدا ارمان، ماقسات كوپ

ەكەۋىمىز عانا ۇعىسار.

سوندا دا ساعان اسقاق بوپ

كورىنۋگە مەن تىرىسام.

 

قىزداردان ورلىك قالعان با -

قۇلاي سۇيسە دە شەكتەلگەن:

سەن العاش ءسۇيىپ العاندا،

اشۋلانعان بوپ كەتكەم مەن...

اقبوز اتتى جولاۋشى

اقبوز اتتى جولاۋشى

ءبىزدىڭ ءۇيدىڭ سىرتىنا قىرىندادى،

كورمەگەن بوپ كورسەم دە ۇڭىلمەدىم.

ماعان قاراپ جەڭەشەم جىمىڭدادى،

قىزارىپ كۇلىمدەدىم.

"قۇدىق جاققا كەتسەمشى..."

دەگەن ويدى قايتالاپ ءجيى ىشىمنەن،

ءوزىڭ ۇيگە كىرگەندە وپىنعام كوپ.

كورىنۋگە تىرىستىم ءۇي-ىشىنە

ەلەمەي وتىرعان بوپ.

مەن ءبىراقتا ابدىراپ،

قولىمداعى كەستەمنەن جاڭىلدىم با،

قىرىق ءۇزىلدى ءجىپ دەگەن قۇرىپ كەتكىر.

ءوز-وزىمنەن تىنىسىم تارىلدى دا،

اقىرى شىعىپ كەتتىم.

مەن سول كۇنى وزگەردىم.

اشەيىندە ەركەلەۋ، باتىلداۋ دا ەم...

سەزبەپپىن دە سول كۇنى ءتۇس اۋعانىن.

داستارقاننىڭ شەتىنە وتىرعانمەن،

شايىمدى ىشە المادىم.

كەتەرىڭدە جەڭەشەم

اتىڭدى ۇستاپ مىنگىزدى، بار قامىڭ جەپ.

سىبىرلادىڭ - ول ماعان ءسوزىڭ دەدىم.

اتتاندىرىپ نەگە ءوزىم سالمادىم دەپ،

سول ءتۇنى كوز ىلمەدىم.

باسقا قىزدى جار ەتتىڭ. وت-جالىنمەن

باسقا قىزدى جار ەتتىڭ. وت-جالىنمەن

مەنى سۇيگەن جۇرەكتى اياماي-اق.

تىكەنەكتى ءومىردىڭ سوقپاعىمەن

تارتىپ بەردىڭ، ايتەۋىر، جالاڭ اياق.

ساعان دەگەن سەزىمنەن ەسىم كەتىپ،

ورتەنىپ-اق جاتامىن قىزعانىشتان.

كەلە المادىم سوندا دا شەشىمگە تۇك،

شانشۋ الدى جانىمدى، ىزعار ۇستاپ.

بىلەم ءالى جۇرەكتەر ۇعىسارىڭ

ءبىراق كورسەم - جالىندى باسىپ-جانشىپ،

اسقاق قاراپ وتۋگە تىرىسامىن،

سەنەن وزگە بىرەۋگە عاشىق جانسىپ.

تاعدىر ءبىزدى وسىلاي تۇسادى دا،

ەكى ايىردى. اڭساۋشى ەك تەل ءوسۋدى.

بەرىپ سەنى باسقانىڭ قۇشاعىنا،

سەرىك قىلىپ ءجۇرمىن تەك ەلەسىڭدى.

جۇرتقا جۇمباق بولدى دا مەندەگى ەلەس،

بىرەۋلەرگە بۇل كۇندە مازاق تا ءوزىم...

ماحابباتتىڭ كۇيىگى - ەرلەر ەمەس،

ايەل عانا شىدايتىن ازاپ-توزىم.

ايەلدىڭ مونولوگى

سەنىڭ وت قۇشاعىڭدا

دۇنيەنى ۇمىتىپ تالىقسىدىم.

جۇرەگىمدى ورتەدى جان ىستىعىڭ.

مىناۋ بايتاق الەمدە تەك ەكەۋىمىز

جۇرگەندەيمىز اينالىپ عارىشتى مىڭ.

كوزىمدى اشسام، شىرىن ءسات كوزدەن ۇشىپ

كەتەتىندەي جاناردى تارس جۇمدىم.

سەن ايمالاپ القىندىڭ،

ودان سايىن ەسىمدى شىعاردىڭ دا،

مەن بالقىدىم كومىلىپ قىلاڭ نۇرعا.

جاقسى ءسوزدىڭ بارلىعىن ساعان ايتتىم،

ىشىمنەن بە، الدە ءۇن شىعاردىم با...

سەن جانىمدا ءجۇردىڭ دە

جانارىمدى تولتىردىڭ جىلىلىققا

(جان جىلۋىن بالار ەم ۇلىلىققا).

تاتتىلىگىن سەزىندىم بۇل ءومىردىڭ،

ءار كۇنىنە تويمادىم قۇنىعىپ تا.

