ءولىم الدىنداعى ءبىر ساتتىك تۇيسىك - تالاسبەك اسەمقۇلوۆ
استانا. قازاقپارات - (ەربول الشىنبايدىڭ ءبىر داستانىن وقىعاندا تۋعان ويلار) ءسوز باسى
ەرتەرەكتە وقىعان ءبىر ماقالادان ەسىمدە قالىپتى.
اۆتور، ەۆگەني ەۆتۋشەنكونىڭ پوەزياسىن كەڭەستىك مادەنيەت پاراديگماسىندا عانا قاراۋ كەرەك دەگەن وي ايتادى.
الايدا، سۋرەتكەر قانداي كونتەكستە وتىرسا دا، بەينەلەۋ تەحنيكاسىنىڭ جەتىلگەندىگى سونداي، ءبارىبىر شىندىقتى ايتادى ەمەس پە؟
پوەزيادان اۋلاقتاۋ باسقا ءبىر ونەر تۇرىنەن مىسال.
بەلگىلى كەڭەس رەجيسسەرى ۆلاديمير ۆاينشتوك 1936 - جىلى «كاپيتان گرانتتىڭ بالالارى» اتتى فيلم تۇسىرەدى. جيۋل ۆەرننىڭ رومانىن وقىعان ادام بىلەدى، بۇل فيلم الىس قۇرلىقتاردى، ارالداردى ىزدەپ، سول ساپاردا جوق بولىپ كەتكەن كاپيتان گرانتتىڭ بالالارىنىڭ باسىنان وتكەن حيكمەتتەر جايىندا.
بالالار اقىرىندا اكەسىن ەشكىم مەكەندەمەيتىن ارالدان ىزدەپ تابادى. فيلم دايىن بولىپ ەندى كوركەمدىك كەڭەستىڭ سارابىنا سالىنادى. كەڭەستە وتىرعان، سيستەمانىڭ ادال كۇزەتشىلەرى، رەجيسسەرگە «بۇل فيلم ارقىلى نە وي ايتقىڭىز كەلدى؟» دەگەن سۇراق قويادى. سوندا ۆ.ۆاينشتوك «مەن جيۋل ۆەرننىڭ رومانىن ەكرانعا شىعاردىم. كەڭەس بالالارىن تەڭىزشىلىككە، ساياحاتقا ۇندەدىم. بۇدان بوتەن وي جوق مەندە» دەيدى.
الەمدىك مادەنيەتتە ون مىڭداعان جىلدىق تاريح بارىسىندا قالىپتاسقان، بارلىق ادامزات قوعامدارىنا ءتان، ەشقاشان مىزعىمايتىن ارحەتيپتەر بولادى. بۇل ارحەتيپتەرگە ەشقانداي قوعام داۋ ايتا المايدى. بۇل ارحەتيپتەردى ەشقانداي پاتشا، ەشقانداي ديكتاتور جوققا شىعارا المايدى. سەبەبى، بۇل بەينەلەر - ونەر اتاۋلىنىڭ ماڭگىلىك ماتەريالى. ماتەريالدى جويساڭىز - ونەر بولمايدى.
كەڭەستە وتىرعانداردىڭ ءبىرازى ن ك ۆ د-نىڭ قىزمەتكەرلەرى، بارلىعى مەملەكەتشىل، ساياساتتىڭ قىر-سىرىن جەتە مەڭگەرگەن جىرىندىلار. ولار بىلەدى، كەزىندە رەسەيدەگى قوعامدىق قوجىراۋ چەرنيشەۆسكيدىڭ «كىم كىنالى؟» دەگەن جالعىز اۋىز ساۋالىنان باستالعانىن، اقىرىندا قوجىراۋدىڭ بۇلعاققا ۇلاسىپ يمپەريانىڭ قۇلاۋىنا سەبەپ بولعانىن.
پروكاتقا شىعاتىن بولسا، بۇل فيلمدى، رەجيسسەر جوسپارلاعانداي، ميلليونداعان بالا كورەدى. ال ولاردىڭ دەنى - رەپرەسسياعا ۇشىراعانداردىڭ ۇرپاقتارى. فيلمدى كورگەننەن كەيىن، وسى اتىلعان، اسىلعان، ايداۋعا جىبەرىلگەن ميلليونداعان قۇربانداردىڭ ارتىندا قالعان جەتىمدەردىڭ ءارقايسىسىنىڭ كوكىرەگىندە «ال مەنىڭ اكەم قايدا؟» دەگەن ساۋال باس كوتەرەتىنىن سەنزورلار بىلەدى.
جانە نازىك جۇرەكتە جاسقانشاقتاي، قورقاقتاي بوي كوتەرگەن بۇل ساۋال، اقىرىندا الەۋمەتتىك داۋىلعا اينالىپ جاڭا يمپەريانىڭ كۇيرەۋىنە سەبەپ بولاتىنىن دا بىلەدى، البەتتە. كوركەمدىك كەڭەس ۇزاققا سوزىلادى. الايدا، قانداي قۇبىجىق سيستەماعا بولسا دا ونەر كەرەك. سونىمەن، ن ك ۆ د-نىڭ سىنشىلارى ويلانىپ، تولعانىپ، ءبىراز نارسەلەردى كەسىپ، فيلمدى كوپشىلىككە ۇسىنۋعا ءماجبۇر بولادى. كەلەسى 37-جىلى تاعى دا قانشاما ادام رەپرەسسياعا ۇشىرايدى، تاعى دا ميلليونداعان بالا جەتىم قالادى.
كەڭەس سيستەماسىن قۇلاتقان - كاپيتان گرانتتىڭ بالالارى. بۇل جەردە اكەنى اۆستراليانىڭ نەمەسە جاڭا زەلانديانىڭ قالىڭ جىنىس ورماندارىنان ىزدەي مە، الدە ن ك ۆ د نەمەسە ك گ ب-نىڭ اباقتىلارىنان ىزدەي مە، ايىرماسى جوق. ەڭ باستىسى، بالا شىندىقتى ىزدەپ ۇيرەنەدى.
رەسەيدەن ەميگراسياعا كەتۋگە ءماجبۇر بولعان ۇلى اقىننان شەتەلدىڭ ءبىر ايگىلى گازەتىندە ارنايى باعاندى جۇرگىزەتىن كولۋمنيست سۇحبات الادى. سول سۇحبات كەزىندە جۋرناليست «پوەزيا تۋرالى ءار زاماننىڭ جانە ءار قوعامنىڭ ءوز تۇسىنىگى بار. رەسەيمەن سيىسا الماي شىققان ءسىز، پوەزيانىڭ نەندەي قۇبىلىس ەكەنىنە ءبىر اۋىز سوزبەن انىقتاما بەرە الاسىز با؟» دەگەن ساۋال تاستايدى.
اقىن «پوەزيادا ءسىز ايتقانداي مىڭ انىقتاما جوق. پوەزيا بارلىق ۋاقىتتا اكەنى ىزدەۋدەن تۋادى. اكە، قۇداي بەينەسىندە بولا ما، ءيا ارۋاق، ءيا باسقا ءبىر قۇبىلىس بولىپ كەلە مە، ايىرماسى جوق» دەيدى. جۋرناليست قايران قالىپ، «كەڭەس سىنشىلارى، كەڭەس يدەولوگتارى ءسىزدى تۇسىنىكسىز جازادى دەپ، ءسىزدىڭ تىلىڭىزگە ءتيستى ەمەس پە، اقىرسوڭىندا ءسىزدىڭ باتىسقا كەتۋىڭىزبەن اياقتالعان كونفليكت وسىلاي باستالدى ەمەس پە؟» دەيدى.
سوندا اقىن «جەندەت پەن قۇرباننىڭ ءبىر-ءبىرىن جاقسى تۇسىنەتىندىگى سياقتى، سول ءسىز ايتىپ وتىرعان يدەولوگتار مەن سىنشىلار دا، مەن دە، ءبىر-ءبىرىمىزدى جانە ويىننىڭ شارتتارىن وتە جاقسى تۇسىنەتىن ەدىك. ولار دا، مەن دە، ءتىل دەگەندە كوكەيىمىزدە قۇدايدى ۇستاپ وتىردىق. ءبىز ءتىل تۋرالى داۋلاسقان جوقپىز - قۇداي تۋرالى داۋلاستىق. مەن، قۇداي كەرەك دەدىم، ولار قۇدايدىڭ كەرەگى جوق دەدى. ءسىز ايتىپ وتىرعان كونفليكتتىڭ تامىرى وسىندا جاتىر» دەيدى.
بۇگىنگى ۇرپاق توعىز جولدىڭ تورابىنا كەلىپ تۇر. تاريحتىڭ ەمەس - ءوزىنىڭ توعىز جولىنىڭ تورابىنا. سەبەبى، ونەردە دايىن جول بولمايدى. ءار ۇرپاق جولدى جاڭادان باستايدى.
شاكارىمنىڭ قالاي ولگەندىگى
ەربول الشىنبايدىڭ قالامىنان شىققان «شاكارىمنىڭ شىڭعىستاۋمەن قوشتاسۋى» اتتى شاعىن داستانى دا اكەنى، رۋحاني اكەنى ىزدەۋ تاقىرىبىنا قۇرىلعان. شاكارىم ءوزىنىڭ ۇلى اعاسى حاكيم ابايعا تاياق تاستام جەرگە كەلگەن ادام. ءبىراق، ەكەۋىنىڭ دارەجەسى تەڭ. سەبەبى، ۇلىلىق دەپ اتالاتىن شەكارانىڭ ار جاعىنداعى دۇنيەدە ۇلكەن-كىشى، ارتىق-كەم دەگەن بولمايدى. ءارقايسىسى ءوز تۇعىرىندا تۇرىپ ۇلى تۇلعا.
اقىن ءوزىنىڭ رۋحاني اكەسىن ىزدەي-ىزدەي اقىرىندا شىڭعىستاۋدىڭ باۋىرىنداعى قۇرقۇدىققا كەلەدى. وسى جەردە ول شاكارىمنىڭ ولىمىنە كۋا بولادى. شىڭعىستاۋمەن قوشتاسۋ - قيىر قونىپ، شەت جايلاپ بارا جاتقانداعى تۋعان جەرمەن قوشتاسۋ ەمەس. شىڭعىستاۋمەن قوشتاسۋ - مىناۋ جارىق دۇنيەمەن قوشتاسۋ.
ياعني، اتالعان داستاندا، جەتى جۇرت كەلىپ جەتكەن جەر، كارى شىڭعىس جالپى بولمىستىڭ سيمۆولى دارەجەسىنە جەتكەن. ەرتەدەگى ۇلى جىراۋلاردىڭ ءبىرى ءوزىنىڭ امىرشىسىنە ايتىپتى: «سەن... مەنىڭ بارماي تاپقان قاعبامسىڭ» دەپ. قۇدايعا شىن سەنگەن ادام ءۇشىن ءوزىنىڭ وتىرعان جەرى - قاعبا. سول سياقتى، ولىمگە قولايسىز ۋاقىت، ولىمگە قولايسىز جەر بولمايدى. شاكارىمگە بۇيىرعان نەسىبە، وسى - قۇرقۇدىق.
- ەي، شىڭعىستاۋ،
شىڭعىستاۋ!
قان تولىپ قارا جانارعا
قايعىردىم سوڭعى قاراردا.
قايقى دا قىلىش قىزىل ءتىل،
قوشتاسار ساتتە قامالما!
باۋىرىڭ بايسىن سالقىن باق،
سامالىڭ ساۋمال اڭقىلداق.
قىز ەرىن قىزىل بۇلدىرگەن،
قىمسىنا بارىپ ۇزدىرگەن.
اسىلى ارۋ قوينىڭا
ارسىزدار قولىن سالار ما؟!
شاهيتتەر جاتقان جۇرتىما
شاپاعات قىلعاي، جان اللا!
ەي، شىڭعىستاۋ،
شىڭعىستاۋ!
شاشىڭدى قۇداي اعارتقان،
بىتپەيتىن شەر مەن مۇڭ قالدى.
كەشەگى كەردەڭ الاشتان،
كەۋدەسى بيىك كىم قالدى.
اسىلدان اتام قۇنانباي،
ورداسى ونىڭ تۇل قالدى.
كۇناسىز قارا توپىراق
توسىمنەن اققان قىزىل قان،
سىمىرگەن كەزدە سۇرلاندى.
جەل جىلاپ تۇرىپ جوقتاعان،
مۇڭلى دا سىرلى جىر قالدى.
قۇرقۇدىق ماڭى قىراڭ بەل،
قىراڭعا تاعى شىعار ما ەل.
قۇدايسىز قىرىق قاراقشى،
استىندا كەتتى قۇراندى ەر.
ەي، امانات قالعان اق ءتانىم،
وسى ما ەدى قۇلار جەر،
سۇيەگىم بەتىن جابارعا
تابىلماي كەتتى ءبىر ارلى ەر.
ەي، شىڭعىستاۋ!
شىڭعىستاۋ!
قىزارىپ تۇرسا كۇن كوكتە،
قىلقيماس الماس سىنسا دا،
قىنابىن جاتقا كىرلەتپە!
