شەتەل ارحيۆتەرىندەگى قازاق كوشىنىڭ تاريحى

استانا. قازاقپارات - «ارحيۆ-2025» مەملەكەتتىك جوباسى اياسىندا ق ر مادەنيەت جانە اقپارات مينيسترلىگىنىڭ ر م م «قولجازبالار جانە سيرەك كىتاپتار ۇلتتىق ورتالىعىنىڭ» ماماندارى الىس-جاقىن شەت مەملەكەتتەردىڭ عىلىمي مەكەمەلەرىندە ناتيجەلى ىزدەنىس جۇمىستارىن جۇرگىزگەن بولاتىن.

اتالمىش جوبا اياسىنداعى «قولجازبالار جانە سيرەك كىتاپتار ۇلتتىق ورتالىعى» ماماندارىنىڭ 2022 -جىلى تۇركيا مەن ءۇندىستان جانە 2024 جىلى ۇلى بريتانياعا جاسالعان عىلىمي ەكسپەديتسياسى بارىسىندا ۇلكەن عىلىمي جاڭالىقتار اشىلدى. 
بۇل - العاشقى رەت انىقتالعان قازاقتاردىڭ XX عاسىردىڭ 40-50 -جىلدارى التايدان باستالعان كوشىنىڭ ءۇندىستان، پاكىستان ارقىلى تۇركياعا جەتكەندىگى جونىندەگى تىڭ ارحيۆ قۇجاتتارى.

اتاپ ايتار بولساق، ءۇندىستان ۇلتتىق ارحيۆ قورلارىنان «كاشميرگە كەلگەن قازاقتارعا قاتىستى قابىلدانعان شەشىمدەر» (1941ج. )، «ءۇندىستاننىڭ بحوپال شتاتىنا قازاقتاردى ورنالاستىرۋ ماسەلەسى، «حايدارابادقا جىبەرىلگەن سۇرانىس حاتتارى» (1942ج. )، «بحوپالداعى قازاقتارعا قاتىستى شىعىندار» (1946 ج.) اتتى قۇپيا قۇجاتتار انىقتالدى. (بارلىعى 3000 بەت قۇجات). بريتانيا ۇلتتىق ارحيۆ قورلارىنان «قازاقتاردىڭ شينجاڭنان ءۇندىستانعا كوشى جانە ونىڭ سەبەپتەرى» (1951ج. )، «ءۇندىستان مەن پاكىستانداعى قازاقتاردىڭ ءتۇرياعا بەت الۋى» (1952 ج. )، «بوسقىندار، شينجاڭ مۇسىلماندارى تۇركيادا» (1967-1968 ج ج.) (بارلىعى 500 بەت) اتتى قۇجاتتار انىقتالىپ، كوشىرمەلەرى ەلگە جەتتى. تاريحتىڭ جاڭا بەتتەرىن اشاتىن قۇندى ارحيۆ دەرەكتەرىن عىلىمي اينالىمعا ەنگىزۋ اسا ماڭىزدى. بۇگىنگى تاڭدا، انىقتالعان ماڭىزدى ارحيۆ قۇجاتتارى اۋدارىلىپ، ساراپتالىپ كوش تاريحىنا قاتىستى قۇجاتتار جيناعى ازىرلەنۋدە. 

