شاكەن ايمانوۆ جانە ۇلتتىق كينو
استانا. KAZINFORM - شاكەن ايمانوۆتىڭ سوڭعى فيلمى - «اتاماننىڭ اقىرىنىڭ» ەكرانعا شىققانىنا جارتى عاسىردان استام ۋاقىت ءوتىپ بارادى. ودان بەرى قانشاما ۇرپاق اۋىستى، قوعام، ونىمەن بىرگە ادام، ونەر، ءبارى- ءبارى وزگەردى. ءبىراق دۇنيە قانشا وزگەرىپ، قالاي دوڭگەلەنسە دە، ۇلتتىق، حالىقتىق ونەردىڭ ءتولقۇجاتى ىسپەتتى كەز كەلگەن ۋاقىتتىڭ تەزىنە شىدايتىن، ماڭگىلىك ولمەيتىن تۋىندىلار بولادى. قازاق كينوسىنىڭ كلاسسيگى، اكتەر، كينورەجيسسەر شاكەن ايمانوۆتىڭ فيلمدەرى ۇلتتىڭ جۇرەگىندەگى الاۋ سەكىلدى.
جالپى، ش. ايمانوۆتىڭ ءومىرى مەن شىعارماشىلىعى تۋرالى ءوزىنىڭ كوزى تىرىسىندە دە، كەيىن دە ۇنەمى جازىلىپ تا، زەرتتەلىپ تە كەلەدى. تۇلعالىق بولمىسى، مىنەزى، قايراتكەرلىگى، فيلمدەرىنىڭ قالاي تۇسىرىلگەنى، ت. ب. تۋرالى زامانداستارى مەن ارىپتەستەرىنىڭ، جاقىن ارالاسقان دوستارىنىڭ قانشاما ەستەلىكتەرى بار.
فيلمدەرىمەن، اسىرەسە «ءبىزدىڭ سۇيىكتى دارىگەر»، «الدار كوسە»، «تاقيالى پەرىشتە»، «اتامەكەن»، «اتاماننىڭ اقىرىمەن» كورەرمەن وتە جاقسى تانىس. وسى ورايدا شاكەن ايمانوۆ شىعارماشىلىعىنىڭ ومىرشەڭدىگىنىڭ قۇپياسى نەدە دەگەن سۇراق تاعى دا تۋىندايدى. بىزدىڭشە، بۇل سۇراقتىڭ جاۋابىن ەڭ الدىمەن سۋرەتكەردىڭ تابيعي بولمىسىنان، تۇلعالىق، ازاماتتىق دۇنيەتانىمىنان، ومىرگە، ونەرگە دەگەن كوزقاراسىنان ىزدەۋ كەرەك.
كەز كەلگەن شىعارما ونىڭ اۆتورىنىڭ جان دۇنيەسىمەن، وي-تولعاۋىمەن، ءوزى ءومىر سۇرگەن ۋاقىتپەن جانە وعان دەگەن قارىم-قاتىناسىمەن تىعىز بايلانىستى. وسىدان بارىپ شاكەن ايمانوۆتاي ءىرى سۋرەتكەردىڭ شىعارماشىلىعىنىڭ قۇپياسى اشىلا تۇسەرى انىق. ال ول ءۇشىن فيلمدەرى، كەيىپكەرلەرى، جالپى كينو، اكتەر، سەناري، ۇلتتىق بولمىس، كينو ءوندىرىسى، ت. ب. تۋرالى ءوزىنىڭ وي- تۇجىرىمدارىنا، ەستەلىكتەرىنە نازار اۋدارعاندى ءجون كوردىك.
شاكەن ايمانوۆتىڭ كينورەجيسسۋراداعى العاشقى قادامى «ماحاببات تۋرالى اڭىز» فيلمىنەن (1954) باستاۋ الدى. وعان دەيىن قازاق دراما تەاترىنىڭ ساحناسىندا (1933 -جىلدان باستاپ) اكتەر رەتىندە يساتاي، اقان سەرى، قودار، قوبىلاندى سەكىلدى تاعى دا باسقا كوپتەگەن كەيىپكەرلەردى سومدادى. 1937 -جىلى قاستەك اۋىلىندا رەجيسسەر مويسەي ليەۆين باستاعان لەنينگرادتىق كينەماتوگرافيستەر «امانگەلدىنى» ءتۇسىرىپ جاتادى، سول فيلمدە كوپشىلىك ساحناسىنداعى ساربازداردىڭ ءبىرىنىڭ ءرولىن وينايدى.
