ءنىلدىڭ بويىنداعى سايلاۋ: مىسىردىڭ جاڭا باسشىسى كىم بولادى
جەكسەنبى كۇنى مىسىردا پرەزيدەنت سايلاۋى وتەدى. ول ءۇش كۇنگە سوزىلادى. سايلاۋعا ءتورت كانديدات قاتىسپاق، ونىڭ ىشىندە قازىرگى پرەزيدەنت ابدەل-فاتتاح اس-سيسي دا بار.
اراب رەسپۋبليكاسىنداعى باستى ساياسي وقيعا قارساڭىندا ساراپشىلار قانداي بولجام جاساپ وتىر، جالپى ەلدە نە بولىپ جاتىر، وسى جونىندە Kazinform مەنشىكتى ءتىلشىسىنىڭ ماتەريالىنان وقي الاسىزدار.
مىسىرداعى پرەزيدەنت سايلاۋى 10-12-جەلتوقسان ارالىعىندا وتەدى
2013-جىلى مەملەكەتتىك توڭكەرىستەن كەيىن بيلىككە كەلگەن ابدەل فاتتاح اس-سيسي ءوزىنىڭ ءۇشىنشى پرەزيدەنتتىك سايلاۋىنا تۇسكەلى وتىر. ايتا كەتەيىك، 2019-جىلى ەل كونستيتۋتسياسىنا وزگەرىس ەنگىزىلىپ، مەملەكەت باسشىسىنىڭ وكىلەتتىگى 4جىلدان 6 جىلعا دەيىن ۇزارتىلعاننان كەيىن اس-سيسيدىڭ قايتا سايلانۋعا قۇقىعى بار.
وسىدان ەكى اي بۇرىن قازاندا ول جاڭا پرەزيدەنت سايلاۋىنا ءوز كانديداتۋراسىن ۇسىناتىنىن جاريالاعان بولاتىن.
سايلاۋ ءۇش كۇنگە سوزىلادى، 10-12-جەلتوقسان ارالىعىندا وتەدى. شەتەلدە تۇراتىن مىسىرلىقتار ەگيپەتتىڭ ەلشىلىكتەرى مەن كونسۋلدىقتارىندا 1-3-جەلتوقساندا داۋىس بەرىپ قويدى. نەگىزى سايلاۋ 2024-جىلدىڭ ساۋىرىندە ءوتۋى ءتيىس بولاتىن، الايدا اس- سيسي ۋاقىتىن بيىلعى جەلتوقسانعا بەلگىلەۋدى ءجون كوردى.
ەل پرەزيدەنتى لاۋازىمىنان كىمدەر ءۇمىتتى؟
قازىرگى پرەزيدەنت اس-سيسي 2018-جىلى ءۇشىنشى مارتە سايلاۋعا تۇسپەيمىن دەگەن ۋادەسىنە قاراماستان، بيىلعى باسەكەگە تاۋەلسىز كانديدات رەتىندە تىركەلىپ وتىر.
ول 2010-جىلدان بەرى اسكەري بارلاۋ قىزمەتىنىڭ ديرەكتورى بولدى. 2012-2014-جىلدارى ەگيپەتتىڭ قورعانىس ءمينيسترى، كەيىن پرەمەر- ءمينيستردىڭ ورىنباسارى بولدى. اس-سيسي 2014-جىلى پرەزيدەنت سايلاۋىنا قاتىسۋ ءۇشىن ارميادان كەتتى.
اس-سيسيدەن بولەك سايلاۋعا تاعى ءۇش كانديدات ءتۇسىپ جاتىر.
ءبىرىنشىسى - 71 جاستاعى زاڭگەر، حالىقارالىق قۇقىق پروفەسسورى ابدەل ساناد ياماما. ول مىسىردىڭ «ۆافد» ليبەرالدىق پارتياسىنىڭ جەتەكشىسى، سايلاۋعا «مىسىردى قۇتقارىڭدار» دەگەن ۇرانمەن قاتىسىپ جاتىر.
ياماما پرەزيدەنت 4 جىلدان ەكى رەت قانا سايلانا الاتىنداي شەكتەۋ ەنگىزەمىن دەپ وتىر.