قىنابىن جاتقا كىرلەتسە،
ەرتەڭگى تۋعان جاس بالا،
جاۋتاڭكوز بولىپ جۇرمەس پە؟!
قىرىڭا توككەن قىزىل قان،
قىرمىزى كوكتەم بولعاندا،
قىزعالداق بولار كۇن جەتسە!
ينتەرتەكست، ينتەرتەكستۋالدىك ينتەرپرەتاسيا
ينتەرتەكستۋالدىلىك (ينتەرتەكستۋالنوست) - قانداي دا بولماسىن تەكستىڭ، ءوزىن قورشاعان سەميوتيكالىق ورتامەن بايلانىسىن تۇسىندىرەتىن پوستمودەرنيستىك تەكستولوگيانىڭ تەرمينى. بۇل تەرميندى العاش ەنگىزگەن ادام - يۋليا كريستەۆا.
م.باحتيننىڭ «پوليفونيالىق رومان» كونسەپسياسىن پايىمداۋ كەزىندە پايدا بولعان تەرمين اقىرسوڭىندا تەكست جايلى ءىلىمنىڭ باستى ۇعىمىنا اينالدى. بۇل ۇعىمعا سايكەس، قانداي دا بولماسىن تەكست وزىنە دەيىنگى جانە وزىمەن قاتار تۇرعان تەكستەرمەن ديالوگقا تۇسەدى. گادامەر ايتادى، «قانداي دا بولماسىن ءسوزدىڭ ماعىناسى ونىڭ وزىندە عانا ەمەس... سونداي-اق، ول (ءسوز) وزىنە دەيىنگى ايتىلعان سوزگە جانە ءالى ايتىلماعان سوزگە سىلتەمە جاسايدى، وسىلاي بولعاندا عانا ءسوز ءوزىنىڭ شىن ماعىناسىنا جەتەدى» دەپ.
پوستمودەرنيزمدە، تەكستىڭ، ءوز ارتىندا تۇرعان تاڭبالىق فونمەن ماتاسا بايلانىسقا ءتۇسۋى، ماعىنا تۋدىرۋدىڭ باستى شارتى بولىپ تابىلادى: «كەز كەلگەن ءسوز (تەكست) باسقا سوزدەردىڭ (تەكستەردىڭ) قيىلىسۋى بولىپ تابىلادى»، «قانداي دا بولماسىن ءسوز (تەكست) جازۋشى جازعان حاتتىڭ، وقىرمان (نەمەسە پەرسوناج) جازعان حاتتاردىڭ ديالوگى بولىپ تابىلادى» (يۋ.كريستەۆا).
رولان بارت ايتادى: «تەكست دەگەنىمىز... ءوزىنىڭ شىققان تەگىن ۇمىتقان كوپتەگەن تەكستىڭ ءبىر-بىرىمەن استاسۋى بولىپ تابىلادى»، «وسىلايشا ءاربىر تەكست شىندىعىندا ينتەرتەكست بولىپ تابىلادى...»، «ءاربىر تەكست - ەسكى سيتاتالاردان قۇراستىرىلعان جاڭا ءبىتىم، سەبەبى، قاشان بولسىن، تەكست، ءارتۇرلى جارالعان، ءار تاراپتان كەلگەن باسقا تەكستەردىڭ قورشاۋىندا تۇرادى» دەپ.
سول سەبەپتى، پوستمودەرنيستىك ويلاۋ ستيلى كەيدە «سيتاتالىق ويلاۋ» («سيتاتنوە مىشلەنيە») دەپ، ال پوستمودەرنيستىك تەكستەر «سيتاتالىق ادەبيەت» («سيتاتنايا ليتەراتۋرا») دەپ باعالانادى.
اتالعان (ينتەرتەكستۋالدىلىك) پوستمودەرنيستىك كونسەپسيانىڭ باستى ۇعىمى - پاليمپسەست. تاراتىپ ايتساق، پاليمپسەست، كونە جازۋدا، كونە سۋرەت ونەرىندە كوپ پايدالانىلعان تەحنولوگيا.
بۇرىنعى سۋرەت، كونە گرافيكا، قاعازدىڭ ورنىنا ارنايى وڭدەلگەن، پەرگامەنت دەپ اتالاتىن (بىزشە - ءسىرى) تەرىنى پايدالانعان. مىنە، كەيبىر جاعدايلاردا (ونىڭ سەبەبى وتە كوپ) بۇرىنعى سۋرەت، ياكي بۇرىنعى جازۋدى ۇستىنەن ءبىر قابات ارنايى جەلىممەن سىلاپ تاستاپ، جەلىمنىڭ ۇستىنە جاڭا تەكست جازادى، نەمەسە جاڭا سۋرەت سالادى. كەيدە پاليمپسەست بىر-بىرىمەن قاباتتاسقان جيىرما-وتىز سۋرەتتەن نەمەسە جازۋدان تۇرۋى مۇمكىن.
قازىرگى ناراتولوگيانىڭ نەگىزىن قالاعانداردىڭ ءبىرى، بەلگىلى فرانسۋز ادەبيەتتانۋشىسى جەرار جەنەتتىڭ ايتۋىنشا، كەز كەلگەن تەكست - پاليمپسەست بولىپ تابىلادى: قانداي دا بولماسىن تەكست بۇرىننان بار تەكستەردىڭ ۇستىنەن جازىلادى. بۇرىنعى تەكستەردىڭ سەمانتيكاسى، سوڭعى جازىلعان تەكستتىڭ ماعىناسىنىڭ استىنان ساۋلە شاشىپ كورىنىپ تۇرادى. ءبىر-بىرىمەن قاباتتاسقان ينتەرتەكستۋالدىك سەمانتيكالاردان تىس جازۋ - مۇمكىن ەمەس. بۇل جەردە «تازا پاراق» دەگەن ۇعىمنىڭ ەشقانداي ماعىناسى جوق. «جازاتىن ادام (ول كىم بولسا دا مەيلى) قاشان بولسىن «تازا پاراققا» ەمەس، قيساپسىز شيمايلانعان، ەسەپسىز كوشىرىلگەن ەسكى تەرىگە جازادى.
(«مەن» دەيتىندەرگە، «مەندە ۇستاز جوق» نەمەسە «جازعانىمنىڭ بارلىعىن ءوزىم اشتىم» دەيتىندەرگە، «بۇل ماقالانى وقىماي-اق قويساڭىز جاقسى بولار ەدى» دەگەن ءوتىنىش ايتقىم كەلەدى).
«دەمەك، كەز كەلگەن تەكست، بۇرىننان بار، قانشا جاستا ەكەنىن ەشكىم بىلمەيتىن سيتاتالاردان تۇرادى ەكەن، ولاي بولسا، پوستمودەرنيستىك مادەنيەتتىڭ سيمۆولى - تىرناقشا» دەگەن انىقتاما بار. البەتتە، ەشكىم دە سيتاتانى تىرناقشاعا المايدى. تىرناقشا، تيپوگرافيالىق بەلگى رەتىندە قويىلمايدى. سيتاتانى تانۋ ءۇشىن وقىرماندا «تەكستەن تىس ءبىلىم بولۋ كەرەك» (ەكو) «تەكستەن تىس ءبىلىم» دەگەنىمىز - وقىرماننىڭ ەرۋديسياسى، بۇرىڭعى-سوڭعى ادەبيەتتى جاقسى ءبىلۋى.
مەن، وسى ايتىلعانداردى وقىرمان دۇرىس تۇسىنسە ەكەن دەيمىن. سەبەبى، بۇل ايتىلعاندار - پوستمودەرنيستىك تەكستولوگيانىڭ ۇعىمدارى عانا. پوستمودەرنيستىك تەكست، بۇرىننان بار الەم ادەبيەتىنەن كوشىرىپ الىنعان پلاگيات ەمەس. ءبىز بۇل جەردە كوشىرۋ، ۇرلىق، پلاگيات اتاۋلىنى اقتاپ وتىرعان جوقپىز. جازۋشىلىق قيال، كوركەمدىك ويلاۋدى ءالى ەشكىم دە جوققا شىعارعان جوق. شىنىنا كەلەتىن بولسا، پوستمودەرنيستىك جولمەن جاسالعان تەكست جوق. تەك قانا، دايىن تەكستى پوستمودەرنيستىك تۇرعىدان پايىمداۋ عانا بار.
بۇگىندە كوركەم شىعارمانىڭ زاڭدىلىقتارىن ونىڭ وزىنەن شىعارۋ مەتودى بارعان سايىن قيىنداپ بارادى. ءوزى پايىمداماق، زەردەلەمەك شىعارمانى الەمدىك مادەنيەتتەن بولەكتەپ الىپ كەتىپ، ەشتەڭە وقىماي، ەشتەڭە بىلمەي-اق سول شىعارمانىڭ قىر-سىرىن اشا سالعان سىنشىنى كورگەن ەمەسپىن. سەبەبى، الەم مادەنيەتىنىڭ بىردە-ءبىر قۇبىلىسىنا قاتىسى جوق، ءوز بەتىنشە بەيتاراپ تۇرعان شىعارما بولمايدى. قانداي دا بولماسىن شىعارما بورحەس ايتقان «الەمدىك كىتاپحاناداعى» تۇرعان تۇرىسىمەن عانا، ورنىمەن عانا قىمبات.
وسى شاعىن تاراۋشانىڭ سوڭىندا مىناداي ءبىر نارسەنى ەسكەرتىپ كەتكىم كەلەدى. كەيبىر جاعدايدا، تەكستىڭ سىرى وزىنە مۇلدەم ۇقسامايتىن، قيىسپايتىن، ءتىپتى، دەسەڭىز مۇلدەم قايشى كەلەتىن سيتاتانىڭ بويىنان تانىلۋى مۇمكىن. بۇل بۇدان كەيىنگى ايتىلاتىن ويلاردى دۇرىس ءتۇسىنۋ ءۇشىن كەرەك.
امبروز بيرس جانە برۋنو تراۆەن
قۇرمەتتى وقىرمان، عىلىم-بىلىمدە، ونەردە تانىمنىڭ، پاتشاعا ارنالعان وڭاي، توتە جولى جوق. جول بارىنە ورتاق. بۇدان كەيىنگى ايتىلاتىن جايتتاردىڭ، اڭگىمەمىزگە ارقاۋ بولىپ وتىرعان شاكارىم تۇلعاسىنا قاتىسى جوق بولىپ كورىنىپ، وقىماي قويا سالاسىز با، الدە اياعىنا دەيىن شىداپ وقيسىز با - تاڭداۋ وزىڭىزدە.
...سونىمەن، امبروز بيرس. امەريكاندىق جازۋشى. 1842 - جىلدىڭ 24 - ماۋسىمى دۇنيەگە كەلگەن. امەريكاداعى سولتۇستىك پەن وڭتۇستىكتىڭ اراسىنداعى ازامات سوعىسى كەزىندە سولتۇستىك جاعىنا شىققان. ونىڭ ءوزىمىز اڭگىمە ەتپەك، «جاپالاق بۇلاقتىڭ كوپىرىندە بولعان وقيعا» اتتى شىعارماسى وسى سوعىستىڭ ءبىر ەپيزودىن بەينەلەيدى.
اڭگىمەنىڭ باسىندا، ءبىز، تەمىر جول كوپىرى ۇستىندە، قولى ارتىنا قايىرىلىپ بايلانعان، موينىنا تۇزاق ىلىنگەن، دارعا اسىپ ولتىرۋگە بۇيىرىلعان ءبىر اداممەن تانىسامىز. بۇل پەيتون فاكۋەر دەگەن پلانتاتور، ۇلكەن جەر يەسى ەدى. ازامات سوعىسى كەزىندە وڭتۇستىك ارمياسىنا تىلەكتەس بولعان، قۇل يەلەنۋدى ساقتاۋ ماقساتىندا وڭتۇستىك شتاتتاردىڭ امەريكادان ءبولىنۋىن جاقتاعان.
اڭگىمەنىڭ باسى تىم ۇزاق. ءبىز، جازانىڭ قالاي دايىندالعانىنا، قالاي ىسكە اسپاعىنا، سول جەردە قاراۋىلدا قانشا اسكەر تۇرعانىنا، ولاردىڭ قالاي كيىنىپ، قانداي قارۋ اسىنعانىنا، وسىنداي تولىپ جاتقان ەگجەي-تەگجەيگە كۋا بولامىز. پروزاداعى شەبەرلىكتىڭ قۇيتىرقىلارىنان بەيحابار، وقيعا قۋالاپ وقيتىن ادام ءۇشىن ەشقانداي ماعىناسى جوق دەتالدار. الايدا، بۇل سىرت كورىنىس قانا. بۇل سالتانات، ءولىمنىڭ الدىندا باس ءيۋدىڭ، ولىمگە كەسىلگەن ادامعا دەگەن سوڭعى قۇرمەتتىڭ كورىنىسى.
