شاكارىم قۇدايبەردى ۇلىنىڭ ءانىن حالىققا قايتارعان ءانشى

ءان نەمەسە كۇي وزدىگىنەن ساقتالىپ، كەلەر ۇرپاققا وزدىگىنەن جەتپەيدى. ونى قاستەرلەپ، باپتاپ، ناسيحاتتاپ جۇرەتىن تۇلعالار بولادى. كەيبىرىنىڭ ونەرى نوتاعا ءتۇسىپ، قۇجات تۇرىندە حاتتالىپ قالادى. ەندى ءبىر كومپوزيتوردىڭ شىعارمالارى شاكىرتتەرى مەن نەمەرە شاكىرتتەرى ارقاسىندا ءبىزدىڭ زامانىمىزعا جەتەدى. تاعى ءبىر ونەرپازداردىڭ ەسىمى مەن شىعارماشىلىعى جايلى اڭگىمە-دەرەك ساقتالعانىمەن، مۋزىكا تۇرىندەگى مۇراسى جوعالىپ، ۇمىتىلىپ كەتەدى. ۇمىتىلۋعا شاق قالادى. وسىنداي كەزدە «و دۇنيەدەن سۋىرىپ الىپ شىعاتىن» جوقتاۋشىسى كەرەك. مىنە، سونداي ونەرپازداردىڭ ءبىرى - كەلدەنباي ولمەسەكوۆ.

كەلدەنباي ولمەسەكوۆ (1953-2011) بۇگىندە شاكارىم اندەرىنىڭ ناسيحاتتاۋشىسى رەتىندە حالىققا بەلگىلى. كەلدەكەڭنىڭ جانە وعان اندەردى ۇيرەنۋگە سەبەپشى بولعانداردىڭ ارقاسىندا، وسى كۇندەرى شاكارىم قاجىنىڭ اندەرى ۇمىتىلماي ايتىلىپ ءجۇر. تەك قاجىنىڭ عانا ەمەس، بەرىكبول كوپەن ۇلى، ءمىرجاقىپ دۋلات ۇلى، ماعجان جۇمابايەۆ، شاكىر ابەن ۇلىنىڭ ءتول تۋىندىلارى وسى ءانشىنىڭ قورىنان تابىلىپ، جۇرتقا جايىلدى. بۇگىنگى جازباعىمىز كەلدەنباي ءانشىنىڭ ءومىر تاريحى ەمەس، قىزىققان ادامعا ينتەرنەتتە ول تۋرالى اقپارات كوپ. شىعارماشىلىعىن تالداۋ دا ەمەس، ءانشىنىڭ ونەرىن زەرتتەۋ سول سالا عالىمدارىنىڭ ءىسى دەپ ەسەپتەيمىز. ءبىزدىڭ ماقسات - ءوزىنىڭ جانە وزگەلەردىڭ ەستەلىكتەرىن پايدالانىپ، ونەرپازدىڭ شىعارماشىلىق پورترەتىن جاساۋعا ۇمتىلۋ، تىرىسۋ.

«قانداي ءاننىڭ بولسىن ءۇن توماعاسىن سىپىرىپ، سىرلى دا سۇلۋ كەسكىنىمەن، ءۇن كوڭىلىنىڭ تولعانىس تولقىن تىنىسىمەن كوپتىڭ كوكەيىنە، تىڭداۋشى زەردەسىنە جەتۋى ورىنداۋشىنىڭ قولىندا».

بۇل - 30 جىل سەمەيدەگى اباي مۇراجايىن باسقارعان توكەن يبراگيموۆتىڭ ءسوزى. كەز كەلگەن ءاننىڭ كوركەمدىك بولمىسى مەن ىشكى سىرى تىڭداۋشىعا تىكەلەي ورىنداۋشى ارقىلى جەتەدى. ءاننىڭ اۋەزى، تولقىنى، ەموتسيالىق تىنىسى - ءبارى دە ءانشىنىڭ جۇرەكپەن سەزىنۋىنە، شەبەر جەتكىزۋىنە بايلانىستى. ەگەر ءانشى ءاندى جان-تانىمەن، شىنايى ورىنداسا، سول كەزدە عانا ءاننىڭ كوركەم بەينەسى تولىق اشىلىپ، تىڭداۋشىنىڭ كوڭىلىنە جول تابادى. كەلدەنباي ءانشى بۇل ميسسياسىن ورىنداي الدى. ءانشىنى تىڭداعاندار بۇل سوزىمىزبەن كەلىسەر.

