شەشىمى جوق شيەلەنىس: يزرايل مەن پالەستينا قاقتىعىسى قاشان توقتايدى

 يزرايل مەن پالەستينا اراسىنداعى 75 جىلدان استام ۋاقىتقا سوزىلعان قاقتىعىس بيىلعى 7-قازاندا ۋشىعا ءتۇستى. پالەستينالىق حاماس قوزعالىسى الدىمەن گازا سەكتورىنان يزرايلگە بەس مىڭعا جۋىق زىمىران اتىپ، كەيىن سودىرلار ەلگە شابۋىل جاساي باستادى. وعان جاۋاپ پەتىندە 8-قازاندا يزرايل ۇكىمەتى ەلدىڭ سوعىس جاعدايىنا وتكەنىن حابارلاپ، گازا سەكتورىندا ارنايى وپەراتسيا باستادى. جالپى ەكى ەل اراسىنداعى قاقتىعىستىڭ تاريحىنا كوز جۇگىرتىپ، تەكەتىرەستىڭ سەبەپ- سالدارى، ونىڭ ايماقتاعى ەلدەر مەن الەم ەكونوميكاسىنا اسەرى جايلى ماتەريال دايىنداۋدى ءجون كوردىك. تولىعىراق Kazinform ساراپشىسىنىڭ ماتەريالىندا. 

يزرايل مەن پالەستينا قاقتىعىسى قالاي باستالدى؟

پالەستينا مەن يزرايل اراسىنداعى قاقتىعىس 75 جىلدان استام ۋاقىتقا سوزىلىپ كەلەدى، ءالى كۇنگە شەشىمىن تاپپاعان بۇل تەكەتىرەس الەمدەگى ەڭ ۇزاققا سوزىلعان شيەلەنىستەردىڭ ءبىرى بولىپ سانالادى. ونىڭ باستى سەبەبى - جەر داۋى. ەكى تاراپ تا ءوز استاناسى سانايتىن يەرۋساليم - مۇسىلماندار ءۇشىن دە، يۋدەيلەر ءۇشىن قاسيەتتى مەكەن. ودان بولەك بۇل قاقتىعىستا ءدىني جانە ەتنيكالىق فاكتورلار دا ماسەلەنى ۋشىقتىرىپ وتىر.

ⅩⅩ عاسىرعا دەيىن ەكى مىڭ جىلعا جۋىق ۋاقىت بويى يزرايل حالقىنىڭ مەملەكەتى بولعان جوق، ەۆرەيلەر الەمنىڭ كوپتەگەن ەلىندە دياسپورا بولىپ ءومىر ءسۇردى. ⅩⅨ عاسىردىڭ اياعىندا الەم كارتاسىندا تۇرىكتەردىڭ (وسمان يمپەرياسى) قول استىندا بولعان ەجەلگى ايماق پالەستينا عانا بار ەدى. ول جەردە نەگىزىنەن ارابتار مەكەن ەتتى، ەۆرەيلەر ازشىلىقتى قۇرادى. الايدا سول كەزدە حالىقارالىق ساياساتتىڭ كۇنتارتىبىندە ەۆرەي ماسەلەسى وزەكتى بولا باستادى. ەۋروپادا سيونيزم (سيونيزم - ەۆرەي ۇلتتىق قوزعالىسى، ونىڭ ماقساتى - ەۆرەي حالقىنىڭ تاريحي وتانى يزرايل جەرىنە ورالۋى جانە قايتا جاندانۋى) ماسەلەسىنە قاتتى نازار اۋدارىلىپ جاتتى. سول كەزدە پايدا بولعان ساياسي سيونيستىك قوزعالىس يزرايل جەرىندە ۇلتتىق ەۆرەي مەملەكەتىن قۇرۋدى ماقسات ەتتى.

پالەستيناعا ەۆرەي كوشى-قونىنىڭ ءبىرىنشى تولقىنى 1881 -جىلى باستالدى. كەيىن 1904-1914 -جىلدارى پالەستيناعا 40 مىڭ ەۆرەي قونىستاندى. 1919-1923 -جىلدارى تاعى 40 مىڭ ەۆرەي كوشتى. وسى كەزدە ارابتار بۇعان نارازىلىق تانىتىپ، ءبىراز تولقۋ بولعان ەدى.

ءبىرىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستان كەيىن گەرمانيا جاعىندا بولىپ، جەڭىلىس تاپقان وسمان يمپەرياسى قۇلاپ، پالەستينا ۇلتتار ليگاسىنىڭ شەشىمىمەن ۇلى بريتانيانىڭ مانداتىنا ءوتتى. وسى كەزدە پالەستينا اۋماعىندا ەۆرەيلەر مەن ارابتاردىڭ ەكى مەملەكەتىن قۇرۋ تۋرالى يدەيالار كوپ ايتىلا باستادى.

پالەستينانىڭ ەكىگە ءبولىنۋى

پالەستيناعا الەمنىڭ تۇكپىر- تۇكپىرىنەن، نەگىزىنەن ەۋروپادان ەۆرەيلەر كوپتەپ قونىس اۋدارا باستادى. بۇل ارابتاردىڭ نارازىلىعىن تۋدىرىپ، قاقتىعىستار كوبەيە ءتۇستى.

1947 -جىلى 29-قاراشادا ب ۇ ۇ باس اسسامبلەياسى پالەستينانى ەكىگە - ەۆرەي جانە اراب مەملەكەتتەرىنە ءبولۋ تۋرالى شەشىم قابىلدادى. سونىمەن قاتار يەرۋساليمگە قاتىستى قايشىلىقتار بولماۋى ءۇشىن وعان ب ۇ ۇ باقىلاۋىنداعى حالىقارالىق مارتەبە بەرىلدى. ال بريتان مانداتى اياقتالعان سوڭ 1948 -جىلى 14-مامىردا يزرايل تاۋەلسىزدىگى تۋرالى دەكلاراتسياعا قول قويىلىپ، ەۆرەي مەملەكەتى قۇرىلدى. كەلەسى كۇنى اراب مەملەكەتتەرى يزرايلگە شابۋىل جاسادى. وسىلايشا، سوعىس باستالىپ كەتتى.

قاقتىعىس پالەستينا شەڭبەرىنەن شىعىپ، يزرايل مەن اراب مەملەكەتتەرى اراسىنداعى اۋقىمدى تەكەتىرەسكە اينالدى. ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس كەزىندە جۇزدەگەن مىڭ اراب يزرايلدەن قاشسا، كەرىسىنشە ەۋروپادا ناتسيستەردىڭ قۋعىن- سۇرگىنىنە بايلانىستى ەۆرەيلەر يزرايلگە قونىس اۋدارا باستاعان ەدى. ءسويتىپ، 10 جىل ىشىندە ونىڭ حالقى 800 مىڭنان ەكى ميلليونعا دەيىن ءوستى.

پالەستينانىڭ تاعدىرى

1948 -جىلى ەۆرەي مەملەكەتى پايدا بولعانىمەن، ايماقتا اراب مەملەكەتى قۇرىلعان جوق. 1964 -جىلى اراب مەملەكەتتەرى ليگاسىنىڭ شەشىمىمەن وسى وڭىردە تۇراتىن ارابتاردىڭ جانە ولاردىڭ ۇرپاقتارىنىڭ مۇددەسىن قورعايتىن پالەستينانى ازات ەتۋ ۇيىمى (پ ا ە ۇ) قۇرىلدى. ۇيىمدى باسقا اراب ەلدەرى دە قولدادى: 1967 -جىلعى سامميتتە ارابتار يزرايلدى مويىنداماۋعا، ونىمەن ءبىتىم جاساماۋعا جانە كەلىسسوزدەرگە بارماۋعا كەلىستى. ايتا كەتۋ كەرەك، 1967 -جىلى تاريحقا 6 كۇندىك سوعىس دەگەن اتاۋمەن ەنگەن سوعىس بارىسىندا اراب ەلدەرى يزرايلدى الا المادى. ءبىر جىلدان كەيىن پالەستينا حارتياسىنا قول قويىلدى، پالەستينا شەكارالارىن قالپىنا كەلتىرۋ ماقساتى قويىلدى. 1988 -جىلعا دەيىن پ ا ە ۇ تەرروريستىك ۇيىم دەپ سانالدى.

1988 -جىلى قاراشادا پ ا ە ۇ ۇلتتىق كەڭەسىنىڭ سەسسياسىندا تاۋەلسىز پالەستينا مەملەكەتى قۇرىلدى دەپ جاريالاندى. الايدا بۇل سيمۆولدىق قانا ءمانى بار قادام بولاتىن، ويتكەنى ءىس جۇزىندە ۇلتتىق كەڭەس ءوز اۋماعى دەپ جاريا ەتكەن تەرريتوريانى باقىلاي المايتىن ەدى.