«كيەتىن كيىمدى ءوزىم تاۋىپ، مۇرت جاپسىرىپ، گريمدى دە ءوزىم جاساپ الدىم. مەنى ءتىپتى ءىرى پلانمەن كورسەتتى»، دەيدى ايمانوۆتىڭ ءوزى. وسى ساتتەن باستاپ تەاترداعى قويىلىمداردان بوس كۇندەرى ءتۇسىرىلىم الاڭىنا كەلىپ جۇرەدى. ءتىپتى ۋاقىت وتە كەلە رەجيسسەردىڭ كەڭەسشىسى ءارى كومەكشىسىنە اينالادى.
كەيىپكەرىنە كوپشىلىك ساحناسىنداعى كوپ ساربازدىڭ ءبىرى دەپ ەمەس، اسا ىجداعاتپەن، ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىكپەن قارايدى. قىسقا عانا ۋاقىتتا كورسەتىلەتىن كەيىپكەرىنىڭ بەينەسىن ونىڭ سىرت كەلبەتىنىڭ شتريحتارى ارقىلى ىزدەيدى. ناتيجەسىندە، ءبىر ۋاقىتتا ءارى اكتەر، ءارى سۋرەتشى، ءارى كيىم مامانى، ءارى بەت ارلەۋشىنىڭ قىزمەتىنىڭ ەلەمەنتتەرىن كورەمىز.
ياعني وسى ءبىر قاس-قاعىم ساتتەگى كورىنىستە ءوز كەيىپكەرىنىڭ رەجيسسەرى بولعانىن اڭعارامىز. بۇل - بولاشاق كينو اكتەرى، ۇلتتىق كينورەجيسسۋرانىڭ نەگىزىن قالاۋشى، تەك شىعارماشىلىعىمەن عانا ەمەس، ەلىمىزدەگى كينو ءوندىرىسىنىڭ قارقىنداۋىنا، كينەماتوگرافيستەر وداعىنىڭ قۇرىلىپ، الماتىداعى كينو ءۇيىنىڭ ىرگەتاسىنىڭ قالانۋىنا، جالپى قازاق ۇلتتىق كينوسىنا وراسان زور ەڭبەك سىڭىرگەن شاكەن كەنجەتاي ۇلى ايمانوۆتىڭ كينوداعى ەڭ العاشقى قادامى ەدى.
ش. ايمانوۆتىڭ كينوداعى كەلەسى كەيىپكەرى - مۇحتار اۋەزوۆتىڭ سەناريى بويىنشا تۇسىرىلگەن «رايحان» فيلمىندەگى (1940، رەج. م. ليەۆين) سارسەن تۋرالى جازعان ەستەلىگى كينو اكتەرىنىڭ، جالپى كينەماتوگراف تابيعاتىنىڭ نەگىزگى ەرەكشەلىكتەرىنىڭ ءبىرىن ايقىنداي تۇسەدى.
سيۋجەت بويىنشا سارسەن - زيانكەس، بايدىڭ «بارىپ كەل، شاۋىپ كەلى» جانە ىشكى ارام ويىن جاسىرۋ ءۇشىن ىلعي جىميىپ ءجۇرۋى كەرەك. بار بولعانى وسى. كەيىن كوپ جىلدار وتكەن سوڭ، كەيىپكەرى تۋرالى ش. ايمانوۆتىڭ ءوزى بىلاي دەيدى: «جاقىندا ءبىر تانىسىم فيلمدى كورىپ، كەيىپكەرىمنىڭ اناۋ ايتقانداي تىم قاراپايىم ەمەستىگىن، ءتىپتى ونىڭ جىميعانىنىڭ وزىندە جىرتقىشقا ءتان قورقىنىش- ۇرەيدىڭ بار ەكەنىن ايتتى.
ءبىراق جاڭاعى تانىسىم ايتقانداي، ول ۇرەي كەيىپكەردىڭ وزىندەگى ەمەس، تۇڭعىش رەت كامەرا الدىندا تۇرعان مەنىڭ، ياعني جاس اكتەردىڭ ۇرەيى ەدى». شىندىعىندا، بۇل وتە قىزىق باقىلاۋ. وسى ءبىر-اق اۋىز ءسوزدىڭ وزىندە كينەماتوگرافتاعى كەيىپكەر بەينەسىنىڭ تابيعاتى، اكتەر ويىنى مەن كامەرانىڭ ارا-قاتىناسى تۋرالى جازىلعان قانشاما تەوريالىق زەرتتەۋلەردىڭ نەگىزگى ءتۇيىنى بار. ش. ايمانوۆ سونى ءدوپ باسىپ ايتىپ وتىر.