كەلدەكەڭ 2010 -جىلى «الاش ايناسىنا» بەرگەن سۇحباتىندا بىلاي دەپتى:

«مەن شاكارىمنىڭ ءانىن ەڭ العاش رەت 1982 -جىلى ەستىدىم. ءسويتىپ، «جاستىق تۋرالى»، «كارىلىك تۋرالى» دەگەن اندەرىن ۇيرەنىپ الىپ، وڭاشادا، ءوز ورتامىزدا ايتىپ ءجۇردىم. سودان توكەن يبراگيموۆكە باردىم. توكەن اعا: «كەل، مىنا ءبىر ءاندى تىڭدا. ورىستار پاستەرناگىن، ءبارىن اقتاپ الدى. وسى وزگەرىس بىزگە دە كەلەدى. شاكارىم، ماعجاندار اقتالاتىن كۇن الىس ەمەس»، - دەدى. ءسويتىپ، سول كۇنى شاكارىمنىڭ بىرنەشە ءانىن ۇيرەندىم».

ءاندى نە كۇيدى ۇيرەنۋ ءبىر بولەك، ونى ورىنداپ ءجۇرۋ دە قيىن ەمەس. قيىنى حالىققا (تىڭدارمانعا) جەتكىزە ءبىلۋ. بىرەر ءسوز بۇرىن دا وسىنى جازعانبىز.

ال بۇل جايلى توكەن اقساقال («تولقىن تولعاۋى» كىتابىندا) ءبۇي دەيدى: «ءانشى ءارقاشان اۆتورعا تاۋەلدى، اۆتور ءارقاشان انشىگە مۇقتاج. مۇددە - بىرەۋ، ءان مۇراتى - ورتاق. تارازى دا، قازى دا - تىڭداۋشى قاۋىم».

بۇل وي تەك اۆتور مەن ءانشىنىڭ ءبىر-بىرىنە تاۋەلدى ەكەنىن ەمەس، ءاننىڭ حالىقپەن تىعىز بايلانىستى ەكەنىن دە كورسەتەدى. ءاننىڭ جۇرەككە جەتۋى ءۇشىن ونى جاقسى جازۋ عانا ەمەس، شىنايى ورىنداۋ جانە تىڭداۋشىنىڭ قابىلداۋى ماڭىزدى. تىڭداۋشى جاي عانا تىڭداپ قويمايدى، ول انگە جان بىتىرەدى. ونىڭ ءومىر سۇرۋىنە سەبەپكەر بولادى. سوندىقتان ءاننىڭ تاعدىرى تەك كىم جازعانىنا نەمەسە قالاي ايتىلعانىنا ەمەس، حالىقتىڭ جۇرەگىندە قالاي ساقتالاتىنىنا بايلانىستى. كەلدەنباي ءانشى اۋەلدە جازعان ەكى كريتەريدى دە ورىنداي بىلگەن. انشىلىگىن دە جەتىلدىردى، تىڭدارمانعا دا جەتكىزە ءبىلدى.

كەلدەكەڭنىڭ ءومىرناماسىن وقىپ وتىرساق، ۇستازدارى الىپتار ەدى. ءان الىپپەسىن ۇيرەنىپ، اتاقتى جۇسىپبەك ەلەبەكوۆ پەن مادەنيەت ەشەكەيەۆتىڭ شاكىرتى اتاندى. سونىمەن قاتار ءوز جولىپ تابۋعا ابىز شاكىر ابەن ۇلى سەبەپكەر بولعان دەسەك قاتەلەسپەسپىز.

«94 جاسقا كەلىپ قايتىس بولعان حالىق اقىنى شاكىر ابەنوۆ ەسكى اندەردىڭ كەرەمەت بىلگىرى ەدى. كەزىندە ساكەن سەيفۋللين، جامبىل جابايەۆ، مۇحتار اۋەزوۆتەردىڭ جانىندا جۇرگەن. جاس كەزىندە ءوزى دە ءانشى، كومپوزيتور بولعان. ماعجاننىڭ «سەن سۇلۋىن» ماعان سول كىسى ۇيرەتتى»، - دەپ ايتقان ەكەن كەلدەنباي ءانشى سۇحباتىندا.