1990 -جىلداردىڭ باسىندا پالەستينالىق ۇيىم تەرروريستىك كۇرەس ادىستەرىنەن باس تارتتى، ال يزرايل پالەستينا ۇلتتىق اكىمشىلىگىنە تەل-اۆيۆتىڭ باقىلاۋىنداعى كەيبىر اۋماقتاردى باسقارۋعا رۇقسات بەردى. وسىلايشا، 1993 -جىلى پالەستينالىق ۇيىم مەن يزرايل ءتىپتى «وسلو-1» كەلىسىمىن جاسادى - ولار پالەستينانىڭ ءوزىن-ءوزى باسقارۋىنىڭ ۋاقىتشا شارالارى تۋرالى قاعيداتتار دەكلاراتسياسىنا قول قويدى. ەكى جىلدان كەيىن تاراپتار رەسمي تۇردە «پالەستينالىقتار مەن يزرايل مەملەكەتى اراسىنداعى باتىس جاعالاۋ مەن گازا سەكتورىنداعى ۋاقىتشا كەلىسىمدەر» دەپ اتالاتىن «وسلو-2» كەلىسىمىنە قول قويدى. ءدال وسى قۇجاتتار نەگىزىندە يزرايلدىكتەر مەن پالەستينالىقتاردىڭ قازىرگى قارىم- قاتىناسى قۇرىلعان ەدى.

دەسە دە پالەستينا جارتىلاي مويىندالعان مەملەكەت بولىپ سانالادى. ب ۇ ۇ- عا مۇشە 138 مەملەكەت پالەستينانى مويىندايدى. الايدا بۇل ەل ب ۇ ۇ- نىڭ تولىققاندى مۇشەسى مارتەبەسىن الا الماي وتىر، ويتكەنى ونى ۇيىمنىڭ قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ كەيبىر تۇراقتى مۇشەلەرى فرانتسيا، اقش جانە ۇلىبريتانيا مويىندامايدى. سونىمەن قاتار پالەستينانىڭ تاۋەلسىزدىگىن ە و ەلدەرىنىڭ كوپشىلىگى مەن جاپونيا مويىنداماي وتىر. ال قازاقستان پالەستينانى تاۋەلسىز ەل رەتىندە مويىندايدى.

سونىمەن بىرگە پالەستينانى رەسمي تۇردە باسقاراتىن پالەستينا ۇلتتىق اكىمشىلىگىنىڭ قولىندا (پ ۇ ءا) ءىس جۇزىندە ەشقانداي بيلىك جوق. 2007 -جىلعى ازاماتتىق سوعىستان كەيىن گازا سەكتورى حاماس (يسلامدىق قارسىلاسۋ قوزعالىسى) قوزعالىسىنىڭ باقىلاۋىنا ءوتتى. ال شىعىس يەرۋساليمدى قامتيتىن باتىس جاعالاۋدىڭ 60 پايىزى يزرايلدىڭ باقىلاۋىندا.

حاماس دەگەن قانداي ۇيىم؟

گازا سەكتورىندا ەكى ميلليوننان استام ادام تۇرادى، بۇل - شاعىن انكلاۆ جانە ءىشىنارا مويىندالعان پالەستينانىڭ ەڭ ۇلكەن ايماعى. بۇل ايماقتى دا پ ۇ ءا باقىلاپ وتىرعان جوق، ەۆرەي اسكەرلەرى گازا سەكتورىنان كەتكەننەن كەيىن ول جەردە حاماس ۇيىمىنىڭ باقىلاۋى كۇشەيە ءتۇستى.

ۇيىم بيلىككە 2006 -جىلى قاڭتار ايىنىڭ سوڭىندا پالەستينا اۆتونومياسىندا وتكەن سايلاۋدان كەيىن كەلدى. حاماس وكىلدەرى يزرايلدىڭ بۇكىل اۋماعى ارابتارعا تيەسىلى بولۋى كەرەك، ال ەۆرەيلەر ونى باسىپ العانىن ايتادى. كوپتەگەن مەملەكەت بۇل قوزعالىستى تەرروريستىك دەپ تانيدى.

