عىلىمدى زاڭ جۇيەسىمەن رەتتەۋ كەرەك - اسقار جۇمادىلدايەۆ

استانا. KAZINFORM - قازاق قاشان تەحنوكرات ۇلت بولادى؟ ول ءۇشىن نە ىستەۋ كەرەك؟ وتاندىق عىلىمدى ىلگەرىلەتۋدىڭ الدىندا قانداي ماقسات تۇر؟ وسى جانە وزگە دە سۇراقتارعا ۇلتتىق عىلىم اكادەمياسىنىڭ ۆيتسە-پرەزيدەنتى، فيزيكا-ماتەماتيكا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور اسقار جۇمادىلدايەۆ Jibek joly تەلەارناسىنا بەرگەن سۇحباتىندا جاۋاپ بەردى.

- اسقار سەرقۇل ۇلى، پرەزيدەنت تەحنوكرات ۇلت بولۋىمىز كەرەك دەپ ايتتى، وزىڭىزدە ايتىپ ءجۇرسىز، سوعان بەت بۇرىپ كەلەمىز بە؟ قانداي كەدەرگىلەر بار؟

- ءبىر بۇيرىقپەن، ۇكىممەن تەحنوكرات ۇلت جاساي سالۋعا بولمايدى. الەمدىك ءۇردىستى الىپ قاراساڭىز، ءار جەردە ءارتۇرلى بولعان. مىسالى، اعىلشىنداردىڭ XVII عاسىرداعى نەگىزگى كاسىبي قوي باعۋ بولعان. ويتكەنى، جەرى جاقسى، ءشوبى شۇيگىن. قويدىڭ جۇنىنەن ماتا جاسايدى، سودان العاشقى ينجەنەرلەر تىگىن ماشيناسىن ويلاپ تاپتى، سودان كەيىن ماتا تىگەتىن فابريكا اشقان، وسىدان كەيىن اعىلشىنداردىڭ اتا جەر جۇزگە جايىلعان، ويتكەنى اعىلشىنداردىڭ تاۋارى، كيىمى دۇنيەدەگى ەڭ مىقتى دەگەن سياقتى اڭگىمە شىققان. ءبىزدىڭ تەحنولوگيامىز، عىلىمىمىز، ەكونوميكامىز مىقتى بولۋ كەرەك. سوندا ءبىزدىڭ اسكەرىمىز دە مىقتى بولادى، سوندا ءبىزدى مويىندايتىن بولادى. ءبىز نامىستى بولۋىمىز كەرەك دەگەن اڭگىمە ايتامىز. ول جالاڭ نارسە، قايداعى نامىس؟ ارتىڭدا ءبىر قارۋىڭ بولماسا. قازاققا تەحنولوگيا كەرەك، قازاق تەحنوكرات ۇلت بولۋى كەرەك. ەندىگى ماقسات - پرەزيدەنتتىڭ وسى تاپسىرماسىن رەتكە كەلتىرۋ. ءبىز تەحنولوگياسى دامىعان ەلگە اينالۋىمىز كەرەك، ودان كەيىن قالعانى ءوزى كەلەدى.

