شىعىس قازاقستانعا جەتى جىلدا قانشا قانداس كوشىپ كەلدى
وسكەمەن. KAZINFORM - شىعىس قازاقستاندا جىل سايىن حالقى ازايىپ بارا جاتقان اۋىلداردىڭ وتىن سوندىرمەس ءۇشىن ءتۇرلى باعدارلامالار ىسكە اسىپ جاتىر.
ونىڭ ىشىندە ەڭبەك كۇشى ارتىق وڭىرلەردەن جۇرتتى كوشىرۋ مەن قانداستاردى وتانىنا ورالتۋ ماقساتىنداعى باعدارلامالار كوزگە ءبىرىنشى تۇسەدى. ءبىراق ولار قانشالىقتى جەمىستى دەگەن زاڭدى سۇراق تۋىندايدى. بۇل ماقالادا سول ساۋالعا جاۋاپ بەرۋگە تىرىستىق.
سەگىز جىلداعى ستاتيستيكا
قازان ايىنىڭ اياعىندا سايتىمىزدا جۇرتى كوشىپ، جۇدەگەن اۋىلدار: شىعىس قازاقستاندا ون جىلدا 30 اۋىل كارتادان عايىپ بولدى اتتى ماقالا جاريالانعان بولاتىن. وندا ءوڭىر بويىنشا بۇقاراسى ازايعان تالاي ەلدى مەكەننىڭ جويىلعانىن، قازىر 25 اۋىلدا 50-دەن از ادام تۇراتىنىن، قىتايمەن شەكتەسەتىن شىعىس قازاقستان ءۇشىن شەكارالىق اۋىلدار ماسەلەسى ستراتەگيالىق ماڭىزعا يە ەكەندىگىن جازدىق.
قالاعا ءبىر كوشكەن ادامنىڭ اۋىلعا قايتىپ بارۋى قيىن. سوندىقتان تويى تارقاپ، دۋمانى سارقىلعان اۋىلدىڭ تىرشىلىگىن تۇرلەندىرىپ، تۇرمىسىن گۇلدەندىرۋ ءۇشىن ءار قيلى باعدارلامالاردى قولعا العان ءجون.
وسى رەتتە ناتيجەلى جۇمىسپەن قامتۋدى جانە جاپپاي كاسىپكەرلىكتى دامىتۋدىڭ 2017-2021 -جىلدارعا ارنالعان «ەڭبەك» مەملەكەتتىك باعدارلاماسى مەن «قۋاتتى وڭىرلەر - ەل دامۋىنىڭ درايۆەرى» ۇلتتىق جوباسىن اتاپ وتۋگە بولادى.
بۇل باعدارلاماردىڭ وبلىستاعى ناتيجەسى قالاي ەكەنىن ءبىلۋ ءۇشىن ش ق و جۇمىسپەن قامتۋ جانە الەۋمەتتىك باعدارلامالاردى ۇيلەستىرۋ باسقارماسىنا ساۋالحات جولدادىق.
- 2017-2024 -جىلدار ارالىعىندا ەڭبەك كۇشى ارتىق - الماتى، جامبىل، جەتىسۋ، ماڭعىستاۋ، تۇركىستان، قىزىلوردا وبلىستارى مەن استانا، الماتى، شىمكەنت قالالارىنان شىعىس قازاقستانعا 3247 ادام (1256 وتباسى) قونىس اۋداردى. 2017 -جىلى – 220، 2021 -جىلى – 383، 2018 -جىلى – 551، 2022 -جىلى – 376، 2019 -جىلى – 602، 2023 -جىلى – 372، 2020 -جىلى – 309، 2024 -جىلى - 434 ادام كوشىپ كەلگەن، - دەيدى باسقارما باسشىسىنىڭ ورىنباسارى دينارا قوجانوۆا.
- وسى جىلدار ىشىندە كوشىپ كەلگەن وتباسىلارعا بارلىعى 1 ميلليارد 621 ميلليون تەڭگە كولەمىندە ماتەريالدىق كومەك كورسەتىلدى. ونىڭ ىشىندە باسپانا ساتىپ الۋعا - 501 ميلليون تەڭگە، باسپانا جالداۋعا - 463 ميلليون تەڭگە، جول شىعىنىن وتەۋگە - 657 ميلليون تەڭگە.