تاياۋ شىعىستا قازىر نە بولىپ جاتىر؟

حاماس يزرايلگە بيىلعى 7-قازاندا شابۋىل جاسادى. الدىمەن گازا سەكتورىنان يزرايلگە بەس مىڭعا جۋىق زىمىران اتىپ، كەيىن حاماس سودىرلارى ەلگە شابۋىل جاساي باستادى. ولار 14 ەلدى مەكەنگە كىرىپ، بەيبىت تۇرعىنداردى دا، اسكەري قىزمەتشىلەردى دە كەپىلگە الدى.

حاماس يزرايلگە قارسى اسكەري وپەراتسيانى «ءال- اقسا تاسقىنى» دەپ اتادى. ءال-اقسا - يەرۋساليمدەگى حرام تاۋىندا ورنالاسقان مەشىتتىڭ اتاۋى. بۇل جەر كوبىنەسە ەۆرەيلەر مەن پالەستينالىقتاردىڭ اراسىندا داۋ تۋعىزادى، ويتكەنى ول مۇسىلماندار ءۇشىن مەككە مەن ءمادينادان كەيىنگى قاسيەتتى ورىن بولىپ سانالادى. حاماس باسشىلىعىنىڭ پىكىرىنشە، يزرايل اتالعان مەشىتتى «قورلاعان»، شابۋىلدىڭ باستى سەبەبى - وسى. سونىمەن قاتار 2023 -جىلى يزرايل اسكەرلەرى جۇزدەگەن پالەستينالىقتى ولتىرگەن نەمەسە جارالاعان، سونداي-اق تۇتقىنداردى ءوزارا ايىرباستاۋدان دا باس تارتىپ وتىر.

الەمدىك ب ا ق-تا بۇل شابۋىل يزرايل بارلاۋ قىزمەتى ءۇشىن كۇتپەگەن جاعداي بولعانى تۋرالى جازىلدى. الايدا كەي ساراپشىلار ونىڭ مۇمكىن ەمەسىن ايتىپ وتىر. حاماس شابۋىلىنا جاۋاپ رەتىندە تەل-اۆيۆ گازا سەكتورىندا لاڭكەستىككە قارسى «تەمىر قىلىش» وپەراتسياسىن باستادى. ال 8-قازاندا يزرايل ۇكىمەتى ەلدىڭ سوعىس جاعدايىنا وتكەنىن حابارلادى.

باسپاسوزدەگى اقپاراتتارعا سۇيەنسەك، حاماس سودىرلارى مەن «يسلامدىق جيھاد» توبى كوپتەگەن يزرايلدىكتى تۇتقىنعا العان. سونىمەن بىرگە حاماس گازا سەكتورىنا جاسالعان ءاربىر شابۋىلعا جاۋاپ رەتىندە ءبىر تۇتقىندى ءولىم جازاسىنا كەسەمىز دەپ قورقىتىپ وتىر. كاتار مەن ا ق ش كەپىلگە الىنعانداردى بوساتۋ ءۇشىن اتالمىش توپپەن كەلىسسوز جۇرگىزە باستادى.

سوڭعى مالىمەتتەر بويىنشا، پالەستينا-يزرايل قاقتىعىسى باستالعالى بەرى ەكى تاراپتان 4 مىڭنان استام ادام قازا تاۋىپ، تاعى 15 مىڭعا جۋىعى جاراقات الدى.

پالەستينالىقتار 1967 -جىلعى التى كۇندىك سوعىسقا دەيىن بولعان شەكارانى قايتارۋعا نيەتتى. پالەستينا يوردان وزەنىنىڭ باتىس جاعالاۋىندا جانە گازا سەكتورىندا ءوز مەملەكەتىن قۇرىپ، شىعىس يەرۋساليمدى استاناسى ەتكىسى كەلەدى. ال يزرايل بۇل شارتتان باس تارتىپ وتىر.

يزرايل- پالەستينا: قازاقستان ۇستانىمى

ەكى ەل اراسىنداعى قاقتىعىس ورشىگەن كەزدە كوپ مەملەكەت ءوز ازاماتتارىن ەۆاكۋاتسيالاي باستادى. ونىڭ ىشىندە قازاقستان دا بار. 10-قازان كۇنى ەل ۇكىمەتى يزرايلدە جۇرگەن 124 قازاقستاندىق ارنايى بورتپەن ەلگە جەتكىزىلدى. سونداي-اق 15 قازاندا ەلشىلىك كومەگىمەن قازاقستاننىڭ 19 ازاماتى، سونىڭ اراسىندا ارنايى باعدارلامالار بويىنشا وقىپ جۇرگەن 15 بالا ەلگە كەلدى.

