شاكارىم قۇدايبەردى ۇلى ولەڭدەرى
شاكارىم قۇدايبەردى ۇلىنىڭ «اباي مارقۇم وتكەن سوڭ وزىمە ايتقان جىرلارىم»، «اينا قويدىم الدىما»، «انادان العاش تۋعانىمدا»، «بۇل ءان، بۇرىنعى اننەن وزگەرەك»، «شىننان وزگە قۇداي جوق» سەكىلدى ولەڭدەرى بەرىلدى.
اباي مارقۇم وتكەن سوڭ وزىمە ايتقان جىرلارىم
«اجال جەتسە، ءولدىڭ بە،
ءولىم كەلدى، كوردىڭ بە؟
بايانسىزعا سالىنبا» -
دەسە، توقتاۋ بەردىڭ بە؟
جەتپەستى قۋدىڭ، جەتتىڭ بە،
بارشا جاننان ءوتتىڭ بە؟
تاعدىرىڭ جازعان اق ءولىم،
قۇتىلىپ ونان كەتتىڭ بە؟
قارمانىپ ەدىڭ، تاپتىڭ با،
قارىنداسقا جاقتىڭ با؟
قارسىلاسقان جاۋىڭدى،
قانەكي، جەرگە قاقتىڭ با؟
ءبىلدم دەدىڭ، نە ءبىلدىڭ،
باسىڭا پايدا نە قىلدىڭ؟
بار دە بولدى بايانسىز،
وزڭنەن-ءوزىڭ جەڭىلدىڭ.
ولمەستەي ونى كورۋشى ەڭ،
سوعان دا قارسى كەلۋشى ەڭ.
اياعان سونان جانىڭدى
كىمگە ساقتاپ بەرۋشى ەڭ؟!
ءوزىڭ كىمنەن كەم ەدىڭ،
كم ءۇشىن ۋايىم جەپ ەدىڭ؟
كۇدەرڭدى ءۇزدىڭ بە
سۇيەنشم مىقتى دەپ ەدىڭ؟
قانەكي، قايتىپ كەلدى مە،
جانىڭا جاردەم بەردى مە؟
جالاڭداعان جالماۋىز،
جان-جاعىڭنان كوردى مە؟
تياناق كورمە جالعاندى،
قۋا بەرمە ارماندى.
پايعامبار مەن ساحابا،
سەن تۇگىل سودان قالعان-دى.
قۇتىرماي ەندى تەك وتىر،
كۇناڭا ۋايىم جەپ وتىر.
الدىڭدا كىرەر ءۇيىڭ بار،
«ا، توبا، وڭدا»،- دەپ وتىر.
ەسىڭ باردا ەلىڭ تاپ،
بارعاندا كىرەر جەرىڭ تاپ.
جاراتقاننىڭ قۇلىسىڭ،
جاعاتۇعىن ەبىڭ تاپ.
ەل مىنەزىن ءبىلدىڭ عوي،
تالاي-اق بىرگە ءجۇردىڭ عوي.
يتپەن بىرگە يت بولىپ،
كۇناسىنا كىردىڭ عوي.
ەندى ەسىڭدى جيساڭشى،
مانار تاۋعا سىيساڭشى.
الاسۇرىپ اپتىقپاي،
بۇل جالعاندى قيساڭشى.
نەمەنەن قيمايسىڭ،
ءناپسن نەگە تىيمايسىڭ؟
ءوزڭدى كىمگە سىيلاتىپ،
ءوزىڭ كىمدى سىيلايسىڭ؟
جان اياسپاس كىسىڭ جوق،
ارماندا قالار ءىسىڭ جوق.
ەندى جۇرەر جالعاندا،
قاراسام، سەندە ءپىشىن جوق.
جالعاندى تالاق قىلىپسىڭ،
باس-اياعىن ءبىلىپسىڭ.
ەسى شىققان كىسىدەي،
قۇر ساندالىپ ءجۇرىپسىڭ.
جالىنداماي سونە قال،
اللا ىسىنە كونە قال.
ءبارىنڭ ءدامىن تاتتىڭ عوي،
ۋ ىشكەندەي ولە قال!
تامام جاندى بيلەمەك،
جالعىز ءوزىڭ سويلەمەك...
مۇنىڭ ءتۇبى نە بولار،
ءۇمىتىڭ بولدى نە دەمەك؟
دوستى مىقتى قىلماقسىڭ،
دۇسپانىڭدى قىرماقسىڭ.