سودان سوڭ، جازانى باسقارىپ تۇرعان وفيسەر بەلگى جاساعاندا پەيتون فاكۋەردىڭ قارسىسىندا تۇرعان سەرجانت شەگىنىپ، اياعىنىڭ استىنداعى تاقتايدى قويا بەرە سالادى. اياعىن تىرەپ تۇرعان تياناقتان ايرىلعان قۇربان سالاڭ ەتىپ موينىنان اسىلىپ قالادى. وسى كەزدە الدەبىر تۇسىنىكسىز سەبەپپەن پەيتون فاكۋەردىڭ موينىنداعى ءجىپ ءۇزىلىپ كەتەدى.
ار جاعى تاڭعاجايىپ وقيعا. تەرەڭ سۋ. العاش قۇلاپ شىم باتقانداعى قاپ-قارا تۇڭعيىق. سودان سوڭ، جىپتىكتەي ساۋلە. ول ساۋلە ۇلعايىپ، جارىق دۇنيەنىڭ قايتادان اشىلۋى - قۇرباننىڭ سۋ بەتىنە قالقىپ شىعۋىن بىلدىرەدى. قاقالىپ-شاشالعان ول بار شەبەرلىگىن جۇمساپ، اۋەلى قولىن بوساتادى، سودان سوڭ موينىنداعى تۇزاقتى شەشەدى. ارتىنشا سۋدىڭ بەتى شىپ-شىپ وسقىلاندى. بۇل سولداتتاردىڭ جازادان قۇتىلىپ كەتكەن ادامنىڭ ارتىنان وق جاۋدىرىپ جاتقانى. ارتىنشا زەڭبىرەك اتىلدى. تاعى اتىلدى. الايدا، قالىڭ جىنىستىڭ اراسىنا كىرىپ ۇلگەرگەن پەيتون فاكۋەر اجالدان قۇتىلعانداي ەكەن. موينىنداعى تۇزاقتان قالعان ءىز ءىسىپ كەتكەن، شولدەن ءتىلى اۋزىنا سيماي ازاپ كورگەن ول ءتۇنى بويى ورمانمەن ءجۇرىپ وتىرىپ تاڭ اتا ۇيىنە دە جەتتى.
مىنە، ول قاقپادان ءوتتى، اۋلاعا كىردى. ايەلى، ۇستىندە ساعىمنان توقىلعانداي كويلەگى، جىميا كۇلىپ قارسى ءجۇردى. پەيتون، فاكۋۋەر دە قۇشاعىن جايدى. وسى كەزدە قاراقۇستان اۋىر سوققى، زەڭبىرەك اتىلعانداي كوز قارىقتىرعان جارىلىس... سودان سوڭ قاپ-قارا تۇنەك... ءتىلسىم.
اڭگىمەنىڭ سوڭىندا ءبىز پەيتون فاكۋەردىڭ دارعا اسىلىپ سالاقتاپ تۇرعانىن كورەمىز. مويىن ومىرتقاسى سىنعان، باياعىدا ولگەن.
...برۋنو تراۆەن 1890 - جىلى دۇنيەگە كەلگەن. 1969 - جىلدىڭ 26 - ناۋرىزى كۇنى مەكسيكانىڭ استاناسى مەحيكو قالاسىندا دۇنيە سالعان. برۋنو تراۆەن - ونىڭ پسەۆدونيمى. شىن اتى تراۆەن تورسۆان كروۆس. ءبىرىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس كەزىندە گەرمانياعا كەلىپ، وسى جەردە رەت مەرۋت دەگەن اتپەن بەلگىلى پۋبليسيست-كوسەمسوزشى بولىپ تانىلادى (ونىڭ بۇدان باسقا دا بىرنەشە بۇركەنشىك اتتارى بولعان).
ءومىربايانىنىڭ دەرەكتەرى جاسىرۋلى، تۇيىق ءومىر كەشكەن. سول سەبەپتى ونىڭ ەسىمىنىڭ توڭىرەگىندە ءتۇرلى اڭىز، الىپقاشپا اڭگىمەلەر كوپ بولعان. مىسالعا ونىڭ شىعارمالارى بىردە دجەك لوندونعا، بىردە امبروز بيرسكە تەلىنگەن.
ءوزىمىز اڭگىمە ەتپەك «ماكاريو» اتتى شىعارمانى ول ابدەن كەمەلىنە كەلگەندە جازعان ەكەن.
...ماكاريو ءوز اۋىلىنداعى ەڭ كەدەي ادام ەدى. ورماننان وتىن شاۋىپ، ون ءبىر بالاسىن ازەر اسىراپ جۇرگەن پاقىر. قول جەتپەس ءبىر ارمانى بار بولاتىن. بايلىق ەمەس. ءبىر جاعىنا جامباستاپ جاتقان ەسكى لاشىقتىڭ ورنىنا جاڭا ءۇي سالۋ ەمەس. ونىڭ ارمانى تۇتاستاي قۋىرىلعان ءۇندى قاز ەدى. سونى الىپ، اش بالالارى كورمەيتىن ورماننىڭ الىس تۇكپىرىنە بارىپ جالعىز جەۋ ەدى.
جاي كۇن بولا ما، مەرەكە كۇنى بولا ما، تاڭەرتەڭ ورمانعا اتتانىپ، كەشكە قاراي ءبىر ارقا وتىندى الىپ ۇيىنە قايتادى. ونىسىن ءبىر كۇمىس تيىنعا ساتادى. بۇكىل اۋلەتىنىڭ ءناپاقاسى وسى.
ماكاريونىڭ ايەلىن دەرەۆنياداعىلار مۇڭلىكوز دەپ اتاعان.
كەشكە ۇيىنە جەتكەن ماكاريو وتىندى ەسىك الدىنا تاستاپ، تالتىرەكتەپ ىشكە وتەدى، بالالارى ۇستەلگە جاقىنداتىپ قويعان شومبال ورىندىققا وتىرادى.
- اح، قالاي شارشاعانىمدى بىلسەڭ عوي، - دەيدى سودان سوڭ ايەلىنە قاراپ، - بۇگىن نە پىسىردىڭ؟
- قارا بۇرشاق، - دەيدى ايەلى، - كوك بۇرىش، جۇگەرىنىڭ نانى، سودان سوڭ ليمون جاپىراعىنان شاي.
بۇل ءومىر بويى وزگەرمەيتىن اس ءمازىرى. ماكاريو ايەلىنىڭ جاۋابىن باياعىدا جاتتاپ العان، ايتەۋىر، بالالارىم مىلقاۋ دەپ ويلاماسىن دەپ سويلەيتىن.
الدىنا تاماق قويعاندا ماكاريو ۇيىقتاپ جاتار ەدى. ايەلى كۇيەۋىن تۇرتكىلەپ وياتاتىن. ماكاريو قۇداي اتىنا قىسقاشا ماداق دۇعا وقىپ تاماققا كىرىسەدى. الايدا، بالالاردىڭ بۇدان كوز الماي وتىرعانىن بايقاپ، تارەلكەسىن سولاردىڭ الدىنا جىلجىتىپ، ءوزى شاي ىشەتىن. ۇلكەن قۇمان شايدى تاۋىسىپ بولىپ:
- يا، جاراتقان، ءبىر رەت بولسا دا تۇتاس قۋىرىلعان قازدى جەپ ولسەم، ارمانىم بولماس ەدى، - دەيتىن.
بالالار بۇل ءسوزدى مىڭ رەت ەستىگەن، نازار دا اۋدارمايدى. قازدىڭ ەتى دەگەننىڭ ايتەۋىر دۇنيەدە بار نارسە ەكەنىن بىلەدى، ءبىراق، ەشقايسىسى ونىڭ ءدامىن تاتىپ كورمەپتى.
ماكاريونىڭ ايەلى الەمدەگى ەڭ ادال ءومىر سەرىك. بالالار قاراپ وتىرعاندا كۇيەۋىنىڭ تاماق ىشە المايتىنىن بىلەدى. ماكاريو مومىن، ەشقاشان قول جۇمسامايدى. تۇرمىستىڭ قامىتىن قاباق شىتپاي تارتادى. مىنە، كۇيەۋىنىڭ اسىل ارمانىن ورىنداۋ ءۇشىن، ايەلى كۇندە-كۇندە ءبىر سوقىر تيىننان جيناي باستادى. وسىلايشا، ۇشى قيىرى جوق تۇتاس ءبىر ءومىر بولىپ كورىنگەن ءۇش جىل دەگەندە، اقىرىندا قازعا جەتەتىن اقشا جينالدى. قۋانىشتان ەسى شىققان مۇڭلىكوز بازارداعى ەڭ سەمىز قازدى ساتىپ الىپ ۇيگە اكەلىپ، بالالارعا كورسەتپەي تىعىپ تاستادى.
كەشكە بالالاردى ەرتەرەك جاتقىزىپ ىسكە كىرىستى. شارۋانى تاڭ اتپاي ەرتە ءبىتىرۋ كەرەك، سەبەبى، بالالار ويانىپ كەتىپ، قۋىرىلعان ەتتىڭ ءيىسىن سەزىپ قويادى. سودان سوڭ، ماكاريو تاعى دا جاۋتاڭداعان بالالارىنا قاراپ تۇرىپ، ءومىر بويى ارمانداعان قازدىڭ ەتىن ۇلەستىرىپ بەرەدى دە كەتە بەرەدى.
ماكاريو ەرتە تۇرىپ تالعاجاۋىن جەپ ەندى ۇيدەن شىعا بەرگەندە ايەلى جولىن كەسكەستەپ وعان ەسكى كەرسەندى ۇسىندى. كەرسەننىڭ ىشىندە تاماشا قۋىرىلىپ، باناننىڭ جاسىل جاپىراقتارىنا وراۋلى تۇتاس قازدىڭ ەتى.
- مىنانىڭ ىشىندە ءوزىڭنىڭ سونشا جىلعى ارمانىڭ - قۋىرىلعان قاز. ەندى تەز اتتانىپ كەت تە، ورماننىڭ ەشكىم جۇرمەيتىن ءبىر جەرىنە بارىپ، تۇتاستاي ءوزىڭ جە، سەبەبى، قازىر بالالار ويانىپ كەتەدى.
ماكاريو، ومىردەن، اۋىر ەڭبەكتەن ابدەن شارشاعان، اربادان بۇزىلعان ات سياقتى ادام، ايەلىنە راحمەت ايتۋدى دا، قازدىڭ ەتىنەن ءبىر جاپىراق بەرۋدى دە ۇمىتىپ، ورمانعا اتتاندى. ەشكىم بارا المايتىن قالىڭ جىنىسقا كىرىپ، جەرگە بانان جاپىراقتارىن توسەپ قازدىڭ ەتىن سونىڭ ۇستىنە قويدى. قولىن بۇلاققا جۋىپ جىبەرىپ داستارحانعا وتىردى. قانشا جىلدان بەرى كۇتكەنى وسى ەدى. قۋىرىلعان قۇستىڭ جۇپارىن يىسكەپ از وتىرىپ، سودان سوڭ ءبىر قولىمەن توستىكتەن ۇستاپ، ەكىنشى قولىمەن جامباستى بۇتارلاپ بولىپ الماق بولىپ ىڭعايلاندى.
وسى كەزدە ءتورت قادامداي جەردە تۇرعان ادامدى كوردى. باسىندا سومبرەرو، اياعىنا بوتفورت كيگەن. قىسقا بىلعارى كۇرتە التىنمەن اپتالعان. شالبارىنىڭ قىرىنا قيساپسىز التىن ءدىلدا تاعىلعان. تەكەنىڭ ساقالىنداي ساقالى قاپ-قارا. كوزى ۇڭىرەيگەن تۇڭعيىق. ماكاريونىڭ الپەتىنە زەر سالىپ تۇرىپ جاقسىلاپ كۇلىپ العان كاۆالەر، - دوستىم، الدىڭداعى قازدىڭ ەتىنەن مەن سياقتى رىسارگە ءبىر جاپىراق بەرسەڭ قايتەدى. ءتۇنى بويى جول ءجۇرىپ، شارشاپ، اشتان ءولىپ كەلە جاتىرمىن، - دەيدى.
- بۇل مەنىڭ تويىم، سوندىقتان ءبىر جاپىراق تۇگىلى، ءبىر ءتۇيىر ەت بەرە المايمىن، - دەيدى ماكاريو.
كاۆالەر شالبارىنداعى التىن تيىنداردى كەسىپ بەرمەك بولادى.
- ول التىنىڭ ماعان باقىت اكەلمەيدى. مەن ول تيىندى بازارلاماق بولعان ساتتە ۇستالامىن. التىندى قايدان الدىڭ دەپ ازاپتاپ، اقىرىندا قولىمدى شاۋىپ تاستايدى. ودان كەيىن مەنىڭ بالا-شاعامدى كىم اسىرايدى؟ - دەپ جاۋاپ بەرەدى ماكاريو.
ەكەۋى ۇزاق داۋلاسادى. ماكاريودان ەشتەڭە شىقپاسىنا كوزى جەتكەن سەرى، بۇكىل ادامزات بالاسىنا قارعىس جاۋدىرىپ كەتە بارادى.