قايىرىمدى دا بوپ كەتتىم. قاتىگەز جان

دىرىلدەگەن جۇرەكپەن سىر ۇعىپ پا؟!

ءبىراق ءوزىڭ اينىدىڭ.

ۇمىتتىڭ دا جاستىقتىڭ جۇماق كۇنىن،

سەن مىسقىلداپ، مەن بولسام جىلاپ تۇردىم.

ءومىر دەگەن بۇرقانعان دارياعا

بۇرىمىمنان ۇستاپ اپ لاقتىردىڭ.

سوندا عانا ەسەيىپ، بۇل جالعاندا

ءبارى الدامشى ەكەنىن ءبىر-اق ءبىلدىم.

سەنىڭ وت قۇشاعىڭدا

اردان اتتاپ، قالدىردىم پاكتىگىمدى،

ءىلاززاتقا باتىرعان اق ءتۇنىمدى.

ايىردىم مەن اياۋسىز ەندى كيمەس

اق كويلەكتى تىگىلگەن ءساتتى كۇنگى...

.. .مەن كۇناهار ەمەسپىن ار الدىندا،

قۇدايىڭ دا كەشەدى تاپ مۇنىمدى.

ولەڭ

دارا كۇندەرىمنىڭ،

نالا تۇندەرىمنىڭ

سەرىگى بولعانىڭ ءۇشىن،

سەنىمى بولعانىڭ ءۇشىن

مەن سەنى ايالايمىن.

بىرەۋدىڭ پاسىقتىعىنان،

بىرەۋدىڭ جاسىپ مۇڭىنان،

جۇرەگىم سىزداعان كەزدە،

جانىم مۇزداعان كەزدە

مەن سەنى سايالايمىن.

بىرەۋدىڭ كۇلكىسىن كورىپ،

باقىتتىنىڭ ءتۇر-ءتۇسىن كورىپ،

شاتتانىپ قالعان شاعىمدا،

جەتكەندەي ارمان-ساعىمعا،

قۋانىشتان دىرىلدەپ دەنەم،

الدىڭا كۇلىمدەپ كەلەم.

اجالمەن ايقاسقان ساتتە

قىرشىن جاس كوز ىلگەنىن كورىپ،

وتكىنشى سەزىمدەردى كورىپ،

كەشەگى "دوسپىن" دەگەننىڭ

مينۋتتا جەرىنگەنىن كورىپ،

كىمنەن ءوشىمدى الارىمدى بىلمەي،

كىمدەرگە كىنا تاعارىمدى بىلمەي،

الدىڭا لاپىلداپ كەلەم

جارىلۋعا جاقىنداپ كەلەم.

ءومىردىڭ وتكەلدەرىنەن

قيىندىق كوپ كورگەنىممەن،

ورتەنىپ وت باسقانىممەن،

وزىڭمەن قوشتاسپادىم مەن.

كۇلكىمدى، جايلى كۇنىمدى،

ازاپتى، قايعى-مۇڭىمدى

وزىممەن بولىسكەنىڭ ءۇشىن،

قاتەم مەن جەڭىستەرىم ءۇشىن،

مەنىڭ مىناۋ قيىنداۋ تاعدىرىم بولىپ

و باستا كورىسكەنىڭ ءۇشىن،

ولەڭ، مەن سەنى ايالاپ وتەم!

جۇرت مەنى قاتال دەيدى

جۇرت مەنى قاتال دەيدى

نايزاعايداي مىنەزى شاتىرلاعان،

بىرەۋلەرى ايتادى اقىل ماعان:

وركوكىرەك، تاكاپپار، مەنمەنسىگەن...

ۇناتپايدى ءدال مۇنداي اقىندى ادام

(ودان سايىن مەن شىركىن قاتۋلانام).

بىرەۋلەر قيالدايدى:

مۇنداي ادام ەشكىمدى سۇيە المايدى؛

وتىرىك ولەڭ جازادى تالىقسىعان،

قايدان عانا بال سەزىم تانىس بۇعان؟

(تۇسىنىكسىز قالپىممەن بايعۇستاردى

ويلارىمەن وزدەرىن الىستىرام).

بىرەۋدىڭ جانى اشيدى:

ول اقىن عوي وزگەشە، دارا سىيلى:

ال اقىندار سەزەدى بارلىعىن دا،

اقىلدى دا بولادى، داناسيدى.

جاستار جارا تۇسپەگەن جانىنا ءالى

تۇسىنگەندەي جانىمدى تابىنادى؛

مەنىڭ اسقاق ءان مۇڭدى جىرلارىمدى

ىزدەۋى حاق سولاردىڭ، ساعىنارى...

مەن كەشپەگەن دۇنيە جوق ەكەنىن

سەزەدى ولار. سەزەدى ءبارى-ءبارى.

