دجاز جۇلدىزدارىنىڭ دەرتى نە؟
استانا. KAZINFORM – الەمگە ايگىلى جاپون جازۋشىسى حارۋكي مۋراكامي دجازدى جاقسى كوردى. ول 1974 -جىلى توكيونىڭ كوكۋبۋندجي شاعىناۋدانىندا ءوزىنىڭ «پيتەر كەت» اتتى دجاز-بارىن اشقان ەكەن. وعان قوسا باتىس مۋزىكاسى جونىندە بىرنەشە نۇسقاۋلىق شىعارعان كورىنەدى. اتاقتى پوستمودەرنيست دجاز كۇي-تاباقتارىنان كوللەكتسيا جيناعان. كۇي-تاباقتار سانى - 40 مىڭدى قۇرايدى. ال ونىڭ «دجاز پورترەتتەرى» اتتى كىتابىندا 55 مۋزىكانت جايلى ەسسەلەر توپتاستىرىلعان.
بۇل - دجازدى تەرەڭىرەك تۇسىنگىسى، زەرتتەگىسى كەلەتىندەر ءۇشىن تاپتىرماس جيناق. ونەر يەلەرىنىڭ ومىردەرەگى بارىنشا قىزىقتى جازىلعان. كىتاپتىڭ العىسوزىندە يلليۋستراتور ماكوتو ۆادا ءوزىنىڭ دجاز دەگەن تاڭعاجايىپ كەڭىستىككە قالاي ەنگەنىن جانە وعان نە سەبەپ بولعانىن باياندايدى. ونىڭ 1992 -جىلى «JAZZ» اتتى كورمەسى ۇيىمداستىرىلىپ، وعان 20 دجاز مۋزىكانتىنىڭ سۋرەتى قويىلعان. سول كارتينالاردان ەرەكشە شابىت العان مۋراكامي ەسسە جازۋعا بىلەك سىبانا كىرىسكەن. 1997 -جىلى «SING» كورمەسى ءوتىپ، سودان سوڭ 26 مۋزىكانت ەنگىزىلگەن «دجاز پورترەتتەرىنىڭ» العاشقى كىتابى جارىق كورگەن.
- مويىندايمىن، مۋراكامي مىرزانىڭ دجاز جونىندەگى تانىم-تۇسىنىگى مەنەن الدەقايدا تەرەڭ. كورمەلەردەگى كارتينالار جان-جاققا تارالىپ كەتكەن بولاتىن. ءبىراق قالامگەردىڭ ارقاسىندا مەنىڭ بارلىق مۋزىكانتتارىم قايتادان ءبىر جەرگە جينالدى، - دەيدى ماكوتو ۆادا.
كىتاپتى وقىپ وتىرىپ، تىڭ ماعلۇماتتارعا تاپ بولدىم. دجاز وكىلدەرىنىڭ تۋىندىلارىن تىڭداعاندا كەيبىر ساتتەر، ساۋلەلى ەستەلىكتەر كوز الدىمنان ءوتتى. چەت بەيكەر، بەنني گۋدمەن، چارلي پاركەر، فەتس ۋوللەر، ارت بلەيكي، ديۋك ەللينگتون جانە ەللا فيتسدجەرالد شىعارماشىلىعى ەرەكشە تەبىرەنتتى. اسىرەسە، ەللا فيتسدجەرالدتىڭ «Summertime» اتتى تۋىندىسى جانعا تىنىشتىق، كوڭىلگە ءۇمىت سىيلادى.
Just Squeeze Me ،My Little Brown Book ،Jitterbug Waltz ،Manhattan ،Almost Blue - مەنىڭ جانىمنىڭ كوشىرمەسى ىسپەتتى. اۋەندەردەن ءوز-ءوزىمدى تاپقانداي بولدىم.
ايتا كەتەيىك، عالامتور بەتتەرىندەگى مالىمەتتەرگە سۇيەنسەك، العاشقى دجاز مۋزىكاسى 1880-1890 -جىلدارى پايدا بولعان. بۇل جوعارى ينتەللەكتۋالدى ونەردىڭ سالقىن دجاز، پروگرەسسيۆتى دجاز، قاتتى بوپ، مودالدى دجاز، اۆانگارد، ەركىن دجاز، فيۋجن سەكىلدى ستيلدەرى بار. ستيلدەر قاتارىن ءالى دە جالعاستىرا بەرۋگە بولادى.
دجاز اسپانىندا قاناتىن جازعان...
