دانا امىربەكوۆا: ەكران - جويقىن قارۋ
كوگىلدىر ەكران - تاربيە قۇرالى. ءتىپتى، يدەولوگيانىڭ قاينار كوزىنە اينالعانى قاشان. ادامزاتتى رۋحاني اشتىقتان ساقتاپ، جاڭا دۇنيەلەردى اشۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن ونەر ءتۇرى.

الەمدە اي سايىن جۇزدەگەن فيلمنىڭ تۇساۋى كەسىلىپ، كورەرمەنگە جول تارتادى. دەگەنمەن كينويندۋستريا سالاسىندا ايتىلار سىن- پىكىر دە از ەمەس. كينو - ۇلى ونەر بولعاندىقتان، ونى كورەرمەنگە لايىقتى دەڭگەيدە جەتكىزە ءبىلۋ دە ماڭىزدى. جاقىندا وسى سالادا جىلدار بويى قىزمەت ەتىپ كەلە جاتقان مامان، تاجىريبەلى كينوسىنشى دانا امىربەكوۆامەن سۇحبات قۇرعان ەدىك.
- قازىرگى كەزەڭدە قازاق كينوسى تاقىرىبىندا تالاس-تارتىس كوپ. ونىڭ سەبەبى دە جوق ەمەس. 90-جىلدارمەن سالىستىرعاندا ءوسۋ بايقالادى. ءبىراق سانى ارتقانمەن ساپاسىز دۇنيەلەردىڭ شەتى كورىنىپ قالاتىنى جاسىرىن ەمەس...
- ءسوزىڭىزدىڭ جانى بار. 90-جىلدارمەن سالىستىرعاندا وتاندىق كينووندىرىسىمىز ىلگەرى جىلجىدى. اۆتورلىق تۋىندىلارىمىزدىڭ ءبىرازى الەمنىڭ ۇزدىك كينوبايگەلەرىندە جەڭىمپاز اتانىپ، كوك بايراعىمىزدى جەلبىرەتتى. الايدا قازاق كينوسىنىڭ قازىرگى تىنىسىنا كوڭىلىم تولادى دەپ ايتا المايمىن. ارينە، جاقسى تۋىندىلار جوق ەمەس. دەگەنمەن ۇلكەن ەكراندارعا جولداما الىپ، كورەرمەن نازارىنا ۇسىنىلىپ جاتقان مەينستريم باعىتىنداعى فيلمدەردىڭ باسىم كوپشىلىگى ساپاسى جاعىنان دا، ءمان-ماعىناسى تۇرعىسىنان دا سىن كوتەرمەيدى. كينوعا ءۇش قايناسا سورپاسى قوسىلمايتىن شوۋ- بيزنەس وكىلدەرى كەلىپ، ۇلكەن ەكرانىمىزدى اقشا كوزىنە اينالدىردى. قالتالارىن قالىڭداتا ءتۇسۋ ءۇشىن ماڭگىلىك ونەردى ىسىرىپ، بىركۇندىك ءونىمدى العا قويعان ولاردىڭ كينو سالاسىنان ءبىلىمىنىڭ تايازدىعى بايقالادى. ەڭ وكىنىشتىسى، قولىنا العاش رەت كامەرا ۇستاعاننىڭ ءبارى كينونىڭ الىپپەسىن مەڭگەرمەي جاتىپ، وزدەرىن كينورەجيسسەر دەپ اتاۋدان ەش قىمسىنبايتىن بولدى.
ءبىز ت. جۇرگەنوۆ اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ونەر اكادەمياسىندا كينورەجيسسەر، كينووپەراتور، كينوسۋرەتشى، كينوتانۋشى سىندى تاعى باسقا كينو سالاسىنىڭ ماماندارىنا 4- 5 جىل كولەمىندە ءبىلىم بەرىپ، كاسىبي بىلىكتى كادرلاردى دايىندايمىز. ماسەلەن، بەس جاسار بالاعا م. اۋەزوۆتىڭ رومانىن وقۋعا بەرمەيدى عوي. بىرىنشىدەن، بالاعا الىپپە ۇيرەتۋدەن باستايدى. الىپپەنى مەڭگەرگەن سوڭ شاعىن اڭگىمەلەردى وقىتادى. وسىلايشا، بالا رومان وقۋعا بەيىمدەلەدى. بۇل - وقۋ. ال ءتۇسىرۋ ونەرى ودان دا كۇردەلى. ءوزىڭىز الىپپەنى مەڭگەرمەي، رومان جازامىن دەپ ايتپايسىز عوي. ال وكىنىشكە قاراي، كينودا وسىنداي جاعدايلار كەزدەسەدى. اۋەسقوي رەجيسسەرلەر كينو ءتىلىن ۇيرەنبەي، بىردەن رەجيسسەر بولعىسى كەلەدى. ءالى كينونىڭ الىپپەسىن مەڭگەرمەي جاتىپ كينو ءتۇسىرۋ - ساۋاتى اشىلماعان ادامنىڭ رومان جازۋىمەن تەڭ دەپ ەسەپتەيمىن.