مەن سولاي كورىنەمىن،

جەر سەكىلدى قۇبىلتقان ءومىر ءوڭىن.

ءمىز باقپايتىن ادامداي جۇرە بەرەم،

كۇيىپ-جانىپ جاتسا دا توڭىرەگىم.

بىلمەيدى جۇرت (بىلمەسىن كوڭىل ەمىن)

مەنىڭ بارلىق بال قىلىق، نازىكتىگىم

سەنىڭ عانا الدىڭدا توگىلەرىن!

قىز ماحابباتى

بىلمەيمىن:

جانارىڭنان سىر ۇقتىم با،

-الدە ءوزىمدى سول ساتتە ۇمىتتىم با

ءوزىڭ بولدىڭ، ايتەۋىر، بۇل كۇنگى ءانىم،

كوتەرىپ اپ كەتىپ ەڭ - بۇلقىنبادىم

-الدە ايمالاۋىڭا قۇنىقتىم با؟!

بىلمەيمىن:

قۇشاعىڭدا ءدىر ەتتىم بە،

الىپ ۇشىپ بارا ما-اۋ جۇرەك مۇلدە...

ويلاعىم دا كەلمەدى ەشتەڭەنى،

كۇندىز بە الدە، بىلمەيمىن كەشتە مە ەدى،

تەك ۇققانىم - جان بىرگە، تىلەك بىرگە.

بىلمەيمىن:

پاك سەزىمگە مۇقتاجداۋ كەزىم بە ەدى،

سەنىمىڭدى كوپ بولعان سەزىنگەلى،

سەزىنگەلى، سەنى ويلاپ كوز ىلگەلى...

ىڭكارلىقتان، اياۋلىم، تىنا كورمە،

باقىت دەگەن ساتتەردەن تۇرا ما الدە،

وندا ءوتىپ كەتپەگەي تەز ىلگەرى.

سول ساتتە

بۇلتتى اسپاننان جارق ەتىپ قارادى اق كۇن،

شۋاعىنا بويىمدى ارالاتتىم.

سەزىمىمنىڭ قاقپاسىن دارا قاقتىڭ.

ەلجىرەسىپ، ۇعىسىپ، سەنىپ بىرگە،

اعىل-تەگىل سەزىممەن ەرىتتىڭ دە،

ءوزىڭ ماعان ءوزىم بوپ بارا جاتتىڭ...

ونەر دەرتى

I

"نە جەتپەيدى ساعان؟" - دەپ،

"نەگە كوڭىلىڭ الاڭ؟" - دەپ،

تاڭدانادى باسقالار.

"اتاعىڭ بار، اقشا بار،

جانىڭدى ۇعار جاس تا بار،

ايالاعان حالقىڭ بار،

ازدى-كوپتى داڭقىڭ بار..."

دەگەندەرىن تالايدىڭ

ەستىپ، قايعى جامايمىن،

جانىم اشىپ قارايمىن.

ەلىن سۇيمەگەندەردەن،

جەرىن سۇيمەگەندەردەن،

ءوزىن تۋعان حالقىنىڭ

جانىن ۇقپاعانداردان،

قانىن ۇقپاعانداردان

اندەي تەرەڭ مۇڭىمدى،

ءسۇتىن ەمگەن ءتىلىمدى

سەزىپ بىلمەگەندەردەن

جانىم جىلاپ، سەندەلگەم.

كوتەرگەنمەن مەنى ورگە،

ويلارىما ەرەم دە،

جۇرە المايمىن جەلپىنە،

جىبەرمەيدى ەركىمە،

داۋا جوق بۇل دەرتىمە.

II

التىن ساراي ءۇيىم بار،

جۇرت قىزىعار كۇيىم بار.

بالا دەگەن - ءبىر مۇرا،

شەتتەرىنەن سۇڭعىلا،

تالعامى ايدان جوعارى،

وكىندىرگەن جوق ءالى.

كەيبىرەۋگە ءۇي قايعى،

كەيبىرەۋگە سىي قايعى،

سونىڭ ءبارى بار مەندە،

كارى مەن جاس سىيلايدى،

ابىروي ما - ول كامىل

ءبىر تۇيەگە سىيمايدى.

تاقىرشاقتى شولدەگى

كوك تىرەگەن وڭمەنى،

راس، شىناردايمىن مەن،

قارىنىم توق، قايعىم كەم،

الشاڭداۋدىڭ ورنىنا،

ۇقساپ بەيباق سورلىعا

ءوز-وزىمنەن ءجۇنجيمىن،

تاڭدايىما قۇم قۇيدىم.

ەرتەڭدەردى، جەردى ويلاپ،

ادامدى ويلاپ، ەلدى ويلاپ،

جەر كۇرسىنسە، كوز ىلمەي،

جانى اۋىرعان وزىمدەي،

كۇنمەن بىرگە كۇلمەسەم،

مەن وسىلاي جۇرمەس ەم،

ونەر دەرتىن بىلمەسەم!