ق ر س ى م مالىمەتىنشە، قازىرگى تاڭدا يزرايلدەگى قازاقستاننىڭ ەلشىلىگىنە 100 دەن استام ەلىمىزدىڭ ازاماتى جاردەم كورسەتۋ تۋرالى ءوتىنىش جاساعان. سونىمەن قاتار گازا سەكتورىنان تاعى 100 دەن استام ادامدى قازاقستانعا جەتكىزۋ ماسەلەسى پىسىقتالىپ جاتىر.

يزرايلدەگى جاعدايعا قاتىستى ق ر سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى قازاقستان كوپتەگەن بەيبىت تۇرعىننىڭ قازا بولۋىنا اكەپ سوققان حاماس پەن يزرايل قاقتىعىسىنىڭ ورشۋىنە الاڭداۋشىلىق بىلدىرەتىنىن جەتكىزدى. حابارلامادا «قازاقستان حاماس-تىڭ يزرايلدىك بەيبىت تۇرعىندارعا شابۋىلىن جانە شەتەل ازاماتتارىن كەپىلگە الۋىن ايىپتايتىنى» ايتىلعان.

وسىعان بايلانىستى قازاقستان تاراپتاردى اسكەري ارەكەتتەردى تەز ارادا توقتاتۋىن قامتاماسىز ەتۋگە جانە «ەكى حالىق ءۇشىن ەكى مەملەكەت» فورمۋلاسى نەگىزىندە ايماقتىڭ بارلىق تۇرعىندارى ءۇشىن بەيبىتشىلىك، تۇراقتىلىق پەن قاۋىپسىزدىككە قول جەتكىزۋ جونىندەگى كۇش- جىگەردى جانداندىرۋعا شاقىردى.

بۇدان بولەك مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقايەۆ تاياۋ شىعىستاعى قازىرگى احۋالدى ەش اقتاۋعا كەلمەيتىن ارەكەت ەكەنىن ايتتى.

«قازاقستان حالىقارالىق وزەكتى پروبلەمالاردى شەشۋ ءۇشىن لاڭكەستىك ادىستەردى قولدانۋعا مۇلدەم قارسى. ونداعان جىل بويى شەشىمىن تاپپاي كەلە جاتقان مىندەتتەردى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن بەيبىت ازاماتتارعا زورلىق-زومبىلىق كورسەتىپ، تەررورلىق اكتسيالار جاساۋعا بولمايدى. بۇل - ەش اقتاۋعا كەلمەيتىن ارەكەت»، - دەدى پرەزيدەنت.

سونداي-اق مەملەكەت باسشىسى ب ۇ ۇ قاۋىپسىزدىك كەڭەسىندەگى قازىرگى توقىراۋ جاعدايىندا ب ۇ ۇ باس اسسامبلەياسىنىڭ ءرولىن كۇشەيتۋگە مۇمكىندىك بار دەپ ەسەپتەيتىنىن جەتكىزدى.

«بۇل رەتتە ب ۇ ۇ قاۋىپسىزدىك كەڭەسىن رەفورمالاۋ ىسىندە اسىعىستىق تانىتۋعا بولمايدى. ءبىزدىڭ ويىمىزشا، بۇل ماڭىزدى ورگانعا الەمنىڭ بارلىق ايماعىنىڭ ەلدەرى، سونىڭ ىشىندە جاھاندىق وڭتۇستىك مەملەكەتتەرى مۇشە بولۋعا ءتيىس. شىن مانىندە، بۇل ۇستانىمدى وسى جيىنعا قاتىسىپ وتىرعان مەملەكەتتەر باسشىلارىنىڭ بارلىعى قۇپتايتىنى قۋانتادى»، - دەپ تۇيىندەدى ول.

