شاكەن ايمانوۆ الدار كوسە فيلمىندە كيگەن بوركىن كىمگە سىيلادى
پاۆلودار. KAZINFORM - بۇگىن قازاقتىڭ ايگىلى اكتەرى، رەجيسسەر، 1964 -جىلدان ك س ر و حالىق ءارتىسى شاكەن ايمانوۆتىڭ تۋعانىنا 110 جىل. «الدار كوسە» تۋرالى ەڭ العاش فيلم ءتۇسىرىپ، كەيىپكەر بەينەسىن كورەرمەنگە جەتكىزگەن ۇلتتىق كينونىڭ اتاسى سول كارتينادا كيگەن بوركىن نەمەرە اعاسى شامات مۇزاپاروۆقا سىيعا تارتقانىن بىلەسىز بە؟ بۇگىندە باس كيىم بۇقار جىراۋ اتىنداعى ادەبيەت جانە ونەر مۋزەيىندە ساقتاۋلى تۇر.
اقبەتتاۋدىڭ باۋرايىنداعى «ايمانبۇلاق» جازىعى ايدابول ۇرپاقتارىنىڭ، سونىڭ ىشىندە اتاقتى شوڭ ءبيدىڭ قىستاۋى بولعان. شاكەن اعانىڭ كىندىك قانى تامعان جەر. جالپى ايماننان 8 بالا تارايدى. ونىڭ ىشىندە كەنجەسى كەنجەتايدان ابدىكارىم، شاكەن (شاھكارىم)، كاۋكەن (ءابدىراحىم) دۇنيەگە كەلسە، اعاسى مۇزاپاردىڭ قاپان، شامات، كارىمقۇل، قالكەن ەسىمدى ۇلدارى بولعان.
قازىرگى كۇنى كەرەكۋ قالاسىندا تۇراتىن توعجان مۇزاپاروۆ - شاماتتىڭ ۇلى. ول شاكەندى بالا شاعىندا كورىپ، اعالىق مەيىرىمىن سەزىنگەن جان.
بيىل زەينەت جاسىنا جەتىپ قالعان اعادان اتاقتى رەجيسسەر جايىندا ەستەلىكتەرىمەن ءبولىسۋدى سۇراعان ەدىك.
«اكەم شامات مۇزاپار ۇلى شاكەنگە نەمەرە اعا بولىپ كەلەدى. ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىسقا قاتىسىپ، جەڭىس كۇنىنە دەيىن جاۋمەن ارپالىسقان. ۇزاق جىلدار ريددەردە ەڭبەك ەتتى. سول تۇستا ەكى اعايىندىنىڭ (مۇزاپار مەن كەنجەتايدىڭ) بالالارى ءار جەردە ءبىلىم الىپ جۇرگەن عوي. ولاردى وقىتۋ ءۇشىن اكەم بارىن سالادى. ەكى ءۇيدىڭ بالالارى وتە تاتۋ-ءتاتتى، تۋىسقاندىق بايلانىستارى مىقتى ەدى. باياناۋىلدىڭ اقبەتتاۋىنىڭ باۋرايىندا «ايمانبۇلاق» دەگەن اسەم مەكەن بار، شاكەن اعانىڭ دۇنيەگە كەلگەن جەرى.
بۇگىندە ول جەرگىلىكتى ۇلتتىق پاركتىڭ اۋماعىنا ەنىپ تۇر. سول اقبەتتاۋدىڭ باۋىرىنداعى جازىقتا كەنجەتاي اتانىڭ بورەنەدەن سالىنعان قىستاۋى بولعان. كاۋكەن اعانىڭ ايتۋىنشا، كەنجەتاي اتامىز اۋلەتىنە تارتقان ونەرلى، ساياتشى بولعان جان. كەنجەتايدىڭ سول شاعىن عانا ۇيىندە ءانشى قالي بايجانوۆ، ىسقاقباي كۇيشى، دۇيسەنباي ەرتەگىشى، راحمەتقوجا قيسساشى، ساۋىق سۇيگىش اعاسى مۇزاپار (اتامىز)، ءىنىسى قاجىمۇرات، تاعى باسقا ەل جاقسىلارى جينالىپ، ويىن-دۋماندى قاتتى قىزدىرادى ەكەن. شاكەن اعانىڭ كىشكەنتايىنان ونەرلى، ءانشى، اكتەر بولىپ قالىپتاسۋى وسىنداي ويىن- ساۋىقتىڭ اراسىندا ءجيى بولۋىنان بولار. ايگىلى «ەكى جيرەنىن» بالا شاقتان ايتقان. ءبىزدىڭ اكەمىز قازىرگى تورايعىر اۋىلىندا تۋعان عوي. ول كىسى 1989 -جىلى دۇنيەدەن وزدى»، - دەپ اڭگىمەلەدى ول.