چارلي پاركەر - دجاز جانرىنىڭ جامپوزى. بۇرىنىراق امەريكاندىق اكتەر، رەجيسسەر كلينت يستۆۋدتىڭ «التىن گلوبۋس»، «وسكار» جانە كانن كينوفەستيۆالىنىڭ ەكى بىردەي سىيلىعىن يەلەنگەن «قۇس» اتتى فيلمىن تاماشالاعان ەدىم. بۇل - چارلي پاركەر جونىندەگى بيوگرافيالىق كينو. چارلي ساكسوفوندا ويناعاندا دجاز كوگىندە قۇس سەكىلدى قالقيدى. ونىڭ ەكىنشى ەسىمى - قۇس. دجاز اسپانىندا قاناتىن جازا قالىقتاعان قۇس...
پاركەر ومىرىندەگى ماڭىزدى كەزەڭدەردىڭ كوللاجى، ونىڭ تۇلا-بويدى بالقىتاتىن بليۋزدارى قالىڭ ويعا شومدىرادى. فيلمدە ونەر يەسىنىڭ ا ق ش-تاعى كانزاس-سيتي قالاسىنداعى، ميسسۋري شتاتىنداعى بالالىق شاعى، نيۋ-يوركتە كەشكەن كۇندەرى سۋرەتتەلەدى. چارليدىڭ ليريكالىق اۋەندەرى تالايعا تاڭداي قاقتىرعان. ول ونەر كورسەتكەندە جان-تانىمەن بەرىلىپ، قارا تەرگە مالشىنىپ، مۋزىكانى شىنايى جەتكىزەدى. كينودا ونىڭ ەسىرتكىگە تاۋەلدى بولعانى اشىق كورسەتىلەدى. نە سەبەپتى بيبوپ (ا ق ش- تا 1940 -جىلدارى دامىعان دجاز ستيلى) باعىتىنىڭ ۇزدىگى ەسىرتكىگە تاۋەلدى بولدى؟ قانشا ۋاقىتىن جوعالتىپ الدى؟ ول نەبارى 34 جاسىندا ومىردەن ءوتتى.
قارا تۇسكە بويالعاندار...
مۋراكاميدىڭ كىتابىنان تەك چارليدىڭ ەمەس، باسقا دا مۋزىكانتتاردىڭ ەسىرتكىگە قۇمارتقانىن بايقادىم. ماسەلەن، چەت بەيكەر. ول 1960-1973 -جىلدار ارالىعىندا، باقانداي 13 جىل بويى ەسىرتكىنىڭ كەسىرىنەن كوپشىلىكتىڭ الدىندا ونەر كورسەتپەگەن. ستەن گەتتسقا دا سونىڭ زالالى ءتيدى. بيللي حوليدەي كەرەمەت داۋىسىن جوعالتتى، بەس كۇن جالعانمەن ەرتە قوشتاستى. بۇل دجاز ءانشىنىڭ تاعدىرى تۋرالى ويلاعاندا، ونىڭ ءوزى تۇگىل، مەنىڭ جانىم اۋىرىپ كەتەدى. 28 جاسىندا ىشىمدىككە «تۇنشىعىپ» ولگەن بيكس بەيدەربەك بالا كۇنىنەن پيانينودا ويناعان، 15 جاسىنان باستاپ كلارنەتتى مەڭگەرگەن. كاسىبي گيتاريست چارلي كريستيان 25-اق جاسىندا و دۇنيەگە اتتاندى. عۇمىرى قىسقا بولعانمەن، ونەرگە دەگەن سۇيىسپەنشىلىگى شەكسىز ەدى. دجەرري مالليگان دا، الت-ساكسوفونشى ارت پەپپەر دە، دەكستەر گوردون، لەستەر يانگ سىندى تەنور-ساكسوفونشىلار دا ەسىرتكىدەن زارداپ شەكتى.
ىشىمدىكتى كەزىندە سەرگەي ەسەنين ءىشتى، مۇقاعالي ماقاتايەۆ ءىشتى. ءومىرىنىڭ كوپ بولىگىن ىشىمدىك ىشۋمەن وتكىزگەن اقىن-جازۋشىلار، ارينە، كوپ-اق. بۇرىن ماعان ىشپەيتىن، تەمەكى تارتپايتىن جان مىقتى اقىن نەمەسە جازۋشى بولا المايتىنداي كورىنەتىن. بولسا دا، ولاردىڭ جازعانى شىنايى شىقپايدى دەپ ويلايتىنمىن...
ايتايىن دەگەنىم، دجاز جۇلدىزدارىنىڭ اراسىندا دا «جاقسىلاپ ىشىمدىك ىشپەسەڭ، ارا-تۇرا ەسىرتكىنىڭ ءدامىن تاتپاساڭ، ساپالى مۋزىكا تۋدىرا المايسىڭ» دەگەن تۇسىنىك قالىپتاستى ما ەكەن، كىم ءبىلسىن؟! نەلىكتەن ولار ءومىرىن قارا تۇسكە بوياپ الدى؟! ءبىرىن تۇسىنگەندەي بولامىن، ال، ءبىرىن مۇلدە تۇسىنبەيمىن...
مارلەن عيلىمحان