شاقىرۋسىز قوناقتان قۇتىلعان ماكاريو قازدىڭ ەتىن ەندى بۇتارلاي بەرگەندە تاعى دا الدىندا تۇرعان، جۇپىنى موكاسين كيگەن ەكى اياققا كوزى تۇسەدى. قاراسا ەكى-ءۇش قادام جەردە امەريكاندىق ۇندىسكە ۇقساس ادام تۇر ەكەن. ماكاريو جولاۋشىنىڭ كوزىنەن كوز الا المايدى. وسى جاناردان اسپان مەنەن جەردەگى جاقسىلىق پەن مەيىرىم اتاۋلى سىيىپ تۇرعان جۇرەك تانىلادى.
- مەيىرىمدى كورشى، قولىڭداعى اسىڭدى مەنىمەن ءبولىس، - دەيدى جۇرگىنشى، - مەنىڭ قارنىم اشىپ تۇر. ۇزاق جولدان كەلە جاتىرمىن. قولىڭداعى قازدىڭ ءبىر جامباسىن بەرسەڭ، باتامەن جارىلقار ەدىم. ءبىر عانا جامباس. باسقا ەشتەڭە سۇرامايمىن. تانىمە ءنار قۇيىلار ەدى. سەبەبى، بارار جەرىم الىس.
- و، جولاۋشىم! - دەيدى ماكاريو، - و، ۇستازىم جانە يەم! سەنىڭ كوزىڭە قاراپ وتىرىك ايتا الماي تۇرمىن. مەن ساعان بۇل قازدىڭ ەتىنەن ءبىر ءتۇيىر دە بەرە المايمىن. بۇل قاز تۇتاستاي ماعان تيەسىلى. مەن بىرەۋگە تىرناقتاي ءبىر ءتۇيىر ەت بەرسەم، وندا بۇل قاز تۇتاس بولماي قالادى. مەن تۇتاس قاز جەسەم دەپ ءومىر بويى ارماندادىم. بۇل قازدى تۇتاس جەي الماسام ايەلىمنىڭ جۇرەگىنە ايىقپاس جارا سالامىن. سەبەبى، مەنىڭ ايەلىم - الەمدەگى ەڭ مەيىرىمدى ايەل. ول مەنى وسى ارمانىما جەتكىزسەم دەپ ءومىر بويى ارماندادى. مەندەي كۇناحاردى ءتۇسىن. ءتۇسىن دە كەشىرە گور!
جولاۋشى ماكاريوعا ءبىر قاراپ:
- مەن سەنى ءتۇسىندىم، مەيىرىمدى كورشىم ماكاريو، - دەدى، - بەردىم باتامدى. قازىڭدى الاڭداماي ءوزىڭ جە. مەن اتتاندىم. سەنىڭ لاشىعىڭنىڭ جانىنان ءوتىپ بارا جاتىپ، مەيىرىمدى، ىزگى جارىڭا جانە بالالارىڭا باتا بەرىپ وتەم. قوش بول!
ماكاريو جولاۋشىنى كوزبەن شىعارىپ سالدى دا، - جانىم اشيدى، ءبىراق قايتەيىن. ايەلىمنىڭ كوڭىلىنە قاياۋ تۇسىرەمىن عوي، - دەدى كۇبىرلەپ.
سودان سوڭ، دەرەۋ قازدى بۇتارلاي باستادى. الايدا، الدىندا تاعى بىرەۋ تۇر ەكەن. ءتۇرى ادام شوشيتىنداي. جۇدەپ ارىعان ماحلۇقتىڭ بەتى تەرىمەن قاپتالعان سۇيەك قانا ەدى. قول-اياعى، بۇكىل ءتانى دە ساۋدىراعان سۇيەك. كوزى ۇڭىرەيگەن قارا. ۇستىندەگى كيىمى شوقپىت-شوقپىت، بەلىنە قىزىل اعاشتان جاسالعان قوبديشا ىلگەن. ىشىندە ساعاتتىڭ بار ەكەنى شىقىلىنان بىلىنەدى. ونىڭ قۇمساعات ەمەس، كادىمگى ساعات ەكەنىن تۇسىنگەن ماكاريو ءسال ابىرجىپ قالدى. جولاۋشى سويلەپ قويا بەرگەندە، تاياقپەن تاياقتى سوققانداي دىبىس ەستىلدى.
- مەن اشپىن، قۇدا، وتە اشپىن!
- راس ايتاسىڭ، قۇدا، تۇرىڭنەن كورىنىپ تۇر، - دەدى ۇرەيلەنگەن ماكاريو.
- كورىپ، مەنىڭ اش ەكەنىمدى ءتۇسىنىپ تۇرساڭ، وندا ماعان قازىڭنىڭ ءبىر جامباسىن قياتىن شىعارسىڭ، - دەدى جولاۋشى.
ماكاريو ءتۇڭىلىپ كەتتى.
- جارايدى، - دەدى ول قاسىرەتتەنىپ، - پەندە تاعدىرمەن تىرەسە المايدى ەكەن. تۇتاس قاز ماعان بۇيىرماعان ەكەن. جارايدى، قۇدا، وتىر. قازدىڭ جارتىسى سەنىكى. جە.
ەكەۋى وسىلاي تويلادى. ەكەۋى دە اقىلدى، كوپ كورگەن. وسىلايشا كەلەلى وتىرىس بولدى.
- بىلەسىڭ بە، قۇدا، - دەدى ماكاريو، - العاشىندا سەنىڭ ءتۇرىڭنىڭ مەن ويلاعاننان مۇلدەم باسقا ەكەنىنە قايران قالدىم. مىناۋ، بەلىڭدەگى تەمىر ساعات... ءوزىڭنىڭ بۇرىنعى قۇمساعاتىڭ قايدا؟ الدە قۇپيا ما؟
- ەشقانداي دا قۇپيا ەمەس، - دەدى قوناق، - ەۋروپادا ۇلكەن سوعىس بولدى. ادام كوپ ءولدى، جۇمىس كوپ بولدى. سول جەردە زەڭبىرەكتىڭ دوبى ءتيىپ، قۇمساعاتىمنىڭ بىت-شىتى شىقتى. سودان سوڭ، باتىپ بارا جاتقان ءبىر كەمەنىڭ كاپيتانىنان وسى مىنا ساعاتتى سۇراپ الدىم. سونىمەن، ول كەمە سۋعا باتىپ كەتە باردى. سودان بەرى، ايتايىن ساعان، قۇدا، بۇل ساعات تاماشا قىزمەت ەتىپ كەلەدى. بۇرىنعى قۇمساعاتتىڭ كەزىندە، دارعا اسىلماق، نەمەسە قىلىشتان ولمەك ادام كەيدە مەن كەلەردەن ءسال بۇرىن قاشىپ قۇتىلىپ كەتەتىن. ال مىنا ساعاتپەن ەشقاشان كەشىكپەيتىن بولدىم. ەرتە دە ەمەس، كەش تە ەمەس، اجالى جەتكەن ادامنىڭ الدىنا كەلىپ تۇرا قالامىن.
ازدان سوڭ قوناق:
- وسى بۇگىن، مەنىڭ الدىمدا ساعان ەكى قوناق كەلىپ كەتتى ەمەس پە؟ - دەدى.
- ءيا، - دەدى ماكاريو، - ونى قايدان بىلەسىڭ، قۇدا؟
- مەن بۇكىل الەمدە نە بولىپ جاتقانىن شامالاپ بولسا دا بىلەم، - دەدى قوناق، - ال سول كەلىپ كەتكەندەردىڭ كىم ەكەنىن بىلەسىڭ بە؟
- ارينە، بىلەم، - دەدى ماكاريو، - مەن حريستيان ەمەسپىن بە؟ ءبىرىنشىسى ءازازىل، ال ەكىنشىسى... ەكىنشىسىنىڭ كىم ەكەنىن بىلمەيتىن ادام جوق قوي الەمدە. الايدا، قۇدايدىڭ ۇلى ايساعا مىناۋ توپىراققا بىلعانعان قولىممەن ءدام ۇسىناتىنداي مەن كىم ەدىم؟ ەكىنشىدەن، ونىڭ اكەسى - جاساعان يە. بۇ دۇنيە دە، و دۇنيە دە - سونىڭ يەلىگىندە. ايسا عالايىسسالام سۋدى شاراپقا اينالدىرا الادى، ەكى بالىق، بەس كۇلشە نانمەن بەس مىڭ قارىپ-قاسەردى اسىراعان. مەنىڭ جالعىز قازىمدى ول قايتەدى؟
- ازازىلگە دە، قۇدايعا دا ءبىر جاپىراق ەت بەرمەگەن ادامنىڭ، ءوز نەسىبەسىن مەنىمەن تەڭ بولىسكەنىنە قايران قالىپ وتىرمىن، - دەدى قوناق.
- ونىڭ ءمانىسى مىنادا، - دەدى ماكاريو، - سەن، جاراتقان يە سياقتى ولگەن ادامدى تىرىلتە المايسىڭ. سەن بار بولعانى - ادامنىڭ جانىن الىپ كەتە الاسىڭ. بار ونەرىڭ وسى. الايدا، مەنىڭ ايەلىم ەڭ ارىق ايەل سانالۋشى ەدى، سەن ودان ون ەسە ارىقسىڭ. مەنىڭ بالالارىم ۇنەمى اش جۇرەدى، ءبىراق سەن ولاردان ءجۇز ەسە اشسىڭ. سودان سوڭ، ەندى شىنىمدى ايتايىن، الدىمدا تۇرعان سەنى كورگەندە، كەسىمدى ۋاقىتىمنىڭ تاقاعانىن ءتۇسىندىم. تۇتاس قاز تۇگىلى، ونىڭ ءبىر جامباسىن جەپ ۇلگەرەتىنىمە كۇماندى ەدىم. وسى كەزدە «بۇل ارىق قوناق تاماققا الدانىپ وتىرعاندا، مەن دە ءوز نەسىبەمدى تاتىپ ۇلگەرەمىن» دەگەن وي كەلدى. سودان سوڭ، قازدى سول سەبەپتى قاق ءبولىپ ەدىم.
قايران قالعان ارىق قوناق قارقىلداي كۇلدى.
- يۋپيتەردىڭ اتىمەن انت ەتەيىن، سەن اقىلدى، قۋ ادامسىڭ، قۇدا! ءوزىنىڭ سوڭعى ساعاتىندا وسىنداي تاپقىرلىق تانىتقان ادامدى كۇندە كەزدەستىرە بەرمەيسىڭ. مەن ودان دا ساعان از-ماز كەشەۋىل بەرىپ، جاقسىلىعىڭا جاقسىلىق جاسايىن، - دەدى سودان سوڭ ول.
- ول نە ەكەن؟ - دەدى ماكاريو.
- مەن سەنى دارىگەر قىلايىن. اناۋ-مىناۋ ەمەس، ۇلى دارىگەر بولاسىڭ. مەنىمەن تايتالاسىپ، ۇكىمى شىعارىلعان ادامداردى مەنىڭ شەڭگەلىمنەن تارتىپ الىپ كەتكىسى كەلەتىن، مىنا جۇرگەن دارىگەرلەردىڭ بارلىعىنان اساسىڭ. وسىلايشا، ەكەۋمىز ءبولىپ جەگەن قازدىڭ قۇنى ميلليون ەسە بولىپ قايتادى، - دەدى ارىق قوناق.
سودان سوڭ، بىلايىراق بارىپ، شولدەن شىت-شىت جارىلىپ جاتقان جەرگە جەتى رەت تۇكىردى.
ازدان سوڭ قۇمنان ءمولدىر بۇلاق اعىپ جونەلدى.
- قولىڭداعى فلياگىڭدى بەر، - دەدى ارىق قوناق.
ماكاريو ىشىندەگى ەسكى سۋدى توگىپ، فلياگىن ارىق قوناققا ۇسىندى. نەداۋىر ۋاقىتتان كەيىن اسقاباقتان جاسالعان فلياگتى يەسىنە ۇستاتقان ارىق قوناق بىلاي دەدى:
- مىنە، فلياگىڭ تولىپ تۇر. بۇل سۋ سەنى ۇلى داڭققا جەتكىزەدى. ءبىر تامشىسىن ءبىر كەسە سۋعا قوساسىڭ، بولدى. قانداي اۋىرۋ بولسا دا جازىلادى. ءبىراق ەسىڭدە بولسىن، قۇدا، بۇل سۋدىڭ سوڭعى تامشىسى تۇگەسىلگەندە سەنىڭ دە دارىگەرلىگىڭ اياقتالادى.
سول سەبەپتى ءار تامشىسىن ۇنەمدەپ جۇمسا. سودان كەيىنگى ەڭ باستى ەسكەرتۋىم. سەن اۋىرۋ ادامدى ەمدەۋگە كەلگەندە، جانىندا تۇرعان مەنى كورەسىڭ. مەن ساعان عانا كورىنەم، باسقالار مەنى كورە المايدى. ەگەردە مەن اۋرۋدىڭ اياق جاعىندا تۇرسام، وندا ەمىڭدى جاساي بەر. ەكى كۇن وتپەي ول ادام ساۋىعىپ شىعادى. ال ەگەر مەن اۋىرۋ ادامنىڭ باس جاعىندا تۇرسام، وندا سەن ونى ەمدەپ اۋرە بولما، ءدارىڭدى ىسىراپ قىلما. سەبەبى، مەن ادامنىڭ باس جاعىندا تۇرسام، ونى ەشكىم دە جازا المايدى. ول ادام مىندەتتى تۇردە ءولۋ كەرەك. ەسىڭدە بولسىن، قۇدا، كىمنىڭ ءولىپ، كىمنىڭ قالاتىنىن مەن عانا بىلەمىن. سوندىقتان، مەنىمەن ەشقاشان تايتالاسپا.
