دومبىرا - قازاقتىڭ بويتۇمارى – سەكەن تۇرىسبەك

استانا. قازاقپارات - سەكەن اعانىڭ اڭگىمەسىن تىڭداپ، ساز تۋرالى سىرلاسۋدىڭ ءوزى جانىڭا سيمفونياداي عالامات اسەر سىيلايدى. ال دومبىراسىنىڭ شاناعىنا تۇنعان كۇمبىر كۇيى مەن جۇرەكتەرگە جىلۋ قۇيعان اسەم اندەرىنە قۇلاق ءتۇرۋدىڭ قانشالىقتى رۋحاني مەيرام ەكەنى ايتپاسا دا تۇسىنىكتى. ءبىر قىزىعى، كۇيشىمەن كەزدەسۋىمىز ۇنەمى تابيعات اياسىندا ورايلاسادى ەكەن. البەتتە، بۇل سايكەستىك ەمەس، ونەر يەسىنىڭ جان قالاۋى بولسا كەرەك. بولمىسى تابيعاتپەن بىتە قايناسىپ كەتكەن كۇيشى تولعانا كەتسە، دومبىراسىنىڭ كومەيىنەن قۇيىلعان كۇمبىر كۇيدەي كوكىرەگىنەن دە كوركەم اڭگىمە اقتارىلادى. بۇل جولعى جۇزدەسۋىمىز دە ورەلى ونەر مەن ونەگەلى ءومىر تۋراسىندا تارقاتىلدى.

- وسىدان ون شاقتى جىل بۇرىن اقىن دوسىڭىز ۇلىقبەك ەسداۋلەت ەكەۋىڭىزگە ەرە بارىپ، ءبىر توپ جۋرناليست شىعىستاعى شىرايلى جەردىڭ ءبىرى - ءۇرجارعا، ءسىز تۋعان جەرگە تابان تيگىزىپ ەدىك. سول اسەر ءالى دە جادىمىزدان وشە قويعان جوق. ايتىڭىزشى، كۇيشى بولۋعا وسى ءبىر قاسيەتتى توپىراقتىڭ قانداي اسەرى بولدى؟ جالپى، بويىڭىزداعى كۇيگە دەگەن قابىلەت پەن قىزىعۋشىلىق قالاي وياندى؟

- ءيا، ءۇرجار دەگەن - ءۇرىپ اۋىزعا سالعانداي ەرەكشە جەر. تۋعان جەرىم - ماقتانىشىم، شابىتىمنىڭ باستاۋى. ول جاققا بارعان سايىن وزگەشە تۇلەپ، ءدۇر سىلكىنىپ قايتامىن. قاسيەتتى توپىراقتان قۋات الامىن. ءوزىڭ بىلەتىندەي، مەن وتباسىنىڭ اڭساپ كۇتكەن پەرزەنتىمىن عوي. ماعان دەيىن ەكى بالاسى شەتىنەپ كەتكەن سوڭ، مەنىڭ دە تۇرىمدى بولارىما سەنبەگەن اكە-شەشەم 12-ناۋرىزدا ومىرگە كەلسەم دە، ماعان قۇجات بەرۋگە اسىقپاپتى. تەك قىرقىمنان شىعارعان سوڭ عانا، ياعني تۋعان كۇنىمدى 1-مامىر دەپ كورسەتىپ، قۇجاتقا تىركەتىپتى.

قايتسىن ەندى، ابدەن قايعى جۇتىپ، كوڭىلدەرى دە سەكەمشىل بولىپ قالعان عوي. ال ەسىمىمدى ىرىمداپ اكەمە سەرىك بولسىن دەگەن نيەتپەن سەرىكبولسىن اتاعان ەكەن. ءبىراق ەركەلەتىپ سەكەن دەپ كەتىپتى. سودان ءوزىم - سەكەن، تۋعان كۇنىم 1-مامىر دەپ تاسقا باسىلىپتى. وسىلاي، قىزىم. ال كۇيگە دەگەن قىزىعۋشىلىعىمدى وياتقان ادام ناعاشى اعام تولەباي بولاتىن. سول كىسىنىڭ دومبىرادا ويناعانىن كورىپ تاڭ-تاماشا قالاتىنمىن. ساباقتان شىعا سالىپ ناعاشىما اسىعاتىنمىن. ءبىر اۋىلدا تۇرعانىمىزبەن، ەكى ءۇيدىڭ ورتاسىن ۇلكەن وزەن ءبولىپ جاتاتىن. سوندىقتان ول جاققا جەتۋىمىنىڭ ءوزى قيامەت-قايىم ەدى دەسەم بولادى. بەسىكتەي تەربەلىپ تۇراتىن جالعىزاياق اسپالى كوپىردەن تەڭسەلىپ ءجۇرىپ ازەر وتەتىنمىن. سوندا مەنى باتىل قىلعان دا، تەربەلمەلى كوپىردەن قورىقپايتىن كوزسىز ەر ەتكەن دە سول ءبىر ونەرگە، قاسيەتتى دومبىراعا دەگەن ىڭكارلىك بولسا كەرەك.