- كينوتەاترلاردا ۇسىنىلعان فيلمدەرىمىزدىڭ باسىم كوپشىلىگى كومەديا جانرىندا تۇسىرىلگەن. ودان وزگە جانرلاردىڭ شەتتە قالۋىنىڭ سەبەبى نەدە دەپ ويلايسىز؟
- كومەديا جانرى تەك بىزدە عانا ەمەس، بۇكىل الەمدە سۇرانىسقا يە. ويتكەنى ول - تومەن جانر. بۇل جانردا كينو ءتۇسىرۋ ارزان. كوپ جاعدايدا زاماناۋي وقيعا توڭىرەگىندە ءوربيتىن سيۋجەتتەردەن قۇرىلاتىن كومەديالىق فيلمدەر ارنايى تىگىلەتىن كوستيۋم، قىمبات دەكوراتسيا، كومپيۋتەرلىك گرافيكانى قاجەتسىنبەيدى. سول سەبەپتى ەكران ارقىلى تابىس تابۋدى كوزدەگەن پروديۋسەرلەر ءۇشىن كومەديا - ەكونوميكالىق تۇرعىدا ەڭ ءتيىمدى جانر. پارادوكس بولعاندا بىزدە اتالمىش جانردىڭ ءوزى تولىققاندى دامىماعان. كومەديانىڭ تۇرلەرى كوپ: ليريكالىق كومەديا، ەكستسەنتريكالىق كومەديا، قارا كومەديا... ءبىزدىڭ ۇلكەن ەكرانىمىزدا تەك كومەديانىڭ سۋبجانرلارىنىڭ ءبىرى - وتباسىلىق كومەديا عانا كەڭىنەن قانات جايعان.
وتاندىڭ كينوگەرلەرىمىز راسىمەن كومەديانىڭ شەبەرى بولسا، نەگە بۇگىنگى قوعامنىڭ تۇيتكىلدى ماسەلەلەرىن ساتيرا ارقىلى كوتەرىپ، قارا ءازىل ارقىلى ساياسي ماسەلەلەردى سىنعا الماسقا؟! نەگە وسىدان ءبىر عاسىر بۇرىن ءومىر سۇرگەن چارلي چاپلين، باستەر كيتون سياقتى كۇلدىرىپ وتىرىپ جىلاتاتىن، كورەرمەنگە وي تاستايتىن، تولعاندىراتىن فيلمدەر تۇسىرمەسكە؟! ءبىزدىڭ كينوتەاترلارىمىز بولسا، وتباسىنىڭ توڭىرەگىنەن اسپايتىن، ەشكىمگە كەدەرگى كەلتىرمەيتىن، ساياساتتان الشاق، ايتەۋىر كورەرمەننىڭ قالتاسىن قاعاتىن تۋىندىلار كورسەتۋدە. وندا دا گولليۆۋد پەن بولليۆۋدتىڭ تىزەسى ابدەن شىعىپ، تاپتاۋرىن بولعان سيۋجەتتەرىن قايتالاپ، «بەلدەن تومەن» قالجىڭدارعا قۇرىلعان، ءمانسىز، ماعىناسىز ىرجىڭعا تولى فيلمدەردى ۇسىنۋدا. ارينە، وسىدان ون جىل بۇرىن كوممەرتسيالىق فيلمدەرىمىزدىڭ كوبەيگەنىنە قۋاندىق. سان بولسا، ساپا بولار دەپ ۇمىتتەندىك... ال قازىر قاراپ وتىرسام، بۇل باعىتتا ەشقانداي پروگرەسس جوق، تەك رەگرەسس بار.
- ال ەكشن، تريللەر مەن قورقىنىشتى كينوتۋىندىلار ەلەۋسىز قالعان جوق پا؟ بۇل جانر تۇرلەرىنە سۇرانىس بار ما؟
- سۇرانىس بار، ءبىراق ۇسىنىس جوق. ءدال قازىر كينوتەاترلارىمىزدى اۋەسقوي رەجيسسەرلەر جاۋلاپ العان. كينوعا كۆن مەن شوۋ-بيزنەستەن كەلگەن ولار ازىرگە كومەديا جانرىنان اسا المايدى. كورەرمەندى ەشبىر ءازىلسىز كىرپىك قاقتىرماي، تاپجىلتپاي ۇستاپ وتىرۋ - قيىن شارۋا. ول ءۇشىن دراماتۋرگيالىق شەبەرلىك، كاسىبي بىلىكتىلىك قاجەت.