پالەستينا مەن يزرايل اراسىنداعى قاقتىعىس قالاي ءوربيدى؟ - ساراپشىلار نە دەيدى

كەي ساراپشى- ماماندار بۇل قاقتىعىستىڭ ءالى ۇزاققا سوزىلاتىنىن ايتسا، ەندى ءبىرى قازىرگى احۋال كوپكە بارمايتىنىن ايتىپ وتىر. جالپى 75 جىلدان استام ۋاقىت بويى كەلىسىمگە كەلە الماي جاتقان ەكى مەملەكەت اراسى نەلىكتەن ءدال قازىر شيەلەنىسىپ كەتتى؟ شىعىس تانۋشى جانات مومىنقۇلوۆتىڭ پىكىرىنشە، قازىرگى كەزدە بۇل ولاردىڭ ارتىندا تۇرعان كۇشتەرگە ءتيىمدى بولىپ تۇر.

«مىسالى، ا ق ش پەن ساۋد ارابياسى اراسىندا تاريحي كەلىسسوز بولاتىنى ايتىلىپ جاتىر. مىنە، مۇنى بولدىرماۋ ءۇشىن حيزبوللا (ليۆاندا يسلام مەملەكەتىن قۇرۋدى ماقسات ەتەتىن اسكەري ءارى ساياسي ۇيىم)، ونىڭ ارتىندا بالكىم يران، مۇمكىن ودان دا ۇلكەن مەملەكەتتەر تۇرۋى مۇمكىن. جۋىردا قىتايدىڭ سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى يزرايلگە قاتىستى قاتتى-قاتتى سوزدەر ايتتى جانە حاماس-تى ايىپتاعان جوق. بىلاي قاراعاندا، يزرايلدى ايىپتاعانداي سىڭاي تانىتتى. بۇل پالەستينا- يزرايل ماسەلەسى بويىنشا ۇلكەن كۇشتەردىڭ اراسىندا بەلگىلى ءبىر سىزىق قالىپتاسقانىن، جاھاندىق اليانستار قۇرۋ ىقتيمالدىعى بار ەكەنىن كورسەتەدى. قازىرگى جاعداي قىسقا مەرزىمدەگى پەرسپەكتيۆادا حاماس-تىڭ پايداسىنا شەشىلۋى مۇمكىن، قازىر ولار قۇربان رولىنە كىرىپ، بۇكىل الەم مۇسىلماندارىنىڭ اياۋشىلىعىن وياتىپ وتىر. ماسەلەن، كوپ جەردە پالەستينانى قولداۋ شارالارى ءوتىپ جاتىر. پالەستينا مەن حاماس ءبىر ەمەس، ءبىراق ۇزاقمەرزىمدە حاماس ۇتىلدى دەپ ەسەپتەيمىن. الداعى ۋاقىتتا ولار جاسامپاز ەشتەڭە ۇسىنا المايدى»، - دەدى سپيكەر.

ونىڭ ايتۋىنشا، پالەستينا ماسەلەسىندە اراب الەمىنەن ءبىر قولداۋشى كۇش تابىلۋى مۇمكىن.

«جاعداي مۇلدەم وزگەرىپ كەتۋى مۇمكىن. پالەستينا ماسەلەسىندە اراب الەمىنەن ءبىر قولداۋشى كۇش تابىلۋى ىقتيمال. مىسىر نە ساۋد ارابياسى سياقتى. ويتكەنى قازىر مىسىر يزرايلگە «گازادان ارابتاردى مىسىرعا قاراي قۋماڭىز، ولارعا كەرىسىنشە گۋمانيتارلىق كومەك بەرەيىك، ءسويتىپ ولاردىڭ جاعدايىن جەڭىلدەتەيىك» دەپ وتىر. بۇل دەگەنىمىز - مىسىر مەملەكەتى قاتتىراق سويلەي باستادى دەگەن ءسوز. ويتكەنى ەگيپەتكە بۇل ۇلكەن قاۋىپ، ءوز ەلىندە 100 ميلليون حالىق تۇرادى، ەكىنشىدەن، ولارمەن بىرگە ەگيپەتتىڭ شەكاراسىنا كەيبىر ەكسترەميست-راديكال توپتار كىرىپ كەتۋى مۇمكىن»، - دەدى ساراپشى.

سونداي-اق ول بۇل جەردە ەكى مەملەكەت تە ءدىني جانە ۇلتشىل ريتوريكانى ازايتۋى قاجەت ەكەنىن، سول كەزدە عانا بەيبىتشىلىك ورنايتىنىن اتاپ ءوتتى.