- نەبارى 24 جاسىڭىزدا جازىلعان «كوڭىل تولقىنى» بىردەن كوپشىلىك جۇرەگىنە جول تاۋىپ، تىڭدارمان اراسىندا زور ىقىلاسقا يە بولدى. مۇنىڭ سىرى نەدە دەپ ويلايسىز؟

- كۇيدىڭ جانىندا، شىنايىلىعىندا شىعار. سەبەبى ول جاي جازىلا سالعان جوق. «كوڭىل تولقىنىنىڭ» ءون بويىندا مەنىڭ ىشكى مۇڭىم، قاسىرەتىم جاتىر. سول كۇي، جۇرەكتىڭ ءحالى تىڭدارمانعا جەتكەندىكتەن دە، كوڭىلدەرگە بەرىك بەكىگەن بولار. جالپى، مەنىڭ ۇنەمى ايتاتىن «قاسيەتتى ونەر قاسىرەتتەن تۋادى» دەگەن ءسوزىم بار. ارينە، قايعى-قاسىرەتتىڭ بەتىن اۋلاق قىلسىن. ءبىراق سول ءسوزدىڭ جانى بار ما دەپ تە ويلايمىن كەيدە. مەنىڭ دە «كوڭىل تولقىنىم» قاتار كەلگەن قوس قايعىدان جانىم ەگىلىپ، ءوزىمدى-ءوزىم قويارعا جەر تاپپاي جۇرگەن شاراسىز شاقتا تۋىپ ەدى. 22-23 جاسىمدا قوس قۇلىنىم انارىم مەن جانارىمنان قاپيادا ايىرىلىپ قالدىم. ەكەۋى دە ەكى جاسىندا، ءتاتتى كەزدەرىندە قازا تاپتى. ارالارى تۋرا ءبىر جاس بولاتىن، بىرىنشىسىنەن كوز جازىپ، ەسەڭگىرەپ جۇرگەنىمدە، ءبىر جىلدان سوڭ ەكىنشىسىن جەر قوينىنا تاپسىردىم. ادامنىڭ ىشىنە تۇسكەن قاسىرەت ءتۇبى ءبىر شىعۋى كەرەك قوي. مەنىڭ قايعىم كۇيمەن شىقتى دەسەم بولادى. قايعىدان قان جۇتىپ، باسىمدى تاۋعا دا، تاسقا دا سوعىپ، سانسىراپ جۇرگەنىمدە ماسكەۋدە وتكەن دۇنيەجۇزىلىك جاستار فەستيۆالىنە جول ءتۇستى.

ول 1985 -جىل بولاتىن. فەستيۆال باعدارلاماسى اياسىندا قالانىڭ سىرتىندا سەيىل-سەرۋەنگە شىعىپ، ورماننىڭ ورتاسىندا ءجۇر ەدىك، اياق استىنان جاڭبىر جاۋىپ كەتتى. كەلگەن كولىگىمىز الىستا قالىپ قويعاندىقتان، ءبارىمىز جاپا-تارماعاي جاۋىننان قورعاناتىن جەر ىزدەپ كەتتىك. كوزىمە سونادايدا ورنالاسقان اعاشتان قيىپ سالىنعان ورىستىڭ كونە ءۇيى كورىندى.