2024 -جىلدىڭ قازان ايىنداعى جاعداي بويىنشا ش ق و- عا ەڭبەك كۇشى ارتىق وڭىرلەردەن 434 ادام (138 وتباسى) قونىس اۋداردى. ونىڭ 109-ى - الماتى وبلىسىنان، 45- ءى - جەتىسۋ وبلىسىنان، 37- ءى - جامبىل وبلىسىنان، 14- ءى - قىزىلوردا وبلىسىنان، 88- ءى - تۇركىستان وبلىسىنان، ەكەۋى - ماڭعىستاۋ وبلىسىنان، 35- ءى - شىمكەنت قالاسىنان، 74- ءى - الماتى قالاسىنان، 30-ى - استانا قالاسىنان. وتكەن جىلدىڭ سايكەس كەزەڭىمەن سالىستىرعاندا كەلگەندەر سانى %31- عا ارتقان. 2025 -جىلى 372 ادامدى قابىلداۋ جوسپارلانىپ وتىر، - دەيدى دينارا قوجانوۆا.
سونداي-اق 2017-2024 -جىلدار ارالىعىندا وبلىسقا 2137 قانداس (644 وتباسى) كەلدى.
ونىڭ ىشىندە 2017 -جىلى – 467، 2018 -جىلى – 594، 2019 -جىلى – 260، 2020 -جىلى – 111، 2021 -جىلى – 104، 2022 -جىلى – 107، 2023 -جىلى – 259، 2024 -جىلى - 235 ادام.
قانداستار قىتاي حالىق رەسپۋبليكاسى، موڭعول حالىق رەسپۋبليكاسى، رەسەي فەدەراتسياسى مەن وزبەكستان رەسپۋبليكاسىنان كوشىپ كەلگەن.
- وبلىسقا قونىس اۋدارعان قانداستارعا بارلىعى 958 ميلليون تەڭگە كولەمىندە ماتەريالدىق كومەك كورسەتىلگەن. ءۇي ساتىپ الۋعا - 518 ميلليون تەڭگە، باسپانا جالداۋعا - 184 ميلليون تەڭگە، جول شىعىنىن وتەۋگە - 256 ميلليون تەڭگە بەرىلدى. بيىل شىعىس قازاقستانعا 235 قانداس (73 وتباسى) قونىس اۋداردى (ق ح ر – 132، موڭعوليا – 97، وزبەكستاننان – 5، رەسەيدەن - 1 ادام). بۇل كورسەتكىش وتكەن جىلدىڭ سايكەس كەزەڭىمەن سالىستىرعاندا %1,6- عا كەم. كەلەر جىلى 269 قانداستى قابىلداۋ جوسپارلانىپ وتىر، - دەيدى ش ق و جۇمىسپەن قامتۋ جانە الەۋمەتتىك باعدارلامالاردى ۇيلەستىرۋ باسقارماسى باسشىسىنىڭ ورىنباسارى.
قونىس اۋدارۋ باعدارلاماسىنا قاتىسۋشىلار تۇراقتى جانە ۋاقىتشا جۇمىس ورنىمەن (سۋبسيديالاناتىن اقىلى قوعامدىق جۇمىس، الەۋمەتتىك جۇمىس ورىندارى، جاستار ءىس-تاجىريبەسى، «كۇمىس جاس» جوباسى) قامتىلىپتى.
جەكە كاسىبىن باستاۋ ءۇشىن كۋرستارعا قاتىسىپ، قايتارىمسىز مەملەكەتتىك گرانت تا العان.
- قونىس اۋدارۋشىلار مەن قانداستاردى ازاماتتىق قوعامعا تارتۋ ءۇشىن وسى جىلدان باستاپ ەڭبەك كۇشى ارتىق جانە ەڭبەك كۇشى تاپشى وڭىرلەردىڭ جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگاندارىنىڭ ءوزارا ءىس-قيمىل الگوريتمى ەنگىزىلدى. الگوريتمگە سايكەس، اقپاراتتىق، زاڭگەرلىك، الەۋمەتتىك، مەديتسينالىق جانە ءبىلىم بەرۋ قىزمەتتەرىن كورسەتۋ اياسىندا قانداستار مەن ولاردىڭ وتباسى مۇشەلەرىنە بەكىتىلگەن جەكە بەيىمدەۋ جوسپارى ازىرلەنگەن. سول بويىنشا «FSMSocial» موبيلدى قوسىمشاسى ارقىلى 26 قىزمەت ءتۇرى كورسەتىلەدى. قونىس اۋدارۋ باعدارلاماسىنا قاتىسۋشىلارعا ءار قالا مەن اۋداندا بەيىمدەلۋىنە جاردەمدەسۋ ماقساتىندا اكىمدىكتەردەن كوشىرۋ ماسەلەلەرى جونىندەگى جاۋاپتى ماماندار بەكىتىلگەن. سونداي- اق اۋداندار مەن قالالاردا جەكە كومەكشىلەر دە تاعايىندالعان. وسى ماقساتتا 2024 -جىلعا وبلىستىق بيۋدجەتتەن 50 ميلليون تەڭگە ءبولىندى. جالپى، الگوريتم قونىس اۋدارۋشىلار مەن قانداستاردىڭ جاڭا تۇرعىلىقتى جەردەگى ورتاعا تەز ءسىڭىسۋىن قامتاماسىز ەتىپ، كوشى- قون باعدارلاماسىن ءتيىمدى جۇزەگە اسىرۋعا وڭ سەپتىگىن تيگىزەدى، - دەيدى د. قوجانوۆا.