- مەن بۇنى ەشقاشان ۇمىتپايمىن، - دەدى ماكاريو.
- جاقسى، - دەدى ارىق قوناق، - ال، ەندى، قوشتاسايىق، قۇدا. داستارحانىڭ كەڭ، تاماشا توي بولدى.
- كورىسكەنشە، قۇدا! - دەدى ماكاريو.
سودان سوڭ الدەبىر اۋىر ۇيقىدان ارىلعانداي بولعان. ارتىنشا، قارسى الدىندا بىرەۋدىڭ وتىرعان ورنىن، مۇجىلگەن جارتى قازدىڭ سۇيەگىن كورىپ بۇنىڭ ءتۇس ەمەس ەكەنىنە كوزى جەتتى.
بۇل كۇنى كەشكە دەيىن ۇيىقتاعان ماكاريو ۇيگە ءبىر جاڭقا دا اكەلگەن جوق. الايدا، ايەلى وعان ەشتەڭە دەمەدى. ونىڭ سەبەبى بار ەدى. تۇسكە قاراي، بالالارىنىڭ كىرىن جۋىپ جاتقاندا، الدەبىر ساۋلە، جو-جوق، كۇننەن ەمەس، باسقا ءبىر نۇردان تاراعان التىن ساۋلە ونىڭ جۇرەگىن سيپاپ وتكەن. ونەبويىن قۋانىش بيلەدى، ارقاسىنا قانات بىتكەندەي بولدى. بۇل سەزگەنىن ول ەشكىمگە، ءتىپتى، كۇيەۋىنە دە ايتپادى.
ەرتەڭىنە ادەتىنشە كۇندەلىكتى اۋىر تۇرمىستىڭ قامىتىن كيگەن ماكاريو قايتادان ورمانعا اتتاندى. جولشىباي قاسيەتتى سۋ قۇيىلعان فلياگتى ەشكىم كورمەيتىندەي ەتىپ كومىپ كەتتى. بۇل كەشتە ول وتىندى ەكى ەسە قىلىپ اكەلىپ، مول اقشاعا ساتتى. كەلەسى كۇنى كەشكە تاعى دا سونشاما وتىن اكەلگەن.
ماكاريونىڭ الدىنان ايەلى جىلاپ شىقتى. كەنجە ۇل، سۇيكىمدى رەگينو ءولىم اۋزىندا جاتىر ەكەن. كورشىلەر بۇل جوقتا بىلگەن ەم-دومىن جاساعان. الايدا، بالانىڭ بەتى بەرى قارايتىن ءتۇرى كورىنبەيدى. اۋزىنا توسقان اينا بۋلانبايدى، كەۋدەسىن تىڭداعان ايەل، سابي جۇرەكتىڭ اندا-ساندا عانا ءبىر رەت سوعاتىنىن ايتتى.
ماكاريو ويلانىپ تۇرىپ، اقىرى تاس قاراڭعى دالاعا شىقتى. جۇرە-جۇرە ورمانعا جەتتى. كەنەت ەسىنە بىردەڭە تۇسكەندەي، بۇتانىڭ اراسىنا كىرىپ جەردى قازعاندا قولىنا فلياگ ءىلىندى.
ەسىكتەن كىرگەن ول ءبىر كەسە سۋعا دارىدەن نەداۋىر قۇيدى. سودان سوڭ، باسىن كوتەرگەندە بالاسىنىڭ جانىندا ارىق قوناقتىڭ تۇرعانىن كوردى. ارىق قوناق «مەن ساعان ءدارىنى ۇنەمدەپ جۇمسا دەپ ەدىم عوي» دەگەندەي، باسىن شايقاپ، از تۇرىپ، بالانىڭ اياق جاعىنا باردى. قۋانىپ كەتكەن ماكاريو بالاسىنىڭ باسىن سۇيەپ ءدارىنى ىشكىزدى. وسىلايشا، بالاسى قۇلانتازا ايىقتى.
بۇدان كەيىنگى ماكاريونىڭ ءومىرى كورگەن تۇستەي. ءوز بالاسىنان كەيىن سول اۋىلداعى ەڭ باي دۇكەنشىنىڭ ايەلىن ەمدەپ جازدى. ەستىگەندەر مەن كورگەندەر توڭىرەككە تاراتتى. اقىرىندا تاڭعاجايىپ ەمشىنىڭ داڭقى مەكسيكادان اسىپ بۇكىل جاڭا يسپانياعا (لاتىن امەريكاسىنداعى يسپانيانىڭ جاۋلاعان وتار ەلدەرى وسىلاي دەپ اتالعان) جايىلدى.
كەدەيلىك، كورگەن تۇستەي بولىپ ۇمىتىلدى. امەريكانى قويىپ، اۋرۋلار، مۇحيتتان ءوتىپ ەۋروپادان كەلەتىن بولدى. ولاردىڭ ىشىندە اسا باي ادامدار كوپ ەدى. ماكاريو ۇلكەن جەر يەسىنە اينالدى. بالالارىن پاريج بەن سالامانكاعا جىبەرىپ وقىتتى. جانە قانداي اۋىرۋعا بارسا دا، تاعدىرىن ارىق قوناقتىڭ ايتۋىمەن شەشەتىن. ارىق قوناق، سىرقاتتىڭ اياق جاعىندا تۇرسا عانا ەمدەۋگە كىرىسەدى. ال ارىق قوناق ادامنىڭ باس جاعىندا تۇرسا، قىنجىلا وتىرىپ، ءوزىنىڭ قولىنان ەشتەڭە كەلمەيتىنىن ايتاتىن.
ول، شيپا ىزدەپ كەلگەندەردىڭ، شامامەن جارتىسىن قۇتقاراتىن. ال قالعانى ونىڭ ارىق قوناق ارىپتەسىنە بۇيىراتىن.
كۇندەردىڭ كۇنىندە ماكاريو قۇتىنىڭ تۇبىدە ەكى تامشى عانا ءدارى قالعانىن كوردى. بۇل كەزدە ول قارتايعان. ەندىگى ازعانتاي ءومىردى تىنىشتىقتا وتكىزبەككە نيەت ەتكەن. سوڭعى ەكى تامشىنى ول ادال جارى مۇڭلىكوزگە قالدىرعان. سەبەبى، ايەلىنەن ايىرىلۋ ماكاريو ءۇشىن ەڭ اۋىر قاسىرەت ەدى.
مىنە، وسى كەزدە جاڭا يسپانيانىڭ ۆيسە-كورولى دون حۋان ماركۆەس دە كازافۋەرتەنىڭ سەگىز جاسار ۇلى اۋىردى. ەڭ تاڭداۋلى دارىگەرلەر كەلدى، بالاعا شيپا بولمادى. ۆيسە-كورول ماكاريو جايىندا ەستىگەن ەدى، الايدا، ۋنيۆەرسيتەت بىتىرگەن، قولىندا ديپلومى بار ءبىر بىلىمدى دارىگەردىڭ سوزىنە سەنىپ، ەل ماقتاعان ءتاۋىپتى، الاياق شارلاتان، قۇشناش سانايتىن. ءبىراق، كورولەۆا، بالاسىنا قاۋىپ تونگەندە مارتەبە مەن دارەجەنىڭ بارلىعىن ۇمىتىپ، ماكاريونى سارايعا الدىر دەپ جۇبايىنىڭ قۇلاق ەتىن جەدى.
اقىرىندا سونىڭ ايتقانى بولدى. ماكاريو استاناعا شاقىرتىلدى. ايگىلى ەمشىنىڭ ىستەگەن عاجايىپتارىنا ءبىر ساتكە دە سەنبەيتىن ۆيسە-كورول ماكاريومەن، قۇلمەن سويلەسكەندەي سويلەستى:
- سەنى سارايعا شاقىرتقان مەن ەمەس، جارقىنىم. ءبىلىمدى دەگەن دارىگەرلەر بالامىزدى ەمدەي الماي جاتىر، زايىبىم سەنى ايتىپ قويمادى. سونىمەن سەن وسىنداسىڭ. ال ەندى تىڭدا! ەگەردە سەن مۇراگەردى ەمدەپ شىعارساڭ - مەنىڭ بارلىق داۋلەتىمنىڭ شيرەگى سەنىكى. ودان سوڭ، وسى التىن ساراي مەن باسقا يەلىكتەرىمدەگى قالاعان نارسەڭدى سۇرا - سەنىكى بولادى. ودان كەيىن مەن ساعان ديپلوم بەرگىزەم. وسى ديپلوممەن سەن جاڭا يسپانيانى ەمىن-ەركىن ارالاپ ەمشىلىگىڭدى جاسايسىڭ، ەشكىم دە ساعان كەدەرگى كەلتىرمەيدى. سونداي-اق، قولىڭا مەنىڭ ءمورىم باسىلعان ارنايى قۇجات بەرىلەدى. بۇل قۇجاتقا سايكەس ەشكىم دە سەنىڭ مەنشىگىڭە، داۋلەتىڭە قولىن تيگىزە المايدى. بۇدان ارتىق قانداي سي كەرەك؟
ماكاريو باسىن يزەدى، ءبىراق ۇندەمەدى.
ۆيسە-كورول ءسوزىن ساباقتادى.
- ال ەندىگى ايتارىم: ەگەردە مەنىڭ بالامدى ەمدەي الماساڭ، وندا مەن سەنى اۋليە ينكۆيزيسيانىڭ سوتىنا تابىستايمىن. سەنى ءتىلسىمنىڭ ءتىلىن بىلەتىن جانە ازازىلمەن ءتىل تابىسقان ادام رەتىندە، حالىقتىڭ الدىنا الىپ شىعىپ، قاداعا وتىرعىزىپ ورتەيدى.
ماكاريو ءسال بوزارىپ كەتتى، ءبىراق تاعى دا ۇندەمەدى.
- مەنىڭ ايتقانىمدى جاقسىلاپ ۇعىندىڭ با؟ - دەدى ۆيسە-كورول.
- ءيا، ۇلى باقىتتى اعزام، - دەدى ماكاريو ءيىلىپ.
- ولاي بولسا، مەنىڭ بالامنىڭ بولمەسىنە بارايىق، - دەدى ۆيسە-كورول.
ولار پرينستىڭ بولمەسىنە كەلدى. بالانىڭ جانىندا ەشقانداي پايداسى جوق دارىگەرلەر مەن كۇتۋشىلەر.
- ۇلى مارتەبەلىم، ەندى مەنى ءبىر ساعاتتاي ۋاقىتقا سىرقاتپەن وڭاشا قالدىرىڭىزدار، - دەدى ماكاريو.
ۆيسە-كورول ءسال بوگەلىپ بارىپ شىعىپ كەتتى. دارىگەرلەر مەن كۇتۋشىلەر قوسا كەتتى. سول كەزدە ماكاريو ءوزىنىڭ ەسكى ارىپتەسى ارىق قوناق بالانىڭ باس جاعىندا تۇرعانىن كوردى.
ماكاريو مەن ارىق قوناق، قازدىڭ ەتىن ءبولىسىپ جەگەن سول تويدان بەرى ءبىر-بىرىمەن ەشقاشان سويلەسكەن ەمەس. اۋىرۋ ادامنىڭ بولمەسىندە كەزدەسكەندە ەكەۋى كوزبەن عانا تۇسىنىسەتىن. ماكاريو ەشقاشان ءوتىنىش ايتپايتىن، ارىق قوناق الىپ كەتۋگە كەلگەن ادامنىڭ جانىن قالدىر دەپ ەشقاشان جالبارىنبايتىن.
ءبىراق، قازىر ءبارى باسقاشا ەدى. تاقتىڭ مۇراگەرى ولسە، بۇنى ازازىلمەن كەلىسىمگە كەلگەن ادام دەپ حالىق الدىندا ورتەپ ولتىرەدى. بۇل حريستيان ءۇشىن ابىرويسىز ءولىم. سودان سوڭ، ۇلكەن قىزمەتتەردە وتىرعان بالالارى قورلىقتا ولەدى، بۇكىل دۇنيە-مۇلكى تاركىلەنىپ شىركەۋگە بەرىلەدى. ال ەڭ قورقىنىشتىسى - ايەلىنىڭ جايى. ماكاريونىڭ قالاي ولتىرىلگەنىن ەستىسە مۇڭلىكوز قايعىدان جىندانىپ كەتۋى مۇمكىن. مىنە، وسىنىڭ ءبارىن تولعانىپ وتكەن ماكاريو، العاش رەت ارىق قوناقپەن داۋعا باردى.
