داۋن سيندرومى: جاپون عالىمدارى ارتىق حروموسومانى الىپ تاستاۋ تەحنولوگياسىن ويلاپ تاپتى
استانا. KAZINFORM - جاپونيالىق زەرتتەۋشىلەر وزىق تەحنولوگيانىڭ كومەگىمەن گەنومعا تۇزەتۋ جاساۋ ارقىلى داۋن سيندرومىنا سەبەپ بولاتىن گەنەتيكالىق اقاۋدى جويۋ مۇمكىندىگىن اشتى، دەپ حابارلايدى Kazinform اگەنتتىگى.
ميە ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ (Mie University) عالىمدارى CRISPR- Cas9 تەحنولوگياسىن پايدالانا وتىرىپ، زەرتحانالىق جاعدايدا 21-حروموسومانىڭ ارتىق كوشىرمەسىن الىپ تاستادى. بۇل — بولاشاقتا اتالعان سيندرومدى ەمدەۋ تاسىلىنە وزگەرىس اكەلەتىن عىلىمي جەتىستىك.
داۋن سيندرومى جانە CRISPR
داۋن سيندرومى نەمەسە 21-تريسوميا ا ق ش- تا شامامەن ءاربىر 700 نارەستەنىڭ بىرىندە كەزدەسەدى. بۇل دەرتكە شالدىققان ادامدا 21- حروموسومانىڭ قوسىمشا كوشىرمەسى بولادى. ول قالىپتى جاسۋشالىق پروتسەستەردى بۇزىپ، ادامنىڭ اقىل-ويىنىڭ دامۋى مەن دەنساۋلىعىندا كوپتەگەن بۇزىلىستى تۋدىرادى. ونىڭ ىشىندە ءجيى كەزدەسەتىنى - جۇرەك قىزمەتىنىڭ بۇزىلىسى، التسگەيمەر دەرتى جانە اقىل-وي دامۋىنىڭ تەجەلۋى.
ريەتارو حاسيدزۋمە باسقاراتىن ميە ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ عالىمدار توبى CRISPR- Cas9 قۇرالى ارقىلى ادام جاسۋشالارىنان ارتىق حروموسومانى تاڭداي وتىرىپ جويۋعا بولاتىنىن كورسەتتى.
— بۇل - CRISPR- Cas9 كومەگىمەن 21-تريسومياسى بار جاسۋشالارعا كوپمارتە اللەل- ارنايى كەسۋ ءتاسىلىن قولدانۋ ارقىلى حروموسومانى جويۋ جولى، - دەپ جازدى زەرتتەۋشىلەر توبى PNAS Nexus جۋرنالىندا جاريالانعان ماقالادا.
CRISPR- Cas9 ارنايى فەرمەنتتىڭ كومەگىمەن د ن ق- نىڭ ناقتى بولىكتەرىن كەسۋ ارقىلى جۇمىس ىستەيدى. بۇل زەرتتەۋدە عالىمدار CRISPR باعىتتاۋشى مولەكۋلالارىن تەك ارتىق 21-حروموسومانى تانيتىنداي ەتىپ قۇراستىردى. بۇل پروتسەسس «اللەل- ارنايى رەداكسيالاۋ» دەپ اتالادى.
— ءبىز CRISPR جۇيەسىن تەك ارتىق حروموسومانى نىساناعا الاتىنداي ەتىپ جاسادىق، ول قالىپتى جۇپقا (حروموسوما جۇبى) اسەر ەتپەيدى، - دەپ ءتۇسىندىردى حاسيدزۋمە. - ءبىزدىڭ ماقساتىمىز — ارتىق ماتەريالدى جويۋ جانە گەندەردىڭ ەكسپرەسسياسى جاسۋشادا قالىپتى دەڭگەيگە ورالا ما، سونى باقىلاۋ.
العاشقى سىناقتار زەرتحانادا وسىرىلگەن ءدىڭ جاسۋشالارىنا جۇرگىزىلدى. ارتىق حروموسومانى الىپ تاستاعاننان كەيىن، عالىمدار گەن ەكسپرەسسياسى مەن اقۋىز ءوندىرىسىنىڭ قالىپقا كەلگەنىن تىركەدى. ماڭىزدىسى، جۇيكە جۇيەسىنىڭ دامۋىنا جاۋاپتى گەندەر بەلسەندىرەك بولدى، ال مەتابوليزمگە بايلانىستى گەندەر باسەڭدەدى، بۇل 21-تريسوميانىڭ قۇرساقتاعى ءسابي ميىنىڭ دامۋىنا اسەر ەتەتىنىن بولجاعان الدىڭعى زەرتتەۋلەرگە سايكەس كەلەدى.