ەسىك- تەرەزەسى اشىق-شاشىق، قابىرعاسى قۇلاۋدىڭ از-اق الدىندا تۇر. دەرەۋ سوندا جۇگىردىم. ءسويتىپ، جاۋىننان جاسىرىنىپ تۇرعانىمدا، الدىما كىشكەنتاي ءبىر كولشىك پايدا بولىپ، سوعان توبەدەن تامشى تامدى. سول تامشى كەنەت قۇلاعىما ىرعاق بولىپ كەلە باستادى. وسىلايشا، جاقسى ءبىر اۋەن ويىمدا قۇرالا بەردى. الەمدى ۇمىتىپ، سول اۋەنگە ەلتىپ بارامىن. ءبىر ۋاقىتتا جەل جاڭبىردى قۋالاپ اكەلىپ قابىرعاعا سوعادى، ءبىر مەزەتتە تىپ-تىنىش بولا قالادى دا، قايتادان توپەلەيدى. تاعى بىردە گۇلدىڭ باسىن ىرعاپ-تەربەگەن جەل الگى اۋەنىمدى باسقا قىرىنان دامىتا تۇسەدى. وسىنداي ءبىر تىلسىم ءۇن وزىنەن-ءوزى قۇلاعىما سىبىرلادى دا وتىردى. قولىمدا نە دومبىرا، نە قالام مەن قاعاز جوق، تەك ىڭىلداۋمەن جاڭا تۋىندىنىڭ بۋىن-بۋناعىن، يىرىمدەرىن ىشىمنەن قايتالاي بەردىم.

وسىلايشا، ىشتەگى شەمەن بولىپ قاتقان قايعى-شەر «كوڭىل تولقىنى» بولىپ سىرتقا شىقتى. كۇي تىڭدارمانىن تەز تاپتى. ءتىپتى 15 جىل بۇرىن جاپونداردىڭ الدىندا «كوڭىل تولقىنىن» ورىنداعانىمدا، ولار كۇيدىڭ شىعۋ تاريحىن سۇرادى. بارلىعىن باستان-اياق بايانداپ وتىرامىن با، «بۇل كۇي سەمەي، نەۆادا، حيروسيما، ناگاساكيگە ارنالعان» دەدىم. مۇنى ەستىگەن تىڭدارماندارىم تاعى ءبىر مارتە ورىنداپ بەرۋىمدى ءوتىنىپ قولقالادى. ولار دا «كوڭىل تولقىنىنان» ءوز قاسىرەتىن سەزىندى مە ەكەن، اعىل-تەگىل جىلادى.

- «تارتىمدى تۋىندى تابيعاتپەن تىلدەسكەندە تۋادى» دەپ قالدىڭىز. تاعى دا قانداي ساتتەر دومبىراڭىزدى قولىڭىزعا العىزادى؟

- شىعارماشىلىق ادامىنا ءتۇرلى جاعداي، كوڭىل كۇي، تەبىرەنىستى سەزىم، سودان كەيىن، ارينە، ادامنىڭ جەكە تاعدىرى اسەر ەتپەي تۇرمايدى. جاقسى سۇراق قويدىڭىز. «مەن قاي ۋاقىتتا قولىما دومبىرامدى الامىن؟» كۇي جاقسى ءبىر اداممەن كەزدەسكەن كەزدە، جاقسى پوەزيانى وقىعاندا نەمەسە ساناڭا سىلكىنىس، جايداق تانىمىڭا توڭكەرىس جاسار كىتاپتى وقىعاندا تۋادى. سونداي تۋىندىنىڭ ءبىرى - شىڭعىس ايتماتوۆتىڭ «عاسىردان دا ۇزاق كۇن» رومانى. ءالى ەسىمدە، تۇنگى ساعات ەكىدە شىعارمانى وقىپ تاۋىستىم. سانامدا شىن مانىندە سىلكىنىس ءجۇردى. جەلماياسىنا ءمىنىپ جەلىپ كەلە جاتقان انانى كوز الدىڭىزعا ەلەستەتىڭىزشى! استارىندا قانداي ۇلكەن ماعىنا جاتىر. بۇل - جازۋشىنىڭ كەلەشەككە الاڭى ەدى. قالامگەر بولاشاعىن ىزدەگەن ۇرپاقتىڭ تاعدىرىن قالاي تاپقىر تاسىلمەن كوركەم جەتكىزە بىلگەن. سول سەكىلدى ماڭگۇرتتى الىپ قارايىقشى. بۇل ماسەلە قازىر وزەكتىلىگىن وتكىرلەندىرمەسە، ماڭىزىن، قۇندىلىعىن تيتتەي دە جويعان جوق قوي. تەك بۇگىنگى ماڭگۇرتتىك قوعامدا قالاي كورىنىس بەرىپ ءجۇر؟ ول - باسقا ماسەلە. كوردىڭىز بە، قالامگەردىڭ كورەگەندىگىن؟ ول كەزدە ءبىز سونى اڭعاردىق پا، جوق پا بىلمەيمىن. ءبىراق جازۋشىنىڭ سونداعى ايتقان ەسكەرتپەسى، قاۋپى بۇگىندە اينا-قاتەسىز كەلىپ جاتىر. مىنە، وسىنداي ماسەلەلەر مەنى قاتتى تولقىتتى، جانىم تەبىرەندى.