«ەۆرەيلەر ارابتاردىڭ بولمىسىن، پالەستينالىقتار ەۆرەيلەردىڭ ءومىر سۇرۋگە دەگەن قۇقىعىن مويىنداۋى ءتيىس. ماسەلە سول پالەستينالىقتاردىڭ ەۆرەيلەردى مويىنداماي، ولاردىڭ مەملەكەتىن جويعىسى كەلەتىنىندە، ال ەۆرەيلەردىڭ بارعان سايىن پالەستينالىقتاردى جۇتىپ العىسى كەلەتىنىن كورىپ وتىرمىز. مىنە، وسىنداي ءبىر-ءبىرىن قابىلدامايتىن، ءبىر- بىرىنە قاراما-قايشى ريتوريكالار ازاياتىن بولسا، سول كەزدە ءبىر شەشىمى تابىلادى»، - دەدى شىعىستانۋشى.

جانبولات مومىنقۇلوۆتىڭ ايتۋىنشا، يزرايلگە قازىرگى وپەراتسياسى ءتيىمدى بولىپ كورىنۋى مۇمكىن، الايدا يران سياقتى باسقا دا كۇشتەر ارالاسىپ، جاعداي كۇردەلەنەتىن بولسا، سول كەزدە يزرايل پالەستينا ماسەلەسىن شەشۋگە قادام جاساۋى ىقتيمال.

«سەبەبى يزرايلگە گازا ماسەلەسىن باسقا تاراپقا، ياعني يرانعا نە باسقا دا ۇلكەن كۇشتەرگە بەرىپ قويۋ ءتيىمسىز. سوندىقتان دا ونىڭ شەشىلۋىنە ءوزى دە مۇددەلى بولۋى ىقتيمال. بۇل الىس پەرسپەكتيۆادا بولۋى مۇمكىن، ال قازىر يزرايلدى باسقارىپ وتىرعاندار بۇعان جول بەرمەيدى»، - دەپ ءتۇسىندىردى ول.

«شيەلەنىستى تولىق شەشۋ ءۇشىن ۇرپاقتار ساناسى وزگەرۋى كەرەك»

ال ساياساتتانۋشى يسلام كۋرايەۆ تاياۋ شىعىستاعى وقيعالاردى جانە ولاردىڭ قالاي داميتىنىن بولجاۋ قيىن ەكەنىن اتاپ ءوتتى.

«پالەستينا- يزرايل شيەلەنىسى شامامەن 80 جىل بويى جالعاسىپ كەلە جاتىر، سوندىقتان مۇنداي قاقتىعىستار قالىپتى جاعدايعا اينالدى. تەك سەبەپ-سالدارى مەن وعان قاتىسۋشى ادام اتتارى عانا وزگەرەدى. مەنىڭ ويىمشا، بۇل جاعدايدان ۇتقاندار دا، زاردان شەككەندەر دە كوپ. ءدال قازىر جاعدايدىڭ قالاي داميتىنىن باعالاۋ قيىن، ءبىراق تاجىريبەگە قاراساق، يزرايل قازىر سيرياداعى اۋەجايلارعا شابۋىل جاساي باستادى جانە شەكارادا ليۆانمەن دە اتىسىپ جاتىر. احۋالدىڭ 1967-73 -جىلدارداعىداي دەڭگەيگە جەتە قويۋى ەكىتالاي، ويتكەنى قازىر اراب ەلدەرىنىڭ ادۋىنى باسىلدى. قازىرگى كەزەڭدە يران ايماقتا ءوز مۇددەسى ءۇشىن مۇمكىندىگىن پايدالانىپ جاتىر، ءبىراق ولار تىكەلەي قاقتىعىسقا بارمايدى. ويتكەنى بۇل «ءۇشىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس» دەگەندى بىلدىرەدى»، - دەدى ول.

ونىڭ پىكىرىنشە، يزرايل-پالەستينا شيەلەنىسى بولاشاقتا دا شەشىمىن تابا ما، جوق پا، ونى ايتۋ قيىن.

«ويتكەنى ەكى تاراپ تا ءبىر-ءبىرىن جەك كورەدى. ەلدەردىڭ قازىرگى حالقى جاعدايدى رەتتەۋ پروتسەسىن باستاۋى كەرەك، ال كەلەر ۇرپاق تۇبەگەيلى وزگەرۋى ءتيىس، سودان كەيىن عانا ىمىراعا كەلۋگە بولادى. ماسەلەن، كورشىلەس ليۆاندا ءارتۇرلى كونفەسسيالار مەن ەتنيكالىق توپتار بىرگە تاتۋ-ءتاتتى ءومىر ءسۇرىپ جاتىر. سوندىقتان بۇل جاعدايدا دا شەشىمىن تابۋعا بولادى دەپ ويلايمىن»، - دەدى ساراپشى.