- ءوزىڭىز ايتپاقشى، بۇگىنگىنىڭ رەجيسسەرلەرى - ينديۆيدۋاليستەر. ونەردە ينديۆيدۋاليست بولۋ ماڭىزدى ما؟
- قازىر قازاق رەجيسسەرلەرى عانا ەمەس، ءارقايسىمىز ينديۆيدۋاليسپىز. بۇرىن اتا-بابالارىمىز حالىق ءۇشىن، ەل ءۇشىن، ورتاق ءىس ءۇشىن جۇكتى جۇمىلا كوتەرەتىن. حالىق تۇرعاندا ءوز مۇددەسىن كەيىنگە شەگەرەتىن. ورتاق دۇنيە ءۇشىن بار كۇشىن جۇمساۋعا دايىن بولدى. ال بۇگىنگىنىڭ ادامدارى ونداي ەمەس. «ءبىرىنشى مەن، ودان كەيىن باسقالار» دەگەن ۇرانمەن ءومىر ءسۇرۋ قالىپتى جاعداي. بۇل - باتىستان كەلگەن پسيحولوگيا. ويتكەنى كاپيتاليزمنىڭ زاڭدىلىعى سونداي. وكىنىشكە قاراي، ءبىز قازىر «ادام ادامعا - قاسقىر» بولعان زاماندا ءومىر سۇرۋدەمىز. ونەردە دە ينديۆيدۋاليزم العا شىققان. مۇمكىن ومىردە ينديۆيدۋاليست بولماۋعا بولاتىن شىعار. ءبىراق ونەردە ينديۆيدۋاليست بولماۋ قيىن سەكىلدى. ويتكەنى ونەر ادامدارىنىڭ ءارقايسىسىنىڭ مەنى بار. سول مەنى ارقىلى الەمگە ءوزىنىڭ ايتارىمەن ءبولىسىپ، وي-تولعاۋلارىن ورتاعا سالادى. سونىسىمەن دە ولار قىزىق. سونىسىمەن دە كورەرمەن ءۇشىن ورنى بولەك! مىسالى، ميكەلاندجەلو انتونيوني، روبەر برەسسون، پەر پاولو پازوليني، اندرەي تاركوۆسكيي، جان-ليۋك گودار، دارەجان ومىربايەۆ، سەرىك اپرىموۆ سياقتى ەشكىمدى قايتالامايتىن، دارا سۋرەتكەرلەر عانا تاريح بەتتەرىندە وشپەس ءىز قالدىرادى.
باتىستىقتار شىنايىلىقتان قورىقپايدى
- تاريحي-بيوگرافيالىق فيلمدەر جايلى پىكىرىڭىز قانداي؟ ەسىمى ەل ەسىندە جاتتالعان تۇلعالاردىڭ ەكرانداعى بەينەسى بۇرمالانىپ، كورەرمەن تاراپىنان سىنعا ۇشىراپ جاتادى...
- وكىنىشكە قاراي، ءبىزدىڭ ەڭ ۇلكەن كەمشىلىگىمىز - بەلگىلى ءبىر تاريحي تۇلعانى قاستەرلەپ كورسەتۋ. تۇلعا بولمىسىن تاسپالاۋدا ول جايلى قالىپتان تىس وي ايتىپ، سىني پىكىر بىلدىرۋگە بولمايدى. مىسالى، اباي قۇنانباي ۇلىنىڭ ءومىرى مەن شىعارماشىلىعىنا نەگىزدەلگەن ەكى كوركەم فيلم ەكرانعا شىقتى. ودان وزگە سەريالدار دا بار. الايدا ولاردىڭ ءبىر دە بىرىنەن ابايدىڭ شىنايى بولمىسىن كورمەيمىز. بالا اباي قالاي دانا اباي بولدى؟ ول دا ەت پەن تەرىدەن جارالعان پەندە ەمەس پە؟ جالپى، ەشقاشان قۇلاماعان ادامنىڭ ەمەس، قۇلاعاننان كەيىن قايتا تۇرا العان ادامنىڭ ءومىرى قىزىقتى. ەشقاشان قاتەلەسپەگەن تۇلعانىڭ ەمەس، ءوز قاتەلىگىن ۇعىنىپ، دۇرىس جولعا تۇسە بىلگەن كەيىپكەردىڭ بولمىسى تارتىمدى. ال ءبىزدىڭ فيلمدەرىمىزدەگى اباي بەينەسى شىنايىلىقتان الشاق، دەمەك بىردەن عۇلاما بولىپ دۇنيەگە كەلىپ، فيلوسوف كەيپىندە كوكتەن تۇسكەندەي، كىرشىكشىز قالپىندا بەينەلەنەدى. كورەرمەن جاساندىلىقتى ءاردايىم سەزەدى. سوندىقتان وتاندىق تاريحي فيلمدەرىمىزدى كورۋگە قۇلشىنىستارى اسا بولمايدى.
ال وسى تۇرعىدا شەتەلدىك تاريحي تۋىندىلار نەسىمەن ۇتادى دەسەڭىز، ولار ءوز تۇلعالارىنىڭ كىرشىكسىز ەمەس بولمىسىن كورسەتۋدەن قىمسىنبايدى. كەرىسىنشە، كەز كەلگەن ادامنىڭ ءجاي عانا پەندە ەكەنىن العا تارتادى. سونىسىمەن دە ولاردىڭ كەيىپكەرلەرى الدەقايدا شىنايى، الدەقايدا تۇسىنىكتى ءارى كورەرمەنگە جاقىن بولادى. مىسالى، ميلوش فورماننىڭ موتسارت پەن سالەريدىڭ اراسىنداعى باقتالاستىققا نەگىزدەلگەن «امادەي» اتتى فيلمى بار. ءبىراق بۇل فيلمدە موتسارتتىڭ ادامي پەندەلىك، جاعىمسىز قىرلارى دا كورسەتىلەدى. ال ءسىز ونى كوگىلدىر ەكران ارتىندا جان- تانىڭىزبەن جاقسى كورىپ وتىراسىز. ويتكەنى ول ەش بوياماسىز، بولمىسى شىنايى. باتىستىقتار شىنايىلىقتان قورىقپايدى. ولار سونىسىمەن دە ۇتادى.
