شەكسىز مۇمكىندىك يەلەرى

استانا. قازاقپارات - ولاردىڭ ءاربىر كۇنى - كۇرەس، ءاربىر جەتىستىگى - جەڭىس. تاعدىردىڭ سالعان قيىن جۇگىن قايىسپاي كوتەرىپ، ءار كۇن سايىن العا ۇمتىلادى. ولار ءۇشىن ءتان كەمىستىگىنەن بۇرىن، رۋح كەمىستىگىنە ۇشىراۋ قيىن تيەدى.

ويتكەنى ولار ءاربىر ءسات سايىن ءوزىن-ءوزى قايراۋمەن، كۇش-جىگەرىن شىڭداۋمەن ءومىر سۇرەدى. وسىلايشا ايىقپاس دەرتكە ۇشىراسا دا، ءتان كەمىستىگى بولسا دا، ومىردەن ءوز ورنىن تاۋىپ، ون ەكى مۇشەسى ساۋ ادامدار جەتپەگەن جەتىستىكتەرگە جەتىپ، بيىكتىكتەردى باعىندىرادى. جالپى، مۇمكىندىگى شەكتەۋلى بولسا دا، تاريحتا ۇلكەن ءىز قالدىرعان، قوعام ومىرىنە وزىندىك ۇلەسىن قوسقان جاندار وتە كوپ. ءانشى-اكتەرلاردان باستاپ، عىلىم مەن ساياساتتىڭ شىڭىن باعىندىرعاندار بار. ولاردىڭ عۇمىرى، ءومىر سۇرۋگە دەگەن قۇلشىنىسى، تاعدىرىمەن تالاسقا ءتۇسىپ، جەتكەن جەتىستىكتەرى - اركىمگە ۇلگى. ادامنىڭ مۇمكىندىگى شەكسىز ەكەنىن ءوز ىسىمەن دالەلدەگەن تۇلعالار ومىرىنە كوز جىبەرتىپ كورسەك... ويتكەنى ون ەكى مۇشەمىز ساۋ بولا تۇرسا دا، سالىمىز سۋعا كەتىپ، ەرتەڭگى كۇنگە كۇدىكپەن قارايتىن كەز اركىمنىڭ دە باسىندا بولادى. سول كەزدە وسى جاندار تۋرالى ەسكە الىڭىز...

ەجەلگى گرەك ادەبيەتىنىڭ جاۋهارلارى «يليادا» مەن «وديسسەيانىڭ» اۆتورى سانالاتىن گومەر كوزى سوقىر كەزبە اقىن رەتىندە سۋرەتتەلەدى. شامامەن، ءبىزدىڭ زامانىمىزعا دەيىنگى VIII عاسىردا ءومىر سۇرگەن گومەر ءومىرى سۋ قاراڭعىلىقتا وتپەۋى دە مۇمكىن. بۇل سول زاماننىڭ كوپتەگەن اقىندارى مەن كورىپكەلدەرىن سوقىر بەينەسىندە بەينەلەۋمەن بايلانىستى بولۋى مۇمكىن.

ال شىعارمالارى كلاسسيكالىق مۋزىكانىڭ ۇزدىك ۇلگىسى سانالاتىن كومپوزيتور ليۋدۆيگ ۆان بەتحوۆەننىڭ ۋاقىت وتە كەلە قۇلاعى مۇلدەم ەستىمەي قالعان. XVIII عاسىردىڭ 70-جىلدارى دۇنيەگە كەلگەن بالا بەتحوۆەننىڭ مۋزىكامەن اينالىسۋىنا اكەسى ۇلكەن ىقپال ەتكەنى بەلگىلى. قاتال اكە بالاسىن 4 جاسىنان باستاپ فورتەپيانودا ساعاتتان وتىرىپ، جاتتىعۋ جاساۋعا ماجبۇرلەيتىن. ناتيجەسىندە، 13 جاسىندا بەتحوۆەن 3 سوناتانىڭ اۆتورى بولسا، 16 جاسىندا-اق تانىمالدىلىققا يە بولدى. كومپوزيتوردىڭ شىعارماشىلىعى ناعىز كەمەلدەنگەن شاعىندا (1798 - جىلدار) ونىڭ قۇلاعىنىڭ ەستۋى ناشارلاي باستايدى. سودان 1815 - جىلى ول كونسەرت بەرۋدى مۇلدەم قويدى. ءبىراق ءوزىنىڭ كوركەم شىعارمالارىن شىعارۋدى توقتاتقان جوق. بەتحوۆەنگە ۇلكەن شىعارماشىلىق تابىس اكەلگەن سيمفونيالارى 1802-1812 - جىلدارى دۇنيەگە كەلگەن. ونىڭ ءاربىر سيمفونياسى ءوزىنىڭ ىشكى جان دۇنيەسىمەن، سەزىمدەرىمەن، قۋانىش-قايعىسىمەن بايلانىستى. ماسەلەن، سوڭعى 9-سيمفونياسى ونىڭ ءومىرىنىڭ قورىتىندىسى سەكىلدى، ادامداردى رۋحىن تومەندەتپەۋگە، ەشقاشان بەرىلمەۋگە شاقىرادى.