- وسى بالانى ماعان قيشى، - دەدى جالبارىنىپ، - ءبىزدىڭ ەسكى دوستىعىمىزدى ەسىڭە سالايىن. جالعىز عانا ءوتىنىشىم. وسى بالانى ماعان بەر، سودان كەيىن مەن ەمشىلىكتى قويام. ءوزىم ءۇشىن ەمەس، سورلى ايەلىم ءۇشىن وتىنەم. حريستيان ءۇشىن، حالىق الدىندا، قاداعا وتىرعىزىلىپ، وتقا ورتەلىنۋ دەگەننىڭ نە ەكەنىن بىلەتىن شىعارسىڭ. سول تۇقىم سودان كەيىن ماڭگى قارعىستا بولادى. سەن مەنى ىزدەپ تاپقاندا مەن كەدەي ەدىم. سول كەدەي كەبىمە قايتا تۇسۋگە، قايتادان وتىن شابۋعا كەلىسەمىن. تەك وسى بالانى ماعان بەرشى!
ارىق قوناق ءوزىنىڭ ءتۇپسىز قاراقۇردىم كوزدەرىن ماكاريونىڭ جۇزىنە قاداپ ۇزاق-ۇزاق تۇردى. ادامداردا جۇرەكتىڭ داۋسى دەپ اتالاتىن نارسەنى تىڭداپ تۇرعانداي. سودان سوڭ، بۇل جايىتتى جان-جاقتى ويلانىپ، شەشىم تاپپاي قينالعانداي ماڭايىن شولىپ ءۇنسىز قالدى. شاماسى وعان بالانى الىپ كەل دەپ جارلىق بەرگەن.
ول بالاعا ۇزاق-ۇزاق قارادى. تۋعاننان ەرتە ولىمگە بۇيىرىلعان مۇراگەردى ءتىرى قالدىرۋعا بولا ما، جوق پا دەپ تولعانعانداي، اياۋشىلىق سەزىم مەن مىندەتتى سىيىستىرا الماي قينالعانداي. سودان سوڭ، ماكاريونىڭ قايعىسىنا ءيىلىپ تۇرىپ، باسىن شايقاپ، قاسىرەتتەنە سويلەدى.
- مەن سەنىڭ جانىڭدى تۇسىنەم، وكىنەم، قۇدا، ءبىراق، بۇل جولى مەن سەنى كەساپاتتان قۇتقارا المايمىن. شىنىمدى ايتايىن، ءوز مىندەتىمدى اتقارىپ ءجۇرىپ بۇگىنگىدەي وكىنىپ كورمەپپىن. ءبىراق مەن باسقاشا ەتە المايمىن. مەن بۇل بالانى الىپ كەتۋىم كەرەك.
- جوق، سەن ولاي ەتە المايسىڭ! ەستيمىسىڭ، سەن بۇل بالانى الىپ كەتە المايسىڭ! - دەدى ماكاريو ايقايلاپ، - سەن بۇل بالانى اكەتپەۋىڭ كەرەك! مەن اكەتتىرمەيمىن!
وسىنى ايتقان ماكاريو بالانىڭ توسەگىن جۇلقا تارتىپ اينالدىرىپ جىبەردى. ەسەپ - ارىق قوناقتى بالانىڭ اياق جاعىنا شىعارۋ. الايدا، ارىق قوناق قالقىپ بارىپ قايتادان بالانىڭ باس جاعىنان شىقتى. ماكاريو ارەكەتىن تاعى قايتالادى. ارىق قوناق قايتادان بالانىڭ باس جاعىنا كەلىپ تۇردى. ماكاريو بالانى اجال تىرناعىنان سۋىرىپ الماق بولىپ توسەكتى اينالدىرا بەردى. اقىرىندا ارەكەتىنەن ەشتەڭە شىقپاعانىن كورىپ، قالجىراپ توقتادى. ادەتىنشە قۇپيا قالتاداعى قۇتىنى الماق بولدى. قۇتى بىت-شىت بولىپ ۇگىتىلىپ كەتىپتى. ءدارىنىڭ بىتكەنى، سول دارىمەن ءبارىنىڭ بىتكەنى ساناسىنا جەتكەن ماكاريو، تىلسىمنىڭ تاياپ كەلە جاتقانىن جان-جۇيەسىمەن سەزدى.
التىنمەن اپتالعان بولمەنى كوزبەن شولىپ شىققان ماكاريو، ءوزىنىڭ، بالكىم مىڭداعان جىلدارعا سوزىلعان الدەبىر قورقىنىشتى تۇستەن ويانا باستاعانىن سەزدى. ءوزىنىڭ كەسىمدى ساعاتىنىڭ تاقاعانىن، تاعدىرعا قارسى تۇرۋدىڭ ەشقانداي ماعىناسى جوق ەكەنىن ءتۇسىندى.
ول بولمەنى تاعى ءبىر شولىپ ءوتىپ بالانىڭ جۇزىنە قادالعان. بالا باياعىدا ءولىپ قالعان ەكەن.
ول تۇبىنەن كەسىلگەن تەرەكتەي بولىپ قۇلادى. وسى كەزدە وزىمەن تاباقتاس بولعاننىڭ داۋىسى ەستىلدى. بۇل، جانىن تەربەتكەن مەيىرىمدى داۋىس ەدى:
- مەنىمەن قۋىرىلعان قازدى بولىسكەن جومارتتىعىڭ ءۇشىن تاعى دا راحمەت ايتامىن، قۇدا. الايدا، ەسىڭدە بولسىن، قۇدا، سەن حالىقتىڭ الدىنداعى اياۋسىز ازاپتى ولىمنەن قۇتىلا المايسىڭ. مەندە ءبىر عانا امال بار. مەن سەنى مازاق پەن قورلىقتان قۇتقارا الام. بۇل ءبىزدىڭ ەسكى دوستىعىمىز ءۇشىن. سەن ەشقاشان مەنى الداماق بولىپ ارەكەتتەنبەدىڭ. سەن مەنەن سي الدىڭ، سول سيدى پاتشانىڭ سىيىنداي توبەڭە كوتەرىپ دارىپتەدىڭ. سەن شىن مانىسىندە ادال، كىسىلىكتى، ابزال ادامسىڭ. سول بىتىمىڭە لايىق ابزال ءومىر ءسۇردىڭ. قوش بول، قۇدا!
...ماكاريو كوزىن اشقاندا، باس جاعىندا وزىمەن داستارحانداس بولعان ارىق قوناق تۇر ەكەن...
...مۇڭلىكوز قاتتى ابىرجىدى، سەبەبى ماكاريو ورماننان قايتىپ كەلمەدى. ەرتەڭىنە ول اۋىلدىڭ بۇكىل ادامدارىن ماكاريونى ىزدەسۋگە شاقىردى.
اۋىل ادامدارى ۇزاق-ۇزاق ىزدەپ اقىرى ماكاريونى بۇرىن جان ادام باسپاعان قالىڭ جىنىستىڭ ىشىنەن تاپتى.
ءولى ماكاريو الىپ ەمەننىڭ دىڭىنە سۇيەنىپ وتىر ەكەن. جۇزىندە راحات جىميىس. الدىندا بانان جاپىراقتان جاسالعان داستارحان ۇستىندە جارتى قازدىڭ تاپ-تازا مۇجىلگەن سۇيەكتەرى جاتىر.
قول سوزىمداي قارسىسىندا تۋرا وسىنداي ەتىپ توسەلگەن بانان جاپىراقتارىنىڭ ۇستىندە ادەمىلەپ مۇجىلگەن قازدىڭ ەكىنشى جارتىسى. كىم بولسا دا راحاتتانىپ، اۋزىنىڭ ءدامىن الىپ جەگەنى كورىنىپ تۇر.
ماكاريونىڭ ايەلىنىڭ كوزىنەن ىستىق جاس توگىلدى. مۇجىلگەن سۇيەكتەرگە قاراپ تۇرىپ:
- كۇيەۋىممەن بىرگە وتىرىپ تويلاعان كىم ەكەنىن بىلسەم عوي، شىركىن. اح، شىركىن! قوناعى تەكتى، يناباتتى، ىزەتتى ادام بولسا كەرەك، ايتپەسە، ماكاريو ولەرىندە وسىنشا باقىتتى بولار ما ەدى، - دەدى قاسىرەتتەنە سىبىرلاپ.
دوكتور موۋديدىڭ ەكسپەريمەنتتەرى
امەريكاندىق پسيحولوگ-عالىم رايموند موۋدي ادامنىڭ ءولىم الدىنداعى پسيحولوگياسىن ۇزاق زەرتتەگەن. كلينيكالىق ولىمدە (كلينيچەسكايا سمەرت) بولىپ، قايتادان تىرىلگەن جۇزدەگەن ادامدارمەن وتكىزگەن ەكسپەريمەنتتەرىنىڭ ناتيجەسىندە «ولىمنەن كەيىنگى ءومىر» («جيزن پوسلە سمەرتي») اتتى ايگىلى كىتابىن جازعان.
(قۇرمەتتى وقىرمان، تاعى دا ەسكەرتە كەتەيىك، ينتەرتەكستۋالدىك ينتەرپرەتاسيادا شەكارا بولمايدى. «پروزانى پروزامەن عانا، پوەزيانى پوەزيامەن عانا تۇسىندىرۋگە بولادى. كوركەم شىعارمانى تالداۋعا، پايىمداۋعا عىلىمي ەسسە جارامسىز» دەگەن سياقتى قاعيدالار پوستمودەرنيزمدە جۇرمەيدى. ينتەرتەكستۋالدىك ينتەرپرەتاسيانىڭ ۆەكتورى جانردان جانرعا وتە بەرەدى، قىسقاسى، «الەمدىك كىتاپحاناداعى» تەكست اتاۋلىنى كوكتەي ءوتىپ جۇرە بەرەدى).
مىنە، وسى، كلينيكالىق ولىمدە بولىپ كەرى قايتقان ادامداردىڭ ءبىراۋىزدان ايتاتىن اڭگىمەسى: ادام احيرەتتىڭ تابالدىرىعىنا بارعاندا الدىنان الدەبىر نۇرلى جاراتىلىس شىعادى. سودان سوڭ پەندەنىڭ بۇكىل ومىرىندە باسىنان كەشكەندەرىن، نەمەسە، باسقاشا ايتاتىن بولساق، بۇكىل تاعدىرىن، اسا قىسقا مەرزىمدە قايتادان كەشتىرەدى. تاعى دا ەسكەرتەيىك، بۇل وتكەندى ەسكە ءتۇسىرۋ ەمەس، ەستەلىك ەمەس. بۇل، وتكەن ءومىردى بارلىق ەگجەي-تەگجەيىمەن جانە اسا قىسقا ۋاقىتتا قايتادان كەشۋ. ءوزى باس كەيىپكەر بولىپ وينايتىن، ءومىرىنىڭ ەڭ سۇمدىق سپەكتاكلىنەن وتكەن ادامنان، الدىنان شىققان نۇرلى بەينە، «وسى دۇنيەنى تاستاپ كەتۋگە دايىنسىڭ با، الدە فانيگە قايتىپ باراسىڭ با، وسىنى ءوزىڭ شەش» دەپ سۇرايدى ەكەن.
ار جاعى بەلگىلى. نۇرلى بەينەنىڭ تاساسىندا تۇرعان شەكسىز بايسال مەن بايىرقانى قالاعان ادام، «ءيا، دايىنمىن» دەپ كەتە بارادى. ال بۇكىل تاعدىرىن قايتادان كەشكەن، ءوزىنىڭ وراسان زور قاتەلەرىن تۇسىنگەن ادام، كوپ جاعدايدا، وسى قاتەلەرىن تۇزەتۋى كەرەك ەكەنىن، ارتىندا اياقتالماي قالعان ىستەرى بار ەكەنىن ويلاپ، مىنا قاتىگەز دۇنيەگە قايتىپ كەلۋگە ءماجبۇر بولادى.
ادامنىڭ احيرەت الدىندا تۇرىپ كەشەتىن بۇل احۋالىن دوكتور موۋدي، جوعارىدا ايتقانىمىزداي ەكسپەريمەنتالدىك جولمەن انىقتاعان (ارينە، شىركەۋدىڭ قايراتكەرلەرى، «ءولىم الدىنداعى، احيرەتتىڭ تابالدىرىعىنداعى احۋال، ادامنىڭ ەڭ ىزگى، سوڭعى سىرى، سوندىقتان بۇل سىر كىرشىكسىز تازا كۇيىندە قالۋى كەرەك، جاريا بولماۋى كەرەك، دوكتور رايموند موۋدي قۇدايدىڭ عانا يەلىگىندەگى جەرگە كىرىپ كەتىپ وتىر» دەپ بەلگىلى عالىمدى ايىپتاعان، وعان قارسى باسپاءسوزدى ايداپ سالعىسى كەلگەن.