- تاريحىمىزعا قاتىستى كورسەتەتىن دۇنيە دە، اشىلماعان تاقىرىپتار دا كوپ. الايدا سوڭعى جىلدارى جارىققا شىققان تاريحي تۋىندىلارىمىز حالىقتىڭ كوڭىلىنەن شىقپادى. «قىز جىبەك» فيلمىنىڭ دەڭگەيىنە جەتەتىن تۋىندىلار نەگە جوق؟
- بىرىنشىدەن، تاريحي فيلمدى ءتۇسىرۋ كاسىبي بىلىكتىلىكتى، ەكىنشىدەن، تەرەڭ ءبىلىمدى قاجەت ەتەدى. رەجيسسەرلەرىمىز ءبىلىمدى عوي. ءبىراق ولاردىڭ باسىم كوپشىلىگى وزدەرىنە باتىستىڭ ءومىر ءسۇرۋ فيلوسوفياسىن، ادەبيەتىن، ءدىنى مەن ءدىلىن ابدەن ءسىڭىرىپ العان. مەن ولاردىڭ فيلمدەرىنەن قازاقيلىق تابا المايمىن. ءوز ۇلتىنىڭ بولمىسى مەن دۇنيەتانىمىن سەزىنبەيتىن، سالت-ءداستۇرىن بىلمەيتىن رەجيسسەردەن ۇلتتىق تۋىندى كۇتۋدىڭ قاجەتى جوق. مىسالى، س. قوجىقوۆ، ش. ايمانوۆ، م. بەگالين، ا. قارساقبايەۆ سىندى ۇلتتىق كينورەجيسسۋرامىزدىڭ نەگىزىن قالاعان تۇلعالار، ناعىز دالا اكادەميكتەرى ەدى. ولار ۇلتتىق قۇندىلىقتارىمىزدى بويلارىنا بەسىك جىرىمەن ءسىڭىرىپ، اۋىز ادەبيەتىمىزدى جۇرەكتەرىمەن سەزىنىپ وسكەن ەدى. سوندىقتان ولاردىڭ تۋىندىلارىنان قازاقتىڭ ءيىسى اڭقىپ تۇراتىن. ەندىگى ءۇمىتىمىز - جاستاردا. ەندەشە رەجيسسۋراعا ەندى عانا قادام باسقان جاس دارىندارىمىزدى وقۋعا قابىلداردا ونىڭ كينو تىلىنە يكەمدىلىگىمەن قاتار، قانشالىقتى ۇلتتىق فولكلورىمىزدى، سالت-ءداستۇرىمىزدى، ءتول ادەبيەتىمىزدى مەڭگەرگەنىن، دۇنيەتانىمىمىزدى قاي دەڭگەيدە ءوز بويىنا سىڭىرگەنىنە ءمان بەرۋىمىز قاجەت سەكىلدى. ەگەر ءبىز ۇلت رەتىندە بولمىسىمىزدى جوعالتقىمىز كەلمەسە، ەكرانىمىزدى دەرەۋ تۇردە قولعا الۋىمىز ءتيىس. ۇلتتىق تۋىندىنى ءوز ۇلتىن جان- تانىمەن سۇيەتىن سۋرەتكەر عانا جارىققا شىعارادى.
تاريحي فيلمدەرىمىزدىڭ دامىماي جاتقان تاعى ءبىر سەبەبى قاراجاتقا كەلىپ تىرەلەدى. تاريحي فيلمدى جارىققا شىعارۋ ءۇشىن زامان لەبىن سەزىندىرەتىن قىمبات دەكوراتسيا، ارنايى كوستيۋمدەر، اشەكەي- بۇيىمدار، كوپشىلىك تۇسىرىلىمدەر، قارۋ-جاراق، گريم، كومپيۋتەرلىك گرافيكا كەرەك. كەي جاعدايلاردا بىلدەي ءبىر قالانى سالىپ شىعۋ قاجەت. «قىز جىبەك» فيلمى نەگە تاريحتا قالدى؟ سەبەبى ءفيلمدى بۇكىل ەل بولىپ ءتۇسىردى. ءبىر عانا رەجيسسەردىڭ، وپەراتوردىڭ نەمەسە كوستيۋمەردىڭ ەڭبەگى عانا جاتقان جوق مۇندا. قىز جىبەك تاققان اشەكەيلەردىڭ بارلىعىن فيلم ءتۇسىرىلىپ جاتقانىن ەستىگەن حالىق وزدەرى اكەلىپ بەرگەن ەكەن. سۇلۋلىق پەن اسەمدىكتى ارداقتاعان ۇلتىمىزدىڭ كوز تارتار قولونەرىن، رۋحاني قازىناسىن كورسەتىڭدەر دەپ ساقتاپ كەلگەن التىن-كۇمىس بۇيىمدارىن، قىمبات اسىل زاتتارىن، كىلەمدەرى مەن ەر-توقىمدارىنا دەيىن سىيعا تارتقان ەكەن. وكىنىشكە قاراي، سونىڭ ءبارى قولدى بولىپ، بۇگىنگى كۇنگە دەيىن «قازاق فيلمدە» تەك قىز جىبەكتىڭ ساۋكەلەسى عانا ساقتالعان.
