ءتول مەيرامدار ۇيىمشىلدىعىمىزعا تۇتقا بوپ تۇر - شەتەلدەگى قازاقستاندىقتاردى نە بىرىكتىرەدى
استانا. قازاقپارات - 1-مامىر - بىرلىك كۇنى. تار ماعىناسىندا الساق، قازاقستاندا ءومىر ءسۇرىپ جاتقان حالىقتىڭ، وزگە ەتنوس دياسپورالارىنىڭ ءوزارا تاتۋلىعىن پاش ەتەتىن داتا. ال كەڭ ماعىناسىندا الساق، ءوزىن قازاق حالقىنىڭ ءبىر بولشەگى دەپ ەسەپتەيتىن ميلليونداعان تاعدىردىڭ، سان ءتۇرلى رۋ مەن ەتنوستىڭ مۇددەلەستىك كۇنى، تۇتاستىق مەرەكەسى.
بۇگىنگى ماتەريالدا ءتۇرلى سەبەپپەن شەكارانىڭ سىرتىندا جۇرگەن وتانداستارىمىزدىڭ ۇلت بىرلىگىنە قوسىپ جاتقان ۇلەسى تۋرالى مالىمەت ۇسىنامىز.
شەكارا سىرتىندا قانشا قازاق بار؟
اۋەلى شەتەلدەگى ءيسى قازاقتىڭ سانى تۋرالى بىرەر ءسوز. «وتانداستار قورى» كوممەرتسيالىق ەمەس اكتسيونەرلىك قوعامىنىڭ بىزگە بەرگەن مالىمەتى بويىنشا، قازاقستان اۋماعىنان تىس جەردە ءومىر ءسۇرىپ جۇرگەن قازاقتاردىڭ سانى 5 ميلليونعا جەتۋى مۇمكىن. رەسمي ساناتقا بەلگىلى مالىمەتتەرگە سۇيەنسەك، شەتتەگى قازاقتاردىڭ جالپى سانى 3 ميلليوننان اساتىنى انىق.
«وتانداستار» قورىنداعىلار وسىنشاما قازاق الەمنىڭ 40 تان استام ەلىندە عۇمىر كەشىپ جاتقانىن ايتادى. قوردىڭ تالداۋ جانە ستراتەگيالىق دامۋ دەپارتامەنتى بەرگەن اقپارات بويىنشا، بۇگىندە قىتايدا - 1,6 ميلليون، رەسەيدە - 591 مىڭ، وزبەكستاندا - 821 مىڭ قازاق بار.
ايتا كەتۋ كەرەك، ولاردىڭ ءبارى وزدەرىنىڭ تاريحي مەكەنىندە وتىرعان، ەجەلدەن قازاق جەرى سانالعان، كەيىنگى 2-3 عاسىرداعى گەوساياسي وزگەرىستەردىڭ سالدارىنان شەكارا سىرتىندا قالىپ كەتكەن قانداستار. سونىمەن قاتار، موڭعوليادا - 121 مىڭ، قىرعىزستاندا - 35 مىڭ، تۇركيادا - 30 مىڭ، ا ق ش-تا - 17 مىڭ، يراندا - 10 مىڭ جانە تۇرىكمەنستاندا - 9 مىڭعا جۋىق قازاق دياسپوراسى تۇرادى.
«وتكەن عاسىردىڭ 50-جىلدارىندا التاي قازاقتارى تۇركياعا قونىس اۋدارىپ، 60-70 -جىلدارى ەۋروپا ەلدەرىنە تۇراقتادى. سولاردان تاراعان ۇرپاقتىڭ 17 مىڭى گەرمانيادا، 2 مىڭى فرانسيادا، 1000 ى ۇلى بريتانيادا، 300 ى اۋستريادا، 300 ى شۆەتسيادا، 90 ى بەلگيادا، 70 ى دانيادا، 30 ى نورۆەگيادا تۇرىپ جاتىر»، - دەلىنگەن قوردىڭ مالىمەتىندە.
تاعى دا سول «وتانداستار» قورىنىڭ مالىمەتى بويىنشا، الەمنىڭ ءار تۇكپىرىندە 250 مىڭعا جۋىق قازاقستان ازاماتى ءومىر سۇرەدى. ولاردىڭ ءبىر بولىگى سىرتتا ءبىلىم الۋ ءۇشىن جۇرسە، تاعى ءبىر بولىگى رەسمي قىزمەت بابىمەن، قالعان بولىگى ەكى قولعا ءبىر كۇرەك ىزدەپ ءجۇر.