قۇلقىننىڭ قۇلدارى
ءبىر قاراعاندا باعدارلامادا ءبارى ويلاستىرىلعان، تاپ-تۇيناقتاي سەكىلدى كورىنەدى. الايدا ولاي بولماي شىقتى. تەكسەرىس جۇرگىزگەن پروكۋراتۋرا تالاي زاڭسىزدىقتىڭ بەتىن اشتى.
- قونىس اۋدارۋ باعدارلاماسىن ىسكە اسىرۋعا بولىنگەن مەملەكەتتىك قاراجاتتىڭ جۇمسالۋىنا تالداۋ جاسالدى. سونىڭ ناتيجەسىندە جالعان قۇجات جاساپ، 1 ميلليارد تەڭگەدەن استام قاراجاتتى جىمقىرۋ فاكتىلەرى انىقتالدى. قونىس اۋدارۋشىلار بولىپ وتىرىك ادامدار ەسەپكە الىنىپ، ال قۇجاتتار تومەن باعامەن ساتىپ الىنعان تۇرۋعا جارامسىز نەمەسە اپاتتى عيماراتتارعا راسىمدەلگەن. كەيبىر جاعدايلاردا ازاماتتار وزدەرىنىڭ قۇجات بويىنشا قونىس اۋدارىلعانىن ءتىپتى بىلمەگەن دە. مۇنداي فاكتىلەر ش ق و، قاراعاندى، اقمولا، قوستاناي، اباي جانە ۇلىتاۋ وبلىستارىندا تىركەلدى. قازىر سوتقا دەيىنگى تەرگەۋ ءجۇرىپ جاتىر، - دەپ حابارلادى باس پروكۋراتۋرادان.
زاڭدى بەلشەسىنەن باسقاندار بۇل عانا ەمەس. ش ق و- دا موڭعوليادان كەلگەن قانداستار ءۇي الۋعا بەرىلگەن اقشانى جىمقىرىپ كەلگەن.
- ءوڭىر پروكۋراتۋراسى باسقا ەلدەردەن ازاماتتاردى كوشىرۋ ءۇشىن تۇرعىن ءۇي ساتىپ الۋعا بولىنگەن بيۋدجەت قاراجاتىن ۇرلاۋدىڭ قىلمىستىق سحەماسىن انىقتادى. قاراجات جالعان ساتىپ الۋ- ساتۋ كەلىسىمى جانە ءۇي ساتۋشىلارمەن ءسوز بايلاسۋ ارقىلى قولما-قول اقشاعا اينالدىرىلىپ، ۇرلانعان. ولارعا مانساپ ورتالىعىنىڭ قىزمەتكەرى كومەكتەسىپ وتىرعان. ماسەلەن، 2024 -جىلدىڭ باسىندا موڭعوليادان قونىس اۋدارعان ءۇش وتباسى جالپى سوماسى 18 ميلليون تەڭگەگە تۇرعىن ءۇي ساتىپ الۋعا كەلىسىمشارت جاساسقان. ال شىنىندا ءۇيدىڭ باعاسى 9 ميلليون تەڭگە تۇرعان. وسىلايشا، قانداستار مەن شەنەۋنىك 9 ميلليون تەڭگەنى قالتاعا باسقان. ول اقشانى جەكە قاجەتىنە، سونىڭ ىشىندە كولىك ساتىپ الۋعا جۇمسادى، - دەپ حابارلادى وبلىس پروكۋراتۋراسىنىڭ باسپا ءسوز قىزمەتىنەن.
تاعى ءبىر جاعدايدا قونىس اۋدارۋشى 8 ميلليون تەڭگە سوماسىندا ءۇيدى ساتىپ الۋ-ساتۋ شارتىن جاساسقان، ونىڭ 4 ميلليون تەڭگەسى ەكونوميكالىق ۇتقىرلىق سەرتيفيكاتى ارقىلى تولەنگەن.
