شەتەلدەگى وتانداستاردىڭ قۇقىن قورعايتىن ۇيىم قاجەت پە؟

استانا. قازاقپارات - شەتەلدە جۇرگەن ازاماتتاردىڭ قۇقىن قورعاۋ الەمدىك وركەنيەت ءۇشىن وزەكتى ماسەلە بولىپ كەلەدى. قادىم زاماننان بەرى سولاي.

وسى تاقىرىپتا 2013-جىلى «ايقىن» باسىلىمىندا جارىق كورگەن، قازىردە وزەكتى ماسەلە بولىپ كەلە جاتقان شەتەلدەگى وتانداستارىمىزدىڭ قۇقىن قورعاۋ تۋرالى وي-تالقى وربىتكەن ماقالانى قايتالاپ ۇسىنىپ وتىرمىز.

اۋەلى «ت م د-نىڭ كەز كەلگەن نۇكتەسىندە جۇرگەن ءاربىر ورىستىڭ قۇقى رەسەي زاڭىمەن قورعالادى» دەپ رەسەي شىقتى. ونان سوڭ دۇنيەنىڭ ءتورت بۇرىشىنا شاشىلىپ كەتكەن ميگرانتتارىنىڭ جوعىن جوقتاپ قىرعىز، وزبەك، تاجىك اعايىندار دا باس كوتەردى.

قازىر ت م د كەڭىستىگىندە جوعارىدا اتاپ وتكەن 4 ەل قانداستارى كوپ شوعىرلانعان الىس-جاقىن شەتەلدەردەگى ەلشىلىكتەرىنىڭ جانىنان ارنايى ۇيىم قۇرىپ، جازا باسىپ، ءىستى بولعان ازاماتتارىنىڭ قۇقىن تاۋەلسىز ۇيىم رەتىندە باقىلايدى. تاۋەلسىز قورعاۋشىلاردى جالداي وتىرىپ، قوسىمشا ساراپتاما-زەرتتەۋ جۇمىستارىن جۇرگىزىپ، كىناسىز سوتتالىپ كەتۋىنە جول بەرمەيدى. تەك 2012 - جىلى عانا وزبەكستان 8، قىرعىزستان 17، رەسەي 110 ازاماتىن تاپ وسىنداي قوعامدىق ۇيىمدارىنىڭ ارالاسۋىمەن عانا اراشالاپ الىپتى.

ال ءبىزدىڭ ەلدە بۇل ماسەلە سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ، شەتەلدە تىركەلگەن ديپلوماتيالىق كورپۋستىڭ قۇزىرىنداعى شارۋا. اتالعان مينيسترلىك شەتتە جۇرگەن ازاماتتارىمىزدىڭ قۇقىعىنا سەلقوس قاراپ وتىر دەۋدەن اۋلاقپىز. ايتپاعىمىز، ءبىزدىڭ ەل ناق وسى ماسەلەمەن اينالىساتىن حالىقارالىق ۇيىمدارمەن تولىققاندى كەلىسىمگە كەلىپ، ۇلگەرە الماي جاتقاندىقتان، مۇمكىندىگىمىزدىڭ شەكتەۋلى بولىپ تۇرعانى. مۇنداي تاۋەلسىز ۇيىم بىزگە قاجەت پە؟

مۇنداي ۇيىمدار ەلىمىزدىڭ مەملەكەتتىك قۇرىلىمدارىمەن ءبىر-بىرىمەن قاراما-قايشى تۇردە جۇمىس ىستەمەيدى، كەرىسىنشە، سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى مەن ديپلوماتيالىق قىزمەتكەرلەرىمىزگە ازاماتتارىمىزدىڭ شەتەلدە تۋىنداعان كۇردەلى ماسەلەلەرى تۋرالى اقپارات بەرەتىن، بەلگىلى ءبىر كومەك كورسەتە الاتىن قوسىمشا كومەكشىلەرى پايدا بولار ەدى. ءبىراق قازاقستان ازاماتتارىن زاڭدىق جانە قارجىلىق نەگىزدە قورعاۋ جۇگى سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ قۇزىرىندا بولادى. ەگەر مۇنداي توپتار شەتەلدەردەگى قازاق دياسپورالارىنىڭ قولداۋىمەن قۇرىلعان بولسا، ولار شەتەلدە تۇراتىن قازاقستان ازاماتتارىنىڭ قۇقى مەن قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن قازاقستاندىق ەلشىلىكتەر مەن كونسۋلدىقتارعا سان الۋان اقپاراتتاردى ۇسىنۋمەن اينالىسادى، - دەيدى ساياساتتانۋشى دوسىم ساتپايەۆ.