جاسۋشاعا اسەرى جانە ىقتيمال قولدانۋ سالالارى
زەرتتەۋ توبى ءدىڭ جاسۋشالارىمەن شەكتەلمەي، داۋن سيندرومى بار ادامنان الىنعان جەتىلگەن، ءدىڭ ەمەس تەرى فيبروبلاستارىن دا رەداكسيالادى. بۇل جاسۋشالاردا دا ارتىق حروموسوما كوپتەگەن جاعدايدا ءساتتى جويىلدى.
— بۇل ناتيجەلەر ەرەكشە ءۇمىت سىيلاپ وتىر، - دەدى حاسيدزۋمە. - ديففەرەنسيالانعان جاسۋشالاردا دا حروموسومالىق انوماليانىڭ تۇزەلۋىن كوردىك، بۇل ءارتۇرلى ءتىن تۇرلەرىندە قولدانۋعا جول اشادى.
ارتىق حروموسوما جويىلعاننان كەيىن تۇزەتىلگەن جاسۋشالاردا بيولوگيالىق فۋنكسيالاردىڭ جاقسارۋى بايقالدى: ولار جىلدامىراق وسكەن جانە ەكى ەسەلەنىپ ءبولىنىپ شىعۋى ءۇشىن كەتەتىن ۋاقىتى قىسقاردى. سونىمەن قاتار ولار جاسۋشالىق سترەسپەن جانە قارتايۋمەن بايلانىستى زياندى جاناما ءونىم — بەلسەندى وتتەك تۇرلەرىن از ءوندىردى، بۇل ميتوحوندريالاردىڭ جاقسى جۇمىس ىستەۋىن جانە جاسۋشالاردىڭ جالپى جاعدايىنىڭ جاقسارعانىن كورسەتەدى.
الايدا بۇل عىلىمي ءتاسىل ءمىنسىز ەمەس. كەيبىر جاعدايلاردا CRISPR قالىپتى حروموسومالاردى دا زاقىمداعان جاعداي بولعان، بۇدان جاناما اسەر بولۋى مۇمكىن. وسىعان وراي عالىمدار باعىتتاۋشى مولەكۋلالاردى تەك ارتىق 21-حروموسومامەن بايلانىساتىن ەتىپ جەتىلدىرۋ ۇستىندە.
- دالدىك وتە ماڭىزدى. ءبىز نىساناعا الۋ ستراتەگياسىن وڭتايلاندىرىپ، رەداكسيالانعان جاسۋشالاردىڭ ناقتى بيولوگيالىق جۇيەلەردەگى ارەكەتىن باقىلايمىز، - دەپ اتاپ ءوتتى حاسيدزۋمە.
ساراپشىلار بۇل جاڭالىقتىڭ اۋقىمدى كەڭ بولۋى مۇمكىن دەپ ەسەپتەيدى. ەگەر ءادىس قاۋىپسىزدىگى مەن سەنىمدىلىگىن دالەلدەسە، ونى رەگەنەراتيۆتى مەديتسينادا، مىسالى، زاقىمدانعان تىندەردى اۋىستىرۋ نەمەسە قالپىنا كەلتىرۋ ءۇشىن تۇزەتىلگەن ءدىڭ جاسۋشالارىن قولداناتىن تەراپيالاردا قولدانۋعا بولادى.
زەرتتەۋدىڭ PNAS Nexus-تا جاريالانۋى حروموسوما دەڭگەيىندە گەنومدى تۇزەتۋدىڭ ماڭىزدى قادامى بولدى. بولاشاقتا كوماندا موديفيكاتسيالانعان جاسۋشالاردى ۇزاق مەرزىمدى باقىلاۋدى جانە ءادىستى in vivo جاعدايىندا قولدانۋعا بەيىمدەۋدى جوسپارلاپ وتىر.
ماقالانىڭ اعىلشىن تىلىندەگى ءتۇپنۇسقاسىن مىنا جەردەن وقۋعا بولادى.