«الدار كوسە» فيلمى - شاكەن ايمانوۆتىڭ ءوزى باستى كەيىپكەردىڭ ءرولىن سومداعان ءىرى شىعارمالارىنىڭ ءبىرى. سول كارتينادا الداردىڭ باسىنان تاستامايتىن بوركى ەستەرىڭىزدە بولار. قازاقتىڭ ماڭدايىنا بىتكەن جارىق جۇلدىزىنىڭ تەرى سىڭگەن قۇندى جادىگەردى توعجان مۇزاپاروۆ سوناۋ ءبىر جىلدارى پاۆلودارداعى بۇقار جىراۋ اتىنداعى ادەبيەت جانە ونەر مۋزەيىنىڭ قورىنا تاپسىرعان ەكەن.
مۋزەي ديرەكتورى ەربول قايىروۆتىڭ ايتۋىنشا، بۇل بورىكتىڭ مۋزەي قىزمەتكەرلەرىنىڭ قولىنا تۇسكەنگە دەيىنگى تاريحى دا قىزىق. كينورەجيسسەر ءوزىنىڭ تۋعان جەرى - باياناۋىلدا 1969 -جىلى «نايزاتاس باۋرايىندا» فيلمىنىڭ نەگىزگى سيۋجەتتەرىن تۇسىرگەنى ءمالىم. كەيىن الماتىدا فيلم ءتۇسىرۋ جۇمىستارى اياقتالادى. ءبىراق ءتۇسىرۋ توبىنا قوسىمشا كورىنىس قاجەت بولىپ، ولار باياناۋىلعا قايتا جول تارتادى. ءسويتىپ، بارلىق شارۋاسىن اياقتاپ، كەرى قايتىپ بارا جاتقاندا پاۆلودار قالاسىنا ايالداسا كەرەك. مۇندا نەمەرە اعاسى شامات مۇزاپاروۆتىڭ ۇيىندە قوناق بولعان. رەجيسسەر كەتەرىندە «بىرنەشە فيلمگە تۇسكەن ايگىلى بورىگىمدى تاستاپ كەتەيىن، مەنەن كادە بولسىن» دەپ ءۇي يەسىنە ۇستاتقان ەكەن. تۋىستارى بورىكتى كوزىنىڭ قاراشىعىنداي ەتىپ، كوپ جىل بويى ساقتاپ كەلىپتى. وسىلايشا، ول بۇگىندە حالىققا ورتاق ەستەلىككە اينالىپ، كورگەن جاننىڭ ەسىنە سوناۋ 1965 -جىلى جارىق كورگەن «الدار كوسە» فيلمىن تۇسىرەدى. مۋزەي قورىنداعى قۇندى جادىگەرلەر قاتارىندا شاكەن ايمانوۆتىڭ 1970 -جىلى ماسكەۋدە اپاتقا ۇشىراپ، قازا بولعان ساتىندەگى بىلعارى تونى دا ساقتالىپ تۇر.
بورىك جونىندەگى ەستەلىكتەردى ويىنا تۇسىرگەن توعجان مۇزاپاروۆ اڭگىمەسىن ودان ءارى جالعاي ءتۇستى.
«مەن بالا كەزىمدە شاكەن اعانى بىرنەشە رەت كوردىم. الماتىعا تالاي مارتە قوناققا بارىپ، سول ۇيدە اپتالاپ جاتاتىنبىز. ءبىزدى مەدەۋگە، قالانىڭ اسەم جەرلەرىنە اپارىپ، قىدىرتاتىن. 1968 -جىلى بولۋى كەرەك، انام ءجاميلا شۇلەمباي قىزى ەكەۋىمىز الماتىعا كەزەكتى رەت بارعاندا قىزمەتتىك كولىگىمەن مەدەۋگە الىپ شىقتى. ول جەردە «تاقيالى پەرىشتە» ءتۇسىرىلىپ جاتىر ەكەن. سوندا كوپ قىزىققا كەنەلگەنىم بار. ايگىلى ءالىمعازى رايىمبەكوۆ، سەركە قوجامقۇلوۆ، ءامينا ءومىرزاقوۆا، وزگە دە اكتەرلەردى تۇڭعىش رەت كوردىم. تاعى بىردە شاكەن اعا مەنى ۇيدە جالعىز قالماسىن دەپ، ءبىر پودەزدە تۇراتىن ءانشى روزا باعلانوۆانىڭ پاتەرىنە تاستاپ كەتكەنى بار.