ەكى ونەرپازدىڭ اراقاتىناسى تۋرالى توكەن اقساقال «تولقىن تولعاۋى» كىتابىندا جاقسى سۋرەتتەگەن: «كوپ ەلدى جاقتىرا بەرمەيتىن، ۇناتپاعان ادامىنا كىم بولسا دا سىر تاتىرمايتىن، قۇتىلعىسى كەلسە، قيىس سويلەپ، قىڭىراتتىق كورسەتىپ شىعارىپ سالاتىن شاكىر اقساقال كەلدەنبايعا ونەرگە قاتىستى سىرلاردى جاسىرماي اڭگىمەلەپ وتىراتىن. كەلدەنبايدى جاقسى كوردى، دۇنيە سالعانىنشا تاتۋلىعى بۇزعان جوق. «ۇلتىڭ با، كوك مي؟» - دەپ قويىپ («كوك مي» دەگەنى اينالايىن دەگەنىمەن بىردەي جاقسى كورگەنى، وزىمسىنگەنى ەدى)، ءوز ورتاسى، شاكارىم، بەرىكبول كوپەن ۇلىنىڭ اندەرىنە قاتىستى اڭگىمەلەردى عانا ەمەس، اقان، ءبىرجان، بالۋان شولاق، ىبىراي ساندىبايەۆتاردىڭ شىعارمالارىنا قاتىستى بىرنەشە سىر قۇپياسىن كەلدەنبايعا ايتىپ بەرىپ وتىراتىن».

ءانشى ەل ارالاپ، شاكارىم اندەرىن ناسيحاتتاپ، ۇلكەندى-كىشىلى اۋدان-اۋىلداردا ونەر كورسەتىپ جۇرەدى. سونداي ءبىر جەردە قازاق مۋزىكاتانۋ عىلىمىنا بەيتانىس ءاندى تاۋىپ الادى. بۇل الاش ارداقتىسى ءمىرجاقىپ دۋلات ۇلىنىڭ ءانى ەكەن. 2010 -جىلعى سۇحباتىندا كەلەسىدەي مالىمەت بەرىپتى:

«…وسىدان 6-7 جىل بۇرىن اقسۋات اۋدانىن ارالاپ جۇرگەندە قارپىقباي ەگىزوۆ دەگەن قارت مۇعالىمنەن ءمىرجاقىپتىڭ «مۇڭ» دەگەن ءانىن الدىم. قارپىقباي اقساقال ونى 1944-1945 -جىلدارى ءبىر جۋرناليست تۋىسىنان ۇيرەنىپتى. ەسكىنىڭ ادامدارى ەستى عوي، قاريانىڭ سونشاما ۋاقىت بويى ۇمىتپاي، جادىندا ساقتاپ كەلگەن سول ءانى 60 جىلدان كەيىن مەنىڭ قولىما ءتيدى».

2018 -جىلى كەلدەنباي ولمەسەكوۆتىڭ ءان مۇراسىنا ارنالعان «سۇراعان جانعا سالەم ايت» جيناعى جارىق كوردى. كىتاپتى قۇراستىرعان - ءانشىنىڭ شاكىرتى ەركىن شۇكىمان. سول جىلى «قازاق ادەبيەتىندە» كەلدەكەڭە ارنالعان ماقالاسىندا ەركىن اعانىڭ كەلەسىدەي پىكىرى بار: «ومىردە ەلەۋسىز عۇمىر كەشىپ، ونەردە ەسكەرۋسىز قالعان ءانشى جۇسەكەڭنەن جۇققان ادالدىعى مەن ماكەڭنەن العان تازالىعىن شاكارىمگە ارنادى. ەكەۋىن تاۋ تۇتتى، شاكارىمدى شىڭ تۇتتى. «تاۋلى جەردىڭ قىرانى كوپ» دەۋشى ەدى، ءوزى دە سول تاۋ مەن شىڭنىڭ قىرانىنا اينالىپتى. قازىر سول قىراننىڭ شاڭقىلى عانا ەمىس- ەمىس ءار جەردەن ەستىلىپ قالادى». راس ءسوز.

كەلدەنباي ولمەسەكوۆ - تەك ءان ايتۋشى ەمەس، ۇمىت بولا باستاعان ۇلتتىق مۋزىكالىق مۇرانى تىرىلتكەن، ونى ەل اراسىنا قايتا تاراتقان ناعىز ونەر جوقتاۋشىسى بولدى. ول ءاننىڭ كيەسىن ءتۇسىنىپ، سوعان قىزمەت ەتتى. اندەردى ءوز جۇرەگىنەن وتكىزىپ، حالىق جۇرەگىنە جەتكىزدى. جوعالعان ءاندى تاۋىپ، ەسكى ءۇندى جاڭعىرتتى. ونىڭ ونەرى - ءوزى ايتقان تۇلعالارعا قۇرمەتتىڭ ەمەس، ۇلتتىق رۋحقا ادالدىقتىڭ بەلگىسى. بۇگىنگى ۇرپاققا كەلدەنبايداي ءانشىنىڭ ەڭبەگى - تەك ۇلگى ەمەس، امانات.

رۇستەم نۇركەنوۆ، مۋزىكا زەرتتەۋشىسى

«ايقىن» گازەتى