«شەتەلدەگى قازاقستاندىقتاردىڭ (وقۋ، ەڭبەك جانە ت. ب. سەبەپتەر) ناقتى سانى تۋرالى رەسمي دەرەكتەر جوق. الايدا بىزدە بار مالىمەتكە سايكەس، رەسەيدە - 60 مىڭ، تۇركيا - 40 مىڭ، گەرمانيا - 50 مىڭ، ا ق ش - 50-60 مىڭ، وڭتۇستىك كورەيادا - 10 مىڭ، پولشادا - 10 مىڭ، ۇلىبريتانيادا - 4 مىڭ، كانادادا - 3.5 مىڭ جانە شۆەتسيادا - 1200 قازاقستاندىق وقۋ، ەڭبەك جانە باسقا دا سەبەپتەرمەن تۇرىپ جاتىر»، - دەلىنگەن مالىمەتتە.
قوردىڭ ساناتىندا شەتەلدەگى قازاقستاندىقتار باس قوساتىن 200 دەن استام بىرلەستىك پەن ۇيىم بار كورىنەدى. ونىڭ ىشىندە رەسەيدە 100 گە جۋىق، وزبەكستاندا 20 عا جۋىق، ەۋروپادا 40 تان استام، ازيا ەلدەرىندە 30 عا جۋىق جانە ا ق ش پەن كانادادا 10 نان استام بىرلەستىك جۇمىس ىستەيدى.
ال سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ دەرەگى بويىنشا، قازاقستاننىڭ وزگە مەملەكەتتەرىندەگى كونسۋلدىقتارىندا 64013 ەل ازاماتى تىركەلگەن، ياعني «وتانداستار» قورى ايتقان 250 مىڭنان استام ادامنىڭ 64 مىڭى عانا كونسۋلدىق ەسەپكە تۇرۋدى قۇنتتاعان دەگەن ءسوز.
الەۋمەتتىك جەلىنىڭ يگىلىگى
الەۋمەتتىك جەلىنى شولىپ وتىرىپ، قازاقستان ازاماتتارىنىڭ امەريكا، افريكا، ازيا، ەۋروپا، اۋستراليا قۇرلىقتارىنىڭ بارىندە، ءتىپتى مۇحيت ارالدارىندا دا تۇرىپ جاتقانىنا كوز جەتكىزدىك. سول جەلىدەگى اككاۋنتتار ارقىلى بايلانىسقا شىعىپ، ءوزارا ۇيىمشىلدىقتارى، بىرلىگى تۋرالى ءبىر اۋىز پىكىر ءبىلدىرۋىن ءوتىنىپ كوردىك. افريكاداعى وتانداستارىمىزدىڭ باسقاسىنان ءبارى ءۇن قاتتى. ءبارىنىڭ ءبىراۋىزدان ايتاتىنى - «ءتول مەيرامدار باردا، سىرتتاعى قازاقستاندىقتاردىڭ باسى بىرىكپەي قالمايدى».
الەمنىڭ ءار تۇكپىرىندەگى وتانداستارىمىزبەن اڭگىمەدە شەتەلدەگى قازاقستان ازاماتتارىنىڭ سانى تۋرالى رەسمي دەرەك پەن ناقتى جاعدايدىڭ اراسىندا ايىرماشىلىق بار ەكەنىن دە اڭعاردىق.
مىسالى، وڭتۇستىك كورەيادا بوستون ءتىس ەمحاناسى سىرتقى ارىپتەستىك ءبولىمىنىڭ ورتالىق ازيا بويىنشا ۇيلەستىرۋشىسى بولىپ جۇمىس ىستەيتىن شىنار يمانقۇل ەسىمدى وتانداسىمىز ونداعى قازاقستاندىقتاردىڭ سانى 40 مىڭنان اساتىنىن ايتادى. ال رەسمي دەرەكتەردە بۇل ەلدەگى قازاقستاندىقتاردىڭ سانى 10 مىڭ مەن 32 مىڭنىڭ اراسىندا ەكەنى ايتىلىپ ءجۇر. ولاي بولاتىن ءجونى دە بار. ويتكەنى ەڭبەك قۇنى بىزدەگىدەن الدەقايدا جوعارى سانالاتىن كورەيادا زاڭدى تۇردە جۇمىس ىستەپ جۇرگەندەر دە، ۆيزاسىز رەجيم ارقىلى كىرىپ، سول جاقتا قالىپ قويعان وتانداستارىمىز دا كوپ.
