ەدەن جۋۋشى جالاقىسىنان سالىق تولەيدى، تاكسيست نەگە تولەمەۋى كەرەك - ساپارباي جوبايەۆ
1-قاڭتاردان باستاپ جالپىعا بىردەي دەكلاراتسيالاۋ ءتارتىبى قولدانىسقا ەنگىزىلدى. سىبايلاس جەمقورلىق پەن كولەڭكەلى ەكونوميكانى تومەندەتۋدى كوزدەيتىن جۇيە ءتورتىنشى كەزەڭگە اياق باستى. وسى ورايدا، موبيلدى اۋدارىمدارعا قاتىستى سان ءتۇرلى ساۋال تۋىندادى. وسى ساۋالداردى ساراپشى مامان، ەكونوميكا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى ساپارباي جوبايەۆقا قويدىق.
- ساپارباي مىرزا، جاسىراتىنى جوق، تاكسي قىزمەتىنە جۇگىنگەندە، تاۋاردى تاپسىرىسپەن الدىرعاندا موبيلدى اۋدارىمدار ارقىلى ەسەپ ايىرىسۋ كەڭ تاراعان. بۇل كولەڭكەلى ەكونوميكاعا الىپ باراتىن ارەكەت پە؟
- كاسىپكەر رەتىندە تىركەلسە دە، تىركەلمەسە دە كورسەتىلگەن قىزمەتتىڭ، ساتىپ الىنعان زاتتىڭ اقىسىن موبيلدى اۋدارىم ارقىلى جىبەرۋ دۇرىس ەمەس. بۇل - سالىق مادەنيەتى قالىپتاسپاعانىنىڭ كورىنىسى. ويتكەنى، كاسىپكەر ءوزىنىڭ تاپقان تابىسىنا ەسەپ بەرۋى كەرەك. ال، اۋدارىم ارقىلى جاسالعان وپەراتسيا ەسەپكە كىرمەيدى. ايتالىق، ونلاين بيزنەستە «Kaspi Pay» قىزمەتىن دۇكەندە نەمەسە تاكسي قىزمەتىندە ىستەيتىندەر «Kaspi QR» - دى قولدانۋىنا بولادى.
موبيلدى اۋدارىم - تۋىستاردىڭ، دوستاردىڭ اراسىندا اقشا جىبەرۋ ءۇشىن شىققان جۇيە. ونى قىزمەت اقىسىن تولەۋگە قولدانۋعا بولمايدى. جاسىراتىنى جوق، ونلاين دۇكەندەردەن الەۋمەتتىك جەلى ارقىلى زات ساتىپ العاندا جەكە كاسىپكەرلەر وسى ءادىس ارقىلى تولەم قابىلداپ ءجۇر. ارينە، ءىرى كاسىپ يەلەرى، ءىرى كومپانيالار مۇنداي قادامعا بارا قويمايدى. ولار كارتا ارقىلى ونلاين تولەم جۇيەسىن قولدانادى. ولاردىڭ بارلىعى ەسەپكە كىرەدى. سوندىقتان دا ءبىزدىڭ سالىق كوميتەتى 1 ايدا 100 اۋدارىمنان اسسا، تەكسەرۋ كەرەك دەگەن شەشىمگە كەلىپ وتىر. بۇل شەشىم ەكونوميكالىق جاعىنان نەگىزسىز ەمەس.