«مىسىر سەكىلدى پروبلەماسى كوپ ەلدە 16 جىل بويى بيلىك باسىندا وتىرۋ مۇمكىن ەمەس»، - دەگەن ەدى ساياساتكەر
ياماما سونداي- اق كونستيتۋتسياعا ادام قۇقىعى مەن ەركىندىگى، ەكونوميكالىق رەفورمالارعا نەگىزدەلگەن تۇزەتۋلەر ەنگىزۋدى ۇسىنىپ وتىر.
ەكىنشى كانديدات -حازەم ومار. 59 جاستاعى ساياساتكەر سايلاۋعا ءتۇسىپ جاتقاندار اراسىندا ەڭ جاسى. ول حالىق-رەسپۋبليكالىق پارتياسىنىڭ جەتەكشىسى، بۇرىن مىسىر سەناتىنىڭ سىرتقى ىستەر جونىندەگى كوميتەتىنىڭ باسشىسى بولعان.
ساياساتقا قادام باسقان بيزنەسمەن باسىمدىق بەرەتىن سالالار رەتىندە دەنساۋلىق ساقتاۋ مەن ءبىلىم بەرۋدەگى رەفورمالار دەپ كورسەتىپ وتىر.
الايدا ءبىرقاتار سىنشىلار وماردى پرەزيدەنت اس- سيسيدىڭ جاقتاسى دەپ سانايدى. سەبەبى 10 جىلدا ول مەملەكەت باسشىسىن بىردە ءبىر رەت سىناماعان.
تاعى ءبىر كانديدات - سوتسيال- دەموكراتيالىق پارتيانىڭ باسشىسى فاريد زاحران. زاحران ەلدىڭ ساياسي ومىرىنە 1970-جىلداردان بەرى ارالاسىپ كەلەدى.
Al-Jazeera-نىڭ جازۋىنشا، زاحراننىڭ اس- سيسي مەن قاۋىپسىزدىك قىزمەتتەرىمەن بايلانىسى بار. 2013 -جىلى بۇرىنعى پرەزيدەنت مۇحاماد ءمۋرسيدى بيلىكتەن تايدىرعاننان كەيىن، ول اس- سيسيگە مينيسترلەر كابينەتىن قۇرۋعا كومەكتەسكەن.
سونىمەن قاتار وپپوزيتسيالىق كانديدات احمەد تانتاۆي دا سايلاۋعا قاتىساتىنىن مالىمدەگەنىمەن قاجەتتى داۋىس جيناي الماي، ساياسي باسەكەدەن باس تارتۋعا ءماجبۇر بولدى.
كانديداتتاردىڭ قايسى جەڭىسكە جەتۋى مۇمكىن؟
ساياسات تانۋشىلار مەن ساراپشىلار ءبىر اۋىزدان ابدەل فاتتاح اس- سيسي جەڭىسكە جەتەدى دەگەن پىكىردە، ويتكەنى قالعان كانديداتتاردى كوپشىلىك تانىمايدى.
الداعى سايلاۋدا جەڭىسكە جەتسە، اس- سيسي جاڭا كونستيتۋتسياعا سايكەس، تاعى 6 جىل بيلىك باسىندا وتىرا الادى، وسىلايشا ونىڭ پرەزيدەنتتىك وكىلەتتىگىنىڭ جالپى مەرزىمى 16 جىلعا سوزىلماق.
The New Arab-تىڭ جازۋىنشا، مىسىر ءۇشىن اسا ماڭىزدى ساياسي وقيعا بولعانىمەن، كىمنىڭ جەڭەتىنى الدىن الا بەلگىلى بولعاننان سوڭ، ەگيپەتتىكتەر بۇل سايلاۋعا بەلسەندى قاتىسپايدى.
مىسىرلىق ساياساتتانۋشى شەريف موحايەلديننىڭ پىكىرىنشە، سايلاۋعا داۋىس بەرۋ قۇقىعى بار حالىقتىڭ %50 دان ازى كەلەدى.
ساياسات تانۋشىلاردىڭ ايتۋىنشا، 2011-جىلعى «اراب كوكتەمىنەن» كەيىن ەلدە سايلاۋعا دەگەن قىزىعۋشىلىق تومەندەپ كەتكەن.