اياعىندا سەن دە ءبىر
كىشرەك قۇداي بولماقسىڭ.
جۋاننىڭ ويى وسى عوي،
بۇل مىنەزدەن شوشى، قوي.
شىعا الماسسىڭ ىرعالىپ،
ول قايراتتىڭ بوسى عوي.
شىن دوسىڭ ساعان نە بەردى،
سوڭىڭنان سەنىڭ نەگە ەردى؟
«ارام دا بولسامى اقتاسىن،
كۇناما كەرەك» - دەپ ەردى.
ەش نارسەڭدى المايدى،
جۇمىسى كەلسە، جالدايدى.
كۇي، وتقا ءتۇس، سۋعا ءتۇس،
ارام دا بولساڭ قالمايدى.
شىن جولداسىڭ وسى ما،
وسىلار جاننىڭ دوسى ما؟
اق ىسڭە ادام جاق،
ادامنان ءتىپتى شوشىما!
اينا قويدىم الدىما
اينا قويدىم الدىما،
كورەين دەپ ءوزىمدى.
ەكى قۇلاق تارس ءبىتىپ،
شەل باسىپتى كوزىمدى.
ءيس بىلەر مۇرىن جوق،
تازا اقىلدان ىرىم جوق،
تۇزەلەرلك ءتۇرىم جوق،
جالعان دەمە ءسوزىمدى.
اق نيەتىم بۇرىن جوق،
جۇرەگمدە نۇرىم جوق،
جاسىراتىن سىرىم جوق،
ايتپاي ارام بەزىمدى.
جالعىز مەنى دەمە قور،
مەنى كور دە، سەنە كور،
سەن دە ەمەسسىڭ مەنەن زور،
ءدال مەن دەپ ءبىل ءوزىڭدى.
ادامنىڭ ءبارىن ەلەسە،
الامىن دەپ ىرىسىن،
ءبارى وتەدى ءارى قاراي،
سەن دە سونىڭ ءبىرىسىڭ.
ەلەكتە قالماس ءبىر ادام،
نە عىلىمدى، نە نادان.
ءبىز سياقتى بارشا جان
سورعا ساتقان ىرىسىن.
ىندىنى تازا ەشكىم جوق،
سىرتىندا ماي، ىشىندە وق.
ءتۇپ قارىنى تولعان بوق،
جاسىرىپ ءجۇر مۇنىسىن.
انادان العاش تۋعانىمدا
انادان العاش تۋعانىمدا،
جىلادىم نەگە داۋىستاپ.
كىندىكتى كەسىپ قيعانىندا،
انامنان كەتتىم الىستاپ.
اق بۇيىمعا وراپ العانىندا،
قۇنداققا قويدى تاڭىپ ساپ.
جىپ-جىلى سۋعا سالعانىندا،
دەنەمدى ابدەن ارۋلاپ.
ەمۋدى قايدان ۇيرەندىم تاپ،
ەمشەكتەن ءسۇتتى سورعاندا.
«كش-كشكە» نەگە كۇلدىم ۇناپ،
ءۇش ايلىق بالا بولعاندا.
ءبىر تۇندە جىلاپ دامىل بەرمەي،
وياتتىم نەگە انامدى.
ەمىزگەن ونى قيىن كورمەي،
«الدى عوي،- دەمەي،- مازامدى».
اق سۇتكە ابدەن تويعانىمدا
اشتىقتى ۇمىتتىم انىقتاپ.
جىلاۋدى مۇلدە قويعانىمدا
ۇيقىدا كۇلدىم شالىقتاپ.
تۋعاندا كەيىپ جىلادىم مەن،
سەزدىمبە ءومىر سىرلارىن.
ءومىردى ءسۇيىپ ۇنادىم مەن،
ءبلدىم بە مۇنداي قىلارىن.
اسپاندا كورىپ جۇلدىز بەن اي:
«ەرجەتسەم،- دەدىم،- سونى الام».
اتا-انا قالدى، ا، داريعا-اي،
كۇن بولدى جەر مەن - اتا-انام.
جىلىلىق، جارىق، نۇرىن بەرىپ،
سەزدىرگەن اتام - كۇن شەبەر.
بالىنا قوسىپ ۋىن بەرىپ،
وسرگەن انام - قارا جەر.