1945 -جىلى سەناريىن مۇحتار اۋەزوۆ پەن گريگوري روشال بىرىگىپ دايىنداعان ءارى الماتى كوركەمسۋرەتتى جانە حرونيكالىق فيلمدەر كينوستۋدياسىندا تۇسىرىلگەن العاشقى - «اباي اندەرى» (رەج. گ. روشال) فيلمى جارىققا شىعادى. وسى فيلمدە شاكەن ايمانوۆ ابايدىڭ شاكىرتتەرىنىڭ ءبىرى - ءشارىپتى وينايدى.
«امانگەلدىدەگى» ساربازدىڭ بەينەسىنەن باستالعان ىزدەنىس «رايحاندا» جالعاسىپ، «اباي اندەرىندە» تەرەڭدەي تۇسەدى. كينو جانە ونداعى اكتەر ويىنىنىڭ نەگىزگى تابيعاتىنا، كەيىپكەرلەرىنىڭ ىشكى جاندۇنيەسىن، پسيحولوگيالىق استارىن بەرۋدە كينەماتوگرافيالىق ەكۆيۆالەنتتەردى تابۋعا تىرىسادى. مۇنى اسىرەسە، ىشكى قاراما- قايشىلىعى كوپ ءشارىپتىڭ بەينەسىمەن جۇمىس ىستەۋدەگى ىزدەنىستەرىنەن بايقاۋعا بولادى.
«جاعىمسىز كەيىپكەردىڭ سىرت-كەلبەتىنە ءتان ءداستۇرلى بەلگىلەرگە عانا جۇگىنگىم كەلمەدى. كەرىسىنشە، ونىڭ سىرتتاي جۋاس، مەيىربان، ەشكىمگە زالالى جوق ادام سەكىلدى كورىنگەنىمەن، جاۋىزدىعىن ىشىندە جاسىرعان كەيىپكەر ەكەنىن كورسەتكىم كەلدى»، دەيدى اكتەردىڭ ءوزى («توپجارعان»، 297 ب. ).
ش. ايمانوۆتىڭ ءشارىپى - تۇلا بويى ءسال بۇگىلىپ، ەڭكىش تارتىپ جۇرەتىن، ءار قادامىن اڭداپ باساتىن كەيىپكەر. كوزىلدىرىگى، باسىنا كيگەن قارا قالپاقتىڭ ءوزى ول تۋرالى ءبىراز اقپارات بەرەدى. سىرت كەيپىندەگى وسىنداي دەتالدار عانا ەمەس، قيمىل-قوزعالىسى، كوزقاراسى ارقىلى دا ءشارىپ بەينەسىنىڭ پسيحولوگيالىق استارىنا ءمان بەرەدى.
بەلگىلى وتاندىق كينو زەرتتەۋشىلەرى شاكەن ايمانوۆتىڭ سومداۋىنداعى ءشارىپتى قازاق كينوسىنىڭ تاريحىنداعى ۇزدىك كەيىپكەرلەردىڭ ءبىرى ءارى جاعىمسىز ادام بەينەسىنىڭ استارلى، نازىك شەشىمىن تابۋداعى ۇزدىك ۇلگى دەپ باعالادى. مىسالى، بەلگىلى كينوتانۋشى، كينوسىنشى باۋىرجان نوگەربەك بىلاي دەيدى: «اباي اندەرى» فيلمىنىڭ قۇرىلىمىندا ءشارىپ بەينەسىنىڭ ماڭىزى وتە زور. كەيىپكەر پسيحولوگياسىنىڭ نازىك يىرىمدەرى، بەت- الپەتى، ءجۇرىس- تۇرىسى، كيىمى، گريم سەكىلدى سىرت كەلبەتىنىڭ ايشىقتى تۇستارى ءشارىپتىڭ ىشكى ريتمىمەن ۇندەستىك تاۋىپ، فيلمنىڭ ءون بويىندا ۇنەمى ساقتالىپ وتىرادى. بۇل ايمانوۆتىڭ تاماشا اكتەرلىك ويىنىن بىلدىرسە كەرەك» («ەكراننو-فولكلورنىە تراديتسي ۆ كازاحسكوم يگروۆوم كينو»، 149-150 ب ب. ).