وسىلايشا، «ارۋ انا» كۇيى شىققان ەدى. جالپى، كۇي دەگەن سەبەپسىز تۋمايدى عوي. ءار تۋىندىنىڭ ءوز تاعدىرى، ءتول تاريحى بار. مەنىڭ پايىمىمدا كۇي دەگەنىڭىز - روماننان دا بيىك تۇرعان دۇنيە. ونداعى يىرىمدەر، ايتايىن دەگەن ويلار...

مۇنىڭ ءبارى جاداعايلىقتى، شالالىقتى كوتەرمەيدى. كۇي ۇزاق تولعاتقاندى، كوپ ىزدەنۋدى قاجەت ەتەدى. ءيا، كۇي دەگەنىڭىز جاندى تولقىتقان دۇنيەنى تىڭقىلداتىپ شىعارا سالۋ ەمەس. ول - تۇتاس كەڭىستىك.

اسقار سۇلەيمەنوۆ اعام: «ءان شىعارۋشىلار از ەمەس، كۇي شىعارۋشىلار كوپ ەمەس»، دەپ ايتۋشى ەدى. شىنىمەن-اق، كۇي شىعارۋ، ونىمەن تىڭداۋشىنىڭ تالعامىن قاناعاتتاندىرۋ ەكىنىڭ ءبىرىنىڭ قولىنان كەلە بەرمەيدى. بۇل - بابالارىمىزدان قالعان، حالتۋرانى كوتەرە المايتىن ەڭ ءبىر بەكزات ونەر عوي.

كەزىندە مۇحتار اۋەزوۆ: «قازاقتىڭ قاسيەتى مەن ۇياتى تەك قانا كۇيىندە قالدى»، دەپ قالاي ءدال تاۋىپ ايتقان. ول كەزدىڭ ادامدارىنىڭ ونەرگە دەگەن قۇرمەتى، تالعامى، قۇلشىنىسى وتە تەرەڭ ەدى عوي.

ماسەلەن، ومىردەن وتكەن اعا دوستارىم اسقار سۇلەيمەنوۆ، جۇماتاي جاقىپبايەۆ، قاجىتاي ءىلياسوۆتاردىڭ قاي-قايسىسى دا جاي عانا كۇي تىڭداۋشى ەمەس، وزدەرى دە كۇيمەن تىنىستاپ، كۇيمەن ءومىر سۇرگەن تالانتتار ەدى. كۇي ونەرىنە دەگەن سول ىڭكارلىك تاكەن ءالىمقۇلوۆ، ءابىش كەكىلبايەۆ، مۇحتار ماعاۋين، تالاسبەك اسەمقۇلوۆتاردىڭ قالامىنان ءمولدىر شىق بولىپ توگىلىپ، قازاق ادەبيەتىنىڭ تۇتاستاي ءبىر ءداۋىرىن قالىپتاستىردى ەمەس پە! قايتالاپ وقي بەرگىڭ كەلەدى. ويتكەنى ول تۋىندىلار شىن مانىندە ونەرگە دەگەن شەكسىز سۇيىسپەنشىلىكتەن تۋعان بولاتىن. ماسەلەن، ءابىش كەكىلبايەۆ جازۋعا وتىرار الدىندا فيلارمونيادان، وركەستردەن ۇزدىك ورىنداۋشىلاردى ارنايى ۇيىنە شاقىرىپ الىپ، ۇزدىكسىز كۇي تارتقىزاتىن. سويتكەن جازۋشىنىڭ «كۇي» پوۆەسى قانداي! قازىرگى جاستاردا، اسىرەسە جاس جازۋشىلاردا سونداي ءبىر قۇشتارلىق، ونەرگە دەگەن ولەرمەندىك، قاناعاتسىزدىق جوق سەكىلدى. سانانى تۇرمىس بيلەگەن زامان بولدى...