الايدا، اۋليە ينكۆيزيسيانىڭ زامانى وتكەن، عىلىمنىڭ دامۋىن ەشتەڭە دە توقتاتا المايدى. تاعى دا ءبىر بەلگىلى عالىمنىڭ سوزىمەن ايتساق، «عىلىمنىڭ دامۋىن شىركەۋ ەمەس - گرانتتىڭ جوقتىعى عانا توقتاتا الادى». رايموند موۋديدى جاقتايتىنداردىڭ ءبىرى «ولاي بولسا، شىركەۋ يەلەرى تيبەتتىڭ لامالارى جازعان «ولىلەردىڭ كىتابىن»، مىسىردىڭ ساحابالارى جازعان «ولىلەردىڭ كىتابىن» جانە الەم ءادەبيەتىندە، الەم ونەرىندە ءولىم جايلى ايتىلعاننىڭ بارلىعىن جويسىن» دەپ ايتقانى بەلگىلى).
بۇل 1980 - جىلدارى جاسالعان ەكسپەريمەنتتەر. رايموند موۋدي عىلىم-ءبىلىمنىڭ ابدەن دامىعان كەزىندە وسىنداي ناتيجەگە جەتىپ وتىر. الايدا، ودان ءبىر جارىم عاسىر بۇرىن ءومىر سۇرگەن امبروز بيرستىڭ بۇنداي تاجىريبەمەن تانىس بولۋى - جۇمباق. دارعا اسىلماق پەيتون فاكۋەردىڭ ءولىم الدىنداعى تۇيسىگى - تاڭعاجايىپ نارسە. مىسالى، ول، شىركەۋ قوڭىراۋىنىڭ دىبىسىن ەستيدى. ول ماڭايدا ەشقانداي شىركەۋ جوق. سودان سوڭ، ءبىز، ول دىبىستىڭ كادىمگى قول ساعاتتىڭ شىق-شىق ءجۇرىسى ەكەنىن انىقتايمىز.
تۇيسىك، ءولىم الدىندا الدەنەشە ەسە (بالكىم، مىڭداعان ەسە) وتكىرلەنگەن، ساعاتتىڭ شىقىلىن شىركەۋدىڭ الىپ قوڭىراۋىنىڭ دارەجەسىنە دەيىن جەتكىزگەن. وسى ەرەكشە وتكىر تۇيسىك كوپىردىڭ ماڭايىنداعى، جازا سالتاناتىنا قاتىستى ءاربىر دەتالدى قالت جىبەرمەي جىپكە ءتىزىپ تۇر. سەبەبى، ءولىم الدىندا، جارىق دۇنيەنىڭ ءاربىر سۋرەتى، ءاربىر رەڭكى قىمبات. ءولىمنىڭ كوزىمەن قاراعاندا ءومىردىڭ، تىرشىلىكتىڭ قۇنى ولشەۋسىز وسكەن. بۇل، ءوزىنىڭ جولىن ەشقانداي ءداستۇرسىز، تاقىر جەردەن باستاعان امەريكاندىق ادەبيەتتىڭ باستى سىپاتتارىنىڭ ءبىرى.
مىسالى، ە.حەمينگۋەيدىڭ، ءتىپتى، بەيبىت دەگەن شىعارمالارىنىڭ وزىندە، وسى، ءولىمنىڭ دەمى تۇرادى. سەبەبى، ول ەۋروپاداعى سوعىسقا قاتىسقان، اجالمەن تالاي رەت بەتپە-بەت كەلگەن. ونىڭ شىعارمالارىنداعى، زەرتتەۋشىلەر «ادالدىق»، «جاۋاپكەرشىلىك» دەپ اتايتىننىڭ بارلىعىنىڭ ۇستىندە ءولىمنىڭ كىرەۋكەسى تۇرادى. كەيىپكەرلەرىنىڭ ءار قۇبىلىستى بايقاپ، بىلايشا ايتقاندا، زەيىنمەن قۇجاتتاندىرىپ وتىرۋى - بۇل دا اۆتوردىڭ ساناسىنداعى ءولىمنىڭ تاجىريبەسىنەن تامىر تارتاتىن نارسەلەر.
ە.حەمينگۋەيدىڭ وسى ءوزىمىز اڭگىمە قىلىپ وتىرعان امبروز بيرستى اتاعانىن كورمەپپىن (ارينە، قاتەلەسۋىم دە مۇمكىن، ءالى اۋدارىلماعان ماقالاسىندا، نەمەسە حاتتارىندا ايتقان دا شىعار). الايدا، ونىڭ شەبەرلىگى كوپتەگەن قاينارلاردان قالىپتاسقان. سول قايناردىڭ ءبىرى - امبروز بيرستىڭ پروزاسى. سودان ۇيرەنگەنى اينا-قاتەسىز كورىنىپ تۇرادى.
امبروز بيرستىڭ اتالعان اڭگىمەسى («جاپالاق بۇلاقتىڭ كوپىرىندە بولعان وقيعا») ءوز زامانىنىڭ ەڭ وزىق شىعارمالارىنىڭ ءبىرى ەدى. تەز ولىممەن ىلەزدە ولگەن ادامنىڭ، تىلسىمعا وتەر الدىنداعى ءبىر ساتتىك قانا قيالىن ومىردە بولعان وقيعا قىلىپ سۋرەتتەۋ ارقىلى جازۋشى ۇلكەن پرينسيپ اشتى. بۇل پرينسيپ الەم ادەبيەتىندە ءومىردى، تىرشىلىكتى جاڭاشا پايىمداۋدىڭ سونى جولىن قالىپتاستىردى...
...برۋنو تراۆەننىڭ تۇيىق ادام بولعانىن، ءومىرىنىڭ دەرەكتەرىن قۇپيا قىلىپ ۇستاعانىن جوعارىدا ايتتىق. بۇنداي ادام، البەتتە، ارتىنا ەشقانداي مەمۋار، كۇندەلىك تاستامايدى. الايدا، جازعاندارىن وقىپ وتىرىپ، ونىڭ دا امبروز بيرستەن كوپ ۇيرەنگەنىن بايقاۋ قيىن ەمەس...
...ءبىز ماكاريونىڭ قالاي ولگەنىن بىلمەيمىز. اڭگىمەنىڭ اياعىندا ونىمەن بىرەۋدىڭ تاباقتاس بولعانى عانا ايتىلادى. بۇل قانشاما قيالعا جول بەرەتىن اۆتورلىق جۇمباق. نەمەسە، وسى ءوزىمىز جازىپ وتىرعان ماقالانىڭ تەرمينولوگياسىنا كوشىرەتىن بولساق، اۆتور، شىعارمانىڭ فينالىن جازۋدى وقىرماننىڭ وزىنە ۇسىنادى.
ەندى ماكاريونىڭ سوڭعى رەت ءدام تاتىسقانى كىم دەگەن ساۋال تۋادى. ازىرەيىل. شىنىندا دا ازىرەيىل. قۇرمەتتى وقىرمان، ءومىر مەن ءولىم جايىنا كەلگەندە مەن سىزدەن اقىلدى ەمەسپىن. ءوزىڭىز تۇسىنەسىز عوي. مەن ءالى ءولىپ كورگەن جوقپىن. ال ءسىز (كارى بولارسىز، جاس بولارسىز - ايىرماسى جوق) ەگەردە احيرەتتىڭ تابالدىرىعىنا بارىپ، الدەقالاي ءتىرى قالعان ادام بولساڭىز، وندا ءسىز بۇل تاراپتا مەنەن ساۋاتتىسىز. ماكاريوعا كەلگەن - ازىرەيىل دەپ سول سەبەپتى ايتىپ وتىرمىن. سەبەبى، ءسىز دە... ازىرەيىلدىڭ ءتۇرىن ءبىر رەت بولسا دا كورگەن ادام بولۋىڭىز مۇمكىن.
ادامدى ولتىرۋگە كىم كەلسە دە، ونىڭ تۋ سىرتىندا ازىرەيىل تۇرادى. جەندەت بار بولعانى - جەندەت. سەبەبى، اقىرىندا ول جەندەتتىڭ دە جانىن الۋعا سول باياعى ازىرەيىل كەلەدى. دەمەك، باستى پروبلەما ماكاريونىڭ قالاي، كىمنىڭ قولىنان ولگەندىگىندە ەمەس. ماسەلە ونىڭ ادامدىق تۇلعاسىندا، ونىڭ قالاي ءومىر سۇرگەندىگىندە.
جوعارىداعى ماكاريو ءومىرىنىڭ ەكىنشى تاڭعاجايىپ تارماعى ، شىندىعىندا ونىڭ ءولىم الدىنداعى ءبىر ساتتىك قيالى. سول قيالدىڭ شەكسىز ۇلعايتىلعان ءتۇرى. وسى قيالي حيكايانى وقىپ وتىرعاندا ادامنىڭ كوڭىلى ەرىكسىز بوسايدى. ادام ءوز ورتاسىنىڭ، ءوز قوعامىنىڭ پەرزەنتى. ماكاريونىڭ دەمى ۇزىلەر ساتتەگى ويشا جازىپ شىققان حيكاياتىنان ءبىز لاتىن امەريكاسىنىڭ ۇلانعايىر ىزگىلىك تاريحىن تانيمىز. كەيدە يۋمور، ساتيرا، يرونياعا ات قويۋ قيىن. بۇل اتالعاندار ادامزاتتىڭ قيلى تاعدىرىنىڭ ايناسى ىسپەتتى ۇنەمى قۇبىلىس ۇستىندە بولادى.
ءبىز بۇل جەردە («ماكاريودان») چەحوۆتىڭ جەتىلدىرىلگەن ساتيراسىن كورىپ وتىرمىز. ماكاريونىڭ ءولىم الدىنداعى پسيحيكالىق احۋالىن سۋرەتكەر ۇلكەن پانوراماعا اينالدىرعان. اڭگىمەدەن لاتىنامەريكاندىق ادامنىڭ قالاي ولەتىندىگىن، سونداي-اق، يسپانيا، پورتۋگاليا، فرانسيا سيياقتى وتارلىق يمپەريالاردىڭ بودانىنا اينالعان ۇلى قۇرلىقتاعى ادامزات ءناسىلى عاسىرلارعا سوزىلعان تەپكى مەن ەزگىنىڭ سالدارىنان قالاي ازاتىندىعىن، ءومىردىڭ قالاي قۇنسىزدانىپ، ماعىناسىزداناتىنىن كورەمىز. «لاتىنامەريكاندىق رومان» دەگەن تەرمين كەشە عانا پايدا بولدى. كوپ ادام تيىسىنشە، لاتىنامەريكاندىق روماندى كەشە عانا پايدا بولعان ادەبي قۇبىلىس دەپ تۇسىنەدى.
لاتىنامەريكاندىق روماندى تۋدىرعان كارلوس فۋەنتەس، ميگەل انحەل استۋرياس، الەحو كارپەنتەر، ماريو ۆارگاس لوسا، حۋليو كورتاسار، گابريەل گارسيا ماركەس جانە تاعى باسقالار. بۇل داۋ تۋدىرمايتىن اكسيوما. الايدا، جالپى امەريكا قۇرلىعىنىڭ ادەبيەتىن بايىپتاپ قاراساڭىز، شىندىعىندا ولاي ەمەس ەكەنىنە كوزىڭىز جەتەدى. كرەول وديسسەياسىنىڭ نەگىزىن قالاعاندار وسى اتالعانداردان الدەقايدا بۇرىن ءومىر سۇرگەن برۋنو تراۆەن سياقتى كولەڭكەدە ەلەۋسىز قالعاندار.
سىلتەمەنىڭ ماعىناسى
«شاكارىمنىڭ شىڭعىستاۋمەن قوشتاسۋىن» ءبىز نەگە داستان دەيمىز؟ ءتورت بەتتىك، جەتپىس ەكى-اق جولدىق شىعارما. كولەمى جاعىنان داستان دەۋگە كەلمەيدى.
سەبەبى بۇل - شاكارىمنىڭ بۇكىل وتكەندى پايىمداعان اقتىق دەمى. مەيىرىمدى اللا ەشكىمدى دە الالامايدى. سوندىقتان، كىم ولسە دە، و دۇنيە مەن بۇ دۇنيە قوسىلىپ ءدۇر سىلكىنەدى. اۋەلى ادامنىڭ ءوز تايپاسىنىڭ، سودان سوڭ باسقا ادامزات قابيلالارىنىڭ ارۋاقتارى رەت-رەتىمەن، بىرىنەن كەيىن ءبىرى ەمەس. ءفاني دە، باقي دا ءبىر-اق ساتتە، بىرگە تەبىرەنەدى. كەزەك پەنەن رەت بايانداۋدىڭ ىڭعايىنان امالسىز تۋاتىن نارسە. جاراتقان يە عانا ادامنىڭ ءومىرىن بۇكىل ەگجەي-تەگجەيىمەن ءبىر-اق ساتتە كورسەتە الادى. پەندەدە ونداي قۇدىرەت جوق. سوندىقتان، جازۋشى بولار، سىنشى بولار، قالامگەرگە بۇيىرعانى - ايتىپ، جازىپ جەتكىزۋ. كەزەگىمەن، رەت-رەتىمەن...
قان تولىپ قارا جانارعا،
قايعىردىم سوڭعى قاراردا.
قايقى دا قىلىش قىزىل ءتىل،
قوشتاسار ساتتە قامالما!