شاكەن ايمانوۆتىڭ كينودا وسىلاي باستالعان اكتەرلىك تاجىريبەسى اقىن جامبىل جابايەۆتىڭ جاستىق شاعىن، ەسەيگەن جانە قارتتىق كەزەڭدەرىن ەكرانعا الىپ كەلۋىنە جول سالدى.
جالپى، «جامبىل» (1952، رەج. ە. دزيگان) - ءبىر اكتەردىڭ كەيىپكەر ءومىرىنىڭ ءۇش كەزەڭىن ويناعان قازاق كينوسىنىڭ تاريحىنداعى العاشقى فيلم. فيلم سول كەزەڭنىڭ كورەرمەنى اراسىندا وتە تانىمال بولدى ءارى جامبىلدىڭ بەينەسى تۋرالى جاقسى پىكىرلەر ايتىلىپ جاتتى. سولاردىڭ ءبىرى - پولياك سىنشىسى پيتەر زبيگنيەۆ شاكەن ايمانوۆتىڭ كەيىپكەردى سومداۋداعى اكتەرلىك ەرەكشەلىكتەرىن اتاپ وتەدى.
شاكەن ايمانوۆتىڭ كينوداعى شىعارماشىلىعىنىڭ قايناركوزى «رايحان» فيلمىمەن، سونداي-اق «امانگەلدى»، «اباي اندەرى»، «جامبىل» سەكىلدى العاشقى تاريحي-بيوگرافيالىق فيلمدەرمەن تىعىز بايلانىستى بولدى. وسى فيلمدەردەگى اكتەرلىك تاجىريبەسى كەيىن سابىر بايانوۆ، الدار كوسە سەكىلدى قازاق كينوسىنىڭ تاريحىنداعى بىرەگەي كەيىپكەرلەرىنىڭ دۇنيەگە كەلۋىنە ىقپال ەتكەنى ءسوزسىز.
جامبىل ءرولى ش. ايمانوۆتىڭ كينو ونەرىنە، سونىڭ ىشىندە كينورەجيسسۋراعا تۇبەگەيلى اۋىسۋىنا ىقپال ەتتى. كەيىن وسى ءبىر ءسات تۋرالى: «كەيىپكەر بەينەسىنە قاتىستى رەجيسسەر ەكەۋمىزدىڭ ارامىزداعى پىكىر- تالاستار فيلم ءتۇسىرىپ كورسەم قايتەدى دەگەن ويعا جەتەلەدى. دەگەنمەن بۇل ويىمنىڭ جۇزەگە اسارىنا اسا سەنبەدىم. ويتكەنى تەاتردا بىرنەشە سپەكتاكل قويعان تاجىريبەم بولسا دا، كينونىڭ تابيعاتى تىم كۇردەلى سەكىلدى كورىندى»، - دەپ جازدى («توپجارعان»، 301 ب. ).
ش. ايمانوۆ كينورەجيسسۋراعا 1953 -جىلى كەلدى. ول كەزدە بارلىق رەسپۋبليكالار سەكىلدى ەلىمىزدەگى كينو ءوندىرىسىنىڭ قارقىنى تىم ماردىمسىز ەدى. جەتى جىل ىشىندە (1945-1952) بار-جوعى ءۇش قانا فيلم («اباي اندەرى»، «جامبىل»، «التىن ءمۇيىز») ءتۇسىرىلدى. 1953 -جىلدان باستاپ كينووندىرىسى قايتا جاندانادى، ال ول ءۇشىن جاڭا شىعارماشىلىق كۇشتىڭ قاجەتتىلىگى تۋىندايدى. شاكەن ايمانوۆتىڭ كينوستۋديا جۇمىسىنا ارالاسۋى وسى كەزەڭنەن باستالادى.