يزرايل- پالەستينا قاقتىعىسى مۇناي باعاسىنا قالاي اسەر ەتىپ جاتىر؟

مۇناي سەرۆيستىك كومپانيالارى پرەزيديۋمىنىڭ ءتوراعاسى راشيد جاقسىلىقوۆ جەر بەتىندە بولىپ جاتقان ءتۇرلى ەكولوگيالىق، ەكونوميكالىق، ساياسي جاعدايلار مىڭدەتتى تۇردە ەنەرگەتيكالىق رەسۋرستارعا كەرى اسەرىن تيگىزەتىنىن اتاپ ءوتتى. ونىڭ ايتۋىنشا، دۇنيەجۇزىندەگى بۇكىل مۇناي- گاز، ەنەرگيا رەسۋرسىنىڭ 38 پايىزى پارسى شىعاناعىندا شوعىرلانعان مەملەكەتتەرگە تيەسىلى. سوندىقتان دا تاياۋ شىعىستاعى شيەلەنىس مۇناي باعاسىنا اسەر ەتەدى.

«وزدەرىڭىز جاقسى بىلەسىزدەر، 2022 -جىلدان بەرى رەسەي مەن ۋكراينا اراسىنداعى قاقتىعىستان كەيىن، رەسەي تولىققاندى ەۋروپا نارىعىنان كەتكەننەن سوڭ، ول نارىقتى تۇگەلدەي پارسى شىعاناعىنداعى مەملەكەتتەر باسىپ الدى. قازىر گازبەن دە، مۇنايمەن دە قامتىپ وتىر. ەندى قاقتىعىس نەگە تىكەلەي اسەر ەتەتىنىنە توقتالساق، بىرىنشىدەن، لوگيستيكاعا، مىسالى، ۇشاقتار ۇشپاي قالدى، بىردەن توقتادى. سونداي-اق مۇناي تاسىپ جاتقان تانكەرلەرگە دە قاۋىپتى. ويتكەنى قيسىق كەتكەن راكەتا ونى جارىپ جىبەرۋى ابدەن مۇمكىن. قازىرگى تاڭدا تانكەرلەر كەم دەگەندە 40000-60000 توننا مۇناي نەمەسە گاز تاسىمالدايدى. بۇل وتە ۇلكەن ەكونوميكالىق شىعىن»، - دەدى ول.

دەسە دە، ول باعانىڭ شارىقتاپ كەتۋى مۇمكىن ەمەس ەكەنىن ەسكە سالدى.

«مەنىڭشە، باعا اناۋ ءبىر ايتقانداي شارىقتاپ كەتپەيدى. سەبەبى سول پارسى شىعاناعىندا ءوندىرىلىپ جاتقان ءونىم، بولماسا گاز، مۇنايعا كىم ينۆەستور بولدى نەمەسە كىمنىڭ اقشاسىمەن ىسكە استى، بۇل مىندەتتى تۇردە امەريكا مەن ەۋروپانىڭ بيزنەسى. ازىرگە كيكىلجىڭ نەمەن اياقتالاتىنىن جانە ۋاقىت مەرزىمى قانشاعا سوزىلاتىنىن ەشكىم ءدوپ باسىپ ايتا الماي وتىر. مەنىڭ ويىمشا، بۇل ۇزاققا بارمايدى، ءبىر- ءبىر جارىم ايدىڭ توڭىرەگىندە شەشىلىپ قالادى»، - دەپ تۇيىندەدى سپيكەر.

قورىتا كەلە، تاياۋ شىعىستاعى جاعدايدىڭ ءالى دە تۇراقتالمايتىنىن، ءتىپتى ۇزاققا سوزىلۋى مۇمكىن ەكەنىن بايقاپ وتىرمىز. وقيعانىڭ ەندى قالاي داميتىنى ايماقتاعى ءارى حالىقارالىق كۇشتەردىڭ دە ءىس- ارەكەتىنە بايلانىستى بولماق...

اۆتور

نازەركە سۇيىندىك