- تەكسەرۋ بارىسىندا ساتىپ الىنعان ءۇيدىڭ قيراعانى، تۇرۋعا جارامسىز ەكەنى، اقشانى زاڭسىز الۋ ماقساتىندا جالعان كەلىسىمشارت جاسالعانى انىقتالدى. وسى فاكتىلەر بويىنشا وبلىس پروكۋراتۋراسى سوتقا دەيىنگى تەرگەۋ باستادى، - دەلىنگەن اقپاراتتا.
سابىن جاساپ ساتادى
وڭىرگە كەلگەن قانداستاردىڭ اراسىندا ءتورت تۇلىك ۇستاپ، مال شارۋاشىلىعىمەن اينالىسۋدى قۇپ كورەتىندەر از ەمەس. الىپساتارلىقپەن دە تابىس تاۋىپ وتىرعاندار كوپ.
ءبىراق اراسىندا ەرەكشە كاسىپ اشقاندار دا بار. سونىڭ ءبىرى - وسكەمەن ىرگەسىندەگى شىعىس اۋىلىندا تۇراتىن جىگەر بورانباي. ول كىر سابىن جاساپ، ساتىلىمعا شىعارعان.
- ءوز قاراجاتىمنان 2 ميلليون تەڭگە اقشا قۇيىپ، الماتىدان ستانوك الدىردىم. باسىندا سابىن ۇگىتىلىپ، ويداعىداي شىقپادى. اقىرىنداپ تاجىريبە جيناقتاپ، جۇمىس جولعا قويىلدى. كۇنىنە 1000 سابىن شىعادى. سۇرانىس كەيدە كۇرت كوبەيەدى، بىردە ازايىپ قالادى، - دەيدى ول.
جىگەر بورانبايدىڭ قىتايدىڭ قابا اۋدانىنان ۇلكەن ءبىر وتباسى بولىپ كوشىپ كەلگەنىنە 4 جىلدان استى. ايەلى، ۇلى، كەلىنى مەن نەمەرەلەرى قاسىندا.
- سابىندى قالاداعى بازارلارعا اپارىپ تا ساتامىز. ءۇي اۋلاسىنداعى شاعىن كونتەينەردى سەح قىلدىق. كىر سابىن - توڭ ماي، سۇيىق ماي جانە كاۋستيك سوداسىنان دايىندالادى. توڭ مايدى قايناتقان سوڭ ستانوكقا قۇيامىز. كىر سابىن قالپىنا ءتۇسىپ، ستانوك قوسىلادى دا شىققان كىر سابىندى جيناپ وتىرامىز، - دەيدى جىگەر بورانباي.
ونىڭ ايتۋىنشا، قۇرال-جابدىقتى الماتىدان الدىرعان تيىمدىرەك. قىتايدان جەتكىزۋ ءۇشىن شىعىن كوپ كەتەدى.
جىگەر بورانباي قابا اۋدانىنداعى جاقىندارى تەگىس قازاقستانعا ءوتىپ، تۇگەلدەي وسىندا ەكەنىن ايتتى. ازاماتتىق الۋ ءۇشىن ءبىراز كۇتۋ كەرەك. ازىرشە ىقتيارحاتپەن ءجۇر.
- بۇرىندارى قانداستاردىڭ اتاجۇرتقا ورالۋعا ىقىلاسى ەرەك ەدى. قازىر كوبىنىڭ بالاسى سونداعى وقۋ ورىندارىنا ءتۇسىپ، ۇيرەنىسىپ كەتتى. ال قازاقستانعا قونىس اۋدارسا، قازاق ءتىلىنىڭ ءوزىن مەڭگەرۋ قيىنعا تۇسەدى. ءوزىمنىڭ ەكى نەمەرەم ءبىرىنشى سىنىپتى قىتايدان وقىپ شىققان. ولاردى مۇنداعى مەكتەپكە بەرگەن كەزدە باسىندا كوپ نارسەنى ۇعا المادى. بالا عوي، وزدەرى دە ىنتا ءبىلدىرىپ، قازىر ءبىرشاما ۇيرەنىپ قالدى، - دەيدى كاسىپكەر.
قورىتا ايتساق، وسىنداي يگى باعدارلامالار ويداعىداي ىسكە اسىرىلسا ناتيجەسى جەمىستى، پايداسى ۇشان- تەڭىز بولارى ءسوزسىز.
الايدا ونى ىسكە اسىرۋ بارىسىن قۇزىرلى ورگاندار ءجىتى باقىلاۋعا الماسا «بارماق باستى، كوز قىستىعا» باراتىندار بەتىمەن كەتپەك.
اۆتور
تالعاتجان مۇحامەتبەك ۇلى
