شەرتەردىڭ قوبىزدان ايىرماشىلىعى بار ما؟
استانا. قازاقپارات - قازاقتىڭ تاريحىن زەرتتەيمىن دەگەن ادامعا مۇمكىنشىلىك كوپ. ەشكىم دە باستان-اياق «بولدى، ءبارى زەرتتەلدى، تابىلدى» دەپ ايتا المايدى. بۇل قاعيدانى ۇستانعان ادام مىندەتتى تۇردە تابىسقا جەتەدى. بولات سارىبايەۆ ەسىمىن مىسالعا الساق ءوزى-اق جەتەدى. وتكەن عاسىردىڭ ورتا تۇسىنان باستاپ، «قايتسەم دە ۇلت تاريحىن تۇگەندەيمىن» دەگەن ويمەن ىزدەنىس جاساي باستايدى. ناتيجەسىن بۇگىن ءبارىمىز دە كورىپ وتىرمىز.
وتكەن عاسىردا «قازاقتا تەك دومبىرا مەن قوبىز عانا بار» دەگەن ۇستانىم بولدى. ءبارى وسى ۇستانىممەن ءجۇردى. تەك بولات سارىبايەۆ قانا بۇل تۇجىرىممەن كەلىسپەدى. تاريح قويناۋىنا كەتكەن دۇنيەلەردى ىزدەي باستايدى. بىرتىندەپ ناتيجە دە كورىنەدى. بۇگىندە ۇلتتىق اسپابىمىز دەپ جۇرگەن - سازسىرناي، جەتىگەن، شەرتەر سەكىلدى ۇرمالى، سوقپالى، شەرتپەلى، ۇرلەمەلى مۋزىكالىق اسپاپتاردىڭ بارلىعى بولات سارىبايەۆتىڭ ەڭبەگى. ءبىز بۇگىن تەك ءبىر ەڭبەگى - شەرتەرگە توقتاماقپىز.
شەرتەر - دومبىراعا ۇقساس مۋزىكالىق اسپاپ. ىشەك سانى ۇشەۋ. كولەمى دومبىرادان ەكى ەسە قىسقا. شامامەن قوبىزدىڭ كولەمىندەي. بەتىنىڭ جارتىسىنا تەرى قاپتالادى. ورىنداۋشىلار كۇي تارتادى، فورتەپيانونىڭ سۇيەمەۋدەۋىمەن پەسالار دا وينايدى. ءتىپتى بۇگىنگى كۇندە كەيبىرى شەرتەرمەن ءان سالىپ جۇرگەنىن دە بايقادىق. بۇگىنگى كۇنگى شەرتەردىڭ ءتۇر-سيپاتى تومەندەگى سۋرەتتەگىدەي:
ءسوز باسىندا ايتتىق، شەرتەردىڭ اتاسى - بولات سارىبايەۆ. بۇل جەردە ەشقانداي ابەستىك جوق. قازاق ۇلت اسپاپتار تاريحى سارىبايەۆقا دەيىن جانە سارىبايەۆتان كەيىن دەپ بولىنەتىنىن كاسىبي مۋزىكانتتار جاقسى بىلەدى. ەندى بولات شامعالي ۇلىنىڭ شەرتەر جايلى جازعاندارىنا توقتالايىق. «قازاقتىڭ مۋزىكالىق اسپاپتارى» ەڭبەگىندە اسپاپتىڭ العاشقى سۋرەتى جايلى جازادى.
«شەرتەردىڭ ەكى سۋرەتىن ءبىز سۋرەتشى برونيسلاۆ زالەسسكييدىڭ 1865 -جىلى پاريجدە باسىلىپ شىققان البومىنان كەزدەستىرىپ وتىرمىز. بىرەۋىندە اسپاپتى شەرتىپ ءان سالىپ وتىرعان ءانشى بەينەلەنسە، ەكىنشىسىندە سول اسپاپتىن، ءوزى باسقا ءۇي مۇلىكتەرىمەن بىرگە كورسەتىلگەن. ب. زالەسسكيي قوبىز دەپ اتاعانى بولماسا، باسقا جاعىنان شەرتەر ەكەندىگى كورىنىپ تۇر. ءانشى شەرتەردى الدىنا الىپ شەرتىپ وتىر. موينى قىسقا، ءۇش ىشەكتى جانە اسپاپ پەرنەسىز ەكەندىگى كورىنىپ تۇر»، - دەپ جازادى بولات سارىبايەۆ. ول سۋرەتتى دە ۇسىنىپ وتىرمىز.