- كەڭەس زامانىندا كينورەجيسسەرلەر اۆتورلىق كينو تۇسىرمەس بۇرىن، بويىنداعى تاجىريبەسىن جانرلىق فيلم ءتۇسىرۋ ارقىلى دالەلدەۋى شارت بولعان ەكەن. بۇگىنگى كينونارىقتا بۇل ءۇردىس ساقتالعان با؟
- وكىنىشكە قاراي، بۇل ءۇردىس ساقتالعان جوق. قايتا جانداندىرساق جاقسى بولار ەدى. بارلىعى بىلىكتىلىكتەن باستالادى. ال بىلىكتىلىك قايدان شىعادى؟ كاسىبي بىلىكتىلىك تەك كينو الاڭىندا جيناعان تاجىريبە ارقىلى عانا كەلەدى. ەشكىمنەن ءبىر ساتتە كەرەمەت رەجيسسەر شىعا قويمايدى. مىسالى، كەسكىندەمە ونەرىنىڭ ۇلى تۇلعالارى رەتىندە تاريحتا قالعان ۆينسەنت ۆان گوگ، پابلو پيكاسسو، سالۆادور دالي ىسپەتتەس سۋرەتشىلەر زاڭدىلىقتارعا قارسى شىعىپ، وزىندىك مانەرلەرىن قالىپتاستىرماي تۇرىپ اكادەميالىق ءبىلىم العان. وزدەرىنىڭ كاسىبي بىلىكتىلىگىن دالەلدەگەننەن كەيىن عانا جاڭا اعىمدارعا بەت بۇرعان. سول سياقتى ەسىمى الەمگە ايگىلى اندرەي تاركوۆسكيدىڭ ءوزى دە اۆتورلىق كينوعا بەت بۇرماس بۇرىن ءوز بىلىكتىلىگىن جانرلىق كينودا سىناپ كورگەن.
وكىنىشكە قاراي، بۇگىندە رەجيسسەر بولۋ سانگە اينالىپ كەتتى. قازاقستاندا كينورەجيسسۋرا ماماندىعىنا جالپى ەسەپپەن العاندا ەلۋگە جۋىق ستۋدەنت قابىلدانادى. مەكتەپ قابىرعاسىنان كەشە عانا تۇلەپ ۇشقان ولار بىردەن: «مەن اۆتورلىق كينو تۇسىرگىم كەلەدى» دەيدى. اۆتورلىق كينو تۇسىرەتىندەي بالانىڭ بىلىكتىلىگى، تاجىريبەسى جوق. ول الەمگە نەنى ايتقالى كەلدى؟ باستىسى، قالاي ايتپاقشى؟ سەبەبى كينودا نە ايتاتىنىڭمەن قوسا، قالاي ايتاتىنىڭ دا ماڭىزدى.
- قازىر اي سايىن كينو سالاسىندا اسا تاجىريبەسى جوق انشىلەر مەن بلوگەرلەر تۇسىرگەن فيلمدەردىڭ پرەمەراسىنا بارامىز. ءبىراق يدەياسى ءالسىز. مۇنداي سارىنداعى «ءالسىز» تۋىندىلاردىڭ كوبەيۋىنە نە سەبەپ؟
- نەگىزىندە، قازاق كينوسىنا مەملەكەت تاراپىنان جىل سايىن قىرۋار قاراجات بولىنەدى. قازاق ۇلتتىق كينونى قولداۋ ورتالىعى جىل سايىن كينوستسەنارييلەردىڭ پيتچينگىن وتكىزىپ، رەجيسسەرلەردىڭ كينو تۇسىرۋىنە جول اشىپ، وتاندىق كينومىزدىڭ دامۋىنا بارىنشا قولداۋ كورسەتۋدە. الايدا، الەمنىڭ ۇزدىك فەستيۆالدەرىندە جۇلدەلى بولىپ جۇرگەن بۇل فيلمدەردىڭ بىردە-ءبىرى مەملەكەتىمىزدىڭ كينوتەاترلارىندا كورسەتىلمەيدى. سەبەبى كينوتەاترلار جەكەمەنشىك ستۋديالاردا اۋەسقوي رەجيسسەرلەردىڭ تۇسىرگەن ارزانقول كومەديالارىن كورسەتۋدى ءجون سانايدى. اينالىپ كەلگەندە، بۇنىڭ ءبارى سول باياعى كينوپروكاتقا قاتىستى زاڭنىڭ جوقتىعىندا. ولار ەشكىمنەن نە كورسەتەمىز، قاشان كورسەتەمىز دەپ سۇراۋعا ءتيىستى ەمەس. ويتكەنى كينوتەاترلاردىڭ ەشقايسىسى مەملەكەتكە تيەسىلى ەمەس، جەكەمەنشىك.