كامال بۇرحانوۆ، ءماجىلىس دەپۋتاتى:

- ونداي ۇيىمنىڭ قاجەتى جوق. مۇنداي قۇقىق تەك سول ەلدەگى ارنايى ەلشىلىگىمىز بەن سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ زاڭدى وكىلىنىڭ قۇزىرىندا عانا بولۋى ءتيىس. ال شەتەلدە بەلگىلى ءبىر توتەنشە جاعدايعا نەمەسە كەلەڭسىز ءبىر وقيعاعا تاپ بولعان ازاماتتى انىقتاپ، ول تۋرالى ناقتى ءبىر مالىمەت بەرۋ دە مۇنداي توپتىڭ قولىنان كەلمەيدى. ءتىپتى سول توتەنشە جاعداي بولعان ايماققا مۇنداي توپتاردىڭ مۇشەلەرىن جىبەرمەيدى دە. ەڭ باستىسى، ولار قاشان، ءارى قاي ۋاقىتتا توتەنشە جاعداي بولارىن بىلمەيدى عوي. ول تەك ءبىر قۇدايعا عانا ايان. سوندىقتان تاۋەلسىز توپتاردان بەلگىلى ءبىر حابار كۇتۋ بوس اۋرەشىلىك.

مىسالى، برازيليادا قازاقستاندىق ءبىر ازامات قيىندىققا تاپ بولدى دەلىك. ول ازاماتتى تاۋىپ الىپ، وعان كومەك قولىن سوزۋ ءتىپتى مۇمكىن ەمەس قوي. ال شەتەلگە بارعان ءاربىر ازامات سول ەلدەگى ەلشىلىكتىڭ زاڭدى تىركەۋىندە بولادى. ونىڭ قاي جاققا باعىت العانى، قانداي ماقساتپەن جۇرگەنى ولاردىڭ نازارىندا بولماق. دەمالىسقا بارعان قازاقستاندىق ازاماتتار دا وسى ەلشىلىكتەر مەن سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ ارنايى تىزىمىنە ورنالاستىرىلادى.

ءبىز ەلىمىزدە جۇرگەن شەتەلدىكتەردەن، ەڭ الدىمەن قولدانىستا جۇرگەن زاڭىمىزعا قۇرمەتپەن قاراۋدى تالاپ ەتەمىز. سوندىقتان شەتەلگە شىققان ازاماتتار دا، ەڭ الدىمەن سول ەلدىڭ زاڭىمەن ساناسۋى قاجەت. بۇل - ءبىر. ەكىنشىدەن، بۇل سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ، سول ەلدەگى ديپلوماتيالىق كورپۋستىڭ مىندەتى. سوندىقتان ۇيىم قۇرىپ، باسى ارتىق شىعىنعا جول بەرۋگە بولمايدى. قازاق ۇلتى كوبىرەك شوعىرلانعان تۇركيا، قىتاي نەمەسە رەسەيدەگى ديپلوماتيالىق كورپۋسىنا قوسىمشا ماماندار بولىپ، قۇزىرەتىن كەڭەيتىپ، مەملەكەتارالىق كەلىسىمدەر شەڭبەرىندە رەتتەۋگە بولادى.