- كۇي عانا ەمەس، كۇي تۋدىراتىن دومبىراڭىزعا دا اسا زور تالعامپازدىق ءھام كىرپيازدىقپەن قارايدى ەكەنسىز...

- «جاقسى دومبىرا كۇي شاقىرادى» دەگەن كەرەمەت ءسوز بار عوي قازاقتا. سول سەكىلدى كەزىندە جۇمەكەن اعامنىڭ ايتقان: «قىزعا قاراپ قايتەدى، دومبىراسى بار كىسى» دەگەن ءسوزىنىڭ ءوزى قازاقتىڭ قاسيەتتى اسپابىنىڭ بار قادىر-قاسيەتىن پاش ەتىپ تۇرعانداي. جاقسى دومبىرا دا تۇلپار ات سياقتى عوي، ەر جىگىتتىڭ قاناتى، جانىنىڭ جارتىسى. اسقار سۇلەيمەنوۆ ءازىل-شىنى ارالاس: «جاقسى دومبىرا جامان ايەل سەكىلدى، ايقايعا سەبەپ ىزدەپ تۇرادى» دەۋشى ەدى. سول ءسوزدىڭ جانى بار سەكىلدى. ۇستاي العان دومبىرا سويلەپ كەتۋ كەرەك. سوندىقتان دا، ءيا، مەن قولىمداعى دومبىراما كوپ ءمان بەرەمىن. كەزىندە احمەت جۇبانوۆ، ەۆگەني برۋسيلوۆسكيلەر رەسەيدەن رومانەنكو دەگەن شەبەردى ارنايى شاقىرتىپ، دومبىرا جاساتقان. ول دومبىرالار عاجاپ. ءۇنى قانداي كەلىستى! ويناۋعا دا ىڭعايلى. سول رومانەنكونىڭ جاساعان ءۇش بىردەي دومبىراسى مەندە بار ەدى. بىرەۋىن كەزەكتى كونتسەرتتە جوعالتىپ الدىم. قانشا ىزدەگەنمەن، تابىلمادى. قولدى بولىپ كەتتى. ءبىراق جارتى عاسىردان استام تاريحى بار، ۇلىلاردىڭ ساۋساق تابى سىڭگەن كيەلى قوس دومبىرا قازىر مەندە ساقتاۋلى. قولىڭا الساڭ سكريپكاداي سىزىلىپ الا جونەلەدى.

ونداي شەبەردى تابۋ قازىر وتە قيىن. سوندىقتان دا كاسىبي دومبىرا جاساۋ ونەرى وندىرىستىك دەڭگەيدە قولعا الىنسا دەپ ارماندايمىن. كەزىندە قاراعاندى وبلىسىنىڭ سارىبەل ەلدى مەكەنىندە جيھاز جاساۋ فابريكاسى جانىنان دومبىرا دا قوسا جاسالىپ شىعارىلاتىن.

وسىنداي دومبىرا جاساۋ ورىندارى ەلىمىزدىڭ بارلىق وبلىسىندا اشىلىپ، مىقتى-مىقتى اعاش شەبەرلەرى تارتىلسا، ۇلتتىق ونەر يگىلىگى ءۇشىن پايدالى ءىس جاسالعان بولار ەدى. ءوزىڭىز بىلەتىندەي، جەكەلەي شەبەرلەر ءوز ونىمدەرىن وتە قىمباتقا باعالايدى. ال ول اقشانى ونەر ادامدارىنىڭ ءبارىنىڭ بىردەي قالتاسى كوتەرە بەرمەيدى.