سۇرانىس ۇسىنىس تۋدىرادى دەيدى عوي. ول - قاتە پىكىر. نەگىزىندە، كورەرمەنگە التەرناتيۆا ۇسىنۋىمىز ءتيىس. كورەرمەندە تاڭداۋ مۇمكىندىگى بولۋى كەرەك. مەنىڭ ويىمشا، ەكرانعا كاسىبي دەڭگەيدە تۇسىرىلگەن، ايتار ويى بار، ءمان-ماعىناسى تەرەڭ، ۇلتتىق بولمىسىمىزدى بەرەتىن تۋىندىلاردى كوپتەپ كورسەتۋ قاجەت. كينو مادەنيەتىن كوتەرىپ، كورەرمەن تالعامىن قالىپتاستىرۋ اسا ماڭىزدى. سەبەبى ەكراننان ۇسىنىلاتىن تۋىندىلاردىڭ دەڭگەيى قانداي بولسا، كورەرمەننىڭ دە دەڭگەيى سونداي بولماق.
XXIعاسىردا كينو ونەرى جايلى ءپاننىڭ بولماۋى - پارادوكس
- كينو مادەنيەتىن كوتەرۋ قاجەت دەيسىز. ارزانقول كومەديالاردى كورىپ ادەتتەنگەن كورەرمەننىڭ تالعامىن قالىپتاستىرۋ ءۇشىن قانداي شارالار قولدانۋىمىز ءتيىس؟
- بۇگىنگى ەكران - بۇرىنعى اتا-اجەنىڭ ءرولىن اتقارادى. باياعىدا بالالار اتا-اجەلەرىنىڭ قولىندا ءتالىم- تاربيە الىپ، دۇنيەتانىمدارىن قالىپتاستىراتىن. ال بۇگىنگىنىڭ بالالارى ەكران الدىندا تاربيەلەنەدى. بىرىنشىدەن، ءبىز ەكراننان نە كورسەتىپ وتىرعانىمىزدى سۇزگىدەن وتكىزۋىمىز كەرەك. ەكىنشىدەن، بالاعا جاستايىنان كينو الىپپەسىن ۇيرەتۋىمىز كەرەك. ياعني، كينو تىلىنەن باستاپ، كينونى قابىلداۋ دەڭگەيىنە دەيىن. قاراپ وتىرساڭىز، مەكتەپ باعدارلاماسىندا نەگىزگى پاندەردەن بولەك، قوسىمشا مۋزىكا ونەرى، بەينەلەۋ تاريحى، ەڭبەككە باۋلۋ سياقتى قوسىمشا پاندەر دە وقىتىلادى. الايدا كينو ونەرىنە قاتىستى بىردە-ءبىر ءپان، ەڭ بولماعاندا فاكۋلتاتيۆ ساباق جوق. XXI عاسىردا كينو ونەرى جايلى ءپاننىڭ بولماۋى - پارادوكس. قازىر ەڭبەكتەگەن بالادان ەڭكەيگەن قارتقا دەيىن ەكراننىڭ الدىندا وتىرادى. بۇل بارىنە ءمالىم. سونداي زامان بولا تۇرا ءبىز كينو مادەنيەتىن سىڭىرمەيمىز. كينو ءتىلىن ۇيرەتپەيمىز. ەكران ونەرىن يدەولوگيا قۇرالى دەيمىز عوي، نەگىزىندە ول - اتوم بومباسىنان دا جويقىن قارۋ. ءيا، بومبا جارىلسا، ءبارىن كۇل-تالقانعا اينالدىرىپ، ءبىر-اق ساتتە جوق قىلىپ جىبەرەدى. ال ەكران بولسا ادامزات ساناسىن بىلدىرتپەي، بىرتىندەپ جويىپ جىبەرۋگە قاۋقارلى.
- سوڭعى جىلدارى پروكاتقا شىققان «اۆاتار»، «باربي» سىندى فيلمدەرگە كوپشىلىك جوعارى باعاسىن بەردى. ماسەلەن، «باربي» فيلمىنىڭ جارناماسى ءۇشىن تۇسىرىلىمگە كەتكەن شىعىننان ەكى ەسە كوپ قارجى جۇمسالعان. ياعني، ماركەتينگتى ءتيىمدى قولدانعان...
- ءيا، بىرىنشىدەن پروكات زاڭىن قولعا الۋ ماڭىزدى. ەكىنشىدەن، ەلىمىز قاتەلەسپەسەم بىلتىر كينو سالاسىنا 5 ميلليارد، بيىل 3 ميلليارد ءبولىپ جاتىر. ءبىراق قاراجات فيلمدەردى تۇسىرۋگە عانا بولىنەدى. كينو جارىققا شىققاننان كەيىن ونىڭ جارناماسىنا، ديستريبۋتسياسىنا بىردە-ءبىر تيىن قاراستىرىلماعان. بۇل - پارادوكس. ويلاپ قاراڭىزشى، ناندى ءپىسىرىپ الاسىز دا، ءبىراق ساتۋعا شىعارۋ ءۇشىن نان قوياتىن سورەڭىز جوق. كينوداعى جاعداي دا وسى. ءسىز فيلمدى ەكرانعا شىعارا الماساڭىز، كورەرمەن ونى قالاي كورەدى؟ ءوزىمىزدىڭ ۇلتتىق تۋىندىلاردى كورۋگە حالىق ءزارۋ. الايدا جارنامانىڭ جەتىسپەگەنىنەن، ديستريبۋتسيا جوقتىعىنان وسىنداي جاعدايعا ۇشىراپ وتىرمىز. ال بلوگەرلەردىڭ كينوگەرلەردەن ارتىقشىلىعى - ولاردىڭ ميلليونداعان اۋديتورياسى بار. كەي جاعدايدا قوسىمشا قارجى قاجەت ەتپەيدى. وزدەرىنىڭ پاراقشالارىنا ءبىر پوست جاريالاسا جەتكىلىكتى. ميلليونداعان اۋديتورياسى سول فيلمدى كورۋگە بارادى.