شاكەن كەنجەتاي ۇلىنىڭ كينورەجيسسۋراداعى العاشقى قادامىن حالىق شىعارماشىلىعىمەن بايلانىستىرۋىنىڭ وزىندە تەرەڭ ءمان بار. «قوزى كورپەش - بايان سۇلۋ» جىرىنىڭ نەگىزىندە «ماحاببات تۋرالى اڭىز» (1954, ستس.: ع. مۇسىرەپوۆ) فيلمىمەن شىن مانىندە قازاق ۇلتتىق كينورەجيسسۋراسى دۇنيەگە كەلدى. باسىندا كينو تاريحشىلارى تاراپىنان فيلمنەن گورى، كينوپلەنكاعا كوشىرىلگەن سپەكتاكل دەگەن سىن كوپ ايتىلادى.
دەگەنمەن ۋاقىت وتە كەلە فيلم تۋرالى پىكىر وزگەرە باستايدى. مىسالى، بەلگىلى كينوتانۋشى باۋىرجان نوگەربەكتىڭ پىكىرىنشە، «ماحاببات تۋرالى اڭىز» فيلمى ورىس جانە الەم كينوسى سەكىلدى قازاق كينوسىنىڭ دا ءوزىنىڭ العاشقى قادامىن ۇلتتىق فولكلور مەن تەاتر ونەرىنىڭ داستۇرلەرىن يگەرۋدەن باستاعانىن دالەلدەدى («ەكراننو- فولكلورنىە تراديتسي ۆ كازاحسكوم يگروۆوم كينو»، 174 ب. ). كينو تانۋشى، سونداي-اق قازاق ۇلتتىق كوركەمسۋرەتتى كينوسىنىڭ دۇنيەگە كەلۋى وسى فيلمنەن باستالدى دەيدى.
رەجيسسەر شاكەن ايمانوۆتىڭ ءوزى العاشقى فيلمىنىڭ نەگىزىنە فولكلور شىعارماسىن تاڭداۋىنىڭ سەبەپتەرى تۋرالى بىلاي دەيدى: «ەڭ الدىمەن قايتا قۇرىلعان ستۋديانىڭ جۇمىسىنا كورەرمەن نازارىن اۋدارتۋ كەرەك بولدى. ال «قوزى كورپەش - بايان سۇلۋ» جىرىن حالىق جاقسى بىلەدى، وعان جارنامانىڭ اسا قاجەتى جوق. سونداي-اق قازاق كينو ونەرى وداقتىق ەكرانعا شىعۋى كەرەك. ول ءۇشىن جۇرت جاقسى بىلەتىن حالىق جىرىنان اسقان تاماشا ماتەريالدى قايدان تاباسىز؟» («و سەبە، و سۆوەم يسكۋسستۆە»، 27-28 ب ب. ).
وسىنىڭ وزىندە رەجيسسەر ءا دەگەننەن قازاق ۇلتتىق كينوسىنىڭ نەگىزگى بەلگىلەرى مەن مىندەتتەرىن اتاپ وتىر. ەڭ الدىمەن، حالىق شىعارماشىلىعىنا نازار اۋدارۋ - بۇل كينونىڭ ۇلتتىق رەڭك الۋىنا ءبىرتابان جاقىنداتادى. ەكىنشىدەن - كورەرمەندى ۇمىتپايدى. ۇشىنشىدەن - قازاق كينوسىنىڭ ءوز ەلىمىزدىڭ اۋماعىنان تىس جەرلەرگە، الەمدىك كەڭىستىككە شىعۋىنىڭ ماڭىزدى ەكەنىنە ءمان بەرەدى. ءبىراق ءبارىنىڭ نەگىزىندە «ۇلتتىق»، «حالىقتىق» دەگەن ۇعىمدار باسىم تۇر. وسى ءۇش تارماق شاكەن ايمانوۆتىڭ كەيىنگى فيلمدەرىنىڭ، ءتىپتى جالپى قازاق كينوسىنىڭ نەگىزگى مانيفەسى ىسپەتتى.
شاكەن ايمانوۆ «ماحاببات تۋرالى اڭىزدان» باستاپ «دالا قىزى» (1954)، «ءبىز وسىندا تۇرامىز» (1956)، «ءبىزدىڭ سۇيىكتى دارىگەر» (1957)، «ءبىر اۋداندا» (1960)، «ءان شاقىرادى» (1961)، «جول قيىلىسى» (1963)، «الدار كوسە» (1964)، «اتامەكەن» (1966)، «تاقيالى پەرىشتە» (1968)، «اتاماننىڭ اقىرى» (1970) اتتى ون ءبىر فيلم ءتۇسىردى.