«مۇقتاجدىق - ءومىر جولى بۇل» دەپ،
مۇڭايتىپ اقىل جىلاتقان.
«جاس ءومىر - قىزىق، ونى ءبىل» دەپ،
الدامشى ءۇمىت ۋاتقان.
«تاماق پەن كيىم، ات كەرەك» دەپ،
ءومىرىم كەتتى قيىنداپ.
قۇمارلىق، ماقتان قۋىپ ەم كەپ،
كوبەيدى مۇقتاج جيىنداپ.
وسىنى سەزىپ جىلادىم مەن،
انادان العاش تۋعاندا.
قىزىقتاپ ءومىر ۇنادىم مەن،
ساعىمدى سۋ دەپ قۋعانعا.
جۇلدىز بەن ايدى الامىن دەپ،
اپتىقتىم نەگە جاسىمدا.
ەركىندىك جولىن تابامىن دەپ،
ويلاعان ەكەم باسىندا.
جىلادىم با ەكەن الدە سوندا،
ازاتتىق كورمەي ولەم دەپ.
«كىش-كىشكە» كۇلدىم بىلمەي وندا،
مازاققا تالاي كونەم دەپ.
تابىلماس انىق ازات ادام،
جارالىس بيلەر زاماندى.
كورسەتەر مۇقتاج، ازاپ ساعان،
تارتقىزار ءومىر جازاڭدى.
قۇلدانار سەنى كۇشتى وكىمەت،
نوقتاسىز ەركىن ەل تاپپاي.
قورلىقتا جىلاپ، زارلا دا ءوت،
بوستاندىق بولار جەر تاپپاي
ۇكىمەت وشسە، زالىمدار كوپ
ارلىعا ءومىر سۇرگى ىزبەس.
قارۋلى قاسقىر قۇدايىڭ بوپ،
ازاتتىق جولمەن جۇرگىزبەس.
ادىلەت، مەيىرىم، ار مەن نىساپ،
اتى بار، ولار ەلدە جوق.
سۇيگەنىن ىستەپ، ءوزىڭ ۇناپ،
سۇرەتىن ءومىر سەندە جوق.
كارىلىك جەتسە اياۋ بىلمەي،
جاس ءومىر كەلمەس قايتادان.
بۇزىلماي، ولمەي، وزگەرىلمەي،
قالادى دەيسىڭ كىم امان؟
كىندىكتى كەسپ تاستاماعى -
جاس ءومىر ءسۇيتىپ قيىلعان.
اق بۇيىمعا وراي باستاماعى -
كەبىنىڭ سونداي بۇيىمنان.
قۋىستاپ سالسا قۇنداعىنا،
كىرەتىن كورگە ۇقساماق.
تاعدىر جوق ولمەي تۇرماعىڭا،
ءومىردى ءولىم تۇساماق.
الداۋعا كۇلىپ قۋانعانىڭ -
الدانىپ وتپەك ادام ول.
اشىعىپ ەمسە، ۋانعانىڭ -
ومىردە كورمەك ءىسىڭ سول.
قايتسەڭ دە كورىپ قايعى، جۇمىس،
قازۋلى كورىڭ ءداپ-دايىن.
ايلاسىن تاپ تا، تازا اراق ءىش،
جوعالار سوندا بۇل ۋايىم.
تازا اقىلدى ايتار تازا اراق دەپ،
ماستىق دەپ ايتسا - تەرەڭ وي.
وسىعان ۇمتىل شىن ەنتەلەپ،
قيانات، الداۋ -ءبارىن قوي.
ەڭبەككە شىدا ەبىن تاپ تا،
سابىردىڭ ءتۇبى - سارى التىن.
ءوزىمشىل بولما، كوپتى ارداقتا،
ادامنىڭ ءبارى - ءوز حالقىڭ.
نىساپ پەن مەيىرىم، ادىلەتتى،
جانىڭداي كورىپ جان ساقتا.
ول جولدا ولسەك، نەمىز كەتتى،
ماقسۇتقا جەتپەي قالساق تا.
زۇلىم بوپ ەلدى قىرساڭ-داعى،
قوجاڭىز سەبەپ بولماي ما؟
پاتشا بوپ قانشا تۇرساڭ-داعى،
ءبىر كۇنى ول داۋرەن سولماي ما؟!