سونىمەن قاتار سارىبايەۆ: «XIX عاسىردىڭ ورتا شەنىندە ءومىر سۇرگەن ورىس ەتنوگرافى س. بولوتوۆ «سىرداريادا» دەگەن ەڭبەگىندە شەرتىپ وينايتىن ءبىر اسپاپ جايىندا مالىمەت بەرەدى» دەپ تاعى ءبىر جەردە «1967 -جىلى لەنينگرادتىڭ كوپتەگەن مۋزەيىندەگى مۋزىكا قۇرالدارىمەن تانىسىپ، قازاقتىڭ جانە باسقا كورشىلەس حالىقتاردىڭ ءبىراز اسپاپتارىن سۋرەتكە ءتۇسىرىپ الدىق. بۇل دا شەرتەردىڭ قۇرىلىسىنا ۇقسايدى… بۇل اسپاپتى سۋرەتشى س. م. دۋدين 1902 -جىلى سىرداريا وبلىسىنان تاۋىپ مۋزەيگە وتكىزگەن» دەگەن مالىمەت جازىپ كەتەدى.
وسى مالىمەتتەردىڭ نەگىزىندە عالىم شەرتەردى رەكونسترۋكتسيا (قايتا جاڭعىرتۋ) جۇمىسىنا كىرىسەدى. اعاش شەبەرلەرىمەن قوسىلىپ، ءتۇرلى ەكسپەريمەنتتەر جاسايدى. سونىڭ ناتيجەسىندە، كۇي تارتۋعا كەلەتىن مۋزىكالىق اسپاپ دۇنيەگە قايتا كەلەدى. تومەندەگى ۆيدەو سول ەڭبەكتىڭ ناتيجەسى. بىلۋىمىزشە، حالىق الدىنا شىعىپ، تەلەەكراننان كورسەتىلگەن شەرتەردىڭ العاشقى تانىستىرىلىمى وسى بولسا كەرەك. بۇل 1969 -جىل.
بۇل ۋاقىت جايلى ب. سارىبايەۆ كەلەسىدەي ەسكە الادى. «1968 -جىلى رەسپۋبليكامىزدىڭ راديو ستۋدياسى كونە اسپاپتاردىڭ ورىنداۋىندا العاشقى حالىق ءان-كۇيلەرىن جازىپ العان ەدى. سولاردىڭ ىشىندە …شەرتەرمەن ورىندالعان اقان سەرىنىڭ ءانى «قاراتورعاي»، تاتتىمبەتتىڭ كۇيى «سارجايلاۋ»، «كوكەي كەستى»، سۇگىردىڭ كۇيى «كەرتولعاۋ» سول سياقتى ت ب. كۇيلەر جاڭا فورمالى ەكى جانە ءۇش ىشەكتى دومبىرادا وينالعان.
1969 -جىلعى 25-وكتيابردە و. بەيسەمبايەۆ جاساعان اساتاياق تۇڭعىش رەت فيلارمونيا ساحناسىنان كورىندى. ارادا ەكى اي وتپەي سول زال ساحناسىنان ءۇش ىشەكتى شەرتەردىڭ اسەم ءۇنى ەستىلدى. بۇل جولى دومبىرا، سىبىزعى، اساتاياق جانە شەرتەردەن قۇرالعان كۆارتەت حالىق كۇيى «بوزىنگەندى» ورىندادى»، - دەيدى بولات شامعالي ۇلى.
ارينە، بۇعان دەيىن دە ءبىرقاتار جۇمىس اتقارىلعانى انىق. مىسالعا، عالىم بەتى تۇگەلدەي تەرىمەن قاپتالدى دەگەن مالىمەتتى نەگىزدە الىپ، شەرتەر جاساپ شىققان ەكەن. ول شەرتەر قولدانىسقا ەنگىزىلگەنى نە ەنگىزىلمەگەنى جايلى ەش دەرەك جوق. تەك ىقىلاس اتىنداعى ۇلت اسپاپتار مۋزەيىن دە ساقتالدى دەگەن شەرتەردىڭ ەكسپەريمەنتالدى نۇسقاسىنىڭ فوتولارى بار.
بۇل سۋرەتتەر ز. جاكىشەۆا قۇراستىرعان «قازاقتىڭ ءداستۇرلى مۋزىكالىق اسپاپتارى» جيناعىنان الىندى.
بۇگىندە شەرتەر جان-جاقتى ناسيحاتتالىپ ءجۇر. جوعارعى ءبىلىم بەرەتىن مۋزىكالىق وقۋ ورىنداردا، ورتا ءبىلىم بەرەتىن كوللەدجدەردە، ءتىپتى ونەر/مۋزىكا مەكتەپتەرىندە شەرتەر ارنايى ماماندىق رەتىندەگى وقىتىلادى.
شەرتەردى زەرتتەپ، رەپەرتۋارىندا بايىتىپ جۇرگەندەر از ەمەس. مىسالعا قۇرمانعازى اتىنداعى كونسەرۆاتوريانىڭ پروفەسسورلارى ەرسايىن باسىعارايەۆ پەن زامزاگۇل ءىزمۇراتوۆا ەڭبەكتەرى ايتارلىقتاي. سونىمەن قاتار قازاق ۇلتتىق ونەر ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ۇستازى جانە دوكتورانتى ەربول مۇحامەديەۆ تە شەرتەر تەوريالىق جانە پراكتيكالىق تۇردە عىلىمي تۇردە زەرتتەپ ءجۇر.
اۆتور
رۇستەم نۇركەنوۆ
aikyn.kz