مىسىر ۇلتتىق سايلاۋ كوميسسياسىنىڭ مالىمەتى بويىنشا، 2018-جىلعى سايلاۋدا اس- سيسي %97 داۋىس جيناعان، ول سايلاۋعا ەگيپەتتىكتەردىڭ %41 ى عانا قاتىسقان ەدى.
گازا سەكتورىنداعى احۋال دا سايلاۋعا حالىقتىڭ از بارۋىنا ىقپال ەتەدى دەگەن جورامال بار.
مىسىر الدىندا تۇرعان سىن-قاتەرلەر
ساراپشىلار 2024 -جىلى ەگيپەتتە قارجى داعدارىسى بولادى دەپ بولجاپ وتىر. كاير رەكوردتىق 29 ميلليارد دوللار سىرتقى قارىزدى تولەۋى كەرەك. ال ينفلياتسيا %30 شاماسىنا جەتتى.
سايلاۋ قورىتىندىسى ەشكىمدى تاڭعالدىرمايتىن بولعان سوڭ، ساراپشىلار ەڭ قىزىعى سايلاۋدان كەيىن باستالادى دەيدى. بۇنداي پىكىردى حالىقارالىق قاتىناستاردى زەرتتەۋ ورتالىعىنىڭ تاياۋ شىعىس پەن سولتۇستىك افريكا ەلدەرى جونىندەگى ءبولىمىنىڭ جەتەكشىسى دجۋزەپپە دەنتيس ءبىلدىردى. ونىڭ ويىنشا، اس-سيسي باسىم داۋىسقا يە بولىپ، ەكونوميكالىق جاعدايدى جاقسارتۋعا باعىتتالعان ءبىرقاتار رەفورما جاساۋى ءتيىس. حالىقارالىق ۆاليۋتا قورى رەفورما تالاپ ەتىپ، ەل بيلىگىنە قىسىم كورسەتىپ وتىر.
گازاداعى قاقتىعىس باستالعان سوڭ حۆق باسشىسى وڭىردەگى زارداپ شەككەن ەلدەرگە كورسەتىلەتىن كومەكتى ارتتىراتىنىن، اتاپ ايتقاندا ەگيپەتكە 3 ميلليارد ەمەس، 5 ميلليارد دوللار كولەمىندە قولداۋ باعدارلاماسى بولۋى مۇمكىن دەپ ايتىپ قالدى.
ءبىراق شەتەلدەن قاراجاتتى ارتىرۋ ءۇشىن مىسىردىڭ ۇلتتىق بانكى ديەۆالۆاتسيا جاساۋى كەرەك. رەسمي باعام بويىنشا، قازىر 1 دوللار 30,8 مىسىر فۋنتىنا تەڭ بولسا، «قارا نارىقتا» 1 دوللاردىڭ باعامى 45 فۋنتقا جەتەدى.
نەگە سايلاۋدى قازىر وتكىزىپ جاتىر؟
«اس- سيسيقاتاڭ ۇنەمدەۋ شارالارىنا كىرىسپەي تۇرىپ، قايتا سايلانىپ العىسى كەلەدى»، - دەپ ەسەپتەيدى «تاحرير» تاياۋ شىعىس ساياساتى ينستيتۋتىنىڭ عىلىمي قىزمەتكەرى مۇستافاال- اسار.
كەيىنگى 10 جىلدا ەگيپەت كاير ماڭىنداعى جاڭا اكىمشىلىك استانا قۇرىلىسى سياقتى ءىرى جوبالاردى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن شەتەلدىك كرەديتورلاردان كوپ قارىز الدى. سونىڭ سالدارىنان ەلدىڭ سىرتقى قارىزى ءتورت ەسە ءوستى. ونى جابۋ ءۇشىن تەك كەلەسى جىلدىڭ وزىندە 28 ميلليارد دوللار تولەۋى قاجەت.
گازا ايماعىنداعى شيەلەنىس پەن ەكونوميكالىق داعدارىستى ەسكەرسەك، قازىر مىسىر ءۇشىن قيىن- قىستاۋ كەزەڭ باستالدى. وسى سايلاۋ ەلدىڭ الداعى جىلدارعا ساياسي باعدارىن ايقىنداپ بەرە الادى.
اۆتور
باقىتجان سەرىك ۇلى