وسى جولداردى وقىعاندا قازاقتىڭ ءتول جىرىنان ءبىر سيتاتا ەسكە ورالادى:
ەكى ءجۇزدى سەمسەردىڭ،
بالداعى قولدا قالعانشا!
مولدىرەگەن قارا كوز،
جۇمىلىپ قانعا تولعانشا!
ات باسىنداي سوم جۇرەك
وت بولىپ لاۋلاپ جانعانشا!
تورەمۇرات جىراۋدىڭ رۋحى ەندى شاكارىمنىڭ بويىنان تەپسىنىپ شىققانداي.
شىڭعىستاۋدىڭ ەتەگىندەگى قۇرقۇدىققا باياعى ارداگەر زاماننىڭ بۇكىل ارۋاقتارى جينالعانداي.
ەندى اتالعان داستان نەگە الەم ادەبيەتىنەن الىنعان قارسىلىقتى سيتاتالاردىڭ وتىندە تۇر، سونى شاما-شارقىمىزشا تۇسىندىرۋگە تىرىسايىق. ءبىر قاراعاندا امبروز بيرس پەن برۋنو تراۆەننىڭ كەيىپكەرلەرى جانە شاكارىم قاجى ۇشەۋى - ءبىر-بىرىنە مۇلدەم جاناسپايتىن ءۇش ءتۇرلى ديستانسيادا تۇرعان سياقتى. شىنىندا دا سولاي. الايدا، ۇشەۋى ءبىر-اق ادام، سەبەبى، ۇشەۋىن اجال - قۇرىق بىرىكتىرىپ تۇر.
ۇمىتپاساڭىزدار، ماكاريو الدىنا كەلىپ ءبىر جاپىراق ەت سۇراعان ايسا عالايىسسالامنىڭ بەتىن قايتارادى. ەشتەڭە بەرمەي قويا بەرەدى. ياعني، ماكاريو قۇدايدان باياعىدا تەرىس اينالعان ادام. بۇنداي ادامنىڭ ءدىندار شاكارىمگە قاي جەرى ۇقسايدى؟
قايتادان ەسكە تۇسىرەيىك. ءيا، ماكاريو قۇدايدان تەرىس اينالعان ادام. ءبىراق، شىركەۋ تۋدىرعان ادىلەتسىز قۇدايدان. بىرەۋدىڭ ايتقان قۇدايىن ءسوزسىز قابىلدايتىن، ەشقاشان ەشتەڭەگە ويلانبايتىن ادام قورقىنىشتى. ءار ادام ءوزىنىڭ ارپالىستى ومىرىمەن قۇدايعا جەكە باسى جەتۋى كەرەك. دەمەك، ماكاريو ىزدەنىس ۇستىندەگى ادام. شاكارىمنىڭ قۇدايدى ىزدەپ قالاي الاسۇرعانىن، ءومىرىن رۋحاني ارپالىس ۇستىندە وتكىزگەنىن ايتىپ جاتۋ ارتىق.
ءبىز ارىق قوناق دەپ اتاعان ازىرەيىلدىڭ ماكاريوعا بەرىپ كەتكەن شيپالى سۋى بەينەسىن ينتەرتەكست قاعيدالارىنا سالساڭىز، مۇسىلمان ميفولوگياسىندا كوپ ايتىلاتىن ءابىلحايات (ابۋحايات) سۋىنا پاراللەل بولىپ شىعادى. ماكاريو، شيپالى سۋدىڭ سوڭعى تامشىسى توگىلگەندە بۇ دۇنيەمەن قوشتاسىپ كوز جۇمادى. قۇرقۇدىقتىڭ جانىندا، جەندەتتەردىڭ الدىندا تىزەرلەپ تۇرعان شاكارىم دە - اللا تاعالا ولشەپ بەرگەن ءابىلحايات سۋى تاۋسىلعان ادام.
ماكاريو، ازىرەيىل سىيعا تارتقان شيپالى سۋمەن قانشاما ادامدى ەمدەيدى. ال شاكارىمنىڭ ارتىندا قالعان عاقليا، ادامنىڭ رۋحاني شولىن قاندىراتىن، ءابىلحايات سۋىنان جارالعان قۇتتى ءبىلىم ەمەي، نەمەنە؟
ماكاريو، ءامىرشىنىڭ بالاسى ءۇشىن جانىن جالداعانىن، وسى ادامدى ماعان قيشى، جالعىز عانا تىلەگىم دەپ ازىرەيىلگە جالبارىنعانىن بىلەمىز.
شاكارىم دە جالبارىندى. ءبىراق، ءبىر ادام ءۇشىن ەمەس. بەسىكتە - قازاقتىڭ بولاشاعى. سونىڭ جانىن قالدىرا كور دەپ.
شاهيتتەر جاتقان جۇرتىما،
شاپاعات قىلعاي جان اللا!
ءبىراق، ادامنىڭ ايتقانى بولمايدى - اللانىڭ ايتقانى بولادى. اقىلدى ءىنىسى ولەردەن شيرەك عاسىر بۇرىن حاكيم ايتقان «كوك تۇمان الدىڭداعى كەلەر زامان» دەپ. الدا ءالى الپىس جىلدىق قورلىق تاريح بار ەدى. قازاق كون ەتىگىمەن سول قاندى تاريحتى كەشىپ ءوتۋى كەرەك ەدى.
قاجى، ولەر الدىنداعى تۇلەگەن سانامەن تۋعان ولكەنى قيماي-قيماي تاعى ءبىر شولىپ وتەدى.
باۋىرىڭ بايسىڭ سالقىن باق،
سامالىڭ ساۋمال اڭقىلداق.
قىز ەرىن قىزىل بۇلدىرگەن،
قىمسىنا بارىپ ۇزدىرگەن.
اسانقايعى ىزدەپ تابا الماعان جەرۇيىقتى ءوزى ىزدەپ تاپقانداي.
ەندى كونە عاقليا كىتاپتاردان ءبىر مىسال. ەرتەدە ءناسىبىن جول توسىپ، كەرۋەن توناۋدان ايىرعان ءبىر قاراقشى بولىپتى. بىردە نەشە كۇن قولىنا ەشتەڭە ىلىنبەي ابدەن اشىنىپ وتىرعاندا، ەسەك جەتەلەگەن جالعىز ادام جولىعادى. بۇحارادان باعداتقا وقۋ، ءبىلىم ىزدەپ بارا جاتقان كەدەي شاكىرت ەكەن. قاراقشى، بايعۇستى بايلاپ تاستاپ، قورجىنىن اقتارادى، ءبىراق كىتاپتان باسقا، قاتىپ قالعان ءبىر جاپىراق ناننان باسقا ەشتەڭە تابا المايدى. اشۋعا مىنگەن قاراقشى اۋەلى ەسەكتى شاۋىپ تاستايدى، كىتاپتىڭ بارلىعىن جىرتىپ شاشادى. سودان سوڭ، بايلاۋلى تۇرعان كەدەي بالاسىن تىرجالاڭاش شەشىندىرىپ كەسكىلەپ ولتىرەدى. ولەرىندە، شاكىرت سول جەردە تاسقا قونىپ وتىرعان كەكىلىككە «مىناۋ قاراقشى مەنى ناحاق ءولتىردى. ماحشاردا كۋا بولاسىڭ، كەكىلىك!» دەپ ايقايلاپتى.
كەيىننەن اتالمىش قاراقشى تاعدىر ايداپ مۇسىلمان اسكەرىنە قوسىلادى، كرەست جورىقتارىنا قارسى جەڭىمپاز سوعىستارعا قاتىسادى. بىردە كەزەكتى جەڭىستەن كەيىنگى توي ۇستىندە داستارحانداعى قۋىرىلعان كەكىلىككە قاراپ وتىرىپ كۇلەدى دە ماستىقپەن جوعارىداعى وقيعانى ايتىپ قويادى. سوندا ادىلەتتى سالاحادين سۇلتان قاراقشىنى باتىر مەنەن بەكتەردىڭ الدىندا اياۋسىز جازالاپ ءولتىرىپتى.
شاكارىم قاجى تۋعان جەردىڭ وزەن-كولىن، تاۋ-تاسىن ناحاق ءولىمنىڭ كۋالىگىنە تارتادى. ماحشار كۇنى تاستارعا ءتىل بىتەدى دەسەدى، كورگەندەرىن اللانىڭ الدىندا كۋالاندىرادى دەسەدى.
دەمى ۇزىلەر شاقتا قاجى «ەي، شىڭعىستاۋ!» دەيدى. «قانىمدى سىمىرگەن توپىراق سۇرلاندى» دەيدى. اللا تاعالا جاراتقان زاتقا ايتىلعان سەرت ءسوز.
ەڭ سوڭىندا، شاكارىم اللادان عۇمىرى قىسقا قىزعالداق گۇل قىلىپ بولسا دا تاعى ءبىر رەت جارات دەپ سۇرايدى. مىنا جارىق دۇنيەنى تاعى ءبىر رەت كورىپ كەتۋ ءۇشىن.
ارينە، كەم-كەتىكسىز نارسە بولمايدى. مەن امبروز بيرس پەن برۋنو تراۆەننەن پاراللەل كەلتىرگەننەن كەيىن توقتاۋىم كەرەك ەدى. ەربول الشىنبايدىڭ اتالعان داستانىن ءتۇسىنۋ ءۇشىن وسكەلەڭ وقىرمانعا وسى ايتىلعاننىڭ ءوزى جەتكىلىكتى. الايدا، مەن بۇل ماقالانى ادەبي ەليتاعا ەمەس، ەندى عانا وڭ-سولىن تانىپ، ادەبيەتكە، ونەرگە ەندى عانا كەلگەن جاس ۇرپاققا ارناپ جازدىم (ءاليا بوپەجانوۆاعا، مەيىرحان اقداۋلەتكە نەمەسە ءديدار امانتايعا پوستمودەرنيزمنىڭ، ينتەرتەكست، ينتەرتەكستۋالدىك ينتەرپرەتاسيا دەگەننىڭ نە ەكەنىن ۇعىندىرىپ جاتۋدى ارتىق دەپ بىلەمىن).
تاعى دا قايتالاپ ايتايىن، قالامداس باۋىرلارىم، بۇل دۇنيەدە ەشتەڭەگە قاتىسى جوق، ءوز بەتىنشە بولەك تۇرعان قۇبىلىس بولمايدى. مىنە، قازىر ۋكراينا ءبۇلىنىپ جاتىر. قاعاز جۇزىندەگى جالعان بوستاندىقتان شىن بوستاندىققا وتپەك. رەسەي بۇعان قارسى. ۋكراينانىڭ بوستاندىعىن قولدان كەلگەنشە بولدىرماۋعا تىرىسىپ جاتىر. رەسەيدىڭ ۇعىمىندا ۋكراينانىڭ بوستاندىعىنان بولەك ورىستىڭ بوستاندىعى دەگەن بار ەكەن. ولاي بولمايدى.
بوستاندىق ەلدىڭ بارلىعىنا ورتاق. ول ءيا بار، ءيا جوق. اتالعان زاڭدىلىق تاريحقا عانا ەمەس، بارلىق الەۋمەتتىك، رۋحاني، ينتەللەكتۋالدىق قۇبىلىستارعا دا جۇرەدى. «پوستمودەرنيزم»، «ينتەرتەكست» دەگەن تەرميندەر ۇناماسا، پايدالانباي-اق قويىڭىز. پوستمودەرنيزمنىڭ جۇرت كوپ قولدانا بەرمەيتىن، كوكەيدە عانا تۇراتىن ەكىنشى اتى بار، «بىلىمدىلىك» دەگەن. قالاساڭىز وسى تەرميندى الىڭىز.
ۇلى ارگەنتينالىق حورحە لۋيس بورحەس ايتقان «الەمدىك كىتاپحانانىڭ» ەسىگى قاشاندا اشىق. ول كىتاپحاناعا كىرۋ ءۇشىن ەشقانداي كۋالىكتىڭ كەرەگى جوق. جالعىز عانا كەرەكتى قۇجات، ول - ءسىزدىڭ بىلمەككە دەگەن نيەتىڭىز.
بۇل كىتاپحاناعا مەنى العاش ەرتىپ كىرگەن ۇلى ۇستازىم اسقار سۇلەيمەنوۆ ەدى. ەرتىپ كىردى، ارالاتتى، قالاي جۇمىس ىستەۋ كەرەك ەكەنىن ۇيرەتتى دە كەتتى. سودان بەرى سوندا وتىرمىن. وسى كىتاپحانانىڭ تۇراقتى وقىرمانى رەتىندە ايتارىم - كەلىڭىز، التىن سارايعا بەرگىسىز، كۇڭىرەنىپ تۇرعان بولمەلەردى ارالاڭىز، وتىرىڭىز، وقىڭىز. ادامزات اقىلى تۋدىرعان جاۋحارلاردا قيساپ جوق. جانە ءار كىتاپ جەكە تۇرىپ - «قۇداتعۋ بىلىك». ءسىزدى توسادى.
«الماتى اقشامى» گازەتىنەن. 2014 ج