ءاربىر فيلم سايىن رەجيسسەر ش. ايمانوۆتىڭ قولتاڭباسى، ءستيلى، ازاماتتىق، تۇلعالىق ۇستانىمى ايشىقتالا تۇسەدى. فيلمدەرىنىڭ ەڭ نەگىزگى ەرەكشەلىگى - كوركەمدىك تارتىسىنىڭ ءبىر جاعىندا مىندەتتى تۇردە ۇلتتىق، حالىقتىق دۇنيە- تانىم تۇرادى. مۇنىڭ ايقىن كورىنىسى «ءبىر اۋداندا» فيلمىنەن باستاۋ الادى.
«ءبىر اۋداندا» فيلمىنىڭ ەڭ باسىندا-اق ۇلتتىق دۇنيەتانىم مەن بولمىس كەڭەستىك كوزقاراسقا بىردەن قارسى قويىلادى. شىعارما ءا دەگەننەن اۋدان باسشىسى سابىر بايانوۆ (شاكەن ايمانوۆ) پەن دۇيسەن بەكتاسوۆتىڭ ء(اسانالى ءاشىموۆ) ءبىر- بىرىنە قاراما-قارسى كوزقاراستارىنىڭ ۇيلەسپەۋىمەن باستالادى. ءارى قارايعى وقيعالاردىڭ دامۋ بارىسى وسى ەكى كوزقاراستىڭ ءوزارا تارتىسىنا نەگىزدەلەدى. تارتىستىڭ ءبىر جاعىندا - ۇلتتىق دۇنيەتانىمدى، ءومىر ءسۇرۋ سالتىن ۇستانعان بايانوۆ (ءوزى باسقاراتىن اۋداندا نەگىزىنەن قازاقتار تۇرادى، سوندىقتان ولاردىڭ پارتيا تاپسىرماسى بويىنشا ۇيرەك، شوشقا باعۋىنا قارسى)، ال ەكىنشى جاعىندا - وتكەننەن باس تارتىپ (سەبەبى، «كوممۋنيزمگە بارۋعا كەدەرگى جاسايدى»)، جاڭا ءومىردى كوكسەگەن بەكتاسوۆ (بايانوۆتىڭ پىكىرىمەن كەلىسپەيدى). اقىر سوڭى بايانوۆ كوزقاراسىنىڭ جەڭىلىسىمەن اياقتالادى.
شاكەن ايمانوۆتىڭ ءوزى فيلم سەناريىنىڭ العاشقى نۇسقاسىندا بايانوۆتىڭ سوڭىنا دەيىن كۇرەسەتىنىن، جەڭىلمەيتىنىن، ءبىراق ءتۇسىرۋ كەزىندە رەداكتورلاردىڭ، ت. ب. كەڭەسىمەن وزگەرتىلگەنىن، ءسويتىپ كەيىپكەردى ويىنداعىداي تولىق الىپ شىعا الماعانىن اشىنا جازادى («توپجارعان»، 306-307 ب ب. ).
الايدا بۇگىنگى كۇن تۇرعىسىنان قاراعاندا، فيلمنىڭ ءون بويىنان رەجيسسەردىڭ، ونىمەن بىرگە كەيىپكەرىنىڭ ىشكى مۇڭى، ءوزى ءومىر سۇرگەن ۋاقىتتىڭ تالاپتارىمەن كەلىسە الماي، شاراسىز كۇيگە تۇسكەن بۇلقىنىسى سەزىلەدى، وقىلادى.
بۇل بايانوۆتىڭ سىرتقى كەلبەتىنەن، كوڭىل- كۇيىنەن، اۋداندى ارالاپ، ءارقيلى ادامدارمەن كەزدەسۋ ساتتەرىنەن، ت. ب. بايقالادى.
ءتىپتى تاۋ مەن دالانىڭ ءوزى كەيىپكەردىڭ ومىرىندەگى اسا ءبىر قىمبات دۇنيەسىمەن قوشتاسىپ تۇرعانداي كورسەتىلەدى. وسى تۇستا «ونىڭ زامانى كەلەدى» (1957، رەج. م. بەگالين) فيلمىنىڭ سوڭىنداعى تاۋ مەن دالا كورىنىستەرى ەسكە تۇسەدى. مۇندا دا شوقان ولارمەن ءوزىنىڭ جان- دۇنيەسىندەگى، دۇنيەتانىمىنداعى ەڭ ءبىر قيماس اسىلىمەن قوشتاسىپ تۇرعانداي اسەر قالدىرادى. فيلمدە شوقان كوز تىككەن تاۋ مەن دالا وتە مۇڭدى كەيىپتە بەرىلەدى.