- ءۇش جىلدا وتاندىق كينوعا 17 ميلليارد تەڭگە ءبولىنىپتى. اسىرەسە، «قازاق فيلمگە» تىكەلەي قاتىسى بار فاكت. ءبىراق وسىنشاما قاراجاتقا تۇسىرىلگەن فيلمدەر نەگە كورەرمەن نازارىنا ىلىكپەيدى؟
- كينوڭىزدى پروكاتقا شىعارۋ ءۇشىن كينوتەاترلارمەن كەلىسىم جاساپ، 1- 2 جىل الدىن كەزەكتە تۇرۋىڭىز ءتيىس. ال پرايم-تايم ۋاقىتىن الۋ ءتىپتى قيىن. باتىستىڭ فيلمدەرى تۇرعاندا ارينە، قازاقتىڭ فيلمىن مەنسىنە قويارى شامالى. بۇل جاعدايدى قالىپقا كەلتىرۋ ءۇشىن ۇلتتىق كينوتۋىندىلارىمىزدىڭ كورسەتىلۋىن زاڭ جۇزىندە مىندەتتەۋىمىز كەرەك.
باياعىدا مارقۇم ساتىبالدى نارىمبەتوۆ اعامىزدىڭ كوزى تىرىسىندە «امانات» فيلمى كورسەتىلدى عوي. ءبىر كۇنى كينوزالدىڭ الدىندا تۇرسام، اعامىزدىڭ كوڭىلى ءتۇسىپ كەتىپتى. جاعدايىن سۇراسام: «قازىر «امانات» فيلمى كينوتەاترلاردا ءجۇرىپ جاتىر. ءبىراق مەنىڭ فيلمىمدى تۇنگى ساعات 00:00 گە قويىپتى»، - دەيدى.
«امانات» - قازاق حالقىنىڭ تاريحىن، قاسىرەتىن كوتەرگەن فيلم عوي. مۇنىڭ بارلىعى سول - كينوتەاترلاردىڭ مەملەكەت ەنشىسىنە تيەسىلى ەمەس ەكەندىگىندە. سوندىقتان مەملەكەت كينوتەاترلارعا «وسىنى قوي» دەپ ەشتەڭە ايتا المايدى. مىسالى، وڭتۇستىك كورەيا كينوسىنىڭ تاريحىنا ۇڭىلەر بولساق، ولاردا دا بىزگە ۇقساس جاعداي بولعان. ءوز فيلمدەرىن ەشكىم كورمەگەن. ءبىراق ولار زاڭمەن جۇمىس ىستەدى. كينوتەاترلارعا جىلىنا 365 كۇن بار بولسا، سونىڭ 103 كۇنىندە ەكراندا كورەي كينوسى عانا كورسەتىلۋگە ءتيىس دەپ مىندەتتەدى. «ەگەر سەندەر ءبىزدىڭ ەلدە پروكاتپەن اينالىسقىلارىڭ كەلسە، ەندەشە ۇلتتىق كينومىزدى كورسەتىڭدەر» دەپ تالاپ قويدى. 103 كۇن - ءبىر جىلدىڭ 30 پايىزى. بۇل ۇلكەن جەتىستىك، مەنىڭشە. ابدەن وزدەرىنىڭ كينوسىن كورىپ، ەتتەرى ۇيرەنگەن كورەي حالقى باتىستان كەلگەن فيلمدەردى مەنسىنبەدى. وڭتۇستىك كورەيادا جانرلىق تۇرلەنۋ بار. كينو سالاسىنداعى ۇلكەن جەتىستىگى رەتىندە «پارازيتتەر» ءفيلمىن اتاۋعا بولادى. التى بىردەي وسكاردى وڭتۇستىك كورەيانىڭ فيلمى يەلەندى. ال امەريكا كەرىسىنشە يدەيانى قازىر كورەي فيلمدەرىنەن الادى. وڭتۇستىك كورەيادا ديستريبۋتسيامەن اينالىساتىن ماماندار، ارنايى كومپانيالار بار. ال بىزدە جوقتىڭ قاسى. ولار ءبىزدىڭ تۋىندىلارىمىزدى شەتەلگە شىعارۋمەن اينالىساتىن ەدى. ءبىز وسى ماسەلەنى قولعا الۋىمىز كەرەك.
قازىر قازاق ءتىلى دەپ ايعاي سالاتىن پوپۋليستەر كوبەيگەن...
- دۋبلياج تاقىرىبىنا ويىسساق. بيىلدان باستاپ ورىس تىلىندە تۇسىرىلگەن فيلمدەردىڭ ءبارىن زاڭ جۇزىندە قازاق تىلىنە اۋدارۋ مىندەتتەلدى. ءبىراق فيلمدى مەملەكەتتىك تىلدە كورگىسى كەلەتىندەر تۇنگى سەانسقا بارۋعا ءماجبۇر...