- ءسىزدىڭ پايىمداۋىڭىزشا، بىزگە تەحنوكرات ۇلتقا اينالۋ ءۇشىن قانشا ۋاقىت قاجەت؟

- ءبىزدىڭ قاشان تەحنوكرات ۇلت بولاتىنىمىزدى مەن ايتا المايمىن، ونى ەشكىم بىلمەيدى. ۋكراينالىق يگور سيكورسكي دەگەن بولعان، امەريكاعا كەتكەن، ول تىكۇشاق ويلاپ تاۋىپ، امەريكانىڭ ۇكىمەتىنە، باي-قۋاتتىلارىنا بارىپ، تىكۇشاق ويلاپ تاپتىم دەپ كومەك سۇرايدى، ءبىراق بىرەۋى ءبىر تيىن دا بەرمەيدى. ءبىراق، ونىڭ اقىلدىلىعى مويىمايدى، ول جەرلەسى، اتاقتى مۋزىكانت، كومپوزيتور سەرگەي راحمانينوۆكە بارادى، سودان ورىستار جينالىپ، وعان اقشا جيناپ بەرەدى. ول تىكۇشاققا تاجىريبەسىن جۇرگىزىپ ۇشاتىن جاعدايعا كەلتىرەدى. سوعىس ۋاقىتىندا ول تىكۇشاقتى كورسەتەدى، سودان كەيىن ۇكىمەت مىناۋ كەرەمەت نارسە ەكەن دەپ، وعان قارجى بولەدى. وسىدان كەيىن ا ق ش-تىڭ تىكۇشاق ءوندىرىسى قارقىندى داميدى. جاس عالىمداردى ىنتالاندىرىپ، جاعداي جاساۋ كەرەك دەگەندە دۇرىس نارسە، ءبىراق عالىم جاس، كارى بولىپ بولىنبەيدى، عىلىم جاس تاڭدامايدى. كەڭەس وداعى كەزىندە بىزدە 60 مىڭداي عىلىمي قىزمەتكەر بولعان، تاۋەلسىزدىكتەن بەرى 20 مىڭعا ازايعان، ال وتكەن جىلدان بەرى عىلىمي قىزمەتكەرلەردىڭ سانى 3 مىڭعا ارتىپتى. سول 23 مىڭ عالىمنىڭ جۇزدەن بىرەۋى جارىپ شىقسا ول ۇلكەن جەتىستىك.

- ەلىمىزدە يدەياسى بار جاس عالىمدار شەتەلگە كەتىپ اعىلۋدا دەپ جاتىر، بۇعان نە دەيسىز؟

- شەتەلگە كەتىپ جاتقان قازاقتار عانا ەمەس، مەن قىتايعا بارىپ كەلدىم، ول ەلدە مىقتى ۋنيۆەرسيتەتتەر بار. 70-80 -جىلدارى قىتايدا عىلىم تومەن بولاتىن، ءبىراق سوڭعى 20 جىلدا ول ەلدىڭ عىلىمى جوعارى دامىپ كەتتى. نەگە دەسەڭىز، ۋنيۆەرسيتەتتەرگە وراسان زور قارجى ءبولدى. 20 جىلدىڭ ىشىندە قىتاي گەنەتيكادان رەۆوليۋتسيا جاسادى.

- ۇلتتىق عىلىم اكادەمياسىنىڭ الداعى ماقساتىنا توقتالىپ وتسەڭىز؟

- 1946 -جىلى قۇرىلعان ۇلتتىق عىلىمي اكادەميا ەل امان، جۇرت تىنىشتا 2003 -جىلى جابىلىپ قالدى. اكادەميالىق بەدەلىنەن ايرىلىپ، قوعامدىق مەكەمە قالدى. ودان بەرى 20 جىل ءوتتى، عىلىم ءبىر بولەك كەتتى، اكادەميا ءوز الدىنا كەتتى. 2022 -جىلى مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقايەۆ ۇلتتىق عىلىم اكادەمياسىن قايتا جانداندىرۋ تۋرالى ۇكىم شىعاردى. 2023 -جىلدان باستاپ اكادەميا جۇمىس ىستەپ جاتىر، بيىل ءبىر جىل بولدى. ءبىر جىلدىڭ ىشىندە 20 جىلدا توقىراۋدا بولعان نارسەنى ورنىنا كەلتىرۋ مۇمكىن ەمەس. ءبىزدىڭ ماقسات - عىلىمدى زاڭ جۇيەسىمەن رەتتەۋ كەرەك. ءبىراق مۇنىڭ قيىندىعى بار، ۇزاق ۋاقىت قاجەت ەتەدى.

اۆتور
داۋلەت ىزتىلەۋ