سەبەبى ورىس پاتشاسىنىڭ «اياعى» جەتىپ ۇلگەرگەن قازاقتىڭ كەڭ دالاسى مەن تاۋلارى بىرتىندەپ ەركىندىگىنەن ايىرىلىپ بارادى. «ءبىر اۋداندا» فيلمىندەگى تاۋ مەن دالا كورىنىستەرى دە ءدال وسىلاي وقىلادى. رەجيسسەر وسىلايشا ءوزى ويناعان سابىر بايانوۆ ارقىلى قازاق كينوسىنا ەرەكشە تۇلعا- كەيىپكەر اكەلدى.
كەلەسى «جول قيىلىسى» فيلمى ادامگەرشىلىك، مەيىرىمدىلىك تۋرالى گۋمانيستىك كوزقاراس پەن ادام قولىمەن جازىلعان زاڭنىڭ اراسىنداعى تارتىسقا قۇرىلسا، ال «تاقيالى پەرىشتە» فيلمىنىڭ كوركەمدىك قۇرىلىمىنا ۇلتتىق مادەنيەت پەن جاڭا زامان الىپ كەلگەن وزگە مادەنيەتتىڭ تارتىسى ەنگىزىلەدى. حالىق اڭىز-اڭگىمەلەرىنىڭ نەگىزىندە تۇسىرىلگەن «الدار كوسە» فيلمىنىڭ باستى كوركەمدىك تارتىسى كەدەي-كەپشىك پەن جارلى-جاقىبايدىڭ مۇڭىن جوقتاپ، ارمان-مۇددەسىن قورعاعان الدار مەن ۇستەم تاپ اراسىنداعى تەكە-تىرەسكە قۇرىلادى. ال «اتامەكەن» فيلمى ارقىلى ءاربىر قازاق ءۇشىن تۋعان جەر، اتامەكەن، اتا-بابا رۋحى، ۇلتتىق دۇنيەتانىم، حالىقتىق نانىم- سەنىم، ت. ب. تۋرالى ۇعىمداردىڭ قانشالىقتى ماڭىزدى ەكەنىن كورسەتەدى.
شاكەن ايمانوۆ فيلمدەرىنىڭ نەگىزىنە الىنعان كوركەمدىك تارتىستىڭ ءبىر جاعىندا ۇنەمى ۇلتتىق قۇندىلىقتار مەن دۇنيەتانىمدى قورعاۋ، دارىپتەۋ جولىنداعى كۇرەس تۇرادى. ول شىعارمالاردىڭ قان تامىرىندا ۇلتتىق بوياۋ مەن ناقىش، ۇلتتىق بولمىس پەن مىنەز- قۇلىقتىڭ ماڭگى ورىن الاتىنى دا سوندىقتان. شاكەن ايمانوۆ فيلمدەرىنىڭ ومىرشەڭدىگىنىڭ نەگىزگى قۇپياسى دا وسىندا بولسا كەرەك.
رەجيسسەردىڭ ءوزى «ۇلتتىق كينو ەڭ الدىمەن ادامداردىڭ مىنەز-قۇلقى، ءىس-ارەكەتى، ءسوزى، سەزىمى ارقىلى دۇنيەگە كەلەدى. سوندىقتان دۇرىس ءارى ءدال كورسەتىلگەن ۇلتتىق مىنەز-قۇلىق فيلمنىڭ ۇلتتىق فورماسىن ايقىندايدى» دەپ جازدى («توپجارعان»، 315 ب. ).
ۋاقىت، قوعام وزگەرەدى، ۇرپاق اۋىسادى، ءبىراق ءاربىر ۇلتتىڭ، حالىقتىڭ ونەرىندە وزگەرمەيتىن نەگىزگى قاعيدالار بار.
شاكەن ايمانوۆتىڭ ۇلتتىق فيلم، مىنەزگە قاتىستى سوزدەرى بۇگىنگى قازاق كينەماتوگرافيستەرى ءۇشىن دە ۇنەمى ەسكەرىلۋى ءتيىس باستى قاعيدا بولۋى كەرەك دەپ ويلايمىز.
ءنازيرا راحمان قىزى،
كينوتانۋشى، ونەرتانۋ كانديداتى
Egemen Qazaqstan