«وتانداستارىمىز الەمنىڭ ءار تۇكپىرىندە جۇرگەنىمەن، كورەياداعى قازاقتاردىكىندەي ۇيىمشىلدىق جوق دەپ ويلايمىز. مۇنداعى ءاربىر قازاقتىڭ ۇيالى تەلەفونداعى جەلىسىندە وسىنداعى قاۋىمداستىقتاردىڭ جۇمىسىنا ارنالعان 5-6 چات بار. ول چاتتاردا وسى ەلگە كەلگەن وتانداستارىمىزدى ورتاعا قوسىپ، جۇمىس، ءۇي ماسەلەسىن ەرتەرەك شەشۋگە كومەكتەسەمىز. تەك قارا جۇمىسقا تارتىپ قانا قويماي ءوزى ۇناتقان سالادا كاسىبىن اشۋعا بارىنشا قولداۋ جاسايمىز. كورەيادا ەلىمىزدىڭ مەيرامدارىن جوعارى دەڭگەيدە اتاپ وتەمىز. مىسالى، بيىل «ارمانداس-اي» ورتاسىنىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن ناۋرىز مەيرامىن تازا اۋادا، تابيعات اياسىندا تويلادىق. ءتۇرلى كەزدەسۋلەر، نەتۆوركينگ كەشتەر دە ءجيى-ءجيى بولىپ تۇرادى»، - دەيدى شىنار.
ال داۋرەن ابدىكەرىم دەيتىن وتانداسىمىز ۇيىمشىلدىقتىڭ ارقاسىندا قازاق مەنتاليتەتى «تاڭعى جۇپار ەلىندە» دە ناسيحاتتالىپ جاتىر دەپ ەسەپتەيدى.
«ۇيىمشىلدىقتىڭ ارقاسىندا ءوز مەنتاليتەتىمىزدى بۇل جاقتا دا ناقىشتاپ جۇرگەن جايىمىز بار. قازاق ءانىن، ءبيىن كورسەتىپ، كونتسەرتتەر ۇيىمداستىرامىز. قىسقارتىپ ايتقاندا، بۇل جاقتىڭ مادەني ومىرىنە بەرەتىنىمىز دە، وزىمىزگە سينتەزدەپ الاتىنىمىز دا كوپ. ءبىزدىڭ ۇيىمشىلدىعىمىز - اسىرەسە كورەياعا جاڭادان كەلىپ جاتاتىن قازاقستاندىقتارعا ۇلكەن قولداۋ. ءتىپتى كەيبىرەۋىنىڭ ءوتىنىشى بويىنشا اۋەجايدان دا كۇتىپ الامىز. پاتەر جالداپ، جۇمىس تابۋىنا دا كومەكتەسەمىز. قىسقاسى، كورەيا جەرىنە اياق باسقاننان ورتاعا ۇيرەنگەنشە سۇيەمەلدەپ وتىرامىز. ويتكەنى العاش كەلگەندە بۇل جاقتىڭ تارتىبىنە، كليماتىنا، ورتاسىنا بەيىمدەلۋ قيىن بولادى. ءتىل ماسەلەسى تاعى بار. ارامىزدا 5-6 جىلدان بەرى جۇرگەندەر بار. سولار ءتىلدى جاقسى بىلگەندىكتەن كومەگىنە ءجيى جۇگىنەمىز. ونداي كومەكتىڭ ازىن-اۋلاق اقىسى تولەنەدى، ول جاعىن دا ايتۋ كەرەك. ينتەرنەت ارقىلى ەلدەگى جاعدايدى ءسات سايىن باقىلاپ وتىرامىز. ءتىپتى تاسقىن كەزىندە ارامىزداعى بلوگەرلەردىڭ باستاماسى بويىنشا كورەياداعى قازاقستاندىقتاردىڭ اتىنان كومەگىمىزدى جىبەردىك. وسىنىڭ ءبارى ءوزارا بىرلىكتىڭ ارقاسىندا بولىپ جاتىر»، - دەيدى داۋرەن.
ا ق ش-تا ءومىر ءسۇرىپ جۇرگەن وتانداسىمىز جۇلدىزاي يسمايلوۆانىڭ سوزىنشە، امەريكا ەلىندە قازاقستاندىقتاردىڭ ناقتى سانىن دا ءدوپ باسىپ ايتۋ قيىن. ويتكەنى زاڭدى جۇرگەندەر دە، زاڭسىز جۇرگەندەر دە بارشىلىق.