كورىپكەل ۆانگانىڭ اتىن ەستىمەگەندەر جوق شىعار. ۆانگا 12 جاسىندا كوز جانارىنان ايىرىلعان. قاتتى سوققان داۋىل ونى ءۇيىرىپ اكەتىپ، ەكى كوزىنە قۇم تولتىرىپ تاستاعان كورىنەدى. كەدەي وتباسىنىڭ قىزىنىڭ كوزىن ەمدەتۋگە مۇمكىندىگى بولمايدى. ۆانگانىڭ كورىپكەلدىك قاسيەتى كوز جانارىنان ايىرىلعاننان كەيىن پايدا بولعان دەيدى...

وتكەن عاسىردىڭ 1933-1945 - جىلدارى امەريكا قۇراما شتاتتارىنىڭ 32- پرەزيدەنتى بولعان فرانكلين دەلانو رۋزۆەلتتىڭ ءومىر جولى شارىقتاۋ مەن قۇلدىراۋدان تۇرادى. ءساتتى ساياسي كارەرا، ۇلكەن دە ۇيىمشىل وتباسى بار رۋزۆەلت ءومىرىنىڭ قىرىقتىڭ قىرقاسىنان اسقان كەزدە پوليومەليت اتتى اۋرۋ استاڭ-كەستەڭىن شىعاردى. وسىمەن ءبارى ءبىتۋى ءتيىس ەدى... ءبىراق وتە اۋىر اۋرۋ قولارباعا تاڭسا دا، ونىڭ ХХ عاسىردىڭ ەڭ جارقىن ساياساتكەرىنە، الەمدەگى ەڭ ءىرى مەملەكەتتىڭ كەزەكتى كوشباسشىسىنا اينالۋىنا ەش كەدەرگىسىن كەلتىرە المادى. مۇگەدەك قولارباسىنا وتىرعان سەناتوردى كوزگە ەلەستەتۋ مۇمكىن ەمەس ەدى. ءبىراق 7 جىل وتكەننەن كەيىن رۋزۆەلت نيۋ-يورك شتاتىنىڭ گۋبەرناتورى بولىپ سايلانادى. دەگەمەن ول ءوزىنىڭ باعىندىرار بيىگى ءالى الدا ەكەنىنە سەنگەن.

قالا گۋبەرناتورى بوپ ەكى رەت سايلانعاننان كەيىن 1932 - جىلى پرەزيدەنت سايلاۋىندا جەڭىسكە جەتىپ، ا ق ش-تىڭ ەڭ مىقتى پرەزيدەنتتەرىنىڭ بىرىنە اينالدى. ول ەل باسقارعان جىلدارى كوپتەگەن رەفورما جۇرگىزىپ، لاتىن امەريكاسى جانە ك س ر و-مەن قارىم-قاتىناستى رەتتەي باستادى. 1944 - جىلى ءتورتىنشى رەت قايتا سايلانادى. دەنساۋلىعىنىڭ ناشارلاعانىنا قاراماستان، حالىقارالىق كەلىسىمدەرگە قاتىسىپ، ءوز ۇلەسىن قوسىپ وتىردى.

عالىمنىڭ عالىمىنا بەرىلەتىن نوبەل سىيلىعىنىڭ يەگەرى ستيۆەن ۋيليام حوكينگكە دارىگەرلەر 20 جاسىندا «اتروفيريالىق سكلەروز» دەگەن دياگنوز قويىپ، «ءارى كەتسە 2-3 جىلدىق عۇمىرىڭ قالدى» دەگەن ەكەن. بۇل - ادامنىڭ قوزعالىسقا جاۋاپ بەرەتىن نەيروندارى اقىرىنداپ ءولىپ، قورعانسىز كۇيگە دۋشار قىلاتىن اۋرۋ. الايدا سودان بەرى 51 جىل وتسە دە ستيۆەن اۋرۋعا بەرىلمەي، الەمنىڭ ەڭ ايتۋلى عالىمىنا اينالا ءبىلدى. الەمدى باسقاراتىن نەگىزگى زاڭداردى زەرتتەيتىن عالىمنىڭ 12 عىلىمي اتاعى بار. ونىڭ «ۋاقىتتىڭ قىسقاشا تاريحى» اتتى كىتابى بەستسەللەرگە اينالعان. بۇكىل دەنەسى سال بولىپ قالعان عالىمنىڭ تەڭ وڭ قولىنىڭ ساۋساقتارى عانا قوزعالادى. 1985 - جىلى تاماعىنا جاسالعان وتادان كەيىن سويلەۋ قابىلەتىنەن ايىرىلعان. ول وسى ساۋساقتارى ارقىلى عانا ءوزىنىڭ قوزعالمالى قولارباسى مەن دىبىستىق سينتەزاتورىن باسقارادى. سولاي بولا تۇرا ەكى رەت ۇيلەنىپ، ءۇش بالانىڭ اكەسى اتانعان.