- ازىن- اۋلاق ءناپاقا تاۋىپ جۇرگەندەر جاڭا باستامانى قولداي قويمادى. از عانا تابىسىمىزدان سالىق تولەمەي- اق قويساق بولماي ما دەپ جاتقاندار بار. بۇعان نە دەيسىز؟
- كەز كەلگەن تابىس تاپقان ادام مەملەكەتكە سالىق تولەيدى. بۇل زاڭدا دا قاراستىرىلعان. بىزدە سالىق مادەنيەتى قالىپتاسپاعاندىقتان، وسىنداي ويلار پايدا بولادى. مىسالى، ەدەن جۋۋشى بولىپ جۇمىس ىستەيتىن ادام دا ءوز جالاقىسىنان كىرىس سالىعىن تولەيدى. وندا نەگە تاكسي جۇرگىزۋشىسى، ونلاين دۇكەنى بار كاسىپكەر، ۇيىندە الىپ- ساتارلىقپەن اينالىساتىن ساۋداگەر ءوز تابىسىن جاسىرىپ قالۋى كەرەك؟ .. تابىسىن جاسىرۋ، ورتاق قامباعا بەلگىلى ءبىر مولشەرىن سالماۋ ادىلەتسىزدىك بولادى. اۋىلدا مال شارۋاشىلىعىمەن اينالىساتىن مالشى دا، قالادا قۇرىلىستا جۇمىس ىستەيتىن قۇرىلىسشى دا، كەز كەلگەن ادام تابىسى مەن دۇنيە- مۇلكىن، پايداسىن جاسىرماۋى كەرەك. بارلىعى سالىق تولەۋى كەرەك. ادىلەت ءار ادامنىڭ وزىنەن باستالادى. مەنەن جۋرناليستەر «ەكونوميكالىق ءوسىم بولۋ ءۇشىن نە ىستەۋ كەرەك؟» دەپ سۇراعاندا، وسى دەكلاراتسيالاۋدى قولعا الۋ كەرەك دەپ ايتاتىنمىن. ەندى مىنە قولعا الىندى. ءوز باسىم بۇل باستامانى قۋانا قابىلدادىم.
- دەكلاراتسيالاۋ ەكونوميكالىق وسىمگە اپارادى دەي الامىز با؟
- دەكلاراتسيالاۋ - دامىعان ەلدەردە بار الەمدىك تاجىريبە. وركەنيەتتى ەلدەر 50-100 جىلدان بەرى دەكلاراتسيانى جۇرگىزىپ كەلەدى. سەبەبى، كولەڭكەلى ەكونوميكا - ەكونوميكالىق ءوسىم مەن دامۋدىڭ باستى جاۋى. ماسەلەن، جالپى ىشكى ءونىم ءبىزدىڭ ەلدە 250 ميلليارد دوللار بولسا، سونىڭ %20- ى كولەڭكەلى ەكونوميكاعا تيەسىلى، ياعني 50 ميلليارد دوللار تابىس تاپقاندار سالىق تولەمەي وتىر. ماسەلەن، قۇرىلىستا جۇمىس ىستەيتىندەر، تاسىمال سالاسىنداعى كاسىپكەرلەر، ونىڭ ىشىندە تاكسي جۇرگىزۋشىلەرى، تاماق، ازىق-تۇلىك، كيىمدى جەتكىزۋ قىزمەتى، ونلاين ساۋدا بار. ءبارى وزدەرىنىڭ تابىسىن جاسىرىپ قالىپ وتىر. بۇل - دۇرىس ەمەس. دەكلاراتسيا وسى ماسەلەلەرگە نۇكتە قويىپ، سالىق مادەنيەتىن قالىپتاستىرادى.
ەكىنشى جاعىنان، دەكلاراتسيا سىبايلاس جەمقورلىقتىڭ الدىن الادى. ويتكەنى ول - كىمنىڭ قانداي بايلىعى بار ەكەنىن انىقتاۋدىڭ ۇتىمدى جولى. ۇكىمەت مۇشەلەرى، ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمداردىڭ باسشىلارى، كۆازي مەملەكەتتىك ۇيىمداردىڭ باسشىلارى ءوز دۇنيەسىنىڭ ەسەبىن تاپسىردى. ولاردا قانداي جينالعان دۇنيە بار، ءبارىن كورسەتتى. ەندى جاڭادان مۇلىك پەن اقشا پايدا بولسا، «بۇل قايدان شىقتى؟» دەگەن زاڭدى سۇراق تۋىندايدى. وسىلايشا سىبايلاس جەمقورلىق فاكتىسىمەن دۇنيە تاپسا، ونى زاڭداستىرا المايدى. بۇل سىبايلاس جەمقورلىق دەگەن قوعام دەرتىن ازايتۋعا ىقپال ەتەدى. ءوز باسىم ەكونوميست رەتىندە دەكلاراتسيالاۋدى قولدايمىن. پرەزيدەنت 2010 -جىلى وسى دەكلاراتسيالاۋدى ەنگىزگىسى كەلدى. ءبىراق ول كەزدە جۇيە تولىق بۇعان دايىن بولمادى عوي دەپ ويلايمىن. بۇل - ءبىزدىڭ ەكونوميكالىق تازالىقتىڭ ءوسىپ جاتقانىنىڭ كورىنىسى.