روزا اپايدىڭ ءۇيى ۇنەمى تاپ-تۇيناقتاي بولىپ تۇراتىن. ال شاكەن اعانىڭ بالالارعا دەگەن مەيىرىمى كەرەمەت ەدى. «ءاي، توقاشبەك، مۇندا كەل» دەپ ەركەلەتە اتايتىن ەسىمىمدى. اقجارقىن مىنەزدى، ۇنەمى كوڭىلدى، كۇلىپ جۇرەتىن ادام-تۇعىن. دۇنيە جيماعان، بارىن ايامايتىن قاراپايىم جان ەدى، ءۇش بولمەلى پاتەرىنەن وزگە مۇلكى بولماعان. ال ەندى بورىك جايىندا ايتار بولسام، قايتىس بولارىنان ءبىر جىل بۇرىن پاۆلودارعا كەلدى.
قالادا قازىرگى «قازاقستان» مەيرامحاناسى بار، كينو تۇسىرۋشىلەردىڭ بارلىعى سوندا ورنالاساتىن. ول كەزدە كەرەكۋدەگى يسا بايزاقوۆ كوشەسىندە جەر ۇيدە تۇرامىز. كينو تۇسىرۋشىلەردىڭ بارلىعى توپىرلاپ ءبىزدىڭ ۇيگە قوناققا جينالادى. انام ناۋبايحانادا جۇمىس ىستەگەن، كەلگەن قوناقتاردىڭ بارلىعىن تاماقتاندىرىپ، ريزا قىلىپ جىبەرەدى. سوندا شاكەن اعامىز اكەمە ەستەلىك بولسىن دەپ باسىنا كيىپ جۇرگەن بوركىن تاستاپ كەتتى. «الدار كوسە» فيلمىندەگى بورىك ەكەنىن كەيىن بىلدىك قوي. اكەمىز قاستەرلەپ تورگە ءىلىپ قويادى، ۇساق بالالار قايدان ءبىلىپپىز، الگىنى كيىپ الىپ وينايتىنبىز. بىردە شاكەن اعا ماعان فرانسيا ەلىنەن ىشىنە ءتاتتى تولتىرىلعان پاروۆوز ويىنشىعىن الىپ كەلگەنى ەسىمدە. الگىنى كورسەتىپ، كورشى-قولاڭنىڭ بالالارىنا ماقتاناتىنمىن»، - دەپ ەسىنە الدى.
شاكەن اعا تۋعان توپىراعىنا كينو تۇسىرۋگە كەلگەندە ەل-جۇرت بارلىق كينو ءتۇسىرۋشى توپتى كەزەكپەن قوناق ەتىپ كۇتەدى ەكەن. جاز بويى الدەبىر تۋىندىنى ءتۇسىرىپ جاتقاندا باياناۋىلدىق تۇرعىن، «قوڭىر اۋليە» ۇڭگىرىندە شىراقشى بولعان جۇمات قۇرمانوۆ ءتۇسىرۋ توبىنىڭ جىلقىسىن باعىپتى. سوندا وعان شاكەن اعا كۇنىنە 3 سوم 50 تيىن تولەپ تۇرعان. ءارى كەتەرىندە ءبىر جىلقىنى سوعىمعا بايلاپ كەتكەن. مۇنداي مىرزالىق شاكەن اعاعا عانا ءتان بولسا كەرەك.
كەرەكۋدە كەڭەس وكىمەتى جىلدارى قازاق تەاترى بولمادى. ەل-جۇرتتىڭ ۇلتتىق ونەرگە سۋساپ وتىرعان ۋاقىتى. كەيدە الماتىدان شاكەن اعا باستاعان اتاقتى اكتەرلەر گاسترولدەتىپ پاۆلودارعا كەلىپ، قازىرگى چەحوۆ اتىنداعى ورىس تەاترىن دۇبىرگە تولتىرىپ، بىرىنەن سوڭ ءبىرى پەسالار قويادى ەكەن. «ەڭلىك- كەبەك»، «قىز جىبەك» قويىلىمدارىن ەرەسەكتەر تۇرماق، بالالاردىڭ ءوزى قىزىعا كورەتىن كەزەڭ بولعان.
اۆتور
مۇرات اياعان