بۇل - كوپتەگەن جاس تالانتتىڭ كۇي ونەرىن ەركىن يگەرىپ، ۇلكەن ساحنالارعا باتىل قادام باسۋىنا، مۋزىكالىق قابىلەتىن كاسىبي تۇرعىدا شىڭداۋىنا اجەپتاۋىر قولبايلاۋ. ەل ىشىندە اعاشتىڭ سىرىن ۇعىپ، تابيعاتىن تاني بىلەتىن نەبىر مىقتى شەبەرلەر بار. سولاردى ۇلتتىق ونەردى وركەندەتۋ مۇراتى جولىنداعى وسى ءبىر يگى باستاماعا جۇمىلدىرسا، جاقسى ناتيجەگە قول جەتكىزگەن بولار ەدىك.

- بۇگىنگى كۇي ونەرىنىڭ ناسيحاتىنا، باعالانۋىنا كوزقاراسىڭىز قالاي؟ جاس كۇيشىلەردىڭ ىزدەنىسىنە ءھام تىڭدارماننىڭ تالعامىنا كوڭىلىڭىز تولا ما؟

- جالپى، وتكەن عاسىردىڭ 70- 80-جىلدارىمەن سالىستىرعاندا، بۇگىنگى كۇي ونەرىنىڭ جەتكەن جەتىستىكتەرى از ەمەس. باعىتتارى مەن اياق الىسىنا دا كوڭىلىم تولادى، تەحنيكالىق جاعىنان الدەقايدا وسكەن. الايدا تەحنيكاعا سەنىپ كۇيدى اۋەزىنەن، تابيعاتىنان اجىراتىپ الماۋ كەرەك. بەتىن عانا قالقىماي، تەرەڭ ءۇڭىلۋ، ءاربىر دىبىسقا بويلاۋ قاجەت.

قازىر جاستار اراسىندا جاسامپازدىق قۋىپ كۇيدى جالاڭ، قاساڭ نوتاعا بايلاپ قوياتىندار كوپ. ال تۋراسىندا ونىڭ ءارقايسىسىنا جان ءبىتىرۋ، ءتىرىلتۋ شارت. كۇيشى ءار دىبىسقا ءمان بەرۋگە ءتيىس. اسىعىس- ۇسىگىس، زىرىلداتىپ ءۇستىرت، سابالاپ ويناۋدى كۇي ونەرى كوتەرمەيدى. بۇگىندە قازاقتا 7000-عا جۋىق كۇي بار دەپ ايتادى. تىڭقىلداتقاننىڭ بارلىعىن كۇي ەمەس دەسەك تە، وسىنشالىقتى مول مۇرانى ءوز دەڭگەيىندە يگەرۋ كەرەك.

اسىرەسە وركەسترگە لايىقتاپ وڭدەپ، ارحيۆتەردە شاڭ باسىپ جاتقان شىعارمالاردى حالىقپەن قاۋىشتىرىپ، قايتا جانداندىرۋ قاجەت. ال تىڭدارمان تالعامىنا كەلسەك، مەن ۇنەمى «كۇيدى مىڭ ادام تىڭدايدى، ءبىر-اق ادام، ءارى كەتسە 6-7 ادام ۇعادى. قالعانى - تىڭداۋشى» دەگەندى ءجيى ايتامىن.

شىنىمەن دە، كۇيدى ءتۇسىنۋ ءۇشىن كوكىرەكتە كوز، قۇلاقتا ساڭىلاۋ بولۋ از، كۇيدى ۇعۋعا تەلەگەي- تەڭىز ءبىلىم مەن تەرەڭ سەزىم كەرەك. سولاي بولا تۇرا، «تىڭداۋشى تۇسىنبەدى» دەپ ونەردى كورەرمەن دەڭگەيىنە استە تۇسىرۋگە بولمايدى. كەرىسىنشە، تىڭدارمان ونەردىڭ بيىگىنە ۇمتىلۋ كەرەك. قازىر كۇيدى قۇلاقپەن ەمەس، كوزبەن تىڭدايتىن دەڭگەيگە جەتتىك. نەعۇرلىم جىلدام ويناسا، قۋالاپ ويناسا، سوعۇرلىم مىقتى ەكەن دەپ ويلايتىن بولدىق.