تاعى ءبىر جاعىنان سالىق تۇسىمدەرىنىڭ كوپ بولۋى بىزدەگى الەۋمەتتىك پروبلەمالاردى شەشۋگە ءوزىنىڭ جاقسى ىقپالىن تيگىزەدى. الەۋمەتتىك پروبلەمالار كوپ. كوپبالالى وتباسىلار بار، ولاردىڭ باسپانا، ازىق- تۇلىك، ءبىرىنشى قاجەتتىلىكتەرى شەشىلمەگەن. بەلشەدەن نەسيە قامىتىن كيىپ، وڭالا الماي جاتىر. ولاردى ماسەلەسىمەن بەتپە- بەت جالعىز قالدىرۋعا بولمايدى. قازىر ەلىمىزدە وتباسىلىق كودەكس قابىلداندى. كىمدەرگە قانداي جاردەم كەرەك ەكەنى وسى كودەكستە انىق كورسەتىلگەن. سالىق وسىنداي ادامداردىڭ قاجەتتىلىكتەرىن شەشۋگە باعىتتالۋى كەرەك. دامىعان قوعامدا تابىستى كاسىپكەرلەر كاسىبىن دوڭگەلەتىپ، تابىس تابۋ ارقىلى الەۋمەتتىك وسال توپتارعا كومەكتەسەدى. قوعامدى گۋمانيزم تەورياسى العا سۇيرەيدى. ءبىراق ءبىر ەسكەرە كەتەتىن جايت، اشىقتىق بولۋى كەرەك. ماسەلەن، ءبىر كاسىپكەردىڭ تولەگەن مۇنشاما سالىعى مىنا وتباسىعا جۇمسالعانى كورىنىپ تۇراتىن جۇيە كەرەك. سول كەزدە كاسىپكەر دە ءوزىن قوعامنىڭ ءبىر بولشەگى رەتىندە ونىڭ العا جىلجۋىنا ۇلەس قوسىپ جاتقانىن سەزىنەدى. قۇلشىنىسپەن سالىق تولەيتىن بولادى. بىزدە سالىق مادەنيەتى قالىپتاسپاي جاتىر. وسى جۇيە سالىق مادەنيەتىن قالىپتاستىرادى عوي دەپ ويلايمىن. ادىلەتتى قوعام قۇرامىز دەسەك، دەكلاراتسيا سوعان جاردەمدەسەدى. وسى دەكلاراتسيادان باستالعان سالىقتىق مادەنيەتتى كوتەرۋ باعىتىنداعى قادامدار پروگرەسسيۆتى سالىق دەپ اتالاتىن جاڭا دەڭگەيدەگى جاڭاشىلدىقتى قابىلداۋعا دا اسەر ەتەدى دەپ ويلايمىن. پروگرەسسيۆتى سالىق ەنسە، بايلار كوبىرەك سالىق تولەيتىن بولادى. ارينە وعان زور بايلىققا يە كاسىپكەرلەر قارسى بولۋى مۇمكىن. ءبىراق سوعان جايلاپ كەلە جاتىرمىز. العاشقى نىشاندارى بار. بۇل - مەنىڭ ەكونوميست رەتىندەگى اسقاق ارمانىم. سالىق مادەنيەتى كوتەرىلگەن سايىن سالىق جۇيەسى وڭتايلانا بەرەدى. وڭتايلانعان سايىن جۇيە ءوز فۋنكسياسىن جاقسى اتقارادى.
- سۇحباتىڭىزعا راحمەت!
سۇحباتتاسقان باقىتجان وتاربايەۆا