(1929- جىلدىڭ اياق شەنىندە جازىلعان)
بۇل ءان، بۇرىنعى اننەن وزگەرەك
بۇل ءان بۇرىنعى اننەن وزگەرەك،
بۇعان ۇيقاستى ولەڭ ءسوز كەرەك
وزىنە ورايلى.دەنەڭ
جان نۇرلى بولسا، جوندەلمەك،
ولەڭ انگە ولشەپ ايتسا، وڭدەلمەك،
ۇيقاسسا قولايلى.ءان - ولشەۋىش،
ولەڭ - كۇمىس، قوسپاڭىز مىس ارالاس.
ارتىق الۋ، نە كەم سالۋ، قارپى قالۋ جاراماس.
اۋىروسى انگە تاۋىپ ءسوز سالماق،
ءتاۋىر، تاتىمدى ۇيقاس جينالماق،
تەرەڭنەن تولعانىپ.سىرىن
بۇل ءاننىڭ ايتىپ قارايىن،
ءتۇرىن سيپاتتاپ ءتىزىپ سانايىن،
ولەڭ تاپ ويلانىپ.
بۋىنى - سەگىز،
التاۋ، ەگىز،
ۇشەم دەڭىز
ەكەۋى، كىم ءدال باستى،
كىلتىن اشتى، جاقسى ۇيقاستى
نەشەۋى؟ قايران
قايعىسىز، قامسىز كۇندەرىم،
سايران
ساۋىقتى راقات تۇندەرىم،
سەندەردەن نە پايدا؟!
اسقان الپىستان مىناۋ جاسىمىز،
قاشقان شالدىققان عارىپ باسىمىز،
قالاسىڭ قاي سايدا؟
نوقتالى باس،
اعىزىپ جاس،
قىزۋسىز ماس
جەلىكسىز،
حاققا كونىپ،
جالىن ءسونىپ،
كورگە ءتونىپ
ەرىكسىز.
جاستىق
جالىنسام جانە كەلەر مە،
ماستىق
دەنەمە قىزۋ بەرەر مە،
سۋىنعان تۇلا بوي.
ماعان قاراما، كوڭىلىم، مۇڭايىپ،
ساعان جەتكىزبەس كەتكەن ول عايىپ
جاس ءومىر، وتكەن توي.
بۇل الپىستى، تۇسكەن ءتىستى،
توزعان تۇستى جاسىمدا
سوگۋشى ەدىم،
وپىق جەدىم،
ءبارى مەنىڭ
باسىمدا.
تاعدىر
ادامدى ايداپ تۋعىزباق،
ءاربىر
سۇيگەنىن ءناپسى قۋعىزباق-
ءومىردىڭ جولى بۇل.
جاقسى ءناپسىسىن ءوزى بيلەمەك،
تاپشى ناداندى ءناپسى سۇيرەمەك،
ماقتانعا بولىپ قۇل.
اتا-اناسى، اينالاسى
زامانداسى قىلعان ءىس.
تالىم بەرەر،
سوعان ەرەر،
تاعى كەلەر
ءبىر تۋىس.
شىننان وزگە قۇداي جوق
شىننان وزگە قۇداي جوق،
انىق قۇداي - شىن قۇداي.
ۇقپاي قالما الاڭ بوپ،
شىن بولماسا، كىم قۇداي؟
بۇرىن شىن بار، بۇگىن شىن،
ەرتەڭ شىن بار - ءۇش بولەك.
كەرەگى جوق بۇلاردىڭ،
بۇزىلمايتىن شىن كەرەك.
شىن ماحاببات قىلۋعا،
شىن سابىرىڭ جەتە مە.
كورىنگەن ءاربىر سۇلۋعا
كوڭىلىڭ تولقىپ كەتە مە؟
ولاي بولسا، تازا اقىل،
اۋليەلىك سەندە جوق.
بايانسىزعا ءبارى - قۇل،
جىندانباعان پەندە جوق.
اۋليەدەي اسىقتىڭ،
قاسيەتىن بىلعايسىڭ.
قىلىعىن قىلىپ جاستىقتىڭ،
ءبىر قالىپتا تۇرمايسىڭ.
الدە سايتان، الدە جىن،
ءبىرىن تاستاپ، ءبىرىن ءمىن.
ادام ەمەس - ايۋانسىڭ،
نەگە تۇرسىن سەندە شىن؟
