دوعال وق

قازاقتىڭ جاۋىنگەرلىك تانىمىندا جاۋدى ساداقپەن اتۋ ءۇشىن قاجەت قۇرالدى وق دەيدى. وسى وقتى ەتنوگراف-زەرتتەۋش قاليوللا احمەتجان مىرزا بىرنەشە بولىككە ءبولىپ قاراستىرىپتى.

ياعني وقتىڭ ۇشىنداعى قاۋىپتى مەتال (سۇيەك) بۇيىمدى جەبە دەپتى. جەبە بەكىتىلگەن ۇزىن اعاشتى سابى دەسە، كىرىسكە بەكىتىلىپ، سوزىلا سەرپىلەتىن تەتىكتى كەزتابان دەپ اتاپتى. ال وقتىڭ ءتۇزۋ ۇشۋىنا باعىت بەرەتىن قاۋىرسىندى وقتىڭ قاناتى دەگەن ەكەن. كونە داۋىردە وقتىڭ ەكى ءتۇرى بولعان. ولار: سۇيەك وق جانە جەبەلى وق. سۇيەك وقتىڭ قۇرامى: ۇزىن اعاشى، قاۋىرسىنى، سۇيەكتەن جاسالعان جەبەسى، ت. ب. سۇيەك وقتىڭ ۇزىندىعى شامامەن - 90- 110 س م. بۇل وقتىڭ پايداسى - اتقان اڭ-قۇستىڭ قىمبات تەرىسىن بۇلدىرمەيدى.

وتكەن ⅩⅤII - XIX عاسىرلاردا چين يمپەرياسى بيلىگىنىڭ قۇرامىندا بولعان التاي تاۋىنىڭ تۇرعىندارى مانجى- قىتايعا باعالى اڭ تەرىسىمەن سالىق تولەگەندىكتەن، ولار سۇيەك وقتى وتە كوپ پايدالانعان. سونداي-اق قاتتى اعاشتان جەبە جاساپ، ونىڭ ۇشىنا قاتتى ءمۇيىز جاپسىرما بەكىتىپ اڭ اتاتىن بولعان. بۇل وقتى ولار «دوعال وق» دەپ اتاعان. مۇنداي وق اڭنىڭ تەرىسىن بۇلدىرمەي، تيگەن ساتتە تەك تالدىرىپ تۇسىرەتىندىكتەن، اڭشىلار ءۇشىن پايدالى بولعان.

بۇل جەردە ەسكەرەتىن دۇنيە - وقتىڭ ۇشتىعى مەن جەبەسى ەكەۋى ەكى ءتۇرلى. جەبە دەپ قاتتى سۇيەك نەمەسە قولا، تەمىردەن جاسالىپ، وقتىڭ باسىنا قوندىرىلعان قاتتى زاتتى ايتادى. جەبەنىڭ ءتۇرى كوپ. ال ۇشتىق دەگەنىمىز - وقتىڭ باسىنا جەبەنىڭ ورنىنا اعاشتان جاساپ ورناتىلعان بۇيىم. ادامدار ەرتەدە اتقان اڭنىڭ تەرىسىن زاقىمداپ الماس ءۇشىن ولتىرمەي تالدىرىپ تۇسىرەتىن وسىنداي اعاش ۇشتىقتى وق قولدانعان. ءارى وقتىڭ قۋاتىن ارتتىرۋ ماقساتىندا ۇشتىقتىڭ نىساناعا تيەتىن دالدىگىنە قاتتى ءمۇيىز جاپسىراتىن بولعان.

مىسالى، قازاقتىڭ «ەر تارعىن» جىرىندا ۇشتىعى اعاش «دوعال وق» تۋرالى ايتىلادى. وندا «قارت قوجاق باتىر بولسا ەر تارعىننىڭ قورامساقتاعى ءجۇز الپىس كەز وعىن جالعىز دوعال وقپەنەن اتىپ ۋاتايىن دەپ، دوعال وقپەنەن سالىپ قالعاندا، تارعىننىڭ قورامساقتاعى ءجۇز الپىس كەز وعىن كۇلپارا قىلىپ ۋاتىپ كەتتى» دەپ جازىلعان.

بەكەن قايرات ۇلى

egemen.kz