وسى ورايدا، تۇركيا رەسپۋبليكاسىنىڭ ىستانبۇل قالاسىنداعى ميمار سينان اتىنداعى ونەر ۋنيۆەرسيتەتى 2024 -جىلعى 3-5-جەلتوقسان ارالىعىندا «ارحيۆ قۇجاتتارى بويىنشا، 1940-1950 -جىلدارى قازاقتاردىڭ ءۇندىستان مەن پاكىستاننان تۇركياعا قونىس اۋدارۋى» اتتى حالىقارالىق عىلىمي-پراكتيكالىق كونفەرەنسيا ۇيىمداستىردى. كونفەرەنسيا جۇمىسىنا اتالمىش كوش تاقىرىبىن زەرتتەۋشى ءۇندىستان، قازاقستان، تۇركيا رەسپۋبليكالارىنىڭ تاريحشى عالىمدارى قاتىستى. سونىمەن قاتار شاراعا ارنايى قوناق رەتىندە ىستانبۇلداعى قازاق كونسۋلى عالىمجان ەرىمبەتوۆ جانە دۇنيەجۇزى قازاقتار قاۋىمداستىعىنىڭ تۇركياداعى وكىلى، «تۇركسوي» حالىقارالىق ۇيىمىنىڭ باس كەڭەسشىسى ەرجان ءۋايىس شاقىرىلدى. اتالمىش ءىس-شاراعا ق ر مادەنيەت جانە اقپارات مينيسترلىگىنىڭ «قولجازبالار جانە سيرەك كىتاپتار ۇلتتىق ورتالىعىنىڭ» ديرەكتورى، PhD دوكتورى ج. بولدىكوۆ، ت. ع. د.، پروفەسسور ز. دۇكەنبەيۆا جانە ت. ع. ك.،  دوتسەنت گ. بيسەنوۆا قاتىستى. كونفەرەنسيا بارىسىندا ميمار سينان ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى، ت. ع. د.، ءابدىۋاقاپ قارا «1941-1952 -جىلدارى قازاق تۇرىكتەرىنىڭ ءۇندىستان مەن پاكىستانداعى ءومىرى» تاقىرىبى بويىنشا، جاڭا دەلي ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى ومەر اناس «ارحيۆ قۇجاتتارى نەگىزىندە قازاقتاردىڭ تۇركياعا قونىس اۋدارۋىنا ءۇندىستان ۇكىمەتىنىڭ كومەگى» تاقىرىبىندا، ميمار سينان ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ دوكتورى، ىشىل تۋنا پىنار «ارحيۆ قۇجاتتارى اياسىندا قازاق تۇركىلەرىنىڭ تۇركياعا قابىلدانۋى جانە قونىستانۋى (1952-1960 ج ج.)» اتتى تاقىرىپتا، ىستانبۇل ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ تۇركى تانۋ زەرتتەۋ ورتالىعىنىڭ عالىمى، دوكتور ومەر قۇل «شينجاڭ بوسقىندار قوعامى جانە ونىڭ قىزمەتى» تاقىرىبىندا باياندامالار جاسادى.

«قولجازبالار جانە سيرەك كىتاپتار ۇلتتىق ورتالىعىنىڭ» عالىمدارى باياندامالارىندا اتالمىش كوش تاريحىنا قاتىستى ءۇندىستان، تۇركيا، ۇلى بريتانيا ارحيۆ قورلارىنان انىقتالعان تىڭ دەرەكتەرمەن ءبولىستى. التايدان باستالعان قازاق كوشىنىڭ ءۇندىستان، پاكىستان جەرىنە جەتۋى، حالىق سانى، كوشپەن كەلگەن ءتورت-تۇلىك سانى، جەرگىلىكتى ۇكىمەت تاراپىنان قازاقتارعا بولىنگەن ارنايى ايماقتار، كومەكتەر جانە ەلشىلىكتەردىڭ ولارعا تاپسىرعان كوشى-قون كۋالىكتەرى جونىندەگى العاشقى رەسمي ارحيۆ قۇجاتتارى تالقىلاندى. 
الداعى ۋاقىتتا انىقتالعان بۇل قۇندى دەرەكتەر ساراپتالىپ عىلىمي اينالىمعا ەنگىزىلىپ، كوش تاريحىن تولىقتىرا تۇسەدى دەگەن سەنىمدەمىز.

گۇلسىم بيسەنوۆا،

ق ر مادەنيەت جانە اقپارات مينيسترلىگىنىڭ ر م م «قولجازبالار جانە سيرەك كىتاپتار ۇلتتىق ورتالىعى» عىلىمي ءبولىم 
ساراپشىسى