ماسەلەن، ەلىمىزدىڭ باس وركەسترى قۇرمانعازى اتىنداعى قازاق مەملەكەتتىك اكادەميالىق ۇلتتىق اسپاپتار وركەسترى ديناميكا قۋامىز دەپ، 4 مينۋتتىق كۇيدى 2 مينۋتتا، جەكە ورىنداۋشىلار ءتىپتى 1,5 مينۋتتا اياقتاپ ءجۇر. ءسويتىپ، كورەرمەندى جالىقتىرمايمىز، كۇيگە ديناميكا قوسامىز دەيدى. كۇيدىڭ قاسيەتى، مىقتىلىعى ونىڭ جىلدام نەمەسە باياۋ ورىندالۋىمەن باعالانبايدى عوي.

قازاق كۇيدى ناقىستى (شەرتپە كۇي) جانە داۋىلپاز (توكپە كۇي) دەپ بەكەر بولگەن جوق. ءارقايسىسى ونەردىڭ جەكەلەي بايلىعى. ءار كۇيدىڭ وزىنە ءتان تابيعاتى، تاعدىرى، ەسكەرۋى كەرەك ەرەكشەلىگى بار.

سول ەسكەرىلمەسە، شىعارمادا قانداي قاسيەت، قانداي سەزىم قالادى. بۇلاي كەتە بەرسە، كۇي ءوزىنىڭ بولمىسىنان، مىنەزىنەن ايىرىلىپ قالماي ما ەكەن؟ مەنى ۇنەمى وسى سۇراق مازالايدى، وسى ماسەلە قورقىتادى. ونىڭ ۇستىنە ءار كۇيدىڭ ءوز تابيعاتى بولادى دەگەندەي. ءتىپتى كەيبىرەۋىنىڭ ىرعاعى وركەسترگە باعىنباۋى مۇمكىن. ونداي كۇيلەر جەكە ورىنداۋعا سۇرانادى. كۇي - اسا كىرپياز ونەر. اسىرەسە وسىنداي تۇستاردا اباي بولۋ كەرەك.

- «16 كۇي شىعارعان قۇرمانعازى مەن 20 ءان شىعارعان ابايدان اسىرىپ ونەر تۋدىرمايمىن» دەپ كەزىندە وزىڭىزگە ءوزىڭىز ءسوز بەرگەن ەكەنسىز. بۇل قانشالىقتى راس؟

- ولاي ايتقانىم راس. جاستىق ماكسيماليزممەن ايتىلعان دا شىعار كەزىندە. قازىر قاراپ وتىرساڭىز شىعارماشىلىق قورجىنىمدا 16 كۇي، 30-عا جۋىق ءانىم بار. وسى سەرتتە قالام دەگەنىممەن، شابىت شەكارانى بۇزدى. قازىر جانىمدى تولعاندىرىپ جۇرگەن تاقىرىپ كوپ. سونىڭ ءبىرى - كەنەسارى قاسىم ۇلى. وسى كىسىگە كۇي ارناعىم كەلەدى. تاريحتا ءوز باعاسىن الماعان تۇلعا عوي. تاعدىرى دا قايشىلىققا، تراگەدياعا تولى. ءالى كۇنگە دەيىن باسسۇيەگىنىڭ قايدا ەكەنىن بىلمەيمىز. اللادان ءبىر ايان كەلەر دەپ سەنەمىن. ال ازىرگە حان كەنەگە ارناپ كۇيدەن ولمەيتىن ءبىر ەسكەرتكىش قويعىم كەلەدى.

- ال اندەرىڭىز شە؟ كومپوزيتورلىق قىرىڭىز تۋرالى سويلەسەيىكشى...

- اندەرىمنىڭ سانى دا سول ءوزىڭ ايتقان اباي اتامىزدىڭ 20 ءانى مەجەسىنەن اسىپ كەتتى-اۋ. قازىر قايسىبىرى ەسكە تۇسە قويار ەكەن؟ «اسپارا»، «كوكتەمىم مەنىڭ»، «قوڭىر قاز»، «ەركە قۇسىم»، «تارباعاتاي»، «اققۋ سازى»، «دومبىرا دوسىم»، «باۋىرىم، سوناۋ كۇن قايدا؟»، «قوس جۇلدىزىم»، «ايحاي، زامان»، « ۇلىما»، «قىزىما»، ابايدىڭ ولەڭىنە جازىلعان «تولعاۋ»، تاعىسىن تاعى دەپ جالعاسىپ كەتە بەرەدى.