راسۋل جۇمالى، ساياساتتانۋشى:

- الەمدىك تاجىريبەدە بۇل ماسەلەمەن اينالىساتىندار بيلىك، مەملەكەتتىك ورىندار. شەت مەملەكەتتەرمەن بايلانىستا قوعامدىق ۇيىمداردىڭ قۇزىرەتى شەكتەۋلى. ءبىراق حالىقارالىق ۇيىمداردىڭ قولداۋىنا يە قوعامدىق ۇيىمدار بار. ولاردىڭ دەڭگەيىنە جەتۋ ءۇشىن بىزگە، كەمىندە جارتى عاسىر كەرەك. ءبىراق «ءبىزدىڭ قولىمىزدان كەلمەيدى» دەپ قاراپ وتىرۋعا بولمايدى. بۇل مىندەت، سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ عانا قۇزىرەتى ەمەس. مۇنىمەن باس پروكۋراتۋرا، ىشكى ىستەر مينيسترلىگى، قاجەت بولسا، پارلامەنت تە قوسا اينالىسۋى كەرەك. سەبەبى رەسەي نەمەسە باسقا دا مەملەكەتتەرمەن حالىقارالىق ۇيىمداردىڭ قاتىسۋىمەن ەكى جاقتى نەمەسە كوپ جاقتى كەلىسىمدەر ارقىلى عانا شەشىلەدى.

ءبىز، ازىرگە قىلمىسكەرلەرىمىزدى ەلگە قايتارۋ جونىندە بىرنەشە ەلمەن عانا كەلىسىمگە كەلە الدىق. ال شەتەلدە جۇرگەن قازاقستاندىقتاردىڭ قۇقىن حالىقارالىق دەڭگەيدە قورعاۋ ماسەلەسىندە الىس-جاقىن شەتەلدەرمەن كەلىسىمگە كەلە العان جوقپىز. كەلىسىم بولماعان سوڭ مۇمكىندىك تە شەكتەۋلى. دۇنيەنىڭ ءتورت بۇرىشىندا جۇرگەن ءاربىر قازاقستاندىقتى قورعاۋ - كونستيتۋسيالىق تالاپ. دەمەك، شەتكە شىققان ازاماتتارىمىزدى قورعاي الماۋىمىز مەملەكەتىمىزدىڭ حالىقارالىق بەدەلىنە سىن.

وتكەن جىلدارى ا ق ش-تىڭ ءبىر ازاماتى الماتىدا جول ءتارتىبىن بۇزىپ، قازاقستاندىق ازاماتتى كولىگىمەن قاعىپ كەتتى. ارتىنشا ا ق ش ەلشىلىگى مەن قوعامدىق ۇيىمدارى ازاماتىن قورعاپ، «ءبىر جاعادان باس، ءبىر جەڭنەن قول شىعاردى». ا ق ش-تان تاراپ جاتقان باسىلىمداردىڭ بىردە-ءبىرى ازاماتىنىڭ زاڭدى بۇزعاندىعىنا، كىنالى ەكەندىگىنە نازار اۋدارعان جوق. ولار ءبىرىنشى كەزەكتە جات ەلدە جۇرگەن ازاماتىنىڭ قۇقىعىنا كوڭىل ءبولدى، ونى وزگەنىڭ تالقىلاۋىنا جول بەرمەدى.

ازاماتىنىڭ قۇقىعىن قورعاۋ تەك الپاۋىت ەلدەردىڭ ەنشىسىندە عانا ەمەس. مىسالى، بىرىككەن اراب امىرلىكتەرىندە دە بۇل ماسەلە الدەقاشان حالىقارالىق ۇيىمداردىڭ قولداۋىمەن زاڭداستارىلعان. ال بىزدە شە... بىزدە ديپلوماتيالىق كورپۋستىڭ قىزمەتكەرلەرى نەمەسە ءبىر ازاماتىمىز جازاتايىم كىنالى بولىپ قالسا، قازاقستانعا قاتىسى جوقتاي كوزقاراسپەن قارايمىز، كىنالاۋعا بەيىم تۇرامىز.

گۇلبارشىن ايتجانباي

«ايقىن». 2013