«ورتا ەسەپپەن 100 مىڭداي قازاق بار دەپ ەستىدىك. ا ق ش قازاقتارىنىڭ بىرلىگى دەگەندە ءوزارا بايلانىسىپ تۇراتىن WhatsApp پەن تەلەگرامداعى ورتاق چاتتار ەسكە تۇسەدى. مۇندا قونىس اۋدارعان ادام ءبىرىنشى سول چاتتارعا قوسىلادى. سول جەردە ءبىر-بىرىمىزگە قولدان كەلگەنشە كومەكتەسەمىز. بانك كارتاسىن اشۋ، جۇرگىزۋشى كۋالىگىن راسىمدەۋ سياقتى كۇندەلىكتى تىرشىلىككە قاجەت شارۋانىڭ بارىندە جول كورسەتىپ، ءجون سىلتەپ وتىرامىز. تاۋەلسىزدىك كۇنى، ناۋرىز مەيرامى بۇكىل شتاتتاردا تويلانادى دەپ ايتا الامىن. مۇنداعى 50 شتاتتىڭ بارىندە قازاق دياسپورالارى مەن قازاقستاندىقتاردىڭ قاۋىمداستىقتارى بار. ناۋرىزدان باستاپ، ايت مەرەكەلەرىنىڭ ءبارىن ۇمىت قالدىرمايمىز. اۋىز اشار جاساپ، قۇربان ايتتى بىرگە قارسى الامىز»، - دەيدى ول.
ا ق ش پەن ەۋروپاداعى قازاقستاندىقتاردىڭ ۇيىمشىلدىعىن قازاقستان حالقى COVID-19 پاندەمياسى كەزىندە انىق كوردى دەۋگە بولاتىن شىعار. ەلدە وكپەگە جاساندى جولمەن دەم بەرەتىن اپپارات تاپشى بولعان كەزدە ا ق ش پەن ەۋروپاداعى وتانداستارىمىز قانداستارمەن بىرلەسىپ كومەك قولىن سوزعانىن بۇكىل ب ا ق جارىسا جازدى.
سول كەزدە BIRLIK قازاق- شۆەيتسار قاۋىمداستىعىنىڭ تەڭ ءتوراعاسى رەتىندە كومەك ۇيىمداستىرعان وتانداسىمىز رۋسلان توقبولات ەۋروپاداعى قازاقتار قانداس نەمەسە قازاقستاندىق دەپ بولىنبەي، بارىنشا جاقىن ارالاسىپ تۇراتىنىن ايتادى.
«بۇل ەلدە قيىن كەزەڭدەردە تۇركيادان پانا تاۋىپ، كەيىن شۆەيتسارياعا قونىس اۋدارعان قانداستارىمىز بار. نەگىزى شۆەيتسارياداعى قازاقتاردىڭ شامامەن 95 پايىزى - قازاقستاننان بەرتىن بارعان جەرلەستەر. ولاردىڭ كوبى جۇمىس بابىمەن، تۇرمىستىق جاعدايىمەن، ءبىلىم ىزدەپ كەلگەندەر. ءبىراق ءبىز بۇرىن كەلگەندەر نەمەسە كەيىن كەلگەندەر دەپ بولىنبەيمىز. بارلىق جەرلەستەر مەن قانداستاردىڭ باسىن قوسۋعا تىرىسامىز، سولارمەن بىرگە قىزمەت اتقارىپ، دوستىقتا ءومىر ءسۇرىپ جاتىرمىز»، - دەيدى رۋسلان.
بۇعان دەيىن جازعان ماتەريالداردىڭ بىرىندە يندونەزيانىڭ بالي ارالىندا تۇرىپ جاتقان 500 گە جۋىق وتانداسىمىزدىڭ ءوزارا تاتۋلىعى تۋرالى ايتقان ەدىك.
قورىتىپ ايتقاندا، جاھاندانۋ ەتەك جايعان سايىن قازاقستاندىقتار كاسىپ پەن ءبىلىم ىزدەپ اتتاناتىن ەلدەردىڭ كارتاسى كەڭەيىپ كەلەدى. ءوزارا بىرلىك پەن ءتول مادەنيەتكە دەگەن ىقىلاسى، جەرگە دەگەن ساعىنىشى باردا بۇل وتانداستارىمىزدى قازاق الەمىنەن ەشبىر كۇش، ەشبىر جايلى تۇرمىس پەن الاڭسىز ءومىر اجىراتا الماس.
اۆتور
ەسىمجان ناقتىباي