ال العاشقى ءانىم ۇيدەگى جەڭگەڭە ارنالىپ جازىلعان ماقپال ءجۇنىسوۆانىڭ وىنداۋىنداعى «اققۋ سازى» ءانى بولاتىن. ستۋدەنت كەزىمىزدە جازىلدى. كەيىن ماقپال تىڭداپ، بىردەن ۇناتىپ، «ازيا داۋسى» بايقاۋىندا العاش ورىنداپ شىقتى. كۇي دە، ءان دە جان تولعانعاندا تۋادى عوي. كوڭىلدى تەربەيتىن كورىكتى تۋىندىلار كوپ بولسىن دەپ تىلەيمىن. مەنىڭ اندەرىمنىڭ كوپشىلىگىنىڭ ءسوزىن مارقۇم نەسىپبەك ايت ۇلى جازىپ ەدى. وكىنىشتىسى سول، تالانتتى تۇلعالارىمىزدىڭ كوبى كوشىپ بارادى. بۇل مەنىڭ جانىمدى جابىرقاتادى.

- جىل سايىن ۇلتتىق دومبىرا كۇنىن دۇركىرەتىپ تويلاپ ءجۇرمىز. بۇل مەيرامنىڭ قۇندىلىعىن قالاي باعالايسىز؟

- مەن باعالاسام، دومبىرا كۇنىن - ۇلى مەيرام دەگەن بولار ەدىم. سەبەبى كەز كەلگەن ەلدىڭ ۇلتتىق بولمىسىنان حاباردار ەتىپ، سول مەملەكەتتىڭ تانىم مەن تالعام دەڭگەيى حاقىندا جالپى وي تۇيگىزەتىن يدەولوگيالىق قۋاتتى قۇرالدىڭ ءبىرى - ونىڭ مۋزىكاسى مەن سول اۋەندى جۇرەكتەرگە جەتكىزۋشى مۋزىكالىق اسپابى دەسەك، تيتتەي دە ارتىق ايتپاعانىمىز. ول ەلدىڭ ساۋىقشىل، كوڭىلدى نەمەسە ويشىل حالىق ەكەنىن، جالپى تۇتاستاي بولمىس پەن تۇرمىس-سالتىن ۇلتتىق مۋزىكاسىن تىڭداپ-اق اڭعارۋعا، سەزىنۋگە بولادى.

ماسەلەن، ياكۋتيادا سىبىزعى كۇنى ەجەلدەن تويلانىپ كەلە جاتىر. سول سەكىلدى قىرعىزداردىڭ باسىنان ۇنەمى تاستامايتىن ايىر قالپاعى دا سول ۇلتتىڭ بار بولمىسىن بايانداپ تۇرادى. الىستان ايتپاي تانيسىز. ال قازاقتىڭ قازاقتىعىن تانىتاتىن ۇلتتىق دۇنيەسىنىڭ ءبىرى - دومبىرا.

ارينە، بۇل قاتارعا قىلقوبىز، جەتىگەن، سىبىزعى، سازسىرناي، شەرتەر سىندى ۇلتتىق اسپاپتاردىڭ قاي-قايسىسىن دا قوسۋعا بولار ەدى. دەي تۇرعانمەن، ءار قازاقتىڭ تورىنەن تۇسپەيتىن دومبىرانىڭ ورنى ءبارىبىر ەرەك، بولەك.

دومبىرانى قازاقتىڭ بويتۇمارى دەسە دە بولعانداي. سوندىقتان بۇل اسپاپتى جاينامازداي قۇرمەتتەپ، ساقتاۋىمىز كەرەك. شىنىندا دا دومبىرا - وتە كيەلى اسپاپ. ونى تارتپاق تۇرماق، جاي عانا قولعا العاننىڭ وزىندە تازالانىپ بارىپ ۇستاعان ءجون. اسىرەسە قىز بالا ءۇشىن دومبىرانىڭ كيەسى اۋىر. عىلىمي تۇرعىدا ناقتىلاي زەرتتەپ-زەردەلەمەسەم دە، سوناۋ دينا اپامىزدىڭ زامانىنان بەرگى قولىنا دومبىرا ۇستاعان قىز بالاسىنىڭ ءتۇرلى تاعدىرى وسىنداي ويلارعا جەتەلەيدى.

- اڭگىمەڭىزگە راحمەت.

اڭگىمەلەسكەن -

نازەركە جۇماباي،

«Egemen Qazaqstan»