قولاربادا وتىرعان كوپتەگەن ادامدارعا ءۇمىت وتىن سىيلاعان اۋىر اتلەت ۆالەنتين ديكۋلدىڭ ءومىرى وزگەشە. تىرەك-قوزعالىس اۋرۋلارىنان ساۋىقتىراتىن ورتالىقتار اشقان ديكۋل 15 جاسىندا اۋىر جاراقات العان. 1962 - جىلى العاشقى نومىرىن كورسەتىپ جاتقاندا 13 مەترلىك بيىكتىكتەن قۇلاپ كەتىپتى. دارىگەرلەر وعان «ارقا ومىرتقاسىنىڭ سىنۋى» دەگەن دياگنوز قويادى. ونىڭ اياقتارى قوزعالماي، قالعان ءومىرىن قولاربادا وتكىزۋى ءتيىس ەدى. ءبىراق ول كۇن سايىن 5-6 ساعاتتان جاتتىعا باستايدى دا، اياعىنان تىك تۇرادى. 1988 - جىلى ارقا جاراقاتىن العاندار مەن بالا كەزدەن سال اۋرۋىنا شالدىققاندارعا ارنالعان ساۋىقتىرۋ ورتالىقتارىن اشا باستايدى. ديكۋلدىڭ ەڭ باستى جەتىستىگى - مەديسيناعا قوسقان ۇلەسى، ءوزىنىڭ ساۋىعۋ ادىستەمەسىن ويلاپ تاپقانى.

سونىمەن قاتار زامانىمىزدىڭ التىن داۋىسىنا اينالعان يتالياندىق وپەرا ءانشىسى اندرەا بوچەلليدىڭ اتى زاعيپتىعىنا قاراماستان، الەمگە جايىلدى. كلاسسيكا مەن پوپ-باللادانى قاتار ورىنداي بەرەتىن بوچەلليمەن بىرگە ءان شىرقاۋ كوپتەگەن جاس وپەرا انشىلەرىنىڭ ارمانى... بۇلاردان بولەك مارلي ماتلين، كريستوفەر ريۆ، ستيۆي ۋاندەر،دجەري دجەۆەلل سىندى اكتەرلارمەن قاتار، كريستي براۋن، اننا ماكدونالد سىندى جازۋشىلاردى دا اتاپ وتكەن ءجون.

ءوز ەلىمىزدە دە ءوزىنىڭ جەتىستىكتەرىمەن تامساندىرعان قايسار زامانداستارىمىز كوپ. ماسەلەن، قازاقستان مۇگەدەكتەر ۇيىمى وداعىنىڭ باسشىسى ءالي امانبايەۆ - ەڭبەك جانە الەۋمەتتىك قورعاۋ ءمينيسترىنىڭ شتاتتان تىس كەڭەسشىسى دە بولعان. بۇل قازاقستانداعى مۇگەدەكتىگى بار جانداردىڭ جوعارى قىزمەتكە تاعايىندالۋىنىڭ العاشقىسى بولدى. سونداي-اق ول مۇمكىندىگى شەكتەۋلى جانداردىڭ قۇقىعى ءۇشىن كۇرەستە جەتىستىككە جەتكەنى ءۇشىن ب ۇ ۇ-نىڭ دامۋ باعدارلاماسى بويىنشا ارنايى سىيلىعىن العان. ءالي امانبايەۆتان بولەك مۇمكىندىگى شەكتەۋلى جانداردىڭ ماسەلەسىن كوتەرىپ جۇرگەن ءلاززات قالتايەۆا، مەرۋەرت سۇلەيمەنوۆا، فارحاد يۋسۋپجانوۆ سەكىلدى ازاماتتاردىڭ ءومىرى ۇلگى بوۋعا لايىق. ودان بولەك، كوزى جانارىندا اقاۋى بولسا دا، «بولاشاقپەن» ا ق ش-تا وقىپ جاتقان كەنجە سەيىتجاننىڭ جەتىستىگىنە ەكىنىڭ ءبىرىنىڭ قولى جەتە بەرمەيدى...

سونداي-اق ەل اۋماعىندا ءوتىپ جاتقان «ءبارىمىز بىردەيمىز - كەمسىتۋدى بىلمەيمىز» كونكۋرسىنا قاتىسۋشىلاردىڭ كوپتىگى مۇمكىندىگى شەكتەۋلى ازاماتتاردىڭ قوعامنان ءوز ورنىن تابۋعا ۇمتىلىپ وتىرعانىن بايقاتادى. وسىنداي ادامداردىڭ ومىرىنە قاراپ ولاردى «مۇگەدەك» دەپ ايتۋعا قالاي اۋىز بارادى؟ قويىلعان دياگنوزدارى وزدەرىنە دەگەن سەنىمىن جوعالتپاي، جەڭىسكە دەگەن جىگەرىن جاني تۇسكەندەي. ولار ەڭ ءبىرىنشى ءوز-وزدەرىن جەڭە بىلگەن جاندار.

ءۇمىتجان جاپار

«ايقىن» گازەتى، 2013