- جاڭادان زاڭ شىققاندا ءبىز، دەمەك، كينوتانۋشىلار وسى دۋبلياج ماسەلەسىنە قاتىستى دابىل قاققان ەدىك. زاڭدا «مەملەكەتتىك تىلدە دۋبلياج جاسالسىن نەمەسە قازاق تىلىندە سۋبتيتر بەرىلسىن» دەپ كورسەتىلدى. دۋبلياج بەن سۋبتيتر اراسىندا تاڭداۋ بولعان جەردە، ارينە ەكىنشى تاڭداۋ بولادى. دۋبلياج جاساۋ - فيلمنىڭ جارتى قاراجاتىن تالاپ ەتەدى. ال سۋبتيتر جاساۋ ءۇشىن اسا كوپ قاراجات كەتپەيدى. سول ايتقانىمىزداي-اق بولىپ شىقتى. قازىر فيلمدەردى قازاق تىلىندە سۋبتيترمەن بەرىپ ءجۇر. وندا دا گرامماتيكالىق، تەحنيكالىق قاتەلىكتەر ءوربىپ جۇرەدى. بۇل جاعدايعا باس قاتىرىپ وتىرعان ەشكىم جوق. ول فيلمدەردىڭ سۋبتيترىنە كىمنىڭ جاۋاپتى ەكەنىن دە بىلمەيمىز. سوندىقتان وسى ماسەلەنى دە قايتا قاراستىرۋ قاجەت دەپ ەسەپتەيمىن. دۇرىس زاڭسىز ەشكىمنەن ەشنارسە تالاپ ەتە المايمىز.
قازىر قازاق ءتىلى دەپ ايعاي سالاتىن پوپۋليستەر كوبەيگەن. ءسىز ورىس ۇلتىنىڭ وكىلىنە بارىپ «نەگە قازاقشا سويلەمەيسىڭ؟» دەپ ايتقانىڭىزدان، ول قازاق تىلىندە سويلەپ كەتپەيدى. ولارعا قازاق تىلىندە سويلەيتىندەي جاعداي جاساۋىمىز قاجەت. قىسقاسى، قازاقشا سويلەمەيتىندەي مۇمكىندىك قالدىرماۋ كەرەك. ول ءۇشىن ەكران ءتىلى قازاقشا سويلەۋگە ءتيىس. ال ءبىزدىڭ قازىر ىستەپ جۇرگەنىمىز كۇلكىلى جاعداي. بۇگىندە قازاقتاردىڭ ءبىرازى ءتىپتى انا ءتىلىن بىلمەيدى. ويتكەنى ولاردىڭ ەكران ارقىلى كورەتىن رەسۋرستارى - ورىس، اعىلشىن، تۇرىك جانە ت. ب. تىلدەردە. كونتەنتتىڭ ءبارى قازاقشالانسا، جاعداي باسقاشا بولار ەدى. اباي كۇندەرى، رۋحاني جاڭعىرۋ، كونفەرەنتسيا، سيمپوزيۋم دەپ الەمگە جار سالامىز. ءبىراق شىندىعىنا كەلگەندە بىزدىكى - قۇر ايقاي. قاجەتى - ناقتى ءىس! ەگەر ءبىزدىڭ ەكرانىمىز قازاق تىلىندە سويلەپ، بۇكىل الەم ادەبيەتى قازاق تىلىنە اۋدارىلسا، كىتاپحانامىز قازاق ءتىلدى كىتاپتارمەن كوپتەپ تولىقسا، بۇل قازاقىلىقتىڭ باستاۋى بولار ەدى.
- كونتەنت تۋرالى ايتىپ قالدىڭىز. وسى تۇستا بالالار انيماتسياسى جايلى نە ايتار ەدىڭىز؟ بالالارعا ارنالعان كونتەنت دەڭگەيى قانداي؟
- انيماتسيا جاعدايى مۇشكىل. ءوزىمىزدىڭ انيماتسيالىق ءتول تۋىندىلارىمىزعا مۇقتاجبىز. قازاق تىلىندە كورسەتىلەتىن تۋىندىلار جەتىسپەيدى. بىلتىر عانا «قازاق انيماتسياسى» شىعارماشىلىق بىرلەستىگى قۇرىلدى. اتالمىش سالانى دامىتۋ ماقساتىندا مەملەكەت بيۋجەتىنەن 1 ميلليارد تەڭگە ءبولىندى. الايدا قازىرگە ەش ناتيجەسىن كورمەدىك.
«بالالارىمىز قازاق تىلىندە سويلەمەيدى» دەيمىز. ولار قازاق تىلىندە سويلەسىن دەسەك، ەڭ الدىمەن الەم انيماتسياسىن قازاق تىلىندە سويلەتۋىمىز كەرەك. سوندا عانا ءبىز الەم ونەرىنىڭ ىشىندە جۇرە الاتىن ەدىك. كەرىسىنشە، قازىر الەم ونەرى وزىنشە بولەك، ال ءبىز قۋىستا قالىپ قويعان سەكىلدىمىز.
- اڭگىمەڭىزگە راقمەت!
سۇحباتتاسقانالتىناي باۋىرجان قىزى